1. Ćwiczenia ortofoniczne w edukacji dzieci.

Rodzaje ćwiczeń ortofonicznych:

- ćwiczenia oddechowe, np. „wąchanie kwiatków” - powoli wdychamy nosem zapach kwiatków, a następnie wydychamy powoli powietrze (powtarzamy kilka razy);

- ćwiczenia słuchowe, np. „kto to powiedział” - jedno z dzieci ma zawiązane oczy, musi odgadnąć, który z kolegów się odezwał;

- ćwiczenia fonacyjne (głosowe), np. „ech” - dzieci wywołują poszczególne głoski, a jednocześnie powtarzają je coraz ciszej tak jak robi to echo;

- ćwiczenia narządów artykulacyjnych:

ćwiczenia języka - „niegrzeczne dziecko” - dzieci pokazują język tak, jak wtedy gdy są niegrzeczne;

ćwiczenia warg - „całuski” - chcemy pocałować mamę, ale jest ona bardzo daleko, wysuwamy wargi do przodu i cmokamy;

ćwiczenia policzków - „chomik” - pokaż jak chomik trzyma w policzkach swoje zapasy;

ćwiczenia podniebienia miękkiego - „ufoludki” - dzieci energicznie wymawiają połączenia głoskowe :ak, ok., uk, ek, ik, uku, ugu, ag, og (są to głoski tylnojęzyczne przy wymowie których bierze udział podniebienie miękkie).

2. Kompendium wiedzy fonetycznej.

GŁOSKI - a, ą, b, b`, c, ć, cz, d, d`, dz, dź, dż, e, ę, f, f`, g, g`, h, h`, ch, ch`, i, j, k, k`, l, l`, ł, m, m`, n, ń, o, p, p`, r, r`, s, ś, sz, s`, t, t`, u, w, w`, y, z, ź, z`, ż

SAMOGŁOSKI - Zawsze dźwięczne, wymawiane przy otwartych ustach, język nie dotyka podniebienia, górnych zębów ani warg, przy jej wymawianiu powietrze nie napotyka przeszkód w jamie ustnej, tworzy sylaby.

SPÓŁGŁOSKI - Dźwięczna lub bezdźwięczna, wymawianie - język dotyka lub zbliża się do podniebienia, górnych zębów albo warg, przy jej wymawianiu powietrze napotyka przeszkody w jamie ustnej - szczeliny lub zwarcia, nie tworzy sylaby,

GŁOSKI NOSOWE - ą, ę, m, m`, n, ń;

GŁOSKI DŹWIĘCZNE I BEZDŹWIĘCZNE - b-p; b`-p`; d-t; d`-t`; g-k; g`-k`; w-f; w`-f`; z-s; ź-ś; ż-sz; h-ch; h`-ch`; dz-c; dź-ć; dż-cz; .......m, m`, n, ń, r, r`, ł, l, l`, j.

GLOSKA TWARDA - MIĘKKA - b-b`; c-ć; d-d`; dz-dź; f-f`; g-g`; h-h`; ch-ch`; k-k`; l-l`; m-m`; n-ń; p-p`; r-r`; s-ś; t-t`; w-w`; z-ź.

Stopień zbliżenia narządów artykulacyjnych - Zwarto - wybuchowe - b, p, d, t, g, k, ; szczelinowe - w, f, z, s, ż, sz, h, ch, zwarto - szczelinowe - dz, c, dż, cz; półotwarte - m, n, ł, l, r; (oraz ich miękkie odpowiedniki)

Miejsce artykulacji - Dwuwargowe - b, p, m, miękkie odpowiedniki; wargowo - zębowe - w, f, miękkie odpowiedniki; przedniojęzykowo - zębowe - d, t, z, s, dz, c, n, ł miękkie odpowiedniki; przedniojęzykowo - dziąsłowe - ż, sz, dż, cz, r, l, l`; środkowojęzykowe - ź, ś, dź, ć, ń, j; tylnojęzykowe - g, k, h, ch oraz miękkie odpowiedniki.

Głoska, a litera - najmniejszy, dający się wyodrębnić słuchowo element wypowiedzi nazywamy głoską. Głoska to nie to samo co litera. Litera jest graficznym (czyli pisanym) znakiem głoski. Nie każdej głosce odpowiada w języku polskim tylko jedna litera. Czasami za pomocą dwóch liter oddajemy jedną głoskę.

(zaburzeniach, defektach) wymowy mówimy, gdy odbiega ona od normy fonetycznej, ogólnie przyjętej w danym języku. Zaburzenia te obejmują szeroką gamę odchyleń od normy, poczynając od drobnych nieprawidłowości w wymawianiu poszczególnych głosek aż po ciężkie wady, które utrudniają kontakt z otoczeniem i powodują złe przystosowanie się jednostki do życia społecznego.

Rozwój mowy powinien zakończyć się w 5-6 roku życia. W niektórych przypadkach trwa nieco dłużej. Do wad wymowy nie zaliczamy więc cech wymowy dziecięcej, będące objawem jej niedojrzałości.

Przyczynami opóźnienia w rozwoju mowy mogą być:

• czynniki wewnątrzpochodne (tkwiące w dziecku) -wady zgryzu i anomalie zębowe (wymowa międzyzębowa), upośledzenie słuchu fizjologicznego, nieprawidłową budowę aparatu mowy (rozszczep podniebienia,

• czynniki zewnątrzpochodne - choroby w pierwszym roku życia, które opóźniają czynności ruchowe, takie jak, siadanie, stanie, chodzenie, również zaniedbania wychowawcze, mówienie do dziecka językiem nianiek (spieszczanie), nadmierny rygoryzm lub liberalizm co do mowy dziecka.

Największą grupę zaburzeń mowy tworzą wady artykulacyjne określane mianem dyslalii. Dyslalia jest to nieprawidłowa wymowa jednej głoski (np. r), wielu głosek (np. Seplenienie połączone z reraniem), a nawet wszystkich lub niemal wszystkich głosek od razu (bełkot)

Sygmatyzm (seplenienie)

Jest to wada wymowy zwana inaczej seplenieniem, polegająca na nieprawidłowej realizacji głosek zębowych, które w zależności od miejsca artykulacji można podzielić na trzy grupy:

S, z, c, dz - głoski syczące

Š, ž, č, dż -głoski szumiące

Ś, ź, ć, dź - głoski ciszące

Rotacyzm (reranie)

Wada ta zwana inaczej reraniem polega na nieprawidłowej realizacji głoski r. Przyczyną nieprawidłowej wymowy głoski r może być między innymi budowa anatomiczna języka (np. zbyt krótkie wędzidełko), obniżony poziom słuchu, słaba zdolność koncentracji uwagi na dźwiękach mowy, opóźniony rozwój ruchowy, opóźniony rozwój umysłowy i nieprawidłowe wzorcewymowy z otoczenia dziecka.

Ubezdźwięcznianie

Polega na wymawianiu głosek dźwięcznych bezdźwięcznie bez drgań wiązadeł głosowych (b-p, w-f, g-k, d-t, ż-sz, z-s, ź-ś, dz-c, dź-ć

Nosowanie

Głoski nosowe m, mi, n, ni, ę, ą- wymawiane są jak ustne i odwrotnie- ustne z poszumem nosowym

Wadliwa wymowa głosek k, g

Głoski te są zastępowane głoskami t, d. Są one wynikiem nieprawidłowej pracy języka.

