wychowanie - świadome kształtowanie osobowości
elementy: państwo, instytucje
Co to jest historia wychowania?
Dyscyplina, bada zjawiska wychowania i relacje między nimi, między zmieniającymi się ustrojami, warunkami.
2 elementy: 1. dzieje praktyki wychowawczej, 2. dzieje teorii (myśli) pedagogicznej.
Historia wychowania powstała w Niemczech pod koniec XIX w.
1765 - ksiądz Marcin Świątkowski wydał pierwszą próbę metod wychowania
1774 - Hugo Kołłątaj „Stan oświecenia w Polsce”
1840 - Jędrzej Śniadecki
- Jędrzej Kitowicz „Opis obyczajów w Polsce za Augusta III Sasa”
- Bronisław Trętkowski
1851 - Józef Łukaszewicz
- Maria Boguska „Historia pedagogiki”
- czasopisma: „Szkoła”, „Muzeum”
1878 - Encyklopedia wychowania
Historia wychowania w starożytności
Cywilizacje: Egipt (Nil), Mezopotamia (Tygrys, Eufrat), Indie (Ganges), Chiny (Huang Ho), Amazonka (oldmekowie), Inkowie, Aztekowie.
Rolę wychowawców sprawuje rodzina, starsi uczą młodszych poprzez naśladowanie np. brat matki zajmował się wychowaniem siostrzeńców i siostrzenic.
Cel: wychowanie do życia we wspólnocie rodowej, do dorosłego życia.
Wychowanie jest powszechne i na tym samym poziomie. Gdy powstały warstwy społeczne - zmienia się poziom nauczania.
CHINY
najstarsze szkoły na świecie, 2400 lat p.n.e., szkoły cesarskie
Konfucjusz (V w. p.n.e.) - opracował system filozoficzno-społeczny
rodzina jest najważniejsza, cesarz jest ojcem narodu
6 cnót: mądrość,
uczynność,
dobroć,
sprawiedliwość,
wierność,
zgoda.
6 godnych czynności: szacunek do rodziców,
przyjaźń braci,
szacunek do żony,
przyjaźń z sąsiadami,
zaufanie otoczenia,
serdeczność i współczucie.
6 cnót sztuki: ceremoniał dworski,
strzelanie (z łuku),
pisanie,
matematyka,
kierowanie wozem,
muzyka z tańcem.
Platon; Państwo.
STAROZYTNA GRECJA i STAROŻYTNY RZYM
Cywilizacja antyczna rozwijała się w specyficznych warunkach geograficznych. Kolebką jest Grecja, ale cywilizacja europejska rozwijała się zgodnie z epokami kamienia, brązu, ... .
Cywilizacja grecka. Grecy przybyli z Krety.
3 etapy: - okres archaiczny (ok. 2000 lat p.n.e.), plemiona Dorów przenikają na półwysep peloponeski, do IV w. jest to okres wielkiej kolonizacji, tworzą się polis - miasta/państwa, społeczeństwo podzielone na 3 klasy: wolnych, zależnych i niewolników, np. Sparta, Ateny; władza należała do Rady Starszych, wolni nie pracują więc bujnie rozwija się wiedza, pierwsi sofiści (sofos - wiedza) - myśliciele, zastanawiają się jak stworzyć dobre państwo (Sokrates, Platon, Arystoteles), poszukiwano idealnego ustroju,
- klasyczny (antyczny) - demokracja ateńska, kultura polis,
- hellenizm (od 336 r. p.n.e.) - państwa zostały podbite przez Aleksandra Macedońskiego.
Ideałem wychowania w Grecji był rycerz (heros), arystokrata, człowiek sprawiedliwy, godny, honorowy, który kocha życie, delikatny do kobiet, dobrze ułożony, dobrze zbudowany (kult ciała). Przygotowując do życia trzeba wychowanie podzielić na 2 etapy:
czysto technicznie - jak walczyć, jak gotować,
etycznie - jak się zachowywać, jak czynić dobro.
Grecy zachowali swoje pismo (z Krety), swoje bóstwa, wyrocznie, system rozrywki - igrzyska. Podstawą była rodzina o charakterze patriarcharnym (patria - ojciec). Pobierano się by spełnić obowiązek wobec państwa (urodzić obywatela), powinność przekazywania obyczajów (aby ród nie wyginął) i dla rodziców (opieka nad starszymi). Ojciec zaraz po urodzeniu brał dziecko i decydował czy będzie żyło.
