Czytanie
Ćwiczenia w czytaniu głośnym
Czytanie głośne nauczyciela – wzorowe
Cechy to cechy: płynność, poprawność, biegłość, wyrazistość
Zalety: nauczyciel odpowiednio moduluje głos, ukazanie różnych technik czytania, różnicowanie tempa, wyrazistości głosu, nauczyciel pobudza zainteresowanie uczniów
Czytanie głośne indywidualne uczniów – jednostkowe
Zalety: możliwość sprawdzenia poziomu czytania jednostek w grupie, może motywować uczniów, ćwiczy pamięć i koncentrację uwagi
Wady: przy nieznanym tekście utrwalenie złych nawyków w czytaniu, niektóre dzieci ich niski poziom czytania w grupie może zniechęcić
Czytanie głośne zbiorowe – chóralne
Metoda stosowana przy krótkich tekstach (zdania, rymowanki, wierszyki, przysłowia)
Wady: niektóre dzieci mogą w ogóle nie brać udziału w czytaniu
Czytanie z podziałem na role
Wymaga przygotowania i podziału tekstu na partie poszczególnych postaci i partie narratora (można podzielić to np. za pomocą kolorów – Kaszubscy, różnych kresek, pogrubienia)
Formą pośrednią między czytaniem głośnym, a cichym jest czytanie szeptem.
Ćwiczenia w czytaniu cichym
Czytanie ciche wyrazów, wyrażeń i zdań dobrze opanowane w czytaniu głośnym
Czytanie ciche ukierunkowane zadaniami, problemami ułatwiającymi rozumienie
Czytanie ciche jako metoda pracy (czytanie typu studyjnego, informacyjnego w celu uczenia się)
Cechy czytania
Płynność – polega na czytaniu całymi wyrazami lub grupami wyrazów bez dzielenia ich na sylaby czy głoski, bez brania oddechów w trakcie czytania danego wyrazu. Chodzi o to, by zachować ciągłość czytanego tekstu. Należy poszerzać pole czytania (by dziecko czytało coraz dłuższe wyrazy bez dzielenia ich na mniejsze elementy).
Ćwiczenie 1: znajdź wyrazy, które różnią się tylko ostatnią, środkową lub pierwszą literą
koc, kot, kok
dom, dym, dam
mak, rak, bak
Ćwiczenie 2: na rozszerzenie pola widzenia, tworząc coraz dłuższe wyrazy
ul, ule, Uleńka
lis, listek, listonosz
kot, kotek, koteczek
Przekształcanie liter w wyrazie: skok – koks
Uzupełnianie luk w wyrazach, w których brakuje jednej litery
koty loty psoty
k…ty l…ty ps…ty
Dobieranie podpisów pod obrazki i czytanie w całości
Układanie wyrazów z rozsypani literowej i czytanie w całości
Poprawność – nie przestawia się, nie zamienia, nie dodaje się i nie pomija liter i słów, nie zatrzymuje się przed trudniejszymi słowami, stosowanie się do interpunkcji.
Ćwiczenie 1: Zastąp luki słowami
Ćwiczenie 2: rozsypanki wyrazowe, literowe, sylabowe
Biegłość – wymaga zachowania indywidualnego tempa czytania, takiego, by odbiorca mógł bez problemu zrozumieć czytany tekst. Kładzenie akcentu logicznego.
Ćwiczenia 1: Czytanie rymowanek, wierszyków za każdym razem w ten sposób, jakby się miało inny humor (wesoło, smutno, złośliwie)
Wyrazistość – uwaga słuchowa, poprawna, naturalna intonacja, wyrazistość uczuć
Ćwiczenie 1: Czytanie z podziałem na role
Elementy pisma
Laska
Brzuszek
Półowale
Haczyki
Łuczki
pole górne
pole środkowe
pole dolne
Rodzaje ćwiczeń w pisaniu
Odwzorowywanie
Przepisywanie
Pisanie z pamięci (autodyktando) – Stanisława Łukasik
Pisanie ze słuchu (dyktando)
Pisanie samodzielne (np. podpisz obrazek, napisz list)
Kryteria poprawności pisma
Graficzna
Kształt liter (konstrukcja) – błędy: niedopełnianie kształtu liter, nieproporcjonalny układ elementów w obrębie litery, zniekształcenia linii, kresek tworzących literę
Łączenia liter (wprowadzając literę pokazujemy warianty łączenia ją z innymi wcześniej poznanymi) – błędy: nieprawidłowe łączenie, brak połączeń
Proporcjonalność – błędy: niewłaściwe zagęszczenie liter, elementów liter, wyrazów w linii, zachwianie proporcji liter w wyrazach, nierównomierne ułożenie liter pod względem wysokości
Położenie pisma – błędy: zmiana kierunku pochylenia liter w wyrazie, zmiana kierunku pochylania wyrazów w tekście
Fonetyczno-literowa (zapisu literowego)
Błędy: opuszczanie, dodawanie, powtarzanie, przestawiania wyrazów, liter czy elementów w obrębie liter, zamiana liter
Czytelność i estetyka pisma
Ortograficzna
Cechy dobrego pisma
Płynność – polega na tym by jak najrzadziej odrywać narzędzie pisarskie
Czytelność – jest wynikiem zachowania poprawności graficznej i fonetyczno-literowej
Estetyka – brak kreśleń, zamazywania, zagiętych rogów
Fonetyka – zajmuje się badaniem dźwięków mowy ludzkiej, inaczej stadium artykulacyjnym powstawania dźwięków mowy.