3. Czytanie i pisanie nowy język dziecka.

Co to jest czytanie?

Przez czytanie rozumiemy umiejętność odkodowywania znaków graficznych (litery, znaki interpunkcyjne), i transponowania tych znaków na mowę żywą. Wtedy mamy do czynienia z tzw. Czytaniem głośnym. Jeżeli transponujemy na znaki wyobrażeniowe to mamy do czynienia z czytaniem cichym (bezgłośnym).

W dydaktyce procesu czytania bardzo ważne jest określenie celu czytania. Po co czytamy? Ważne jest również co? i jak? czytamy.

Przymioty dobrego czytania: płynność (dziecko nie glosuje, ani nie sylabizuje), biegłość ( dziecko umie czytać pewne frazy), wyraźne (wyraźnie artykuluje, wyraźnie czyta), wyraziste ( z użyciem znaków suprasegmentalnych czyli: akcent, barwa głosu, tempo czytania, intonacja, milczenie),poprawne (zgodne z tekstem.)

3 poziomy rozumienia tekstu:

1). Konkretny (najniższy) - czyli rozumienie pierwszej warstw tekstu: co? gdzie?, kiedy?,

2). Wyjaśniający (średni) - dlaczego do tego doszło?, czy mogło zdarzyć się coś innego?

3). Wyjaśniająco - uogólniający (najwyższy) - tutaj włączają się asocjacje psychiczne, czyli co?, kto?, gdzie?, kiedy?, dlaczego? i co ja o tym sądzę?, co bym proponował? Do tego poziomu należy docierać. Wtedy mówimy, że uczeń konkretyzuje tekst. Dopóki nie będzie konkretyzacji tekstu, uczeń w pełni go nie zrozumie i nie polubi.

Czytanie jest umiejętnością wieloaspektową. Główne aspekty składające się na poziom czytania to: rozumienie, technika i szybkość.

Metody klasyczne i alternatywne nauki czytania - znajomość jednej metody alternatywnej.

Metoda to sposób nauczania, podstawowe metody nauki czytania są oparte na analizie i syntezie

metoda analityczna: zdaniowa - podstawową jednostką jest zdanie, wyrazowa - podstawowa jednostka w formie wyrazu.

metoda syntetyczna - alfabetyczna - podstawową jednostkę stanowią nazwy liter w porządku alfabetycznym, dźwiękowo - głoskowa - podstawową jednostkę stanowią głoski - fonemy i ich graficzne odpowiedniki, sylabowa - podstawową jednostką jest sylaba.

metody analityczna i syntetyczna zostały połączone i powstała metoda analityczno -syntetyczna wyrazów podstawowych (nową głoskę, literę uczeń poznaje w wyrazie podstawowym)

proces czytania przebiega od analizy do syntezy

- dziecko rozpoczyna czytanie od obserwacji poszczególnych liter, wymawiania ich - jest to analiza wzrokowa

- aby z poszczególnych głosek powstał wyraz musi nastąpić synteza głosek w zwartą całość. Jest to najtrudniejszy okres w nauce czytania.

Synteza wyrazu może przebiegać:

- wymawianie zapamiętanych głosek coraz szybciej

- czytanie sylabami

Metody alternatywne - Metoda Dobrego Startu M. Bogdanowicz - . W Polsce metodę ta rozpowszechniła Marta Bogdanowicz. Podstawą w tej metodzie jest jednoczesne usprawnienie analizatorów: wzrokowego, słuchowego i kinestetyczno - ruchowego. Zasadniczą rolę odgrywa wzrok, słuch i sprawność motoryczna dziecka. Obecnie istnieją 3 polskie warianty Metody Dobrego Startu:

- piosenki do rysowania - to zestaw ćwiczeń dla dzieci rozwijających się nieharmonijnie, dzieci z tzw. ryzyka dysleksji

- piosenki i znaki - stanowią przedłużenie poprzedniego zestawu ćwiczeń, ale realizuje się ja na innym materiale.

- piosenki na literki - to zbiór ćwiczeń ułatwiających polisensoryczne (wielozmysłowe) uczenie się liter.

Metoda analityczno - syntetyczna Przyłubskich - Metoda ta powstała w wyniku powiązania różnych metod, które wykorzystują różnorodny poziom rozwoju poszczególnych funkcji psychicznych. W tej metodzie w procesie nauki czytania bierze udział funkcja wzrokowa, słuchowa oraz kinestetyczno - ruchowa. Wprowadzone zostały tutaj również elementy metody globalnej. Dzięki metodzie globalnej dziecko poznaje całościowo określone wyrazy wynikające z kontekstu oglądanej ilustracji. Później rozpoznaje te wyrazy pośród innych. Wprowadzenie sylaby jako elementu pośredniego w analizie i syntezie miało na celu rozszerzenie tzw. pola czytania. W związku z tym analiza przebiega od wyrazu, poprzez sylabę, do głoski, czyli jest to analiza wyraz - sylaba - głoska, a w odniesieniu do syntezy - odwrotnie: głoska - sylaba - wyraz. W tej metodzie punktem wyjścia jest znany dzieciom wyraz, a nie litera. Metoda ta wyrabia umiejętność dokonywania analizy i syntezy słuchowo - wzrokowej oraz rozumienie treści przeczytanego, odpowiednio dobranego tekstu.

Wprowadzenie w świat pisma I. Majchrzak;

Odmienna metoda nauki czytania dotyczy elementarnej nauki czytania oraz przygotowania dziecka do nauki pisania.

Podstawowe założenia metody:

- wprowadzenie dziecka w świat słów powinno odbywać się na zasadzie zabaw i gier, przynoszących dziecku radość i satysfakcję.

- celem nauki czytania jest zrozumienie sensu i znaczenia poszczególnych słów, a nie pozbawionych znaczenia oddzielnych liter, dlatego dziecko poznaje przede wszystkim wyrazy, a następnie litery, z których są zbudowane.

- dziecko na początku otrzymuje skończony zbiór liter - alfabet, wie, że wyrazy można tworzyć wykorzystując znane mu już litery.

Odimienna metoda nauki czytania znajduje zastosowanie już w przypadku dzieci bardzo małych (2 - 3 letnich). Autorka wyróżnia w niej kilka etapów; pierwszy z nich to tzw. etap inicjacji. Na tym poziomie dziecko otrzymuje wizytówkę ze swoim imieniem, które ma dla niego znaczenie emocjonalne. Dziecko z łatwością rozpoznaje swoje imię wśród imion innych dzieci. Następne etapy to wiele gier i zabaw pozwalających dzieciom na poznanie pozostałych imion, wyrazów oraz liter alfabetu. Charakterystyczne dla tej metody są nazwy ćwiczeń i zabaw takie jak: Targ liter”, „Gra w sylaby” czy „Nazywanie świata”.

Zasady dydaktyczne - normy obowiązujące w procesie zdobywania wiadomości i umiejętności przez dzieci w szkole.