Wychowywanie małych dzieci: tradycyjny sposób - wychowanie w rodzinie: śpiew, opowiadania, bez przymusu, nie stosowano kar - częściej straszono demonami, koedukacja. Aby wyćwiczyć wytrzymałość zamiast bicia - szczypano, podszczypywano. Około 7 roku życia chłopcy przechodzili pod opiekę ojca, a dziewczynki pod opiekę matki. Był to etap wychowania dwojakiego rodzaju: spartańskie albo ateńskie. Wychowanie spartańskie - celem nadrzędnym było dobro państwa, dobro polis, wychowanie surowe, militarne, wojskowe, koszarowe, podczas gdy wychowanie ateńskie stara się równocześnie rozwijać człowieka, kulturę.
Wychowanie spartańskie było tajne. Ideałem był żołnierz broniący państwa od przeciwników wewnętrznych. Dzieci na siłę były odbierane rodzicom do koszar, od 8 do 20 r.ż.
7-11 lat - chłopięta, 12-15 lat - chłopcy, 16-20 lat - efebi
W pierwszym okresie 6 godzin ćwiczeń pięcioboju (biegi, skoki, rzut oszczepem, rzut dyskiem). W drugim okresie dochodzą ćwiczenia z bronią (piechota - hoplici). W trzecim okresie wprowadzono „biwaki”, zawody „kto wytrzyma więcej batów” (ćwiczono wytrzymałość). Od 20 do 30 r.ż. przechodzono do regularnych oddziałów - armii. Spartiata (Spartanin) dostawał działkę, mógł się ożenić, mieć dzieci, posiadał w domu broń, był często mobilizowany. Po 60-tym roku życia był zwolniony z życia koszarowego. Rozwijało to miłość do ojczyzny, szacunek do prawa. Dziewczęta oprócz typowo damskich zajęć (gotowanie, sprzątanie) uczyły się rzemiosła (śpiew, opowiadania, hartowanie ciała - biegi, rzut młotem, rzut dyskiem, zapasy).
Wychowanie ateńskie. Stróżem był prawa był areopag, panuje typowy ustrój demokracji. Kładziono nacisk na to, by przymioty ciała i duszy szły w parze. Do 7-go roku życia wychowanie w domu, potem w szkole. Szkoły były prywatne. Przeważnie uczył stary, doświadczony niewolnik (pedagog), opiekun, półsługa - nosił tabliczki, prowadził ucznia do szkoły. Nauczycielem był założyciel szkoły, człowiek umiejący zdobyć popularność (dobry mówca). Nie było żadnych programów, pomocy naukowych, metod nauczania. Celem głównym było przygotowanie moralne. Wychowywano i propagowano cnoty obywatelskie (uznanie religii, posłuch rodziców, obyczaje) i męstwo (poprzez wychowanie fizyczne). Obywatel ateński musiał posiadać 4 cechy: męstwo, mądrość, etyczność i sprawiedliwość. Ideał obywatela był ten sam co ideał wychowania - człowiek sprawiedliwy.
7-13 rok życia |
SZKOŁA GRAMATYSTY |
13-15 rok życia |
PALESTRA |
16-18 rok życia |
GIMNAZJON |
18-20 rok życia |
EFEBIA |
Pitagoras - jedność wychowania duchowego i fizycznego jest konieczna, założył salon sześciuset obywateli.
sofiści - uczyli dialektyki, retoryki, trafiania do wszystkich, stosowali dyskusje.
Sokrates - Ateńczyk, prawnik, filozof - „lepsze jest prawo złe niż żadne prawo” (w myśl swojej idei dał się skazać na śmierć, twórca pedagogiki erotematycznej (nie ma to nic wspólnego z ero..., należy na drodze pytać coraz głębszych dojść do prawdy).
Platon - władza ma należeć do filozofów.
do 7 roku życia - gramatyka, matematyka,
od 18 roku życia - służba wojskowa,
od 20 do 30 roku życia - dla wybranych nauka filozofii - a najlepsi z najlepszych znajdują się w gronie, z którego wybierano władcę.
Arystoteles - nauczyciel Aleksandra Macedońskiego; uważał, że człowiek ma być szczęśliwy; wychowanie moralne, intelektualne i fizyczne.
Okres hellenistyczny - podbój Aleksandra Macedońskiego - rozbił system polis, zmienił się system wychowania. Kultura grecka nałożyła się na kulturę wschodu: kosmopolita, indywidualista. Wówczas wykształcił się typ kształcenia encyklopedycznego - 7 przedmiotów: gramatyka, logika, retoryka, arytmetyka, geometria, astronomia, muzyka. System kształcenia na 3 poziomach: elementarnym, średnim i wyższym. W 280 r. p.n.e. Ptolemeusz utworzył pierwszy instytut naukowy „muzeum” (nazwa pochodzi od świątyni muz).