Artykulacja – ruchy narządów mowy.
Zastosowanie fonetyki
Przy nauce poprawnej wymowy w domu, szkole
Przy nauce języków obcych
Przy ustalaniu zasad ortografii
Przy leczeniu wad wymowy
Przy uczeniu mówienia ludzi głuchoniemych
W powstawaniu dźwięków udział biorą: płuca z tchawicą, krtań, jama gardłowa, nosowa i ustna ze znajdującymi się w nich narządami.
Aparat oddechowy w procesie mówienia pełni funkcję zbiornika powietrza. Powietrze zaczerpnięte do płuc przy wydechu zostaje wypchnięte w postaci CO2. Wiązadła głosowe to jedyny narząd, który nie pełni innych funkcji poza funkcjami związanymi z mówieniem. Prąd powietrza wydychanego z płuc napotyka opór wiązadeł głosowych.
W jamie ustnej
Ruchome
podniebienie miękkie zakończone języczkiem
język
szczęka dolna zwana żuchwą
wargi
Nieruchome
podniebienie twarde
dziąsła
zęby
Głoska – dźwięk mowy wyodrębniany słuchowo, głoskę wymawiamy i słyszymy
Litera – widzimy i piszemy
Podział głosek
samogłoski (tony)
spółgłoski (szmery lub połączenia szmerów z tonami)
Różnice: artykulacyjna (samogłoski są wymawiane przy dużym rozwarciu ust, stąd nazywamy jest głoskami otwartymi, podczas gdy przy wymawianiu spółgłosek stopień zbliżenia narządów wymowy jest znaczny, samogłoski wymawiane są przy czynnym udziale wiązadeł głosowych jako głoski dźwięczne, samogłoski pełnią funkcję zgłoskotwórczą, są niezbędnym składnikiem sylaby)
Funkcje „i”
sylabotwórcza
igła, indyk, iglo, iza
zmiękczająca
niania, ciocia
sylabotwórczo-zmiękczająca
zima, cis
Jak wytłumaczyć dzieciom pisownię niektórych wyrazów
wyrazy pokrewne
reguły ortograficzne
liczba mnoga
zdrobnienia
rodzina wyrazów
Upodobnienie – zmiana sposobu wymawiania głoski pod wpływem głoski sąsiedniej.
Trawka [trafka]
Pod wpływem głoski „k”, która jest głoską bezdźwięczną – głoska dźwięczna „w” traci swoją dźwięczność i jest realizowana jako bezdźwięczne „f”. Sąsiedztwo fonetyczne dwóch głosek rozumiemy jako bezpośrednie następstwo w czasie. Antycypacja to zjawisko za wczesnego wykonania ruchu, któregoś z narządów mowy.
| Podział upodobnień |
|---|
| upodobnienia pod względem dźwięczności |
| historyczne |
| wewnątrzwyrazowe |
| postępowe |
| krzak |
Perseweracja – zjawisk polegające na przedłużeniu trwania pozycji narządów mowy.
Psychofizjologiczne i rozwojowe uwarunkowania czynności czytania i pisania
M. Cackowska podkreśla nierozerwalny związek czytania i pisania. Wspólne mechanizmy psychofizjologiczne pozwalają traktować je łącznie i uzasadniają celowość jednoczesnego ich kształtowania w procesie dydaktycznym.
Czytanie i pisanie angażują te same funkcje psychofizyczne: słuchową, artykulacyjną, wzrokowo-przestrzenną, a w przypadku pisania także motoryczną, które wspólnie zapewniają ich prawidłowy przebieg.
Przy czytaniu głośnym na plan pierwszy wysuwa się funkcja słuchowa i artykulacyjna, a przy cichym – wzrokowa.
Percepcja słuchowa mowy – zwana też słuchem mownym jest podstawowym ogniwem mechanizmu czytania głośnego czy pisania ze słuchu.
Jest to czynność złożona, angażuje bowiem 3 rodzaje słuchu:
Fizyczny – rozwój słuchu fizycznego warunkuje więc proces opanowania przez dziecko mowy, a pośrednio także jego rozwój umysłowy. Jego obniżenie może przejawiać się w postaci niedosłuchu lub głuchoty.