- zasada zainteresowania: ciekawy tekst, ładne, kolorowe ilustracje, ciekawe i zajmujące, omówienie obrazków przed czytaniem, urozmaicenie ćwiczeń w czytaniu, zmiana siły głosu, czytanie z podziałem na role;

-zasada aktywności i samodzielności: łączy się ściśle z zasadą aktywnego zdobywania wiadomości i umiejętności, aktywność powinna wynikać z zainteresowania oraz zrozumienia sensu i celu, samodzielność powinna ujawnić się w doborze tekstów, najbardziej pożądana jest samodzielność w interpretacji tekstu;

- zasada stopniowania trudności: rozpoczynamy od zagadnień łatwych (czytanie wyraźne, oprawne, płynne) do trudniejszych ze znakami przestankowymi, akcentem logicznym i uczuciowym;

- zasada łączenia teorii z praktyką: pokazywanie dzieciom celowości czytania;

- zasada poglądowości: oparta jest na ogólnej teorii poznania i na znajomości psychiki dziecka, wymaga ona zastosowania pomocy naukowych: rozsypani literowe, wyrazowe, kasety magnetofonowe, wszystkie pomoce powinny działać na wzrok i słuch dziecka;

Czytanie głośne, a czytanie ciche.

Wyróżnia się dwie formy czytania: głośne i ciche.

W czytaniu głośnym zaś są z kolei trzy możliwości czytania:

- czytanie nauczyciela,

- czytanie poszczególnych uczniów,

- czytanie zbiorowe uczniów oraz czytanie z podziałem na role.

Głośne czytanie przeważa nad cichym w klasach najniższych, gdzie dziecko musi czytać dużo i często dla opanowania techniki.

Atrakcyjną formą czytania jest czytanie z podziałem na role. Jest ono doskonałą formą przygotowania dzieci do inscenizowania tekstów literackich.

Elementami czytania z podziałem na role są:

- czytanie określonego tekstu,

- wyodrębnianie poszczególnych postaci,

- wybór uczniów do odczytywania poszczególnych fragmentów tekstu,

- czytanie przez poszczególnych uczniów tekstu według przypisanych im ról,

- ocena czytania.

Dziecko przy czytaniu cichym ujmuje wzrokiem całe wyrazy, a potem grupy wyrazów. Szybko więc opanowuje technikę czytania i może osiągnąć w okresie nauczania początkowego umiejętność poprawnego, płynnego, wyrazistego czytania.

Ciche czytanie ma zatem spełnić dwa podstawowe zadania:

1. Ułatwić opanowanie techniki czytania.

2. Wyrobienie sobie właściwej metody pracy umysłowej.

Ciche czytanie umożliwia indywidualne tempo czytania, ułatwia większe skupienie czytelnika. Powinno ono występować we wszystkich klasach szkoły podstawowej. Należy je wprowadzić w klasie pierwszej jako czytania dla siebie w postaci milczącego odczytywania poleceń po cichu z tablicy czy kartki. Podobnie należy je stosować jeszcze w klasie drugiej i trzeciej.

Umieć czytać tzn. rozumieć pewien tekst, a umieć dobrze czytać tzn. uchwycić treści w najkrótszym czasie. Z treścią zaznajamiamy się w trojaki sposób: czytając cicho (dla siebie), czytając głośno (dla innych), słuchając czyjegoś czytania.

Mechanizm czytania głośnego i czytania cichego jest odmienny

Czytanie głośne obejmuje dwa rodzaje czytania:

- czytanie wzrokiem

- czytanie głosem

Przy czytaniu głośnym oko wyprzedza głos - istnieje rozstęp wzrokowo - głosowy, który wzrasta w miarę nabywania wprawy w czytaniu. O ile w pierwszych dwóch latach nauki czytanie ciche dorównuje szybkością głośnemu, to w kl. III czytanie ciche jest szybsze od czytania głośnego. Czytanie głośne jest wyraźnym, płynnym, poprawnym i ekspresyjnym transponentem martwego tekstu na żywe słowo. Czytanie głośne jest czynnością zawodową spikerów, nauczycieli, ludzi przemawiających w sejmie czy w sądzie.

Umiejętność czytania głośnego jest jednym z celów nauczania języka polskiego. Ćwiczenia w czytaniu głośnym są równocześnie środkami kształcącymi prawidłową wymowę.

Wszystkie ćwiczenia w czytaniu głośnym całych zdań i tekstów, a także ćwiczenia przygotowawcze i usprawniające wymowę głosek, sylab i wyrazów mogą być wykonywane indywidualnie i zbiorowo.

- ćwiczenia zbiorowe - mają tę zaletę, że biorą udział wszystkie dzieci, a nieśmiałe pozbywają się tremy.

- ćwiczenia indywidualne - są konieczne dla sprawdzenia postępów uczniów, oceny wyników, a także przeprowadzenia korekty wymowy, artykulacji czy intonacji.

Czytanie ciche - niezbędne w życiu prywatnym.

Umiejętność czytania cichego zdobywa się poprzez wielorakie ćwiczenia w ciągu całego roku (opowiadanie, streszczenie, plany, odpowiedzi na pytania, opisywanie obrazków w tekście, rozsypani wyrazowe)

Czytanie ciche stanowi również etap przygotowawczy do czytania głośnego. Jest czytaniem uproszczonym w stosunku do głośnego. Czytanie to jest skierowane naw rozumienie tekstu, czytając cicho oceniamy całość tekstu, jedynie nie wypowiadamy go głośno. Od początku nauki czytania należy u dzieci wyrobić przyzwyczajenie do zagłębiania się w tekst, do zrozumienia GOP przy czytaniu cichym.

Ćwiczenia doskonalące naukę czytania - rozsypanka sylabowa, domino dwusylabowe, gwiazdka, suwak zegarowy,

Pismo i pisanie w nauczaniu zintegrowanym.

Etapy nauki pisania (wg T. Wróbla)

Pisanie - to poddanie się pewnej dyscyplinie psychomotorycznej w celu kreślenia znaków konwencjonalnych, jakimi są litery .W przypadku dzieci pisanie jest dalszym rozwojem ich ekspresji werbalnej, dalszym procesem w rozwijaniu języka.

W kl. I rozpoczyna się nauka pisania i trwa 3 lata.

Nasze litery wymagają dwóch ruchów:

- podbiegającego (ruch girlandowy)

- postępującego (ruch arkadowy)

T. Wróbel wyróżnia 3 etapy nauki pisania:

Okres przygotowawczy:

Jest to okres inicjacji do pisania. U każdego dziecka zaczyna się w innym okresie życia. Za moment startu umownie przyjmujemy pierwszy kontakt dziecka z narzędziem pisarskim np. patyk, palec, kredka itp. Dziecko, które ma wokół siebie środowisko osób piszących chce poprzez naśladowanie cos kreślić. Dlatego tez rodzice powinni dostarczyć dziecku narzędzi pisarskich. W tym okresie należy wykształcić motorykę wielką (ramie o przedramię) i motorykę małą (palce i nadgarstek).

W tym okresie ważna jest też umiejętność opanowania przestrzeni. Można np. kreślić patykiem na piasku, kreda po asfalcie, kredka na ścianie, pisakiem na dużym papierze. Chodzi tu o duży obszar malowania, a następnie o jego stopniowe zmniejszanie. Tymi działaniami zajmuje się przedszkole, które organizuje 3 grupy ćwiczeń, zabaw. Są to:

- zabawy psychomotoryczne - chodzi tu o zręczność i ruchowość oraz kształcenie motoryki wielkiej np. wyścigi rzędów, wiewiórki do dziupli, zabawy z piłką, szarfą, obręczą, ławeczką, skakanką itp.

