PROGRAM EDUKACJI

DLA UCZNIÓW

Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ

W STOPNIU LEKKIM

I stopień edukacyjny

WPROWADZENIE

Program kształcenia specjalnego opracowany został dla uczniów z niepełnosprawnością umysłową w stopniu lekkim, uczęszczających do masowej szkoły podstawowej.

Koncepcja programu oparta jest na podstawie programowej kształcenia ogólnego oraz na założeniach pedagogiki specjalnej z uwzględnieniem specyfiki pracy z dzieckiem specjalnej troski. Program ten ukierunkowany jest na osobę i potrzeby dziecka z niepełnosprawnością umysłową, a edukacja specjalna skierowana na usprawnienie zaburzonych funkcji oraz dostosowanie wymagań edukacyjnych do potencjalnych możliwości i zdolności dziecka z niepełnosprawnością umysłową.

Zadaniem nauczycieli pracujących z dziećmi upośledzonymi powinno być:

• wykorzystanie wiedzy pedagogiczno-psychologicznej i uwzględnienie tempa rozwoju dziecka dla stworzenia mu optymalnych warunków rozwoju jego umiejętności i zdobycia wiedzy;

• projektowanie procesu edukacyjnego jako naturalnego połączenia aktywności dziecka i wiedzy o otaczającym świecie.

Podstawą planowania pracy z dzieckiem umysłowo upośledzonym jest wszechstronna znajomość dziecka:

• wiedza o stopniu upośledzenia umysłowego;

• wiedza o stanie zdrowia dziecka;

• wiedza o sytuacji rodzinnej;

• wiedza o aktualnym poziomie rozwoju ucznia.

CELE EDUKACYJNE:

1. Wspomaganie rozwoju zdolności i zainteresowań:

• zapewnienie poczucia bezpieczeństwa, akceptacji i życzliwości;

• wytworzenie pozytywnych relacji opartych na szacunku, trosce, zaufaniu i wsparciu;

• budzenie wiary we własne możliwości, odkrywanie potencjalnych zdolności
  i inspirowanie do ujawniania zainteresowań;

• kształtowanie równowagi emocjonalnej i pozytywnej motywacji do podejmowanych zadań;

• wspieranie twórczego zaangażowania w życie szkoły;

• dostosowanie działań edukacyjnych do diagnozy psychologiczno - pedagogicznej dziecka.

2. Kształtowanie umiejętności umożliwiających zdobywanie wiedzy, takich jak: słuchanie, mówienie, pisanie, czytanie, rachowanie, obserwowanie, odtwarzanie
   i tworzenie:

• uwrażliwianie na słuchanie wypowiedzi innych osób;

• uczenia poprawnej wymowy i wyrażania myśli w formie zdań;

• wzbogacanie biernego i czynnego słownictwa;

• rozwijanie percepcji słuchowej - szczególnie w zakresie słuchu fonematycznego, percepcji słuchowo - wzrokowej oraz koordynacji wzrokowo - ruchowej;

• usprawnianie motoryki małej;

• kształtowanie umiejętności wnikliwej obserwacji i logicznego myślenia;

• wdrażanie do gromadzenia doświadczeń matematycznych.

3. Kształtowanie prawidłowej postawy społeczno - etycznej:

• kształtowanie właściwych zachowań wobec ludzi;

• rozwijanie poczucia przynależności do społeczności szkolnej, lokalnej, regionalnej
  i do ojczyzny;

• uwrażliwianie na poszanowanie języka ojczystego, symboli i tradycji narodowej;

• wdrażanie do twórczego rozwiązywania problemów pojawiających się w codziennym życiu;

• rozwijanie potrzeby właściwego komunikowania się i współpracy.

4. Uwrażliwianie na piękno środowiska przyrodniczego i kulturowego:

• kształtowanie właściwego stosunku do świata zwierząt i roślin;

• uświadamianie konieczności dbania o środowisko naturalne;

• uwrażliwianie na piękno kultury i sztuki regionu;

• wdrażanie do obsługi podstawowych urządzeń technicznych;

• rozwijanie aktywności muzycznej, plastycznej i technicznej.

5. Uświadamianie konieczności dbania o zdrowie, higienę i bezpieczeństwo:

• wdrażanie do troski o zdrowie psychiczne, fizyczne i psychiczne poprzez właściwe gospodarowanie czasem i aktywny wypoczynek;

• wyrabianie poprawnych nawyków żywieniowych i higienicznych;

• poszerzanie wiedzy na temat własnego ciała, jego możliwości i ograniczeń;

• uwrażliwianie na bezpieczeństwo i kształtowanie umiejętności unikania zagrożeń.