Muzyczny – umożliwia różnicowanie dźwięków pod względem wysokości, barwy i następstwa potoku dźwięków, a także czasu ich trwania. Słuch ten pozwala zatem na słyszenie barwy, wysokości, melodii i tempa wypowiedzi, przerw dzielących wyrazy i wypowiedzenia, zapewnia więc czytanie wyraziste oraz wierną rejestrację potoku żywej mowy, która ma być zapisana.
Fonematyczny – spełnia najważniejszą rolę, umożliwia odbiór i różnicowanie dźwięków mowy pod względem fonetycznym. W opracowaniach dotyczących zagadnień słuchu fonematycznego znaleźć można różne, zbliżone do siebie, synonimiczne używamy określenia: słuch fonematyczny, słuch mowny, percepcja fonematyczna, słuch fonetyczny i fonemowy (J. T. Kania).
Słuch fonematyczny
Kształtuje się u dzieci od końca 1 roku życia. Termin ten wprowadził A. R. Łuria. Słuch fonematyczny, słuch mowny jest to:
Zdolność ludzkiego ucha do analizy i syntezy dźwięków mowy w oparciu o zróżnicowanie fonemów danego języka
Umiejętność rozróżniania głosek i sylab
To specjalna wrażliwość słuchowa na dźwięki mowy ludzkiej, co stwarza podstawę do naśladowniczego odtwarzania nie tylko pojedynczych dźwięków mowy (fonemów), lecz także całych wyrazów. W związku z nauką czytania i pisania słuch fonematyczny „wysubtelnia się”, co zapewnia coraz szybszą i sprawniejszą analizę słuchową dźwięków mowy oraz analizę wzrokową znaków graficznych, ważną przy kształtowaniu nawyków ortografii (M. Przetacznikowa).
Głoska – to dźwięk mowy wyodrębniany słuchowo, głoskę słyszymy i wypowiadamy.
Litera – to znak graficzny wyodrębniany wzrokowo, literę piszemy lub widzimy.
Fonem
Jest to jednostka dźwiękowa mowy. Niektórzy utożsamiają fonem i głoskę, ale bezpieczniej jest przyjąć, że jedna i ta sama głoska może być różnie wymawiana, otóż fonem obejmuje wszystkie te warianty. Fonem to zespół cech diakrytycznych (dystynktywnych) głoski, występujących jednocześnie i służących do odróżniania wyrazów (np. Fonem „b” w polskim systemie językowym ma takie cechy, jak: dźwięczność, ustność, zwartość, wargowość, twardość). (T. Milewski) Fonem realizowany jest w mowie przez głoskę, a w piśmie przez literę. (Kania, Kaczmarek, Irena Styczek „Badanie i kształtowanie…” 1982)
Opozycja głosek: kura – góra, muszka – nóżka, wąs – wąż, zebra – żebra, wazy – waży.
Podstawą rozumienia mowy jest przede wszystkim umiejętność prawidłowego słyszenia i różnicowania dźwięków mowy, czyli prawidłowa analiza i synteza słuchowa mowy. Operacje świadomej analizy i syntezy słuchowej obejmują następujące umiejętności: wydzielanie zdań z potoku mowy, wyrazów w zdaniach, a także sylab i głosek w wyrazach, odróżnianie głosek o zbliżonych cechach fizycznych, syntezę głosek wg wymaganej kolejności, przyporządkowywanie znaczeń scalonym słowom i zdaniom.
Rys.
Na tle czynności zwanej analizą słuchową odbywa się kształtowanie słuchu fonematycznego poprzez ćwiczenia. Ćwiczenia słuchu fonematycznego na etapie edukacji przedszkolnej prowadzi się w następującej kolejności:
Stwierdzenie, że wyraz składa się z głosek
Wyodrębnienie pierwszej głoski w wyrazie (nagłos)
Wyodrębnienie ostatniej głoski w wyrazie (wygłos)
Poszukiwanie wyodrębnionych i poznanych w izolacji głosek w środku wyrazu (śródgłos)
Liczenie głosek w wyrazie obraz budowa symbolicznego wyrazu, czyli tzw. schematu
Różnicowanie głosek na samogłoski i spółgłoski czyli układanie modelu wyrazu
Schemat – to symboliczny obraz wyrazu ukazujący liczbę głosek wyrazu. Schemat wyrazu układamy przy użyciu białych nakrywek. Jedna nakrywka to jedna głoska. W przedszkolu do układania schematu można użyć materiał przyrodniczy lub dydaktyczny (kasztany, kamyki, klocki, patyczki).
Model – ukazuje zróżnicowanie głosek na samogłoski i spółgłoski. Układamy go przy użyciu barwnych nakrywek. Niebieska oznacza spółgłoskę, nakrywka czerwona samogłoskę.