- zabawy plastyczno - konstrukcyjne - kształcą motorykę wielką, ale przede wszystkim motorykę małą, np. stemplowanie, wydzieranie, wygniatanie, rysowanie, lepienie, układanie, wyszywanie, malowanie, kolorowanie itp.

- zabawy graficzne - chodzi tu o kształtowanie pamięci wzrokowej, orientacji wzrokowej np. zobacz, zapamiętaj, wyjdź, wskaż zmiany, puzzle, memory. Pokazujemy tutaj pewne znaki graficzne. Dziecko kreśli tutaj mandale (koła i okręgi), elipsy, serca itp., które coś wyrażają. Łączymy tu ze sobą pewne elementy graficzne, aby dziecko kształciło ruch postępowy i ruch podbiegający. Działania te przyzwyczajają dzieci do tego, że litery, czyli znaki konwencjonalne coś znaczą, mają jakąś treść. Każdy znak konwencjonalny jest symbolem. Dla dziecka, które myśli w sposób konkretno - obrazowy myślenie symboliczne jest bardzo odległe i niezrozumiałe. Okres ten może trwać 4 - 5 lat.

Okres elementarzowy:

W tym okresie następuje nauka pisania znaków graficznych, jakimi są litery oraz nauka łączenia liter. Okres ten trwa w zależności od tego, jak dzieci są przygotowane. W okresie elementarzowym wprowadzamy wszystkie znaki graficzne. W tym okresie staramy się wdrukować w pamięć wzrokową i w pamięć ręki znaki, które są u nas literami. W tym celu nauczyciel posługuje się zawsze algorytmem wprowadzania nowej litery. Dziecko poznaje 44 znaki, drukowane, małe i wielkie litery, zaś algorytm nowej litery wprowadza się zawsze na wyrazie podstawowym.

Okres poelementarzowy:

Obejmuje kl. II i III. W tym okresie pismo dzieci powinno być w miarę płynne i poprawne. Pojawiają się tu ćwiczenia redakcyjne, kompozycyjne, generowanie zdań, a później tekstów. Uczniowie uczą się nadawać tytuły, podporządkowywać zdania do obrazów, rozbudowywać oraz skracać zdania. Uczą się zamykania myśli w obrębie zdania. Okres ten obejmuje tzw. stadium pisma zindywidualizowanego, w którym coraz bardziej kierują się w piśmie własnym kryterium piękna, chcąc nadać pismu odrębny kształt. Własny styl charakteru pisma kształtuje się w starszych klasach szkoły podstawowej, a pisanie osiąga stadium nawykowe. W okresie poelementarzowym nastepuje dalsze doskonalenie techniki, a więc płynności ruchu i jego automatyzacja, czyli zbliżamy się tu do pisania swobodnego

Swobodne pisanie - to łatwość kreślenia znaków, minimalny wysiłek fizyczny i estetyka pisania.

W okresie poelementarzowym ma miejsce generowanie tekstów. Pojawia się tu tworzenie tekstu, a nie jego przepisywanie czy odtwarzanie. Uczeń może tu zapisać wszystko, co pomyśli głowa.

Techniczne problemy nauki pisania

W toku nauki pisania u dzieci można zaobserwować wiele błędów. Błąd jest to odejście od ustalonej normy, regulującej w formie przepisów poprawność ortograficzną, gramatyczną lub stylistyczną. Norm graficznych właściwie nie ma, ale dla dobrego pisma przyjmuje się zazwyczaj trzy kryteria: czytelności, pisemności, estetyki pisma.

Najczęściej występujące błędy:

- Błędy konstrukcyjne: niedopełnienie kształtu litery, nieproporcjonalny układ elementów w budowie litery (zniekształcenie liter), zniekształcenie linii.

- Błędy łączenia liter: brak łączenia liter, łączenie niewłaściwe.

- Błędy proporcjonalności: niewłaściwe zagęszczenie liter w wyrazie, zachwianie proporcji liter w wyrazach, nierównomierne ułożenie liter pod względem wysokości, niewłaściwe odstępy miedzy wyrazami.

- Niejednolite pochylenie pisma: zmiana pochylenia liter w wyrazie, zmiana pochylenia wyrazów w tekście.

Najtrudniejsze do usunięcia są błędy dotyczące konstrukcji i proporcjonalności pisma. Ze względu na zniekształcenie liter i ich proporcji, co prowadzi z reguły do osłabienia czytelności jak również do obniżenia estetyki pisma.

Czynniki wpływające na poprawność pisma: rozumienie tekstu, motywacja, opanowanie prawidłowych nawyków.

Sposoby automatyzacji pisania

Automatyzacja procesu pisania polega na związku czasowym pomiędzy wyobrażeniem litery i jej zapisem. Automatyzacja procesu pisania może być podstawą do działań na tekstach, czyli do generowania tekstów.

Fizjologia pisma przebiega na trzech płaszczyznach: psychicznej, fizjologicznej, motorycznej.

Umiejętność pisania polega na:

- opanowaniu schematu liter oraz ich połączeń

- biegłość pisania

- poprawność ortograficzna - chodzi gotowość wykształcenie czujności ortograficznej

- gotowość pisania

Biegłość pisania - w miarę szybkości wzrasta liczba pisanych liter w ciągu minuty. Ważnym czynnikiem przy szybkim pisaniu jest zapamiętywanie większej ilości liter, głosek i ich kolejności w wyrazach. Zależy to od postawy nauczyciela, który kładąc nacisk na szybkie pisanie nie może dopuścić do obniżenia jego jakości. Ważna jest również samokontrola ucznia: zwracanie uwagi na połączenia liter, odpowiednie techniczne warunki pisania

Gotowość pisania - to łatwość, biegłość, płynność w dostosowywaniu środków językowych do wyrażenia zamierzonych treści. Chodzi o to, by nasz język powiedział wszystko, co pomyśli głowa. Gotowość pisania dziecko uzyskuje, gdy nauczyciel prowadzi tzw. przygotowanie instrumentalne, na które składają się pewne ćwiczenia, które musza być systematycznie prowadzone. Do ćwiczeń tych zaliczamy: ćwiczenia słownikowe, gramatyczne, frazeologiczne, kompozycyjne, redakcyjne, ortograficzne.

Automatyzację ruchu pisarskiego można osiągnąć poprzez ćwiczenia:

- odwzorowywanie - w pewnym momencie trzeba z niego zrezygnować, czyli mniej pisać na tablicy

- przepisywanie - należy wprowadzać pewne utrudnienia, aby pisanie nie było nudne

- pisanie z komentarzem - dziecko nie ma wzoru pisząc - pisze albo słuchając komentarza kolegów, albo samego siebie - jest częściowo ortograficzne

Automatyzacja ruchu pisarskiego to tworzenie, generowanie tekstów, czyli zapisywanie dłuższych wypowiedzi. Aby dzieci umiały wykształcić swój własny charakter pisma, nauczyciel musi je wdrażać do pisania łącznego - to pisanie elementów liter w wyrazach za pomocą jednego ciągu ruchów narzędziem pracy. Ta nauka powinna być świadoma i kierowana przez nauczyciela, wdrażać do pisania w sposób wiązany:

- wyrabiać umiejętność całościowego kreślenia liter, kilkuelementowych, jeżeli jest to możliwe

- uczyć prawidłowego łączenia liter sąsiadujących ze sobą

Podstawowe ćwiczenia w pisaniu

Ćwiczenia w pisaniu:

Ćwiczenia pisania powinny występować po ćwiczeniach czytania i obejmować ten sam materiał dydaktyczny (opracowane sylaby, wyrazy czy zdania powinny być następnie przepisane, napisane z pamięci lub ze słuchu)

Od początku i przez cały okres ćwiczeń należy zwracać uwagę na prawidłowość kierunku kreślenia liter, zwłaszcza owalnych.