TREŚCI NAUCZANIA

Treści programowe opracowano bez podziału na poszczególne lata edukacji. Zawarte zostały w kręgach tematycznych. Poszczególne cykle tematyczne można omawiać kilkakrotnie, zwiększając ich zakres, rozszerzając umiejętności tak, aby doprowadzić do pogłębienia wiedzy i kształtowania kompetencji niezbędnych w dalszym kształceniu. Treści zawarte
w cyklach tematycznych mogą być modyfikowane. Nauczyciel może wnosić własne pomysły
i uwzględniać potrzeby i możliwości dzieci. Mają zatem charakter otwarty, gdyż o ich doborze i kolejności realizowania decyduje nauczyciel.

TREŚCI SPOŁECZNE

W klasie i w szkole

1. Szkoła i jej otoczenie. Pomieszczenia szkolne. Zawody ludzi pracujących w szkole. Bezpieczne poruszanie się po budynku szkolnym. Troska o czystość klasy i szkoły.

2. Moja klasa. Klasa jako miejsce nauki i zabawy. Wygląd klasy, utrzymanie porządku. Prawidłowa postawa w ławce. Bezpieczne zachowanie się w klasie i w szkole.

3. Bezpieczna droga do i ze szkoły. Lokalizacja domu względem szkoły. Adres zamieszkania. Zasady przekraczania jezdni. Znaki drogowe w pobliżu szkoły. Bezpieczne zachowanie się na ulicy. Niebezpieczeństwo zabaw w pobliżu jezdni.

Rodzina w życiu dziecka

1. Rodzina. Więzy rodzinne, struktura rodziny, tradycje, święta rodzinne.

2. Mieszkanie. Przeznaczenie pomieszczeń, umeblowanie.

3. Urządzenia techniczne w domu. Bezpieczne korzystanie z urządzeń elektrycznych i gazowych. Oświetlenie.

4. Zwierzęta domowe. Zwierzęta hodowane w domu: pies, kot, chomik. Budowa i tryb życia. Opieka nad zwierzętami domowymi.

TREŚCI GEOGRAFICZNO-HISTORYCZNE

Nasza miejscowość

1. Moje miasto. Walory turystyczne miejscowości. Zabytkowe miejsca. Numery i sygnały alarmowe (straż pożarna, policja, pogotowie)

2. Zajęcia mieszkańców. Praca i zawody rodziców. Zakłady użyteczności publicznej: ośrodek zdrowia, poczta, straż pożarna itp. Rodzaje pobliskich sklepów. Zachowanie się w sklepie samoobsługowym. Pomoc rodzicom przy zakupach.

3. Tradycje miejscowości. Piękno miejscowości i jej położenie. Zabytki, pomniki, stare budowle, domy.

Kraj i Europa

1. Nasza Ojczyzna. Symbole narodowe.

2. Największe miasta. Legendy związane z Krakowem i Warszawą.

3. Miejsce Polski na kontynencie. Położenie Polski.

4. Kraje sąsiadujące z Polską. Inne kraje europejskie.

TREŚCI PRZYRODNICZE

Przyroda w moim otoczeniu

1. Zmiany w przyrodzie w poszczególnych porach roku. Jesienne zmiany w przyrodzie. Drzewa liściaste i iglaste. Zimowe zmiany w przyrodzie. Pomoc zwierzętom. Wiosenne zmiany w przyrodzie. Lato, pora kwitnienia i żniw. Obserwacje pogody. Zmiany pogody, deszcz, burza, tęcza. Jesień, wiosna w ogrodzie warzywnym, w lesie, w sadzie, na polu.

2. Świat roślin i zwierząt. Poznanie najczęściej spotykanych w otoczeniu gatunków roślin i zwierząt. Ochrona roślin i zwierząt. Ochrona Ziemi. Światowy Dzień Ziemi.

DZIECKO: JEGO CIAŁO, ZDROWIE, OSOBOWOŚĆ I ROZWÓJ

Ja: moje ciało i zdrowie.

1. Higiena osobista. Czystość ubrania i ciała. Wpływ higieny na stan zdrowia. Zależność ubioru od pory roku i formy aktywności.