Do ćwiczeń słuchu fonematycznego i analizy słuchowej NIE nadają się wyrazy zawierające: upodobnienia (np. bródka-słychać „t”), ściągnięcia (np. jabłko), dyftongi (np. autobus), a także z zanikiem dźwięczności na końcu wyrazu (np. sad).
Podsumowanie
Czytanie i pisanie są jedną z form komunikacji społecznej
Naukę czytanie i pisania powinien poprzedzać etap przygotowawczy (przedliterowy), a mianowicie kształtowanie gotowości do czytania i pisania
Nauczyciel powinien umieć ocenić poziom słuchu fonematycznego, posługując się jednym z kwestionariuszy, np. opracowanym przez I. Styczek
Najbardziej widocznym przejawem opóźnienia (zaburzenia)rozwoju słuchu fonematycznego są specyficzne trudności w czytaniu i pisaniu ze słuchu, które można zaobserwować u dzieci w klasach młodszych
Rola artykulacji w opanowaniu umiejętności czytania i pisania
Artykulacja – (od łac. articulatio czyli rozczłonkowanie, gram. wymawianie, artykułowanie) ruchy narządów mowy oraz ich układ, przyczyniające się do powstawania gi różnicowania poszczególnych głosek, np. w zależności od ruchu i położenia języka powstają w zależności od zachowania się wiązadeł głosowych powstają głoski dźwięczne lub bezdźwięczne, w zależności od ruchu i położenia podniebienia miękkiego powstają głoski ustne i nosowe.
W ćwiczeniach słuchowych dla dzieci przedszkolnych wyrazy są analizowane fonetycznie. Wówczas dziecko wymienia takie głoski jakie słyszy.
Dojrzałość artykulacyjna do nauki czytania i pisania
Poszczególne dźwięki pojawiają się w mowie dziecka stopniowo począwszy od pierwszego roku życia. Pod koniec wieku przedszkolnego dziecko słyszy każdy fonem języka ojczystego i potrafi go poprawnie wymówić. Posiada przy tym dużą wrażliwość na dźwiękową i gramatyczną stronę mowy, co przejawia się w korygowaniu niewłaściwej wymowy u innych i zauważaniu braków wymowy własnej, jeśli ta nie jest w pełni ustalona. Jednakże osiągnięty poziom rozwoju mowy nie gwarantuje dziecku powodzenia w nauce czytania i pisania, Chociaż potrafi ono prawidłowo rozróżniać dźwięki mowy, to jednak nie umie samodzielnie ich wyodrębnić i operować nimi w izolacji. Dotąd posługiwało się sylabą i wyrazem. Ważne jest zatem, by analiza artykulacyjna wspierała analizę słuchową.
Rola funkcji wzrokowej w czynnościach czytania i pisania
Czynności czytania i najprostsze formy pisania rozpoczynają się od wzrokowego spostrzegania znaków graficznych pisma. Ze względu na abstrakcyjny i symboliczny charakter tych znaków ich percepcja ma specyficzny przebieg i treść. Spostrzeganie to jest trudne zarówno ze względu na duże podobieństwo liter, jak również abstrakcyjną treść elementów językowych, które one oznaczają. Elementy pisma to:
Linie proste, owale (o) i półowale (c)
Pętle (kluczki) górne (f), środkowe (e) i dolne (j, y, g)
Laski zaokrąglone w części górnej (m) lub dolnej (u, w)
Haczyki (h)
Wężyki (T)
Spirale (s)
Wszystkie te elementy występują w różnych literach w różnorakich połączeniach, w różnym położeniu przestrzennym w stosunku do osi poziomej i pionowej. W naszym alfabecie są 44 znaki graficzne, spośród których 32 składają się z jednej litery, 11 – z dwu liter, przy czym 8 fonemów ma podwójne znaczenie (u-ó, ż-rz, h-ch, ź-zi, ć-ci, ń-ni, ś-si, dź-dzi). Dodatkowe utrudnienie stanowi fakt, iż wszystkie te grafemy występują w 4 formach: jako litery małe i wielkie, pisane i drukowane. Ponadto różnicuje je jeszcze krój czcionki i pisma. W kompleksach liter ważne jest także ujmowanie ich wzajemnych proporcji i połączeń. Liczba cech różniących litery jest znaczna, stąd też ich identyfikacja i różnicowanie nie jest proste. Dziecku musi dokładnie przeanalizować poszczególne elementy składowe liter, by móc je prawidłowo odczytać i zapisać.
Wzrokowe spostrzeganie liter wymaga wysokiego rozwoju operacji analizy i syntezy wzrokowej, dzięki którym wyodrębnia się cechy nadające napisanej literze specjalne znaczenia i pozwalające odróżnić ją od podobnych liter, np. rozmieszczenie w przestrzeni. Niekiedy cechą różnicującą może być niewielka kreska lub kierunek linii. Identyfikację i różnicowanie liter umożliwia analizator wzrokowy. Badania psychofizjologiczne wykazały, że w trakcie czytania oko wykonuje 3 rodzaje ruchów:
Postępujący od lewej dp prawej strony wiersza
Zwrotny od końca jednej linii do początku następnej
Wsteczny, mający na celu ponowną kontrolę spostrzeżonych grafemów, skorygowanie niedokładności spostrzegania, rozumienie nowych słów, wyrażeń i zdań.