Przy wprowadzaniu nowych liter należy stosować wzory sprzyjające ich połączeniu.

Nie należy zbyt długo pracować na pojedynczych literach, ponieważ sprzyja to utrwalaniu nawyków głoskowania przy czytaniu i pisaniu.

Wdrażać dziecko do autokontroli (poprzez stałe zastanawianie się nad poprawnością zapisu i sprawdzeniu tej poprawności).

Wszystkie błędy powinny być poprawione.

Prawidłowa postawa przy pisaniu, zwłaszcza ułożenie ręki u dzieci leworęcznych (tzn. przedramię, dłoń, narzędzie pisarskie powinny znajdować się w jednej linii poniżej linii pisma).

Ćwiczenia w pisaniu nie mogą trwać zbyt długo.

Należy stosować (zasadę stopniowania trudności, zasadę indywidualizacji, zasadę systematyczności).

Podstawowe ćwiczenia w pisaniu: Przepisywanie, Pisanie z pamięci, Pisanie ze słuchu z objaśnieniami, Pisanie sprawdzające ze słuchu, Pisanie samodzielne.

Algorytm wprowadzania litery.

Etap 1 - Należy stworzyć taką sytuację edukacyjną w mówieniu, by pojawił się wyraz podstawowy z nową litera np.: litera „b” w wyrazie „buty”. Ten etap ma się zakończyć podpisem, użyciem wyrazu np.: to buty. Ten podpis funkcjonuje jako druk (litery drukowane).

Etap 2 - To stworzenie takiej sytuacji edukacyjnej, w której dokonujemy syntezy i analizy wyrazu podstawowego i innych wyrazów z tą litera np.: bok, brak butów, barak itp. Kształcimy tu słuch fonematyczny np. czy znasz wyraz z literą „b” w nagłosie, śródgłosie i wygłosie.

Etap 3 - To analiza i synteza wzrokowa. Do tego druku, który mieliśmy pojawia się pisanka, czyli podkładamy litery pisane, (ale jeszcze nie w liniaturze) np.: modelujemy tą literę z różnych materiałów, wycinamy ja z gazet, układamy ze skakanek, z ciał. Chodzi o to, by wdrukować w pamięć te literę, żeby dziecko słysząc tę literę nie zastanawiało się jak ta litera wygląda. Tego etapu nie należy przyspieszać.

Etap 4 - Następuje tutaj nauka pisania litery małej i wielkiej oraz łączenia jej z innymi literami. Pojawia się tu liniatura, która może być różnej szerokości. Ważne jest demonstrowanie litery. Musi demonstrować tak, jaki jest krój elementarzowy litery

4. Rola tekstu w edukacji przedszkolnej i wczesnoszkolnej.

Lektura utworów literackich w nauczaniu wczesnoszkolnym przyczynia się do rozwijania sprawności językowych w mowie i piśmie - wyrabiania nawyków językowych w komunikowaniu się z otoczeniem. Kontakt z tekstami prozatorskimi, wierszowanymi i scenicznymi przygotowuje wychowanka do późniejszego odbioru różnych gatunków i rodzajów wysokoartystycznej literatury. Obcowanie z pięknym tekstem stwarza okazje do bogacenia przeżyć wewnętrznych, wyrabia smak estetyczny, kształtuje krytycyzm. Znacząco wpływa na kształtowanie potrzeb psychicznych i kulturalnych małego odbiorcy. Książki są skarbnicą wiedzy poznawczej o przeszłości, współczesności,
o człowieku - jego przeżyciach, w wymiarze jednostkowym i społecznym, o kulturze, wierzeniach, obyczajach polskich i obcych, o przyrodzie. Uczą odróżniania prawdy od fałszu, wyzbywania się egoizmu, okazywania współczucia wobec krzywdy drugiej istoty, kształtowania postaw prawego obywatela, ucznia, kolegi, dziecka. Teksty literackie pomagają doskonalić język, wzbogacać słownictwo, uczą budować poprawne konstrukcje składniowe i związki frazeologiczne. Kształtują wrażliwość na plastykę obrazowania. Wywołują, wreszcie, różne uczucia - radość, smutek, zadowolenie, przygnębienie, współczucie, gniew, oburzenie. Powstanie, w trakcie odbioru, określonych stanów emocjonalnych u dzieci stwarza okazje dla wychowawcy do likwidowania kompleksów, lęków i nerwic.

Metody pracy z tekstem, od tekstu „cudzego” - analizowanego, do tekstu ucznia - generowanego.

Metody pracy z tekstem literackim:

interpretacja głosowa

działania eksplikacyjne (wyjaśniające) - eksplikacja stawia ucznia w roli czytelnika, badacza i wykonawcy czyli w 3 rolach, które proponuje w swojej teorii B. Chrząstowska. Eksplikacja ułatwia także dziecku nabycie umiejętności hermeneutycznych, (czyli recepcja (przejecie), analizę, syntezę, rozumienie, interpretację i waloryzację (wartościowanie)).

działania lingwistyczne (zabawy ze słowem)

przekład intersemiotyczny - metoda ta jest bardzo często stosowana. Jest to przekład z jednych znaków na znaki inne. Robi się to po to, żeby „otworzyć” tekst i przybliżyć go uczniom.

-jeżeli zmieniamy np. na obraz to jest to przekład na znaki ikoniczne

-jeżeli zmieniamy np. na ruch to jest to przekład na znaki mimiczno - gestualno - korporarne (mogą to być zabawy mimiczne lub pantomimy)

-jeżeli zmieniamy na śpiew to jest to przekład na znaki muzyczno - foniczne (są to przede wszystkim piosenki, ilustracja do muzyki, działania muzyczne związane z tekstem czyli śpiewanie i granie)

Tymi przekładami ułatwiamy dziecku zrozumienie tekstu. Przekładem intersemiotycznym nie jest jednak ilustrowanie tekstu. W przekładzie stosuje się najprostsze znaki graficzne.

analiza relacji przestrzennych w utworze - jest to strategia zaproponowana przez Alicję Baluch, nie została ona jednak należycie przyjęta w szkole. Przeznaczona jest głównie dla klas starszych, ale w kl. III można ja już stosować. Metoda ta odwołuje się do pewnych znaków kultury. Pokazuje dwie rzeczy: rzeczywistość i jej odbicie. Metodę ta stosuje się w tekstach, gdzie świat jest „na opak”.

metody teatralizacyjne - działanie, w których występuje element gry aktorskiej

Generowanie tekstów ma miejsce w okresie poelementarzowym. W generowaniu tekstów uczeń uczy się przede wszystkim zamykać myśl w obrębie zdania. Uczy się także jak pewne doznania, emocje, wrażenia zamienić na słowa albo na znak graficzny (znak interpunkcyjny). Jest to także nauka nadawania tekstom pewnej struktury kompozycyjnej - na początku będą to akapity. Uczeń uczy się także podczas generowania tekstów nadawania im pewnych form genologicznych, a więc czy to jest opowiadanie, opis, list, itp. Jest to również praktyczna nauka ortografii i interpunkcji. W literaturze mówi się, że prawdziwy wgląd w ortografię i interpunkcję daje dopiero generowanie tekstów a nie dyktando.