2. Żywność i odżywianie. Wartości odżywcze warzyw, owoców, pokarmów mlecznych. Higiena spożywania owoców. Zachowanie się przy stole. Zasady zdrowego odżywiania.

3. Praca i odpoczynek. Formy aktywności dzieci (zabawa, nauka, praca). Warunki odrabiania lekcji. Prawidłowy plan dnia. Troska o własne zdrowie. Zapobieganie chorobom i wypadkom. Rozwijanie swoich zainteresowań.

4. Moja osobowość. Indywidualność każdego człowieka a różnice osobowościowe. Poszanowanie innych i otwartość na ludzi, a zwłaszcza osoby starsze i niepełnosprawne.

5. Moje umiejętności, pragnienia i zainteresowania. Emocje i sposoby ich wyrażania. Moje uzdolnienia i zalety. Pozytywny stosunek do siebie i innych.

TREŚCI MATEMATYCZNE

1. Problemy matematyczne w życiu codziennym. Orientacja w przestrzeni. Kierunki
   w przestrzeni i na płaszczyźnie. Cechy wielkościowe. Zbiory. Kalendarz. Zegar. Mierzenie długości. Mierzenie pojemności. Ważenie. Liczenie pieniędzy.

2. Geometria. Rozpoznawanie figur geometrycznych. Porównywanie przedmiotów pod względem kształtu. Odtwarzanie kształtów figur.

3. Liczby naturalne. Monograficzne opracowanie liczb w zakresie 20. Zapisywanie i odczytywanie liczb. Rozszerzenie zakresu liczbowego do 100.

4. Działania na liczbach naturalnych. Dodawanie i odejmowanie w zakresie 20. Dodawanie i odejmowanie liczb w zakresie do 100. Mnożenie i dzielenie liczb w z. 20.

5. Rozwiązywanie prostych zadań tekstowych. Poznanie struktury zadania tekstowego.

TREŚCI PLASTYCZNO - TECHNICZNE, MUZYCZNE I RUCHOWE

1. Taniec i ruch przy muzyce. Przedstawienia, inscenizacje. Poznawanie, percepcja dzieł artystycznych: malarskich, muzycznych. Artystyczna działalność twórcza: plastyczna, muzyczna, techniczna.

2. Gry i zabawy ruchowe oraz ćwiczenia fizyczne. Zabawy i ćwiczenia orientacyjno-porządkowe. Zabawy z elementami rzutu i chwytu. Zabawy z elementem równowagi, skoku i czworakowania. Gry i zabawy bieżne.

DZIAŁANIA EDUKACYJNE

1. Rozwijanie sprawności manualnej:

• malowanie form kolistych,

• malowanie form falistych,

• malowanie dużych konturowych rysunków,

• montowanie konstrukcji z klocków,

• układanki płaskie według wzoru i bez wzoru,

• nawlekanie koralików, przewlekanie sznurków, zwijanie żyłek,

• wycinanie z papieru: ciągłe po linii prostej, falistej, wycinanie form geometrycznych
  i konturów rysunków,

• wycinanki, naklejanki z papieru, materiału, włóczki itp.,

• elementy origami,

• modelowanie w glinie, plastelinie, masie solnej.

2. Ćwiczenia graficzne:

• rysowanie szlaczków i wzorów z elementów liter,

• rysowanie wzorów po śladzie,

• kopiowanie rysunków przez kalkę techniczną,

• kolorowanie kredkami małych przestrzeni,

• rysunki dowolne kredkami ołówkowymi lub świecowymi.

3. Usprawnianie percepcji wzrokowej:

• dobieranie par jednakowych obrazków,

• dobieranie par jednakowych figur geometrycznych,

• odtwarzanie z pamięci układów elementów (obrazków, przedmiotów, figur itp.),

• rozpoznawanie zmian jakościowych i ilościowych w układach elementów (zabawa Co się tu zmieniło?)

• układanie obrazków wg instrukcji słownej (stosunki przestrzenne),

• układanie obrazków w kolejności w jakiej były pokazywane,

• układanie obrazków z części (puzzle),

• układanie figur geometrycznych z części,

• układanie obrazków i kompozycji z figur geometrycznych wg wzoru i z pamięci,

• rysowanie kompozycji za pomocą szablonów,

• budowanie wg wzoru kompozycji z klocków,

• wyszukiwanie różnic między obrazkami,

• wyszukiwanie podobieństw między obrazkami,

• wyszukiwanie i dobieranie par jednakowych liter - bez czytania, jedynie na podstawie identyfikacji wzrokowej.