Ruchy te mają charakter skokowy, przedzielony pauzami spoczynkowymi (fiksacjami). Jest to moment, gdy oczy są nieruchome i kiedy dokonuje się właściwe spostrzeganie pisma. Zajmują one 90-95% czasu przeznaczonego na czytanie. Podczas każdej fiksacji pole widzenia (im. Pole czytania) jest małe i zależnie od wprawy w czytaniu obejmuje literę, sylabę wyraz lub grupę wyrazów. Pole widzenia jest więc wyznaczone liczbą elementów, które czytelnik może odtworzyć po jednorazowym rzucie oka na tekst. Czytanie ciche jest szybsze niż czytanie głośne, powstaje wówczas tzw. rozstęp wzrokowo-słuchowy. Czytanie płynne to czytanie całymi wyrazami. Czytanie poprawne, to takie gdy nie myli się liter.
Rozwój spostrzegania wzrokowego jako warunek dojrzałości do nauki czytania i pisania
Prawidłowa percepcja liter wymaga zarówno dokładnego identyfikowania i różnicowania ich kształtów, jak i rejestracji położenia przestrzennego liter względem siebie oraz usytuowania elementów wewnątrz litery. Początkowo orientacja przestrzenna jest ściśle związana z sytuowaniem przedmiotów względem własnego ciała, a w szczególności do jego prostych organów – rąk, nóg, oczu i uszu. Kiedy dziecko posiądzie znajomość stron ciała i jest świadome prawej i lewej strony ciała, wówczas staje się gotowe do rzutowania tych kierunków na zewnątrz. Towarzyszą temu opanowanie zwrotów: z przodu, z tyłu, na górze, na dole, na środku, na lewo, na prawo, itp. Skomplikowane powiązania przestrzenne między pozycją przedmiotu a pozycją ciała są podstawą koordynacji wzrokowo-ruchowej. Dopiero pod koniec wieku przedszkolnego zanika tendencja do manipulacji przedmiotami na rzecz wnikliwego oglądu wzrokowego, co świadczy o przejściu dziecka do stadium właściwej, analitycznej percepcji wzrokowej. H. Spionek stwierdziła, że u dzieci, u których wstępują opóźnienia rozwojowe bądź zaburzenia funkcjonalne percepcji wzrokowej, przy pisaniu i czytaniu mylą często litery o podobnym kształcie, mają trudności w odtwarzaniu graficznym, sytuowaniu drobnych elementów, opuszczają lub zamieniają niektóre litery bądź ich elementy oraz nie dostrzegają znaków diakrytycznych i interpunkcyjnych. Ujawniają też skłonność do popełniania błędów ortograficznych.
Ćwiczenia rozwijające percepcję wzrokową
Znajdź postać różniącą się od pozostałych
Dopasuj cień do obrazka
Puzzle
Szukanie różnic na obrazkach
Sprawności manualne
Motoryka ręki – ruchy ręki umożliwiające przekształcanie obrazów wzrokowo-słuchowych na obrazy graficzne czyli na litery. Ważny jest sposób trzymania narzędzia za pomocą którego piszemy.
Ćwiczenia przy pisaniu
Odwzorowywanie – graficzne odwzorowywanie liter (kopiowanie) wymaga dużej sprawności ręki, przede wszystkim zaś kiści i trzech palców (wielkiego, wskazującego i środkowego). Musimy dbać o właściwe trzymanie nażęcia, o odpowiedni kierunek pisania i odpowiednie rozlokowanie w płaszczyźnie.
Wg T. Wróbla ruchy pisarskie mają dwojaki charakter, składają się na nie:
Ruch podbiegający – w wyniku którego powstają linie proste, pętle, kształtuje profil litery i przebiega w płaszczyźnie pionowej
Ruch postępujący – dzięki, któremu piszemy litery obok siebie w wyrazie, a więc w płaszczyźnie poziomej.
Sprawne pisanie wymaga sprawnego przechodzenia od jednych ruchów do drugich, przy jak najrzadszym odrywaniu narzędzia pisarskiego od powierzchni kartki. Sprawność ruchów pisarskich zależna jest od dynamiki procesów nerwowych, od dojrzałości aparatu kostnego i mięśniowo-stawowego ręki oraz od poziomu rozwoju koordynacji wzrokowo-ruchowej. Dojrzałość w tym zakresie dziecko osiąga wraz z wiekiem, natomiast sprawność na skutek prowadzonych ćwiczeń. Ruchy pisarskie dzieci 6-letnich są mało precyzyjne, kłopotliwe jest rysowanie linii cienkich, drobnych elementów. Występują też trudności w regulowaniu napięcia mięśniowego, wynikiem tego może być bardzo mocne ściskanie narzędzia pisarskiego, dziurawienie papieru.