Starożytny Rzym - ustrój ewoluował. System rodowy - władza ojca najważniejsza, do 7-go roku życia - w domu, rozwój wewnętrzny nie jest już ważny. W okresie Republiki ideałem był wódz mający wielu niewolników, szkoły średnie dla bardziej zamożnych, tworzą się szkoły wyższe. 7 sztuk wyzwolonych m.in. medycyna, psychologia, prawo. W V w. n.e. w Konstantynopolu utworzono pierwszy uniwersytet. Upadek Cesarstwa to upadek obyczajów: moralności, religijności, rodziny (masowe rozwody), starych wartości moralnych.
RZYM
System królewski: ojciec najważniejszy, do 7 roku życia dom (nie ma szkół), 7-15 rok życia - szkoły elementarne (powstawały przy skrzyżowaniu ulic). Gdy miał 16 lat wpisywano go na listę obywateli; szkoły średnie; szkoły wyższe.
System cesarski: cesarz, 7 przedmiotów: medycyna, etyka, filozofia, prawo, psychologia, sztuki wyzwolone, geografia.
Wpływ uchwał Soboru Trydenckiego na edukację w Europie:
reorganizacja kościoła, uproszczenie liturgii,
podniesienie poziomu naukowego wśród księży,
utworzenie zakonu Jezuitów,
utworzenie świętej inkwizycji,
stworzenie modelu ksiąg zakazanych.
RENESANS
rozkwit szkół parafialnych,
w szkołach zaczął dominować język polski,
rozwój szkolnictwa wyższego.
REFORMACJA I KONTRREFORMACJA
założenie zakonu Jezuitów,
założenie spisu ksiąg zakazanych,
utworzenie trybunału świętej inkwizycji.
ŚREDNIOWIECZE
Ś. to okres między 476 r. (upadek Cesarstwa Rzymskiego) i wielkimi odkryciami geograficznymi (1453)
Ś. dzielimy na: I-IV w., V-VIII w., IX-XI w., XIII w., XIV-XV w.
V-VIII w. - rozpad form antycznych,
IX-XI w. - dominacja kościoła nad Europą (kościelny system oświaty),
XIII w. - rozkwit średniowiecza (nowe uniwersytety), scholastyka,
XIV-XV w. - dalszy rozwój (uniwersytety) szkół wyłamujących się spod kościoła.
Wyróżnia się system feudalny oparty na własności ziem - wyróżnik to ziemia. Państwo nie jest zainteresowane rozwojem szkolnictwa.
Okres destabilizacji - zwierzchność biskupa Rzymu dominuje nad kościołami.
Duchowieństwo miało monopol na wszystko, wiedzę przekazywali tylko oni.
Pierwsze szkoły chrześcijańskie powstały w klasztorach, ośrodkach zakonnych. Te szkoły wymagały czytania i pisania (biegłość w pisaniu).
Ośrodki kultury to tylko dwory książęce i bogatych feudałów.
Grzegorz I założył szkołę śpiewu w Rzymie, tylko duchowieństwo mogło tam chodzić, zakładano szkoły parafialne (niski poziom, śpiewanie).
529 r.
W VII-VIII w. kościół wzmocnił system organizacyjny (podzielił obszar oddziaływania - powstają parafie), powstaje cesarstwo, państwo Franków (Karol Wielki). Doktryna uniwersalizmu papieskiego (dominacja kościoła nad światem - papież najwyższą władzą kościelną, cesarz najwyższą władzą świecką).
Karol Wielki - stworzył nowoczesny dwór, funkcje na dworach: podczaszy, koniuszy, ...,
- stworzył ścisłą administrację (hrabstwa),
- nadawał urzędy biskupom,
- zaczął tworzyć szkoły (pałacowe).
Wychowanie: rodzina podstawą, wzorem asceta (szczęście w niebie, gardzi ziemią).
802 r. - Karol Wielki polecił, żeby każdy ojciec posyłał dziecko do szkoły elementarnej (kościelnej) pod karą.
ok. 7 roku życia - rozpoczęcie nauki
MIESZCZAŃSTWO - oddawanie syna na naukę zawodu do majstra do momentu egzaminu czeladniczego i egzaminu mistrzowskiego. Chodzili także do szkół elementarnych.
RYCERSTWO - oddawanie syna na dwory, uzyskiwali ogładę, wiedzę o państwie, pisali, czytali, nauka obyczajów, grania, śpiewu, chłopcy - paziami, dziewczyny - dworkami. Kiedy mieli 18 lat stawali się giermkami, uczyli się walki pojedynczo lub w grupie, wyjeżdżali na wyprawy wojenne. Kiedy mieli 20 lat stawali się rycerzami (oddani dla króla, 7 cnót: jazda konna, pływanie, śpiew, szermierka, rzut oszczepem). Kobiety wychodziły za mąż lub szły do zakonów.
CHŁOPI - uczyli się w rodzinach lub w szkołach elementarnych. Chłopcy służący do dworów, dziewczyny też lub „duchowieństwo” w późniejszym wieku.
