SOCJOLOGIA rozdział I CO TO JEST SOCJOLOGIA

Socjologia jest badaniem życia społecznego człowieka, grup społ. i społeczeństw. Przedmiotem socjologii jest zachowanie nas samych jako istot społecznych. Można ją zdefiniować jako systematyczne badanie społeczeństw ludzkich ze szczególnym uwzględnieniem nowoczesnych systemów industrialnych (uprzemysłowionych).

Uprawianie socjologii polega na umiejętności korzystania z wyobraźni i odrywania się od zastałych idei dotyczących życia społecznego. Wyobraźnia socjologiczna wymaga przede wszystkim zdystansowania się do naszych codziennych rutynowych czynności i nowego spojrzenia na nie.
Mimo, że konteksty społeczne w jakich się znajdujemy mają wpływ na nas wszystkich, nikt z nas nie jest przez nie determinowany wprost. Posiadamy i tworzymy naszą indywidualność. Przedmiotem socjologii jest badanie związków między tym, co robi z nami społeczeństwo, a tym co sami ze sobą robimy.

Socjologia ma szerokie zastosowanie praktyczne:

• świadomość różnic kulturowych- patrzymy na świat z innego niż nasz punktu widzenia

• ocena skutków działań- pomaga w ocenie efektów praktycznych inicjatyw społecznych

• samopoznanie- zwiększa możliwość zmiany warunków własnego życia

Rozwój myśli socjologiczne-jako próba zrozumienia dogłębnych zmian społecznych:

• August Comte- on wprowadził pojęcie „socjologia”; twierdził, że społeczeństwo podlega niezmiennym prawom tak samo jak świat fizyczny. Uważał socjologię za naukę pozytywną. Zgodnie z pozytywistycznym stanowiskiem wiedza o społeczeństwie powinna opierać się na danych empirycznych uzyskanych dzięki obserwacji, porównaniom i eksperymentom. Sformułował prawo trzech etapów- stadia ludzkiego pojmowania świata: 1)teologiczny- myśleniem rządziły idee religijne i wiara, że społ. jest wyrazem woli Boga

2)metafizyczny- odejście od postrzegania społeczeństwa w kategoriach ponadnaturalnych

3)pozytywny- poznawanie społeczeństwa przy użyciu technik naukowych

• E. Durkheim- „fakty społeczne należy traktować jak rzeczy” socjologowie powinni badać fakty społeczne, czyli aspekty życia społecznego. Według niego to zewnętrzne wobec jednostki sposoby działania, myślenia i odczuwania, niezależne od jednostki. Z reguły bowiem jednostki bez oporu poddają się faktom społecznym- przymusowość faktów. Odkrywania ich powinno odbywać się pośrednio, poprzez analizę ich skutków i próbujących ich wyrażać treści, jak prawo, teksty religijne. Przedstawił on analizę zmiany społecznej, w której dowodził że wraz z narastaniem epoki przemysłowej narodził się nowy rodzaj solidarności. Solidarność organiczna (wyparła solidarność mechaniczną)- ekonomiczna współzależność jednostek oraz rozpoznanie znaczenia tego, co wnoszą inni. Gwałtowne zmiany w społeczeństwie według niego mogą prowadzić do anomii- poczucie bezcelowości i rozpaczy, bezsensowności, upadek tradycji, wartości. Uważał, że świat społeczny kształtuje nawet tak osobiste akty jak samobójstwo.

• Karol Marks- według niego najistotniejsze zmiany przyniósł rozwój kapitalizmu. Opierał swoje poglądy na materialistycznej koncepcji dziejów- zmiana wynika przede wszystkim z warunków ekonomicznych. Mówiąc słowami Marksa „cała dotychczasowa historia ludzkości jest historią walk klasowych”. A zmiany systemów społecznych są wynikiem narastających w nich sprzeczności ekonomicznych. Uważał, że jest nieunikniona rewolucja robotnicza, która obali system kapitalistyczny i zapoczątkuje społeczeństwo bezklasowe. Nie twierdził przy tym, że znikną wszelkie nierówności.

• Max Weber- uważał, że czynniki ekonomiczne są na pewno ważne, jednakże wielkie znaczenie dla zmiany społecznej mają idee i wartości. Uważał, że socjologia powinna zajmować się badaniem działania społecznego, a nie struktur. Idee i wartości są w stanie spowodować transformację społeczną. Jednostki w swoim działaniu są wolne i mogą kształtować własną przyszłość. Ważnym elementem perspektywy socjologicznej Webera jest pojęcie typu idealnego jako czystej formy danego zjawiska. Służy on za stałe punkty odniesienia.