Generując teksty dziecko korzysta z dotychczas przeczytanych tekstów. Wszystkie teksty dziecka maja charakter intertekstualny. Dziecko nieświadomie ściąga różne wątki, motywy z tego, co wcześniej przeczytało i usłyszało. Wzoruje się na przeczytanych i zasłyszanych tekstach. Generując teksty dziecko nabywa gotowości pisania („lust fabulire” - zmysł fabularyzacyjny), czyli pewną biegłość, pewną łatwość w wybieraniu środków językowych dla wyrażenia własnych myśli, sądów, przekonań. Generując teksty dziecko wykształca w sobie odbiorcę innych profesjonalnych tekstów. Staje się wrażliwym czytelnikiem i słuchaczem.

W klasach młodszych generujemy 3 grupy tekstów:

- teksty obligatoryjne (obowiązkowe): zalicza się tu: opowiadanie właściwe, opis, pisma użytkowe np.: list, notatka, życzenia, itp.

- teksty fakultatywne (zalecane) zalicza się tu: opowiadania twórcze, zapis kronikarski (sprawozdanie), opis artystyczny, notes kulturalny

- teksty twórcze (fikcje dziecięce, folklor dziecięcy) zalicza się tu: teksty poetyckie, teksty prozatorskie

Generowanie tekstów uczy pisania, uwrażliwia na sztukę pisania, zachęca do czytania. By dziecko mogło generować teksty musi mieć wykształconą gotowość pisania.

5. Kształcenie literackie.

Wczesnoszkolna edukacja literacka to wprowadzenie dzieci w tajniki słowa, to oswajanie dzieci ze sztuką słowa, z językiem, który ma charakter artystyczny, jak mówi Chrząstowska- posiada uporządkowanie naddane. Ma stanowić przygotowanie ucznia do kontaktowania się z różnymi tekstami, nie tylko literackimi. Powinna pokazywać jak słowo literackie, artystyczne może być przekładane na inne znaki, czyli jaki jest związek słowa z muzyką, ruchem, plastyką. Wczesnoszkolna edukacja literacka ma także wyposażyć uczniów w intuicyjne rozumienie podstawowych pojęć literackich, żeby dziecko mówiąc o utworze mogło wypowiadać się w sposób adekwatny do sytuacji. Dobrze prowadzona edukacja literacka rozwija twórczy stosunek dziecka do literatury a za sprawą literatury dziecko jest wdrażane w kulturę. Kształci ona świadomego, refleksyjnego, twórczego odbiorcę literatury i innych dzieł sztuki. Zatem literatura została wprzęgnięta we wszechstronny rozwój dziecka.

Lektury w nauczaniu początkowym, metody pracy z tekstem prozatorskim, kategorie teoretycznoliterackie.

Właściwości literatury dla dzieci

W klasach początkowych dziecko chętnie identyfikuje się z bohaterami książek, jest ciekawe człowieka, jego postępowania i tę cechę należy wyzyskać do kształtowania pozytywnych motywacji w działaniu dziecka. Książka spełnia bowiem w życiu dziecka wiele funkcji, zwłaszcza poznawczą i estetyczną. Oddziałuje - poprzez swe treści - na myśli, uczucia i postępowanie, rozwija wrażliwość na piękno języka, wzbogaca słownictwo, pogłębia i poszerza wiadomości i zainteresowania, daje możliwości zrozumienia innych ludzi i otaczającego świata oraz pobudza wyobraźnię.

Utwory literackie spełniać mogą zarówno funkcje kształcące jak i wychowawcze. Mają na celu budowanie właściwego stosunku do otaczającego świata, wykształcenie w dziecku czujności i wrażliwości na zło, wyrobienie w nim umiejętności przybierania postawy wobec negatywnych wpływów środowiska rówieśniczego. Pomaga kształtować zasady społeczno-moralne dziecka, budzi jego przeżycia estetyczne. Dziecko uczy się odróżniać dobro od zła, prawdę od fałszu. Książka mówi o poszanowaniu pracy, ukazuje zagadnienia koleżeństwa, pomaga w wyrabianiu dodatnich cech charakteru. Dzieci poznają piękno ojczystego kraju, historię, tradycję, folklor. Literatura rozwija także uczucia patriotyczne. Charakterystyczną cechą literatury dziecięcej jest także przewaga funkcji impresywnej (wywoływanie określonych stanów psychicznych czy zachowań odbiorcy) nad funkcją ekspresywną (wyrażanie stanów psychicznych twórcy). Fikcja literacka pozwala m.in. na ożywianie świata nieożywionego (animizacja) i nadawanie przyrodzie a także światu nieożywionemu cech ludzkich (antropomorfizacja). Znaczenia przenośne wyrazów, nagromadzenie epitetów, wyrazów dźwiękonaśladowczych, niespotykanych związków wyrazowych, barwność, obrazowość wypowiedzi, a przy tym znaczna niekiedy jej kondensacja i skrótowość, to główne cechy kreatywności języka w tekście literackim. Przykładem niech tu będzie fragment Ptasiego radia Juliana Tuwima.

Etapy pracy z lekturą

Praca nad lekturą obejmuje pewne fazy (3): przygotowanie do czytania lektury, czytanie lektury, omawianie lektury, praca domowa nad lekturą po jej przeczytaniu.

Formy pracy z lekturą:

- Najprostsza forma pracy z lekturą to jej opowiadanie lub głośne czytanie dzieciom przez nauczyciela. Powinien robić to ekspresyjnie, skupić się przede wszystkim na słowie, a nie na teatralnych gestach, które odwracają uwagę dzieci od właściwego odbioru słów. Odpowiednio przeczytany lub opowiedziany fragment utworu pobudza dziecięcą wyobraźnię i zachęca do sięgnięcia po niego;

- zabawy twórcze na podstawie treści lektury. Uczniowie sami mogą podawać propozycje dialogów, proponować sytuacje, które mogłyby się ewentualnie wydarzyć, projektować dekoracje, proponować rekwizyty.;

- układanie przez uczniów opowiadań twórczych i swobodnych tekstów na podstawie lektury. Może to być komponowanie przez uczniów innego zakończenia, opowiadanie o dalszych losach bohaterów. Uczniowie mogą podejmować próby zmiany przebiegu akcji. Daje im to możliwość poznania pomysłów i poglądów kolegów;

- dzienniczków lektur;

- wykorzystanie gier dydaktycznych, pracę z w zespołach przy wspólnym tworzeniu ilustracji do lektury lub tworzeniu opowiadań na podstawie treści książek, organizowanie wystawek najciekawszych pozycji książkowych.

Joanna Papuzińska “Pilot i ja”, “Nasza mama czarodziejka”; Adam Bahdaj”Podróż za jeden uśmiech” “Mały pingwin Pik-Pok” “Wakacje z duchami”; Zbigniew Nienacki-autor książek “Pan Samochodzik...”; Grzegorz Kasdepke-autor książek dla najmłodszych; Wanda Chotomska; Danuta Wawiłow-autorka baśni i wierszy, Joanna Kulmowa-wiersze; Ewa Szelburg-Zarembina-autorka opowiadań, baśni i wierszy dla dzieci.