SOBÓR LATERAŃSKI 1179-1295
Nałożył obowiązek na biskupa, aby finansował szkoły elementarne (scholastyk). kościół opanował system edukacyjny w Europie.
SZKOŁY PARAFIALNE (elementarne). Powstała w I w n.e. w Edenie przy kościołach, nadzór sprawowali biskupi, wiedza religijna (śpiewanie, czytanie, pisanie). Nauczyciele (bakałarze, organiści zatrudniani przez biskupa). Rok szkolny - 12 marca w dzień patrona Grzegorza, trwał do Bożego Narodzenia z wakacjami. Szkoła - mały budynek, małe okna, ciemny, brak podręczników.
SZKOŁY KLASZTORNE. Przy klasztorach (przepisywanie, kopiowanie). Na początku były szkołami początkowymi.
SZKOŁY KATEDRALNE. Przy diecezjach, biskup kontrolował, zatrudniał, finansował.
SZKOŁY KOLEGIACKIE. Przy kolegiatach. Powstały przy pomocy potężnych feudałów - szkoły prywatne. Nadzór biskupa, uczono 7 sztuk wyzwolonych, nauczyciel scholastyk. Mogli uczyć się także ludzie świeccy.
SZKOŁY MIEJSKIE. XII-XIII w. dla bogatych mieszczan, powstały gildie kupców, zakładane przez magistraty (pisanie, czytanie, prawo, liczenie). Rektor na czele z pomocnikiem (bakałarzem, magistrem). Dla chłopców i dziewcząt.
SCHOLASTYKA - dominacja religii nad wiedzą, blokada rozwoju, wszystko tłumaczono biblią. Nie ma sensu poznanie nowego - trzeba bazować nad tym co już znane.
U schyłku średniowiecza następuje zmiana. Nowe formy nauczania (wykłady i ćwiczenia). Rodzą się uniwersytety. Powstają grupy nauczycieli, którzy chcą podnieść poziom, grupy słuchaczy.
2 typy uniwersytetów:
gr. studentów - organizator wybrany z grupy zbiera pieniądze i wynajmuje nauczyciela, uniwersytety włoskie - w Bolonii 1174 r.,
gr. wokół profesorów - profesorowie zakładają uniwersytety, Paryż 1220 r.
AKADEMIA KRAKOWSKA 1364 r. z fundacji Kazimierza Wielkiego
Uzyskał zgodę papieża na 3 fakultety (tylko nie na teologię). Powstała na wzór uniwersytetu włoskiego: prawo (11 katedr), medycyna (2) i sztuki (1). Żaka nie można było karać (mógł tylko rektor), mieszkano w bursach, uczestniczyli w Juwenaliach, wykładowcy z Pragi, papież wyrażał zgodę na wszystko.
ROLA KONTRREFORMACJI W DZIEJACH POLSKIEJ OŚWIATY
Oddziaływanie kościoła by zachować jak najwięcej. Jezuici poprzez działalność upowszechniania oświaty (miała na celu wychować w duchu wierności kościołowi, umiłowanie Boga, podstawa wiedzy: teologia, retoryka, łacina).
1564 - Stanisław Hozjusz sprowadził do Braniewa Jezuitów.
11 pierwszych szkół jezuickich i uniwersytet w Wilnie założył Stefan Batory.
Jezuici - bezpłatne nauczanie, religia jest dominująca, kosmopolityczne wychowanie, system oświaty dla szlachty, mieszczaństwa, nie chcieli zajmować się biedotą (zajmowali się nią pijarzy).
1567 - na Sejmie szlachta zażądała by utworzyć szkoły jezuickie.
Zamojski za zgodą papieża Klemensa VIII założył w 1600 Akademię Zamojską (świecką): władzą jest scholastyk wybrany przez profesorów. System nauczania: 3 stopnie (po 7 latach chłopak z domu szlacheckiego - czytanie, pisanie, łacina, greka, język polski - 1-2 lata, potem 8-10 r.ż.: okres średni - ćwiczenia pamięci, wychowanie fizyczne, 10-12 lat: retoryka, matematyka, potem fizyka, podstawy nauk lekarskich). Studia (rozpoczynane w 12-14 r.ż., 2-letnie): niepełny uniwersytet - historia powszechna, prawa i obowiązki obywatela, prawo obywatelskie, sądownictwo. Szkoła była bardzo popularna, istniała do 1784.
System szkół wyższych:
retoryka (dla cywili) - wygłaszanie mów, piękno języka, nieważny temat,
teologia (dla kleryków).
Zajęcia od 1 września, rozpoczynane o 8 rano z mszą świętą. 6-cio stopniowa skala ocen.
Pod koniec XVII w. Szkoły parafialne zaczynają zanikać z powodów materialnych.