Jak doskonalić ruchy ręki
Wkręcanie śrubek, wykonywaniu prac plastycznych, szycie, pieczenie ciasta, zaplatanie warkoczyków, wiązanie butów, zapinanie i rozpinanie guzików, posługiwanie się sztućcami.
Opóźnienia lub zaburzenia w rozwoju motoryki
Mogą mieć charakter organiczny lub mogą być wynikiem zaniedbań środowiskowych. Efektem tych opóźnień mogą być później: zniekształcenia graficzne liter wyrażające się w zmianie proporcji, w zmianie łuków w kąty proste lub rozwarte, w niewłaściwym łączeniu liter, w nieprawidłowym ich zagęszczeniu lub pochyleniu (pochylenie nie jest złe, pod warunkiem, że dziecko pochyla wszystkie litery w jedną stronę). Obraz pisma ulega wyraźnemu pogorszeniu także przy zaburzeniach lateralizacji. Zdaniem Haliny Spionek przy lateralizacji nieustalonej lub skrzyżowanej w piśmie dzieci mogą pojawiać się następujące błędy:
odwracanie liter o podobnych kształtach (p-b, b-d, n-u)
odwracanie liter wyrażające się w przestawianiu ich kolejności (warta-wrata)
opuszczanie lub dodawanie liter lub sylab wyrazu (mam zamiast mama)
błędne odtwarzanie kształtów liter, np. pomijanie drobnych elementów liter
Litery
Dziecko, które uczy się czytać powinno czytać codziennie. Dziecko będzie czytać, gdy widzi, że rodzice czytają, gdy mu się czyta. Powinniśmy czytać dziecku od najwcześniejszych lat, nawet gdy jest jeszcze w brzuchu matki.
Książki warte czytania: „Rymowana gimnastyka dla smyka”, „Rymowane zabawiaki, masażyki i kołysanki”.
Wprowadzeniu litery możemy poświęcić 2h lekcyjne. Ten tok można modyfikować. Logika dotyczy analizy słuchowej, po której następuje analiza wzrokowa.
Tok wprowadzanej litery drukowanej i pisanej
Stworzenie sytuacji dydaktycznej do ćwiczeń w mówieniu i wyodrębnienie wyrazu podstawowego
ten element może mieć różną rozpiętość czasową. Wyraz podstawowy to ten, na bazie którego wprowadzamy nową literę. Litera, którą dzieci poznają znajduje się zazwyczaj na początku tego wyrazu (czasami nauczyciel czyta zagadkę, której rozwiązaniem jest wyraz podstawowy, którym się potem zajmujemy)
Wypowiedzi dzieci w związku ze stworzoną sytuacją dydaktyczną i wyeksponowanie wyrazu podstawowego w mowie
Wyodrębnienie obrazka lub przedmiotu wyrazu podstawowego (wyszukanie, wycięcie, ułożenie z części)
Analiza i synteza słuchowa wyrazu podstawowego oraz innych wyrazów
Wybrzmiewanie wyrazu podstawowego symbolami i w całości, np. lalka lal-ka. Sylaba zamknięta kończy się samogłoską (np. dom). Natomiast lal-ka kończy się sylabą otwartą. Klaszczemy tylko wtedy gdy dzielimy wyraz na sylaby!
Podział wyrazu podstawowego na głoski i dokonanie syntezy: l-a-l-k-a, potem mówimy całościowo lalka.
Wyróżnianie samogłosek i spółgłosek. Spółgłosek nie można przedłużać np. ly-y-y, mówimy krótko ly. Samogłoski można przedłużać a-a-a. Ułożenie modelu i schematu wyrazu.
Określenie miejsca podanych głosek w wyrazie i wybrzmiewanie ich w izolacji (ile jest samogłosek, ile spółgłosek, gdzie się znajdują)
Tworzenie wyrazów na bazie podstawowego przez dodanie lub odjęcie podanej głoski (jeśli od wyrazu lalka odejmiemy jedną spółgłoskę (k) powstaje inny wyraz lala)
Podawanie wyrazów z daną głoską w nagłosie, wygłosie i śródgłosie
„l” na początku las, loteria
„l” w środku samolot, lala „l” musi być twardo brzmiące
„l” na końcu parasol, mol, bal
Kreskowane czerwone grube niebieskie
SZ A F A Model wyrazu
SZ A F A Schemat wyrazu
CI A S T O
CI A S T O
ZI I M A
Bo w każdej sylabie musi być samogłoska
ZI I M A
Wprowadzanie liter
Sz -> si -> ś
cz -> ci -> ć
rz -> ż
zi -> ź
ch -> h
ni -> ń
dz -> dzi -> dź
Czytanie
Def. pisania i czytania
4 umiejętności: czytanie, pisanie, mówienie, słuchanie. Umiejętności słuchania i mówienia pojawiają się jako pierwsze. Małe dziecko przyzwyczaja się do jednej wersji bajki, gdyż wierzy w autentyczność postaci oraz że wydarzyło się to naprawdę, i nie pojmuje tego, że może być inna wersja. Lęk dziecięcy – zazwyczaj się pojawia, należy wytłumaczyć dziecku, że złe postacie bajkowe są wymyślone. Na pełne czytanie składa się technika czytania oraz rozumienie danego tekstu.
