BUDOWA BLOKU WSCHODNIEGO

W październiku 1944 roku premier Wielkiej Brytanii zaproponował na spotkaniu w Moskwie ustalenie proporcji wpływów, było to próbą wykluczenia Rosji z basenu Morza Śródziemnego za cenę oddania jej Bułgarii i Rumunii jako satelitów. Niestety, nie powiodło się to już w przypadku Europy Środkowej i Wschodniej.

Można powiedzieć, że „zimna wojna” rozpoczęła się tuż po zakończeniu konferencji w Jałcie, a dokładnie w marcu 1945r., kiedy to Stalin, ku olbrzymiemu zaskoczeniu Roosevelta, nie mogąc oprzeć się pokusie ingerencji w sprawie Polski, powrócił na swoją rozbójniczą pozycję. Przez pewien czas istniała nawet obawa o to, czy uda się przed komunizmem ocalić Europę Zachodnią.

5 marca 1946r. na zaproszenie prezydenta Trumana, na uniwersytecie w Fulton, Churchill wygłosił swe słynne przemówienie, „Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem w poprzek całego kontynentu zapadła żelazna kurtyna.”, tak oto zimna wojna stała się faktem uznanym publicznie. Potwierdzono tu też konieczność angielsko amerykańskiej współpracy, aby zapobiec sowieckim ekspansjom. Stalin jednak, coraz to bardziej wciągał Amerykę w zimną wojnę. W marcu złamał termin wycofania swoich wojsk z Iranu, w sierpniu zaczął swe działania koncentrować na Turcji, a w Jugosławii zestrzelone zostały dwa amerykańskie samoloty transportowe. W odpowiedzi na to, Ameryka i Kanada utworzyły wspólny system obrony powietrznej i podwodnej, lotnictwo angielskie i amerykańskie zaczęły wymieniać między sobą plany wojenne.

Dnia 12 marca 1947r. amerykański prezydent ogłosił tzw. doktrynę Trumana, głoszącą poparcie i pomoc, przede wszystkim, ekonomiczną dla wszystkich krajów dążących do wyzwolenia spod stalinowskiego zniewolenia. Tym sposobem całkowicie zniknął amerykański izolacjonizm, a 5 czerwca na spotkaniu w Harvardzie ogłoszony został plan Marshalla, czyli plan pomocy gospodarczej dla odbudowy zniszczeń powojennych, skierowany do wszystkich państw europejskich. Na apel ten odpowiedziały dwadzieścia dwa kraje, chęć przystąpienia wyrazili także Polacy i Czesi, jednak pod wpływem ostrego sprzeciwu Stalina, stało się to niemożliwe. Realizacja planu, dla której potrzeb utworzono Organizację Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC), rozpoczęła się w lipcu 1948 roku i trwała trzy lata, a kosztowała rząd amerykański 10,2 mld dolarów. Było to jednak bardzo dobre posunięcie, bowiem w ten sposób, spora nadwyżka finansowa Amerykanów budowała podstawy samodzielności gospodarczej Europy Zachodniej i Południowej. W 1950r. stało się oczywiste, iż plan Marshalla odniósł pełny sukces. Rozpoczęto eliminację ogromnych różnic miedzy standardem życia w Ameryce Północnej i w Europie, a jednocześnie zapoczątkował tworzenie katastrofalnej przepaści pomiędzy wschodem, a zachodem Starego Kontynentu. Jako przeciwwaga dla odnawiającego się Zachodu, z inicjatywy Stalina w 1949r. powstała RWPG, Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, mająca być wyrazem ekonomicznego związania państw demokracji ludowej z ZSRR.

24 czerwca 1948r. ZSRR zablokował dostęp do zachodnich stref Berlina i odciął w nich dopływ elektryczności. Amerykanie jednak zorganizowali akcję zaopatrywania Berlina samolotami, dlatego też 12 maja 1949r. Rosjanie ustąpili.

Blokada Berlina przyniosła inny bardzo ważny skutek. Doprowadziła bowiem do uznania przez aliantów zachodnich podziału Niemiec i utworzenia Federalnej Republiki Niemiec (RFN). Na terenie radzieckiej strefy okupacyjnej, proklamowano 7 października 1949r. powstanie Niemieckiej Republiki Demokratycznej (NRD), gdzie faktyczna władza należała do Komendantury wojennej ZSRR, a sprawowana była poprzez Socjalistyczną Partię Jedności Niemiec (SED).

Dnia 4 kwietnia 1949r. w Waszyngtonie, 11 państw demokratycznych podpisało Pakt Północnoatlantycki (NATO). Po raz kolejny zwrócono uwagę na priorytetowość wdrażania geopolitycznej filozofii ograniczania wpływów i ekspansywnych dążeń ZSRR oraz niedopuszczenia do rozszerzania zakresu jego działań.