Za Zygmunta III Wazy zaczyna powracać ciemnota.
Arianie - bracia polscy. Odszczepienie od kalwinizmu. Pod koniec XVI w. Spuścili z tonu, bo chcieli wprowadzić protestantyzm - nie udało się im. Pierwsza szkoła w Pińczowie (k. Sandomierza). Przedmioty: polityka, prawo.
Najbardziej znana szkoła - 5-cio letnie gimnazjum w Rakowie (k. Częstochowy). Etyka. Nie zmuszano do kościoła. Była to kwestia tolerancji. Panowała dyscyplina (prawa i obowiązki ucznia, lista obecności, punktualność, schludny wygląd, dobre maniery). Szkoła bardzo popularna - liczyła nawet 1000 uczniów. W 1636 szkołę zamknięto przez podstęp jezuitów.
św. Benedykt - założył klasztor Monte Cassino
LITERATURA:
Rousseau „Umowa społeczna”
Wychowanie, szkolnictwo i myśl pedagogiczna na początku XIX w. (od Wielkiej Rewolucji Francuskiej do wybuchu I wojny światowej)
„wolność, równość, braterstwo”
Kobiety rozwijają się zawodowo, są dopuszczane do studiów, równouprawnienie, zmienia się sytuacja prawna kobiet, rodzina jest jednopokoleniowa, odchodzi się od patriarchatu, a do głosu dochodzi system rodziny partnerskiej.
W 1759 Portugalczycy wyrzucili Jezuitów z granic swojego państwa. a w 1762 Francuzi. Nagle ponad 200 szkół przestało istnieć. Wówczas rozpoczął się rozwój publicznej oświaty. Sekularyzacja (zeświecczenie) społeczeństwa. System powinien być kierowany przez króla i oparty na języku ojczystym. Nauki rzeczowe (historia, geografia, biologia, matematyka, wychowanie narodowe, znajomość życia politycznego).
Neohumanizm (August Wolf) - wrócił do starożytnych filozofów, powstaje nowy typ szkoły: o kierunku klasycznym.
Wychowanie realne - na wyraźne zapotrzebowanie w wyniku rozwoju, okres rewolucji przemysłowej, rozwój klasy robotniczej, proletariatu. Powstają gimnazja realne.
Humbolt - organizuje gimnazja państwowe, jednakowe mundurki, oznakowanie szkół na strojach, Pestalozzi „głowa, ręka, serce” - nauczanie poprzez umysł, pracę i moralność. Jan Fryderyk Herbart (uczeń Kanta) oparł pedagogizację na psychologii i etyce.
Jan J. Hehard - twórca pierwszej szkoły.
Humbolt wprowadził system berliński, tzn. te dwie szkoły były szkołami państwowymi.
W 1807 Napoleon wprowadził nowy system oświatowy.
Powołał uniwersytet cesarza (instytucja, takie ministerstwo). Państwo przejmuje system oświatowy od Kościoła.
W 1815 powstało Towarzystwo Oświaty Elementarnej. Należy szkoły elementarne zakładać i wyposażać w biblioteczki, w wydawnictwa.
Socjaliści utopijni - Owen, Henry Saint Simon, Fourier. Szkoły parafialne bez wykwalifikowanego nauczyciela praktycznie nie docierały do robotników.
SZKOLNICTWO W WYBRANYCH PAŃSTWACH W 2 POŁ. XIX W.
Francja
1808 - system szkolnictwa: wychowanie w duchu cesarstwa, Napoleon potrzebował ludzi do armii o przynajmniej minimalnym wykształceniu, trójstopniowy system (szkoły elementarne - minimalny program, wyższe szkoły techniczne - fakultety). System napoleoński załamał się po 1815.
1830 - ostatecznie załamał się monopol Uniwersytetu Cesarskiego, wchodzi nowa ustawa o szkolnictwie, Guizot (nowy minister) wprowadza nową ustawę: szkoły elementarne (początkowe) podzielono na 2 stopnie - niższy (max do 5 klas) i wyższy (szkoły 2-klasowe). Utworzono zakłady kształcenia nauczycieli. Wprowadzono komitety szkolne - nadzór nad szkołami (elity miasta: rajcowie, ksiądz). Państwo dawało pieniądze. Upowszechniło się szkolnictwo początkowe, choć nie było przymusu. Reforma Guizot doprowadziła do tego, że powołano 21 tys. szkół (1,6 mln uczniów). Francja stała się potęgą. ten system funkcjonował do 1870.
1870 - ustawodawstwo wprowadza kapitał prywatny, każdy Francuz pow. 25 lat i posiadający stopień bakałarza może otworzyć szkołę. Następuje rozwój szkolnictwa prywatnego - pod koniec XIX w. stanowiło to 50%.