„Bajki samograjki” Jana Brzechwy
Aspekty czytania i pisania
Rozpoznawanie symboli graficznych (liter) i fonicznych (dźwięków) oraz kojarzenie ich ze sobą
Rozpoznawanie znaczeń tych znaków
Ocena wartości rozpoznanych znaczeń i odniesienie ich do własnego doświadczenia (krytyczno – twórczy)
Rozumienie tekstu
Elementy rozumienia dosłownego
Treści tekstu informacji znaczeń: bohater (imię, nazwisko, cechy), zdarzenie, czas i miejsce akcji, morał, definicja
Struktury: kompozycji (wstęp, rozwinięcie, zakończenie), ogólnego planu (wyrazów, związków frazeologicznych, akapitów, fragmentów opisu, dialogu, monologu, partie narratora)
Teoretyczne podstawy kształcenia literackiego
Kształcenie literackie – to dział języka polskiego, w którego skład wchodzą: lektura obowiązkowa i uzupełniająca oraz wiadomości o lekturze. Listę lektur oraz zakres wiadomości z teorii i historii literatury można znaleźć w Programie Kształcenia Zintegrowanego. Chcąc określić miejsce teorii literatury w kształceniu literackim należy uznać, iż w szkole pierwsze miejsce zajmuje czytanie dzieła literackiego, drugie zaś teoria literatury, która ma służyć rozumieniu i przeżyci czytanego dzieła, nie natomiast nauką samą w sobie.
Pojawia się pytanie: Które zagadnienia i terminy z teorii literatury wskazane przez program danej klasy omawiać w związku z konkretnym utworem? Zależy to od dominanty stylistycznej i kompozycyjnej samego utworu, tj. od takiego składnika jego budowy, któremu są podporządkowane wszystkie inne. Może nim być np. rodzaj i gatunek literacki, sposób użycia słownictwa (metafora, epitet, porównanie itd.), wersyfikacja. Przykładowo omawiając baśnie uczniowie poznają oprócz realistycznego także fantastyczny sposób ukształtowania świata przedstawionego w utworze, z kolei podczas pracy z wierszem J. Tuwima „Dwa wiatry” doświadczają czy jest uosobienie. Należy pamiętać, że wychodząc od utworów łatwiejszych w odbierze (których rozumienie nie wymaga rozpatrywania zagadnień teoretycznoliterackich) stopniowo należy przechodzić do utworów trudniejszych. To samo dotyczy wprowadzania pojęć i terminów. W tym przypadku zaczynamy od tych, które poddają się bezpośredniej obserwacji, dostrzegalnych zmysłowo (np. zwrotka, wers, rym, rytm, porównanie, dialog, poezja, proza) i stopniowo wprowadzamy takiego, które można wyodrębnić przez analizę utworu (np. akcja, osoba mówiąca w wierszu – dla nauczyciela to podmiot liryczny). Warto jednakże pamiętać, że terminologia jest czymś wtórnym w stosunku do doświadczania autentycznego kontaktu z literaturą.
Cele kształcenia literackiego
Przygotowanie do odbioru literatury (wykształcenia sprawności odbiorczych)
Wdrażanie do analizy utworów literackich
Rozwijanie świadomości literackiej
Wychowanie wrażliwego i samodzielnego odbiorcy literatury (nadrzędny cel wychowawczy)
Cele kształcenia literackiego na szczeblu szkoły podstawowej można aż kształtowaniem aktywnej postawy czytelniczej tj.:
Kształtowanie kompetencji czytelniczych
Umiejętność dostrzegania elementów strukturalnych tekstu i relacji między tymi elementami
Świadomość tego, ż tekst literacki wymaga od odbiorcy samodzielnych czyn oścu interpretacyjnych
Zrozumie, że dzięki literaturze można uczyć się poznawania siebie i świata
Kształtowanie estetycznego nastawienia wobec tekstu
Przejawia się to w obserwowaniu i analizowaniu poetyckiej funkcji języka w utworach literackich, co przekłada się na rozwijanie świadomości literackiej
Cele pracy z tekstem
Doskonalenie umiejętności czytania (zarówno od strony technik czytania, jak i rozumienia)
Wyrabianie umiejętności uczenia się (zdobywanie wiedzy o życiu i świecie z podręcznika podczas pracy z tekstem)
Rozwój mowy (wzbogacanie czynnego i biernego słownika) i myślenia
Wyrabianie umiejętności poprawnego wypowiadania się w mowie i w piśmie
Zaznajamianie się z elementami wiedzy o języku
Przygotowanie do samokształcenia, wyboru i czytania obszerniejszych pozycji książkowych
Angażowanie intelektu, zmysłów i emocji
Wyrabianie wrażliwości na piękno czytanych utworów literackich
Kształtowanie postaw społeczno-moralnych
Wyrabianie postawy twórczej, rozumie naje jako dana każdemu szansa osiągnięcia pełnej osobowości, której rozwój jest naczelnym celem kształcenia
Tekst literacki – kompozycja, która nie jest do końca dopowiedziana jeśli chodzi o jej znaczenie, byt niedokończony, komunikat, który trzeba samemu odczytać, dopowiedzieć, odkryć intencję tego bytu.