4. Usprawnianie percepcji słuchowej

• wysłuchiwanie i różnicowanie dźwięków najbliższego otoczenia i ich lokalizacja,

• różnicowanie i rozpoznawanie odgłosów przyrody,

• zabawy ruchowe ze śpiewem,

• ćwiczenia słuchu fonematycznego:

• podział wyrazów na sylaby,

• liczenie sylab w wyrazach,

• porównywanie liczby sylab w wyrazach,

• tworzenie wyrazów rozpoczynających się od podanej sylaby,

• kończenie i zaczynanie wyrazów dwusylabowych,

• sztafeta sylabowa (tworzenie wyrazu rozpoczynającego się sylabą końcową poprzedniego wyrazu),

• rozpoznawanie w wyrazie określonej sylaby i ustalanie miejsca jej położenia,

• synteza sylab podanych ze słuchu,

• wyodrębnianie pierwszej głoski w wyrazie,

• dobieranie par obrazków (wyrazów) wg pierwszej głoski,

• tworzenie wyrazów rozpoczynających się od danej głoski,

• wyodrębnianie ostatnich głosek w nazwach obrazków,

• rozpoznawanie wyrazów kończących się i rozpoczynających tą samą głoską,

• tworzenie wyrazów rozpoczynających się od ostatniej głoski podanego wyrazu (np. kot - tulipan),

• przekształcanie wyrazów przez zmianę głoski na początku, w środku lub na końcu wyrazu,

• przekształcanie wyrazów przez zamianę sylaby na początku, w środku lub na końcu wyrazu,

• wykrywanie różnic i podobieństw w wyrazach.

5. Doskonalenie umiejętności czytania:

• czytanie całościowe sylab i wyrazów,

• czytanie wyrazów, zdań i tekstów sylabami,

• czytanie naprzemienne sylab, wyrazów i zdań,

• czytanie selektywne głośne i ciche,

• czytanie z przesłonką (w okienku),

• ćwiczenia w rozumieniu treści.

6. Doskonalenie umiejętności pisania:

• kreślenie ręką dużych liter w powietrzu,

• pisanie dużych liter na tablicy - wodzenie po wzorze,

• malowanie farbą liter na dużych arkuszach papieru,

• pisanie liter za pomocą szablonu,

• obwodzenie wzoru litery w liniaturze,

• samodzielne pisanie liter

• przepisywanie wyrazów, zdań, tekstów,

• pisanie z pamięci wyrazów, zdań, tekstów,

• pisanie ze słuchu.

7. Rozwijanie umiejętności matematycznych:

• gry i zabawy wymuszające posługiwanie się rozumowaniem operacyjnym (tworzenie całości z części, wyodrębnianie w całości części, konstruowanie przestrzenne
  i płaskie),

• klasyfikacja, różnicowanie i porządkowanie elementów w zbiorze,

• orientacja przestrzenna

• badanie schematu własnego ciała, określanie położenia przedmiotów w stosunku do własnego ciała,

• wyodrębnianie zbioru przedmiotów spełniających dany warunek i formułowanie warunków, które spełniają elementy danego zbioru,

• klasyfikacja zbiorów ze względu na ich liczebność,

• liczenie przedmiotów,

• rozwiązywanie i układanie zadań tekstowych,

• ćwiczenia rachunkowe: dodawanie, odejmowanie, mnożenie, dzielenie,

• kształtowanie umiejętności praktycznych: przeliczanie pieniędzy, posługiwanie się kalendarzem, rozpoznawanie godzin i minut na zegarze, pomiar długości i ciężaru (jednostki długości i ciężaru).

8. Uspołecznianie:

• uwrażliwianie na poszanowanie godności innych osób,

• zwracanie uwagi na przestrzeganie norm społecznych obowiązujących w grupie rówieśniczej,

• pomoc członkom rodziny oraz osobom starszym,

• kultywowanie tradycji związanych ze Świętami Bożego Narodzenia i Wielkanocy,

• obserwowanie zmian zachodzących w przyrodzie w poszczególnych porach roku.

PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW:

W procesie adaptacji do życia społecznego dziecka upośledzonego w stopniu lekkim należy stworzyć odpowiednie dla niego warunki poznania świata. Do nich zalicza się potrzebę wielozmysłowego poznania świata, stopniowanie trudności oraz wiązanie zdobytych wiadomości i umiejętności z praktyką. Drogą kompensacji braków należy usprawniać jego ogólny rozwój, dając poczucie przydatności społecznej, równocześnie dbając o pracę korekcyjną i usprawniającą. W czasie zajęć wykorzystywane będą elementy metody dobrego startu oraz metody ośrodków pracy.