6. Metody pracy z tekstem poetyckim - typ liryki, środki stylistyczne, reguły wersyfikacyjne (budowa wiersza, tematyka wierszy adresowanych do dzieci, współcześni poeci polscy piszący dla dzieci).

METODY PRACY Z TEKSTEM POETYCKIM:

metoda analogii - zestaw wiersz z dziełem sztuki (np. obrazem lub rzeźbą). Asocjacje jakie wywołuje zestawienie wiersza i obrazu pobudzają wyobraźnię uczniów, skłaniają do kreatywnego myślenia. Metoda ta pozwala przełożyć utwór poetycki na zupełnie inny język.

rysunek - ulubiona forma pracy dla młodszych uczniów. Może to być ilustracja do wiersza, może to być tworzenie obrazka, który ma wyrazić uczucia wzbudzone podczas lektury lub słuchania nagrania utworu. Jest to metoda zabawowa, odrywa od tradycyjnych form nauczania.

Metoda pytań i odpowiedzi - dominuje w nauczaniu, ma wady, nauczyciel stawia wiele szczegółowych pytań, na które uczniowie odpowiadają. Kiedy nauczyciel stawia pytania to naprowadza uczniów na trop. Pod koniec tak poprowadzonego spotkania uczniowie umieją sformułować wniosek i omówić przesłanie utworu. Wady - metoda ogranicza samodzielność myślenia uczniów, pozwala szybko odkryć sens utworu.

Metoda oparta na dyskusji - skłania do myślenia, wyzwala pomysły. Propozycja - wymień kilka wierszy jednego poety i pozwól uczniom na swobodne wypowiedzi na ich temat. Zalety - metoda pomaga bronić własnego zdania, uczy argumentowania, daje możliwość nieszablonowego formułowania uwag. Pozwala poznać stosunek ucznia do wierszy, skojarzenia ucznia i uczucia ucznia. Wg S. Bortnowskiego - nikt nie pokochał poezji przez słuchanie cudzych interpretacji. Nawet jeżeli uczeń się myli - to możemy mu to udowodnić w toku dyskusji. Jest to bezpieczne postępowanie.

Forum krytyków - opis - wybrani uczniowie siedzą na środku sali i rozmawiają o wierszu (polemizują ze sobą). Pozostali uczniowie mogą im zadawać pytania, dyskutować, dzielić się własnymi przemyśleniami. Ta metoda uczy - sztuki konwersacji, argumentowania, pozwala nabrać pewności siebie. Nauczyciel też ma okazję do przedstawienia opinii na temat wiersza. Można przedstawić opinie krytyków i recenzje.

Szukanie słów kluczy - poszukiwanie słów - kluczy pozwala odkryć przesłanie utworu. Metoda wymaga korzystania ze słowników - symboli lub frazeologicznych.

Angażowanie uczniów do przygotowania pierwszego spotkania z utworem poetyckim. (twórczość autora, wprowadzenie w epokę, w której powstał utwór).

Samodzielna interpretacja utworu - np. jedna godzina w semestrze poświęcona konkursowi zostań mistrzem recytacji. Uczniowie samodzielnie dobierają repertuar, strój, kontekst niewerbalny.

Typ liryki:

Ze względu na sposób wypowiedzi podmiotu:

bezpośrednia - bezpośrednio, wprost, w 1 os. lp., "ja" liryczne wyznaje swoje uczucia, przeżycia, myśli (np. elegia)

pośrednia - podmiot liryczny jest bardziej ukryty, nie wyznaje wprost, lecz wyraża swe myśli przez sytuacje, zdarzenia, opisy; utwory te mają charakter narracyjny lub dialogowy, stąd mamy kilka odmian tego rodzaju liryki:

opisowa - uczucia podmiotu lirycznego wyrażone są przez opis np. krajobrazu, przedmiotu

sytuacyjna (narracyjna) - w formie wypowiedzi dialogowych i narracyjnych podmiot liryczny prezentuje jakieś zdarzenie (sytuację), w którym nie brał udziału; oprócz podmiotu lirycznego pojawia się bohater liryczny (np. sielanka)

zwrotu do adresata (inaczej inwokacyjna) - podmiot liryczny jest wyraźnie obecny, ale swe myśli kieruje do konkretnego adresata (człowieka, grupy ludzi, przedmiotu, zjawiska, abstrakcyjnego pojęcia). Zazwyczaj utwory w stylu podniosłym (np. oda, list poetycki)

podmiotu zbiorowego - podmiot liryczny to tzw. "my" liryczne - grupa wypowiadająca się w utworze, prezentująca swój zbiorowy pogląd, myśli (np. hymny)

osobista - bezpośrednie wyznania podmiotu lirycznego prezentują rozważania na temat myśli, uczuć poety, utożsamianego z podmiotem lirycznym

Budowa wiersza

Na budowę wiersza składają się - liczba strof - liczba wersów w strofie - liczba sylab (zgłosek) w każdym wersie - rymy (z uwzględnieniem wszystkich cech ).

Środki stylistyczne:

ANAFORA - powtórzenie w celu uzyskania efektu brzmieniowego (także znaczeniowego) jakiegoś wyrazu (zwrotu) na początku następujących po sobie wersów, zdań, akapitów itp.,

APOSTROFA - występujący najczęściej na początku jakiegoś utworu zwrot do osoby, bóstwa, idei, mający charakter bezpośredni, uroczysty; EPITET - oznacza słowo dookreślające rzeczownik. Epitety najczęściej występują w postaci przymiotnika. Służy obrazowości opisu, HIPERBOLA - środek stylistyczny polegający na celowym opisywaniu rzeczy w sposób wyolbrzymiony; KONTRAST - jaskrawe przeciwieństwo wykorzystywane jako zabieg artystyczny, zwłaszcza w utworach o charakterze humorystycznym lub satyrycznym dla wzmocnienia efektu komicznego. METAFORA (przenośnia), wyrażenie, w którym częściowo przenosi się znaczenie wyrazu (grupy wyrazów) na drugi, ONOMATOPEJA (tworzenie słów), inaczej: dźwiękonaśladownictwo; efekt osiągany w poezji za pomocą wyrazów dźwiękonaśladowczych, oddających odgłosy natury, OKSYMORON - rodzaj paradoksu, zbudowany jest ze sprzecznych, przeciwstawnych wyrazów, ma znaczenie metaforyczne; bardzo często występuje w poezji, głównie barokowej; na przykład: żywy trup. PERSONIFIKACJA - figura stylistyczna polegająca na przedstawieniu jakiegoś przedmiotu (idei, zjawiska) jako osoby działającej,

POINTA - oryginalne zakończenie wypowiedzi literackiej, często o charakterze ironicznym.

PORÓWNANIE - figura stylistyczna, której istota polega na zestawieniu członu porównywanego i członu porównującego, opartym na co najmniej jednej wspólnej cesze, np.

POWTÓRZENIE - chwyt retoryczny, który polega na co najmniej dwukrotnym użyciu elementu językowego (wyrazu, wyrażenia, konstrukcji), np.

PYTANIE RETORYCZNE - chwyt retoryczny, który polega na stawianiu pytania, na które nie oczekuje się odpowiedzi; zwraca ono uwagę odbiorcy, np.