Tekst literacki jest zadaniem dla czytelnika, wymaga domyślania się wieku ukrytych znaczeń. Tekst może zaistnieć tylko w procesie konkretyzacji czytelniczej. Czytelnik musi tekst skonkretyzować, tzn. wyobrazić sobie bohaterów, sceny, zdarzenia, uzupełnić luki, powiązać – niekiedy rozproszone – fakty, scalić utwór.
Konkretyzacja czytelnicza
Rozpoznanie prostych i złożonych składników tekstu (słów, zdań itp.)
Określanie relacji, związków między tymi elementami tekstu
Łączenie wyodrębnionych wcześniej elementów w wyższe układy znaczeniowe
Dzieło literackie – jest formą kontaktu między pisarzem a czytelnikiem, rezultatem twórczości jednostkowo siadającym odpowiedni zasięg społecznego oddziaływania, podlega więc ocenie co do funkcji estetycznej, interpretacji ideologicznej, konfrontacji jego wymowy z rzeczywistością pozaliteracką. (S. Sierotwiński)
Utwór literacki – jest pewną całością językową w swoisty sposób skomponowaną, posiadającą określone prawa wewnętrznej budowy, które poznajemy podczas analizy utworu. Utwór literacki zawiera zawsze określoną treść, którą autor chce przekazać czytelnikowi, przemówić do jego uczuć i wyobraźni, wywołać określone nastroje, wzruszenia. (J.Rytlowa)
Czytanka – krótki utwór literacki o zróżnicowane tematyce, pisany najczęściej prozą w formie opowiadania. Stanowi on zwartą konstrukcyjnie całość, a jego tematyka oscyluje wokół zagadnień bliskich dziecku. Czytanka posiada duże walory poznawcze, kształcące i wychowawcze.
Dominanty
Rym, rytm – kompozycja brzmieniowa
Kompozycja
Środki stylistyczne – epitet, porównanie, metafora, neologizm, personifikacja, animizacja
Język poetycki
Powtórzenia wyrazów
Dominantą nie może być liść, chłopiec, kamień itp.
„O Rupakach” Danuta Wawiłow
Typ liryki: liryka zwrotu do adresata
Dominanta artystyczna: relacja osobowa
Pytania ukierunkowujące odbiór tekstu:
Kto w wierszu mówi? (podmiot liryczny) – dziecko
Do kogo kieruje swoją wypowiedź? (adresat wypowiedzi) – do mamy „usiądź przy mnie mamusiu”, „oj przepraszam mamusiu”
„Dwa wiatry” Julian Tuwim
„Kałużyści” Danuta Wawiłow: kałużyści, błociści, szyszkowiści, kocistki
Dominanta: neologizmy
Typ liryki: liryka pośrednia
Zasady ortografii
Fonetyczna (Pisz tak jak słyszysz) – opiera się na całkowitej zgodności między głoskami a literami
Mama
Morfologiczna (Stosuj regułę) – opiera się na znajomości reguł, jest wykorzystywana wówczas gdy mamy do czynienia z rozbieżnością między wymową a pisownią.
Dół (bo doły)
Historyczna, tradycyjna(Pisz jak widzisz) – polega na zachowaniu tradycyjnej pisowni wyrazów, wyrazy podlegające tej zasadzie muszą być opanowane pamięciowo.
Rzeka
Konwencjonalna, umowna (Pisz wg przyjętego zwyczaju) – opiera się na tradycji, umowie co do pisowni wyrazów, obejmuje ona m. In. Użycie małych i wielkich liter, pisownię łączną, rozdzielną, pisownię dwuznaków, trój znaków
„Jak Wojtek został strażakiem”
stóg II, Warszawa IV, wierzyć II, zabawa I, córka III, król III, ziółko II, agrafka I, Europa IV, torebka II
Podział ze względu na interpretację treściową ćwiczeń językowych