Rozwój nauki, nowoczesnych technik i biurokracji określił mianem racjonalizacji. To oparta na wiedzy technicznej i podporządkowana kryterium wydajności organizacja życia społecznego i ekonomicznego. Zanik dawnego sentymentalizmu pod naporem naukowego myślenia określił jako odczarowanie.

Współczesne perspektywy socjologiczne:

• Funkcjonalizm- poszczególne elementy złożonego sytemu, jakim jest społeczeństwo, współdziałają ze sobą, tworząc stabilną, zgraną całość. Uprawianie socjologii powinno polegać zatem na badaniu różnych elementów społeczeństwa w ich stosunku wzajemnym oraz stosunku jako do społeczeństwa jako całości. Analogia organiczna- porównywanie społeczeństwa do funkcjonowania żywego organizmu (Comte, Durkheim). Funkcjonalizm podkreśla znaczenie konsensu moralnego w utrzymaniu porządku i stabilności społecznej; jest on wtedy gdy znaczna większość podziela te same wartości. Główni przedstawiciele: T. Parsons, R. Merton. Zarzuca się tej perspektywie ograniczenie znaczenia podziałów i konfliktów związanych z klasą, rasą oraz niedowartościowanie twórczego działania jednostki.

• Teorie konfliktu- społeczeństwo składa się z różnych grup starających się realizować własne interesy, odmienność interesów jest potencjalną przyczyną konfliktów. Badanie dominacji i napięć. Podkreślają znaczenie podziałów społecznych, np. R. Dahrendorf.

• Teorie działania społecznego- skupia się na analizie zachowań poszczególnych działających oraz ich stosunku do innych działających i do społeczeństwa. Weber uważany jest za pioniera tej perspektywy.

• Interakcjonizm symboliczny- skupienia uwagi na szczegółach interakcji międzyludzkich i jak te szczegóły decydują o sensie tego, co mówią i robią inni. Kluczowym elementem tego procesu jest symbol- język, słowa, gesty. Koncentracja na bezpośredniej interakcji w sytuacjach życia społecznego. Przedstawiciel G.H. Mead- to dzięki językowi stajemy się świadomi.

PERSPEKTYWY TEORETYCZNE W SOCJOLOGII

A. Comte K. Marks G.H.Mead

E. Durkheim M.Weber(pośredni wpływ)

funkcjonalizm marksizm interakcjonizm symboliczny

SOCJOLOGIA rozdział II KULTURA I SPOŁECZEŃSTWO

Kultura- odnosi się do sposobu życia jednostek i grup w społeczeństwie. Należy do niej sztuka, literatura, malarstwo, ale kultura to także sposób ubierania się, zwyczaje, styl pracy, czy ceremonie religijne. Wyuczone aspekty społeczeństw ludzkich-proces socjalizacji.

Społeczeństwo- jest to system wzajemnych zależności, jakimi jednostki są ze sobą powiązane.

Wszystkie społeczeństwa łączy fakt, że relacje społeczne ich członków są zorganizowane ze względu na określoną, wyjątkową kulturę. Żadna kultura nie mogłaby istnieć bez społeczeństwa, ale też żadne społeczeństwo nie jest możliwe bez kultury.
Wartości- to idee określające, co uchodzi za ważne, wartościowe pożądane, są podstawą każdej kultury. Pojęcie abstrakcyjne.

Normy- to reguły zachowań, które odzwierciedlają wartości danej kultury.

Wartości i normy wspólnie kształtują sposób zachowania należących do danej kultury jednostek w ich otoczeniu. Wartości i normy są głęboko zakorzenione, ale z czasem mogą ulegać zmianom.

Nawet w jednym społeczeństwie, czy społeczności mogą istnieć wartości sprzeczne.

Subkultura- grupa w obrębie większego społeczeństwa, która odróżnia się od reszty społeczeństwa swoim wzorem kulturowym.

Kontrkultura- grupa odrzucająca większość przeważających w społeczeństwie wartości i norm.

Przekonania i praktyki kulturowe są niezmiernie zróżnicowanie.

Etnocentryzm- polega na ocenianiu innych kultur przez ich porównanie z własną. Socjologowie próbują stosować relatywizm kulturowy, to znaczy badać każdą kulturę w kategoriach ich własnych sensów i wartości. Rola socjologia polega na unikaniu mechanicznych reakcji i uważnemu przyglądaniu się złożonym zagadnieniom z możliwie wielu różnych perspektyw.