Zajęcia prowadzone będą poprzez:

• zabawy tematyczne,

• gry symulacyjne,

• gry planszowe, komputerowe,

• organizacje wystaw prac,

• naśladownictwo pozytywnych postaw i zachowań,

• wycieczki krajoznawcze, przyrodoznawcze, ekologiczne,

• ćwiczenia doskonalące percepcję wzrokowa, słuchową, umiejętność czytania, pisania i rachowania,

• ćwiczenia poprawiające orientację w terenie,

• obcowanie z książką, prasą dziecięcą, telewizją, komputerem.

Formy pracy: indywidualna jednolita, indywidualna zróżnicowana, grupowa, zbiorowa.

PRZEWIDYWANE OSIĄGNIĘCIA UCZNIA:

1. Wypełnianie ról społecznych:

• zna dane osobiste, adres domowy,

• przestrzega zasad życia szkolnego,

• nazywa swoją miejscowość, kraj,

• zna symbole narodowe,

• utrzymuje ład i porządek w miejscu nauki i zabawy.

2. Słuchanie i mówienie:

• wypowiada się swobodnie i samorzutnie,

• opowiada o wrażeniach i własnych doświadczeniach,

• potrafi pytać i odpowiadać,

• potrafi efektywnie korzystać z programów telewizyjnych i komputerowych,

• wypowiada się zrozumiale i poprawnie pod względem gramatycznym.

3. Orientacja w stosunkach przestrzennych i czasowych:

• określa położenie przedmioty wobec siebie,

• określa położenie przedmiotu wobec drugiej osoby,

• posługuje się kalendarzem,

• odczytuje pełne godziny na zegarze

4. Czytanie i pisanie:

• czyta głośno sylaby, wyrazy, zdania, tekst,

• czyta cicho ze zrozumieniem krótkie teksty,

• układa pytania do przeczytanego zdania,

• wskazuje istotne fragmenty w czytanym tekście,

• wyróżnia bohaterów i potrafi ocenić ich postępowanie,

• pisze proste wyrazy z pamięci i ze słuchu,

• przepisuje tekst wykonując ćwiczenia uzupełniania,

• stosuje elementarne zasady pisowni,

• stosuje prawidłowe formy rzeczownika, czasownika i przymiotnika w aspekcie liczby i rodzaju.

5. Rachowanie:

• przelicza przedmioty,

• porównuje liczebność zbiorów używając określeń: mniej, więcej tyle samo,

• pisze i czyta liczby w dostępnym zakresie,

• wykonuje działania matematyczne (dodawanie, odejmowanie) w dostępnym zakresie,

• wykonuje proste obliczenia z wykorzystaniem mnożenia i dzielenia,

• zapisuje dane z praktycznych doświadczeń dotyczących mierzenia, ważenia, płacenia, określania czasu,

• rozpoznaje wartości monet i banknotów,

• odczytuje temperaturę,

• waży w kilogramach,

• rozwiązuje proste problemy matematyczne w życiu codziennym.

6. Obserwacja zjawisk i procesów przyrodniczych:

• rozpoznaje i opisuje przyrodę otoczenia,

• zna rośliny i zwierzęta w swoim otoczeniu,

• opisuje najważniejsze cechy czterech pór roku,

• rozpoznaje i nazywa podstawowe zjawiska atmosferyczne,

• przestrzega podstawowych zasad bezpiecznego poruszania się po drogach publicznych,

• rozpoznaje sygnały alarmowe i znaki informacyjne,

• dba i zdrowie i higienę osobistą,

• zna sposoby racjonalnego odżywiania i odpoczynku.

7. Rozwój społeczno - emocjonalny:

• nawiązuje kontakty z kolegami i nauczycielem,

• respektuje zasady współżycia w grupie,

• wypełnia obowiązki wynikające z roli ucznia,

• jest otwarty, pogodny, ciekawy,

• kontroluje swoje emocje, zachowuje się w sposób adekwatny do sytuacji,

• wykonuje prace plastyczne wykorzystując różne techniki i materiały,

• stosuje się do reguł gier i zabaw.

