Rzeczpospolita „krajem bez stosów”

podręcznik, str. 202-206

1. Rzeczpospolita Obojga Narodów krajem wielu nacji i wyznań

1. Polacy- 40 % - do 60 % ( różne źródła) katolicy ( chłopi, biedna szlachta), protestanci - szlachta średnia, mieszczanie, część magnatów

2. Rusini- ( Ukraińcy, Kozacy, Białorusini)- ponad 20 % - prawosławni , od 1596 niewielka część grekokatolicy

3. Litwini- ponad 10 % - katolicy i protestanci

4. Niemcy- 10 % - protestanci- mieszczanie - luteranie

5. Żydzi- 5 %- judaizm, miasta

6. pozostali 5 % - Ormianie- chrześcijanie, Tatarzy- muzułmanie, Olędrzy (kalwini, mennonici) Holandia), Łotysze- protestanci, Wołosi ( Rumunia), Czesi, Szkoci- protestanci, Karaimi- muzułmanie

2. Główne nurty polskiej reformacji: kraj był wówczas schronieniem dla wielu wyznawców prześladowanych nurtów, jak bracia polscy, bracia czescy, mennonici

a. popularność wyznań reformowanych wśród szlachty:

- tani Kościół kalwiński- pełna kontrola nad gminą wyznaniową osoby świeckiej szlachcica, demokratyczność gmin protestanckich- konsystorz, element mody- co 6 szlachcic przeszedł na wyznania reformowane,

b. przegląd reformacji w Rzeczpospolitej Obojga Narodów

Wyznanie	Wyznawcy	Poglądy	Działalność
Luteranie	mieszczanie niemieccy w Prusach, Inflantach, Wielkopolsce, dużych miastach patrycjat niemiecki	- zwolennicy silnej władzy królewskiej	- pierwsze tłumaczenie Nowego Testamentu ( Stanisław Murzynowski) - Uniwersytet w Królewcu ( Albrecht Hohenzollern-mecenat 1541) - gimnazja: Gdańsk, Toruń, Elbląg
Kalwini	szlachta małopolska i litewska rody arystokratyczne ( Radziwiłłowie, Leszczyńscy, Tarnowscy)	- możliwość wypowiadania królowi posłuszeństwa, - duży wpływ świeckich na gminę kalwińską	- Biblia Radziwiłłowska i Biblia nieświeska ( Szymon Budny) , drukarnie
Arianie Bracia polscy z podziału w 1565 r. w kościele kalwińskim 1658- wygnani z Polski	niezamożna szlachta małopolska Faust Socyn , Jan Łaski	- odrzucenie dogmatu Trójcy Świętej ( boskość Chrystusa) - potępienie feudalizmu, - pacyfizm ( nosili drewniane miecze)	- liczne gimnazja, drukarnie - Akademia Rakowska, nazywana Sarmackimi Atenami ( 1602), Pinczów, Lublin
Bracia czescy	ród Leszczyńskich mieszczanie południowej Wielkopolski Jan Amos Komensky	- nacisk na etykę i problemy społeczne, - pomoc ubogim, - potępienie feudalizmu ( utrzymywanie się z pracy własnych rąk)	- edukacja- gimnazjum w Lesznie ( Jan Amos Komensky)

3. Rzeczpospolita „krajem bez stosów” - tolerancja religijna:

a. królewskie edykty zwalczające reformację Zygmunta Starego i Zygmunta Augusta ( na papierze)

b. próby stworzenia Kościoła narodowego przez Zygmunta Augusta ( na wzór króla Anglii Henryka VIII)

c. ugoda sandomierska 1570 - współpraca między wyznaniami reformowanymi ( oprócz arian)

d. konfederacja warszawska 1573- akt tolerancji religijnej, potwierdzony w artykułach henrykowskich, gwarancja wieczystego pokoju między wszystkimi wyznaniami

4. Kontrreformacja w Rzeczypospolitej:

1. przyjęcie postanowień soboru trydenckiego - kardynał Stanisław Hozjusz

2. sprowadzenie i działalność zakonu jezuitów : Jakub Wujek - tłumaczenie Biblii, Piotr Skarga- „Kazania sejmowe”, spowiednik Zygmunta III Wazy, kolegia jezuickie ( szkoły średnie dla szlachty)

3. powrót szlachty protestanckiej ( głównie kalwińskiej) do katolicyzmu- rekatolizacja- powody- sejmy egzekucyjne zniosły wykonywanie przez władców wyroków sądów kościelnych, wielu powróciło do katolicyzmu, by być pochowanym w kaplicy rodowej, skuteczna działalność jezuitów

4. unia brzeska 1596 ( Brześć nad Bugiem)- część duchownych prawosławnych uznała zwierzchnictwo papieża, zachowując liturgię - Kościół greckokatolicki, tzw. unicki

5. przejawy nietolerancji religijnej od połowy XVII w. : przyczyna to nieustanne wojny z prawosławną Rosją, prawosławnymi kozakami, muzułmańską Turcją, protestancką Szwecją, mit „Rzeczpospolitej jako „przedmurza chrześcijaństwa”

• 1658- wygnanie arian z Polski- oskarżenia o sprzyjanie Szwedom podczas Potopu

• 1668- ustawa zabraniająca porzucania katolicyzmu na inne wyznania,

• 1718- usunięcie ostatniego protestanta z sejmu

• w XVIII w. częste tumulty, czyli krwawe pogromy ludności niekatolickiej ( innowiercy, dysydenci)

---