7. Wybrane techniki C. Freineta, np. technika swobodnego tekstu.

Zdaniem Freineta, nadrzędnym celem wychowania i nauczania jest rozwijanie pełnej, wszechstronnie rozwiniętej osobowości dziecka. To, co najważniejsze, to ukształtowanie z dziecka człowieka jutra, moralnego, uspołecznionego pracownika, świadomego swych praw i obowiązków i dostatecznie odważnego, by je wypełniać. To wychowanie dziecka na człowieka inteligentnego, badacz, twórcę. Freinet wprowadził na miejsce metod szkoły tradycyjnej różnorodne interesujące zajęcia, pozwalające na maksymalne uaktywnienie każdego ucznia. Zamiast tradycyjnego nauczania podręcznikowego opartego na autorytecie nauczyciela zastosował nowe oryginalne formy pracy szkolnej, które nazwał „technikami szkolnymi”.

Swobodny tekst - szczególna forma ekspresji słownej, której celem jest:

-rozbudzić wrażliwość na piękno słowa

-wyrobić poczucie odpowiedzialności za własne wypowiedzi

-wyzwolić zdolności do porównywania i oceniania informacji

-wykształcić umiejętność wypowiadania swych myśli, wyrażeń, przeżyć, wątpliwości

Przebieg zajęć: dzieci piszą swój tekst na kartkach, następnie w zależności od liczebności klasy kolejno odczytują, a nauczyciel zapisuje na tablicy imiona autorów oraz tytuły. Po zapoznaniu się ze wszystkimi pracami, dzieci zgłaszają dwie lub trzy, które im się najbardziej podobały. Potem klasa głosuje przez podniesienie ręki za przyjęcie najciekawszego utworu. Ten moment lekcji jest bardzo ważny, ponieważ z jednej strony jest pewnym miernikiem upodobań uczniów, a z drugiej zaś przyczynia się w sposób zupełnie naturalny do wyrobienia opinii i zmusza je do zastanowienia się nad kryteriami decydującymi o jego wartości. Nauczyciel pisze wybrany tekst na tablicy, a klasa przystępuje do jego opracowania.

Po omówieniu i poprawieniu błędów stylistycznych i językowych dzieci dyskutują nad treścią i kompozycją utworu, np. proponują autorowi zastąpienie jakiegoś wyrażenia innym, wyjaśniają ewentualne błędy rzeczowe, krytykują powtórzenia, itp. autor wyraża zgodę lub uzasadnia swój punkt widzenia.

Z taka praca wiążą się ćwiczenia słownikowe, które Freinet nazywa „polowaniem na słowa”. Wyrazy bliskoznaczne, przeciwieństwa, przenośnie, wszystkie elementy języka i słowotwórstwa znajdują miejsce w tych rozmowach. Mogą powtarzać, utrwalać i rozszerzać wiadomości z ortografii, gramatyki, stylistyki, zgodnie z zasadami przewidzianymi programem nauczania na dana klasę.

Zasady warunkujące skuteczność dydaktyczną i wychowawczą:

-zasada swobody - dziecko powinno być przekonane, że podczas tych zajęć wolno mu wybrać temat, jak również formę swej wypowiedzi.

-stworzenie uczniom warunków do swobodnych wypowiedzi - motywacja

-wykorzystanie swobodnego tekstu do nauczenia dzieci poprawnego posługiwania się językiem w mowie, piśmie i lekturze.

Planowanie pracy indywidualnej i zbiorowej uczniów

Plan pracy nauczyciela i uczniów stanowią w systemie freinetowskim element integrujący i porządkujący całą dydaktyczno - wychowawczą działalność w danym okresie. W klasach najmłodszych układamy go w poniedziałek na pierwszej lekcji wspólnie z dziećmi na jeden tydzień. Przed jego sporządzeniem nauczyciel zaznajamia uczniów z materiałem, jaki jest do opracowania w danym okresie. Uczniowie stawiają pytania, wysuwają propozycje sposobów realizacji podanych zadań i zgłaszają gotowość przygotowania samodzielnie lub w zespole materiałów do zagadnienia, które ich zainteresowało. Gotowy plan przepisuje nauczyciel i wywiesza go w ustalonym miejscu w klasie, ażeby można było odnotować to, co zostało wyegzekwowane.

Doświadczenia poszukujące

Freinet stwierdza, że doświadczenia poszukujące, wywiady i referaty „wyrabiają w dziecku przekonanie, że żadna prawda, żadna wiedza nie przyjdzie do niego gotowa z podręczników lub z ust nauczyciela, że musi koniecznie przejść przez sito jego własnego rozumienia”. W związku z korespondencją międzyszkolną czy też opracowaniem wybranego swobodnego tekstu pojawiają się przed dziećmi nowe problemy, które je zainteresowały i które pragną rozwiązać, pogłębiać i poszerzać nowymi wiadomościami. Dokonują, więc indywidualnie lub zespołowo poszukiwań w materiałach źródłowych, przeprowadzają wywiady lub obserwacje, wykonują doświadczenia itp.

Lekcje zbiorowe prowadzone przez nauczyciela ograniczają się wówczas bądź do zapoznania uczniów z nowym materiałem, wymagających jego wyjaśnień, bądź też podsumowania i uzupełniania wiadomości zdobytych w toku samodzielnej pracy dzieci. Do ich ukierunkowania stosuje się w klasach freinetowskich kartotekę fiszek problemowych (fiszki przewodnie albo karty pracy ucznia).

Fiszki problemowe muszą być z jednej strony dopasowane do wymagań programu nauczania danego przedmiotu i danej klasy, a z drugiej strony powinny poza ten program wykraczać w sposób umożliwiający uczniom poszerzenie i pogłębienie ich zainteresowań.

Karta pracy ucznia musi być wykonana w kilku egzemplarzach. Uczniowie zapoznają się z treścią karty na dany temat i zastanawiają się nad sposobem realizacji zawartych w niej zadań. Niektóre karty powinny wykonywać wszystkie dzieci, inne nadają się do pracy zespołowej, jeszcze inne mogą być realizowane indywidualnie i przedstawione klasie w formie referatu. Każdy uczeń lub zespół przygotowuje w zeszycie sprawozdanie z dokonanych na dany temat poszukiwań, doświadczeń i obserwacji, które są następnie przedstawione całej klasie.

Swobodna ekspresja plastyczna, Korespondencja i wymiana międzyszkolna

„Książka życia” klasy - Jest to pewnego rodzaju kronika. Odzwierciedla codzienne życie klasy, wydarzenia i przeżycia z nim związane, a także fakty z bliższego i dalszego otoczenia. Prowadza je sami uczniowie. Umieszczają w niej swoje swobodne teksty, ilustracje, listy i rysunki otrzymane od korespondentów, fotografie, sprawozdania z wycieczek, z doświadczeń czy obserwacji, relacje z przeczytanych książek. Dzieci przygotowują samodzielnie zapisy do „książek życia”, gdy chcą przekazać coś, co je zaciekawiło, ucieszyło czy zdziwiło; robią to na kartach w formie brudnopisu, który nauczyciel poprawia razem z autorem, a następnie wnosi swój tekst do kroniki.

Klasowa biblioteczka pracy - dokumentacja źródłowa, Kartoteka fiszek autokorektywnych, Gazetka wychowawcza, Gazetka szkolna, Praca domowa ucznia.

---