Z uwagi na zróżnicowane tempo rozwoju poszczególnych dzieci mogą wystąpić różnice
w poziomie osiągnięć. Po pierwszym etapie edukacji specjalnej, osiągnięcia uczniów mają charakter orientacyjny.

OCENA ZACHOWANIA I OSIĄGNIĘĆ UCZNIA

W pracy z dzieckiem upośledzonym ocena jest procesem gromadzenia wszelkich informacji
o nim. Celem oceny jest dokładne monitorowanie poziomu jego rozwoju. Ocena ma służyć przede wszystkim nauczycielowi i dawać mu możliwość projektowania i ukierunkowywania dalszej edukacji ucznia. Ponadto ma motywować ucznia do dalszej nauki i dostarczać rodzicom informacji o jego osiągnięciach. Ocenie podlega praca i postępy ucznia, a nie stan jego wiedzy.

Nauczyciel oceniając ucznia bierze pod uwagę:

• zainteresowanie pracą i zaangażowanie w nią,

• wysiłek włożony w pracę,

• stopień samodzielności przy wykonywaniu zadania.

Nauczyciel sprawdza na bieżąco prace dziecka, chwali go za wysiłek, chęci i pracę. Nagradza uśmiechem, pochwałą, gestem oraz wskazuje, co uczeń powinien zmienić lub poprawić. Nawet niewielkie postępy ucznia powinny być wzmacniane pozytywnie, natomiast brak postępów nie podlega wartościowaniu negatywnemu.

Nauczyciel na bieżąco obserwuje, określa i ocenia ucznia. Dokonuje okresowej charakterystyki ucznia i sporządza ocenę opisową półroczną i końcoworoczną po zakończeniu każdego etapu nauki.

EWALUACJA PROGRAMU

Ewaluacja programu będzie odwoływać się do dokumentów zgromadzonych podczas jej trwania. Zostanie ona przeprowadzona przy zastosowaniu następujących narzędzi:

• karty pracy ucznia,

• testy,

• sprawdziany,

• prace i wytwory dziecięce,

• analiza zeszytów uczniowskich.

Wskaźnikiem efektów pracy będą zmiany w zachowaniu ucznia i jego funkcjonowaniu
w środowisku szkolnym, a także osiągnięcia edukacyjne ucznia.

 

ZAKOŃCZENIE

Niniejszy program powinien stanowić pomoc dla nauczyciela przy planowaniu i realizowaniu zajęć z dzieckiem upośledzonym umysłowo.

Poznanie specyfiki pracy z dzieckiem specjalnej troski i realizowanie edukacji według założeń ustalonego programu powinno przyczynić się do osiągnięcia sukcesu szkolnego przez dziecko. Praca z dzieckiem upośledzonym, może przynosić efekty. Nawet niewielkie postępy i tylko częściowe opanowanie umiejętności przez dziecko powinny być wzmacniane pozytywnie przez nauczyciela i pobudzać do dalszej pracy.

BIBLIOGRAFIA:

1. Balejko A., Pomagam dziecku w mówieniu, czytaniu i piasaniu, Białystok 1996;

2. Balejko A., Łuksza H., Usprawnianie mówienia, czytania i pisania, Białystok 1995;

3. Czajkowska I., Herda K., Zajęcia korekcyjno - kompensacyjne w szkole, Warszawa 1989

4. Gąsowska T., Pietrzak - Stępkowska Z., Praca wyrównawcza z dziećmi mającymi trudności w czytaniu i pisaniu, Warszawa 1994;

5. Gruszczyk - Kolczyńska E., Dzieci ze specyficznymi trudnościami w uczeniu się matematyki, Warszawa 1997;

6. Kosińska A., Polak A., Żiżka D., Uczę metodą ośrodków pracy, Warszawa 1999;

7. Kosmowska B., Rewalidacja indywidualna prowadzona metodą dobrego startu, Warszawa 1999;

8. Kujawa E., Kurzyna M., Reedukacja dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu metodą 18 struktur wyrazowych, Warszawa 1996;

9. Program nauczania szkoły podstawowej specjalnej dla uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim, DKW - 4014 - 308/99;

10. Wyczesany J., Pedagogika upośledzonych umysłowo, Kraków 2002;

11. Zakrzewska B., I ty będziesz dobrze czytać, WSiP, Warszawa 2000;

12. Zakrzewska B., Moje dziecko źle czyta i pisze, Warszawa 1997;

13. Zakrzewska B., Trudności w czytaniu i pisaniu. Modele ćwiczeń, Warszawa 1996

9

---