Po 1870 - po przegranej wojnie z Prusami minister Juliusz Ferri wprowadza w 1886 przymus oświaty elementarnej (od 6 do 13 r.ż. młodzież musi się uczyć), odsunięto duchowieństwo od szkolnictwa, wprowadzono przedszkola do szkół, unowocześniono programy, zamiast religii chciano (ale nie udało się) wprowadzić etykę.
Pod koniec XIX w. wprowadzono dużą swobodę prowadzenia szkół (dobór przedmiotów, autonomia uniwersytetów, łączono fakultety - silne uczelnie), szkolnictwo średnie ukierunkowało się na: łacińsko-greckie, łacińsko-nowożytnie, łacińsko-przyrodnicze i filozoficzno-przyrodnicze.
Proces ten zakończył się dużą autonomią, swobodą szkół średnich, powszechnym szkolnictwem początkowym, przymus szkolenia.
Anglia
Kolebka monarchii parlamentarnej. Najpierw był system całkowicie luźny: uczył kto chciał. Nastąpiło upaństwowienie (decentralizacja). Szkoły elementarne opanowane przez Kościół, szkoły prywatne, 3 uniwersytety: Oxford, Cambridge, Londyn. Wielki chaos w szkolnictwie - minimalny, słaby poziom, tragiczny poziom wychowania.
1833 - próby reform, subwencje (dotacje) dla szkół, rząd nie ingerował w programy, podniesienie jakości szkół (remonty, kwestie lokalowe), tolerancja religijna, powołano Urząd Wychowania (do kontroli subwencji).
1870 - ustanowiono ustawę o szkołach elementarnych (w każdej gminie musi być szkoła elementarna, każdy samorząd gminny powołuje Radę Szkolną - nakłada podatek na funkcjonowanie szkoły), nie ma przymusu chodzenia.
1880 - wprowadzenie powszechnego obowiązku szkolnego (od 5 do 10 r.ż.), 14 tys. szkół (2 mln uczniów), państwo sukcesywnie przejmuje kontrolę nad szkołami.
Rosja
Państwo pod panowaniem Aleksandra I, Rosja izoluje się od przemian w Europie, system półfeudalny, nie dopuszcza się do żadnych reform, ciemny, nieoświecony chłop żyjący w głębokim zacofaniu na poziomie średniowiecza (ciemnota totalna).
Wojna krymska (1853-55): przegrana walka o dostęp do M. Czarnego przez Dardanele do M. Śródziemnego z Turcją. Rodzą się demokratyczne prądy myślowe (powstanie dekabrystów). Cel: zdetronizowanie cara. Aleksander Radiszczew i Hercen wprowadzają prądy anarchistyczne (metoda: terror).
W połowie XIX w. - 80 tys. w szkołach elementarnych i 19 tys. w szkołach średnich.
1863 - Aleksander II wprowadza reformę szkolnictwa: zwiększono ilość szkół elementarnych, dopuszczono szkoły prywatne i samorządowe, powrócono do autonomii uniwersytetów (było 6), cofnięto nadzór policyjny, zniesiono ograniczenia ilości studentów. Następuje liberalizacja. W 1864 car podpisał ustawę o szkołach elementarnych i świeckich. Cel wychowania: wychowanie w wierności caratowi, religii (prawosławiu). Wprowadzono zasadę, że szkoły elementarne są podporządkowane państwu (czytanie, pisanie, arytmetyka, religia). W szkołach średnich (podział na klasyczne i realne) - rozbudowano do gimnazjów 4-letnich niższych i gimnazjów wyższych 4 i 5-letnich. Oprócz nauczycieli wprowadzono wychowawców (nadzorców: dozorowali przerwy, administracja). Nowością było wprowadzenie szkół dla dobrze urodzonych panien i szkoły dla dziewcząt (niższe 3-letnie i wyższe 4-letnie: 40% czasu zajęć to greka i łacina). Ograniczenie tylko dla dzieci narodowości rosyjskiej, ale dopuszczono do 5% Żydów, 1/3 dziewcząt, 2/3 chłopców.
Po zamachu na Aleksandra II - inwigilacja policji w szkolnictwie, terror, szerzono nihilizm pedagogiczny. Tworzą się koła demokratyczne, kółka samokształceniowe.
Prusy
Po 1871 - zwycięska wojna francusko-pruska, zjednoczenie Niemiec, cesarz Wilhelm I - I (pierwsza) Rzesza.
1872 - reforma szkolnictwa, Adalbert Falck wprowadza zwierzchnictwo państwa nad szkolnictwem. Silne dążenie oderwania się kleru. Otto von Bismarck pogłębia reformę i wprowadza kultur kamp (przejęcie władzy szkolnictwa w ręce państwa). Podstawą stały się szkoły ludowe (szkoły dla mas). Szkoły roczne: 2-letnie na wsi, a w miastach kilkuletnie. Były tzw. mittel schöle (środkowe - niepełne średnie dla mieszczaństwa).