Ludzie poznają właściwości kultury w procesie socjalizacji. Czynnikami socjalizacji są grupy i konteksty społeczne (instytucje socjalizacji), w których zachodzą ważne procesy socjalizacyjne. Socjalizacja pierwotna to proces, w którym bezradne niemowlę przez kontakt z innymi jednostkami ludzkimi (rodzina) stopniowo staje się samoświadomą , zorientowaną w świecie istotą ludzką, która potrafi sprawnie poruszać się w danej kulturze. Socjalizacja wtórna obejmuje starsze dzieci i rozciąga się na dorosłe życie jednostki, tutaj odpowiedzialność za socjalizację przejmują inne instytucje.

W procesie socjalizacji jednostki poznają role społeczne- społeczne określone oczekiwania, które ma do spełnienia osoba zajmująca daną pozycję społeczną.

Tożsamość- odnosi się do sposobu rozumienie przez ludzi tego, kim są i co jest dla nich ważne. Tożsamość społeczna obejmuje cechy, jakie jednostce przypisują inni. Takie przypisanie cech odbywa się często na podstawie widocznej przynależności jednostki do grup społecznych, takich jak mężczyźni, Azjaci, katolicy i wskazuje na podobieństwo jednostki do innych. Tożsamość jednostkowa (osobista) wyróżnia nas jako odrębne istoty. Odnosi się do wyjątkowego poczucia bycia sobą, które powstaje w procesie samorozwoju jednostki i jej nieustannej interakcji ze światem zewnętrznym.

Społeczeństwo to zespół stosunków, jakie wiążą jednostki ze sobą. Typy społeczeństw przednowoczesnych:

• Społeczeństwo łowców i zbieraczy- ludzie zdobywają pokarm, zbierając rośliny i polując na zwierzęta; nie ma w nich większych nierówności; liczą się wartości religijne; nacisk na współpracę, a nie konkurencję

• Społeczeństwa pasterskie- źródłem utrzymania jest hodowla zwierząt

• Społeczeństwa rolnicze- żyją z uprawy ziemi

• Społeczeństwa przedindustrialne (tradycyjne)- np. cesarstwa, małe społ. miejskie

Społeczeństwa nowoczesne:

• Społeczeństwa przemysłowe (industrialne)- podstawą gospodarki jest produkcja przemysłowa. Większość ludności mieszka w miastach, a wielkie organizacje wpływają na życie praktyczne każdej jednostki. Były to pierwsze państwa narodowe- społecznościami politycznymi oddzielonymi od siebie wyraźnymi granicami.

Rozwój społeczeństw przemysłowych i ekspansja Zachodu doprowadziły do podboju wielu rejonów świata, a proces kolonializmu doprowadził do dramatycznych zmian w obrębie istniejących od dawna systemów społecznych i kulturowych. Podział społeczeństw nowoczesnego świata:

• Pierwszy Świat- państwa Zachodu, Japonia, Australia, Nowa Zelandia; oparte na produkcji przemysłowej i ogólnie wolnym rynku, większość mieszka w miastach, a nieliczni zajmują się rolnictwem , odrębne społeczności polityczne; nierówności klasowe-mniejsze niż w państwach tradycyjnych

• Drugi Świat- do 1989r. ZSRR i Europa Wschodnia; oparte na przemyśle, ale z centralnie planowaną gospodarką, nierówności klasowe, większość mieszka w miastach

Po zimnej wojnie, Drugi Świat przestał istnieć

• Trzeci Świat (kraje rozwijające się)- kraje dawniej skolonizowane, znajdujące się dziś na najniższym szczeblu rozwoju gospodarczego; większość krajów Afryki i Ameryki Południowej, Indie

• Kraje nowo uprzemysłowione- to te kraje rozwijające się, które weszły na drogę uprzemysłowienia i osiągnęły gwałtowny wzrost ekonomiczny. Duże nierówności klasowe; Hongkong, Korea Południowa, Singapur, Brazylia, Meksyk

Epoka nowoczesna, trwająca mniej więcej od XVIII wieku po dziś dzień, charakteryzuje się niezwykłym przyśpieszeniem procesu zmiany społecznej. Zmiany zachodzące w tym, okresie są prawdopodobnie znacznie większe niż zmiany zachodzące przez cały wcześniejszy okres istnienia ludzkości.

Można wyróżnić szereg czynników zmiany społecznej:

• Przystosowanie do środowiska naturalnego

• Środowisko fizyczne -warunki pogodowe, szlaki komunikacyjne

• Organizacja polityczna

• Czynniki kulturowe- religia, systemy komunikacji (np. pismo), przywództwo

Wśród ważnych czynników zmiany społecznej (społeczeństw nowoczesnych) znajdują się:

• Ekspansja kapitalizmu przemysłowego

• Powstanie scentralizowanych państw narodowych

• Przemysł wojenny

• Pojawienie się nauki i „racjonalnego” tzn. krytycznego stylu myślenia

---