Szkoły realne i klasyczne (9-letnie) tylko dla elity. Po klasycznych można było studiować, a dopiero od 1900 bez względu na rodzaj szkoły średniej można było studiować.
Cel: szerzenie kultu władzy, kształtowanie nacjonalizmu, zwalczano ruchy postępowe, zaczęto szerzyć kult burżuazji.
Po 1871 - pierwszy związek nauczycieli - Niemiecki Związek Nauczycielski (wewnątrz organizacyjny).
Stany Zjednoczone
Dociera rewolucja przemysłowa, terytorialny i ludnościowy wzrost. 1860 (30 mln mieszkańców), 1890 (63 mln). Rodzi się zróżnicowana klasa robotnicza. 1860-80 - z Europy przybywa 8 mln ludzi: niskie morale, biedni. Duża koncentracja na wschodnim wybrzeżu produkcji, proletariatu, robotników. Negatywne zjawiska w rodzinie. dzieci wychowuje „ulica”, wzrost przestępczości. Jednoklasówki (nie darmowe): czytanie i pisanie, nieobowiązkowe.
1852 - w Massachusetts wprowadzono obowiązek szkolny. Każdy stan miał obowiązek stworzenia 2-letnich seminariów dla nauczycieli. Najgorzej w szkołach średnich (realne i ogólnokształcące) - funkcjonował tylko w większych miastach.
1870 - w Massachusetts wprowadzono zakłady wieczorowe dla chłopców - zasadnicza szkoła zawodowa.
1867 - pierwsza instytucja: Departament Wychowania.
John Dewey - teoretyk, największy pedagog, twórca szkół pracy, szkoła powinna być użyteczna, chciał stworzyć w szkole miniaturę społeczeństwa - oprócz zabawy i kontaktów z przyrodą uczył praktyki (wycieczki do zakładów pracy, ukierunkowanie na pajdocentryzm), nauczanie pod kierunkiem - zajęcia czynne o charakterze społecznym (od oglądu do istoty i poznania procesu). Zrywał z systemem pamięciowym. Nauczyciel na drugim planie, najważniejszy jest uczeń. Botanika - wycieczki do lasu, fizyka - zakład pracy, chemia - kuchnia.
18 maja 1818 - powstaje trzeci uniwersytet - Uniwersytet Warszawski
1879 - pierwsza encyklopedia pedagogiczna
ROZWÓJ OŚWIATY W EUROPIE NA PRZEŁOMIE XIX I XX W.
Potęgi - Wlk. Brytania, Francja, Austro-Węgry, imperium osmańskie (dziś: Turcja), Rosja oraz księstewka niemieckie i włoskie (dominują tu koncepcje zjednoczeniowe).
W XIX w. głównym elementem zainteresowania jest szkoła elementarna - stała się szkołą państwową, powszechną i obowiązkową. Jest to podstawa ówczesnej oświaty.
Anglia - arystokracja widzi możność uśmierzania buntów, oświecenia, wprowadzenia religii. Nacisk na gospodarkę rolną. 1870 - wprowadzono szkolnictwo.
Francja - od 6 do 13 r.ż. szkoła powszechna, bezpłatna. System bez religii, o kierunku przyrodniczym stał się wzorem dla europejskiego systemu oświatowego.
Szkoły zawodowe rozwijają się wraz z rozwojem proletariatu, bo pracownik niewykształcony jest nieprzydatny dla pracodawcy. Oprócz wykształcenia ogólnego zaczęto wykładać przedmioty zawodowe. Tworzą się uniwersytety dla klasy robotniczej, organizowane przez profesjonalne organizacje np. Cambridge czy Oxford. Najpierw były to turnusy wakacyjne, a potem weekendowe. Uniwersytety powszechne były bardzo modne w USA, w Australii, w Wlk. Brytanii (20% ludności świata pracowała na rzecz Wlk. Brytanii).
Polska - Ignacy Solarz zakłada szkoły dla robotników.
Niemcy - uniwersytety ludowe.
1871 - zjednoczenie państewek niemieckich - powstaje Cesarstwo Niemieckie pod hegemonią Prus (Wilhelm I). Otto von Bismarck wprowadza system oświatowy (wg koncepcji Deweya, Pestalozziego, Kanta, Hegla). Jednym z prekursorów były szkoły pracy - przygotować do zawodu, przyswoić sobie etykę zawodu, wychowywać w duchu propaństwowym. 50% całego czasu nauki to nauka zawodu, nawyków pracy (solidarności, punktualności, sumienności, pracy zespołowej w kolektywie).
Rosja - rodzi się burżuazja, ruch robotniczy demokratów koncentruje się na tym, że największym złem jest sam system caratu (trzeba zmienić system).
1853-55 - wojna krymska (przegrana Rosji)
1905 - wojna rosyjsko-japońska (bitwa o Mandżurię, bitwa pod Kuszimą?)
1905 - krwawa niedziela i początek rewolucji
Car zdejmuje nadzór policyjny nad uniwersytetami. W Rosji na 30 tys. studentów (mało jak na taki obszar) było tylko 60 uczelni. Poziom niezbyt wysoki. Utworzono związki nauczycielskie narodowe (ukraiński, białoruski i polski!).
Państwa bałkańskie - po 500 latach niewoli tureckiej - szkoły przyklasztorne, zacofanie totalne, tylko nauka czytania, pisania i religia (system prawie średniowieczny). Bułgaria jest prekursorem. 1835 - Wasyl Aprilow zakłada pierwszą szkołę elementarną. Duża pomoc Rosji dla Bułgarii, a Austrii dla Serbii.
ROZWÓJ PEDAGOGIKI NA PRZEŁOMIE XIX I XX W.
Na pierwsze miejsce wysuwają się dwie nowe potęgi: USA i Japonia. Zgodnie z doktryną Monroe USA nie angażują się w sprawy Europy. Rodzi się idea panamerykanizmu - ekspansji na kraje sąsiedzkie USA. Wielka masowa produkcja powoduje wzrost ilości przedsiębiorstw, ilości zatrudnionych robotników. Teraz nie mówi się o stanach tylko o klasach społecznych. Modne są socjalistyczne kierunki myślowe (anarchia, marksizm, idealizm). Nowe wynalazki: poczta, telegram, telefon. Następuje umasowienie społeczeństwa. Decyduje społeczność: należy dostosować jednostkę do społeczeństwa, do warunków. Załamała się koncepcja herbartowska. Ta nowa sytuacja wymaga aktywności ucznia.
Stanley Hall (1846-1924), pedagog, utworzył w USA Centrum Studiów Pedagogicznych, dostosowywał model szkoły do istniejącej rzeczywistości, 1893 - Narodowe Towarzystwo Badań nad Dzieckiem (pedologia - nauka o dziecku). Doszedł do wniosku, że najważniejsza jest indywidualizacja wychowania (sprzężenie zwrotne nauczyciel - uczeń).
1901 - Międzynarodowy Kongres Nauczycieli Szkół Średnich (Bruksela) - 1500 nauczycieli! Ustalenia: nowatorskie spojrzenie na model szkoły, odciążyć młodzież od nauczania pamięciowego, zmniejszyć programy o 1/3, ograniczyć klasyczny model szkoły (usunięto grekę, łacinę, historię starożytną, ...), koncepcja behawioralna na podstawie psychologii, wprowadzenie poglądowości, samodzielna praca uczniów. Zaczynają rodzić się muzea pedagogiczne (1903 - Lwów, muzeum szkolne). 1909 - Międzynarodowe Biuro Dokumentacji Pedagogicznej (Ostenda - Belgia). 1907 - gen. Robert Boden Powell założył skauting - młodzież męską wychować w duchu tężyzny fizycznej, nocne marsze, działalność i odpowiedzialność zbiorowa, na wzór wojska. Pierwsze drużyny skautingowe powstały w 1911 w Galicjii. Inicjatywy tworzenia nowych modeli szkół (Anglia - wiejskie domy wychowania, 1889 - dr Cecil Reddie w miejscowości Abbotsholm, kształcenie charakterów, bez ocen cyfrowych, internat, bardzo dobre jedzenie, 100-120 uczniów elity, zajęcia pozaszkolne ruchowe, 9-18 lat, podzielona na 3 okresy: 9-12 lat - ogólne nauczanie, 12-15 lat - typowa szkoła średnia, 15-18 lat - przygotowanie do studiów albo praca na farmach, wymiana zagraniczna z innymi szkołami).
Polska - zabór rosyjski - rusyfikacja, po rewolucji car zezwolił na organizację szkół prywatnych z wykładowym językiem polskim, 1907 - ks. Jan Gralewski, dr Lutosławski, książę Czartoryski - Polskie Ognisko Wychowawcze Wiejskie w Starej Wsi k. Otwocka, 9-21 lat, w Galicji - 1906 - Anna Ramułtowa stworzyła w Krakowie pierwszą szkołę koedukacyjną, umiłowanie do nauki, wprowadzenie samokształcenia bez klasycznych ocen cyfrowych, ważne jest poznanie przyrody, prace ręczne.
1909 - pierwsza wystawa szkolna, 1907 - rozpowszechniają się wycieczki krajoznawcze.
HISTORIA WYCHOWANIA
1