W marcu 1949r. w Departamencie Stanu i Obrony powstał dokument zatytułowany „Rada Bezpieczeństwa Państwa 68”, ustalający główne kierunki działań polityki zagranicznej i obronnej na następne trzydzieści lat. Głosił on, iż Ameryka ma moralny, polityczny i ideologiczny obowiązek chronienia wolnych instytucji na całym świecie i w celu realizacji, musi posiadać odpowiednie środki militarne, tak broń konwencjonalną, jak i nuklearną. Szczególnie z uwagi na zaskakujący fakt odkrycia, iż ZSRR jest już w posiadaniu broni jądrowej. W 1954r. po wcześniejszych ustaleniach, rząd RFN podjął oficjalne starania o przyjęcie państwa do NATO. Wywołało to gwałtowne protesty, a na przełomie listopada i grudnia 1954r. w Moskwie odbyła się konferencja z udziałem ośmiu państw bloku wschodniego, zagrożono, że jeśli RFN przystąpi do NATO, państwa te utworzą własną polityczno-wojskową organizację obronną. Groźba ta nie powstrzymała dążeń USA i RFN, która już we wrześniu przystąpiła do NATO i zaraz po tym nastąpiła jej remilitaryzacja. W odpowiedzi na to w maju 1955r., w Warszawie podpisano pakt powołujący Układ Warszawski. W ten sposób, naprzeciw siebie stanęły dwa potężne bloki polityczno wojskowe, NATO i Układ Warszawski. Nastąpiło ponowne zaostrzenie sytuacji i wyścig zbrojeń, a z uwagi na fakt posiadania broni nuklearnej w obydwu blokach, świat opanowała psychoza zagrożenia.

Podczas gdy Amerykanom udawała się akcja stabilizacji ekonomicznej i wojskowej w Europie Zachodniej w latach 1948-1949, głębokie rozczarowanie, a także efekty beztroskiej polityki Roosevelta, przyniosła sytuacja na Dalekim Wschodzie. Po długich walkach, w Chinach zapanował okrutny despotyzm, krwawe walki klas, szerzące się idee komunistyczne. A przywódca Mao uczynił ze swego kraju potęgę wojskową. Amerykanie więc, wobec całkowitej klęski politycznej w Chinach, zwrócili się w kierunku Japonii, zmieniając taktykę działania na rzecz ograniczania swych zaborczych wpływów, rezygnowania z okupacji i popierania rozwoju.

W odpowiedzi na plan Marshalla, Stalin postanowił latem 1947r. przeprowadzić porządki w swoim imperium wschodnioeuropejskim. Jesienią tegoż roku powołany został Kominform, czyli Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych i Robotniczych, dążący do ujednolicania programów partyjnych i ścisłego ich dostosowywania do polityki ZSRR. Niechętnych temu procesowi pod zarzutem nacjonalizmu, bądź współpracy z imperialistami, usuwano ze stanowisk, torturowano, czy tez likwidowano. Przykładem tego drobiazgowego nadzoru, jest ostry konflikt Stalina z Broz-Tito, który dążył do utworzenia Federacji Bałkańskiej, co oczywiście spotkało się z wielkim sprzeciwem, oficjalnym potępieniem przez Kominform w lutym 1948r., a w końcu z nieudaną próbą eliminacji niewygodnego buntownika. W efekcie ZSRR zerwał stosunki z Jugosławią, która stała się państwem neutralnym. Tym sposobem, latem 1948r. stało się jasne, że polityka w sprawie Jugosławii poniosła klęskę. Z kolei sowiecki przewrót w Czechosłowacji w lutym 1948r. zakończył się triumfem. Już kryzys czeski i berliński znacznie zaostrzyły sytuację między blokami, lecz wojna koreańska (1950r.) zapoczątkowała permanentny wyścig zbrojeń. Jeśliby niebezpodstawnie zresztą twierdzić, iż zimna wojna zaczęła się z powodu Polski, to rozwinęła się ona w pełni z powodu Korei, w ten oto sposób Stalin spolaryzował cały świat. Kluczowe jest uświadomienie sobie, jak bardzo Stalin nienawidził Zachodu. To właśnie tłumaczy niezwykłe zawzięcie i konsekwencję zwalczania wszystkich, którzy chociażby tylko zetknęli się z niesowieckim myśleniem. Zredukowano do minimum liczbę cudzoziemców, którym wolno było wjechać do Rosji, a ich kontakty również poddano bezpiecznej redukcji. Naród sowiecki w czasie wojny utracił 20mln ludzi, panowała niesamowita bieda i głód, a wszelkie nadzieje na poprawę, rozwiały się wraz z ogłoszeniem w lutym 1946 roku trzech planów pięcioletnich, koncentrujących się na przemyśle ciężkim dla wzmocnienia armii. Za służalczą pomocą towarzysza Stalina, Andrzeja Żdanowa, prowadzona była kampania obejmująca każdy aspekt życia Rosjan i narodów bloku wschodniego, zwalczanie apolityczności, a wdrażanie aktywnego zaangażowania, drobiazgowa i brutalna nagonka na intelektualistów. Odrzucano wszystko, co choćby w najmniejszym stopniu, mogłoby być związane z wrogiem, każda teoria, pogląd musiał być zgodny z ideami głoszonymi przez Stalina. Wszystko to celem umacniania i spajania bloku wschodniego.

Po śmierci Stalina w marcu 1953r., nastąpiło chwilowe ocieplenie stosunków w zimnej wojnie. Wpływ na to miała także dekolonizacja w Afryce. Jednak już lata sześćdziesiąte, przyniosły na powrót zaostrzenie sytuacji. W maju 1960r. nad terytorium ZSRR zestrzelono amerykański samolot, a jego pilota ujęto pod zarzutem szpiegostwa. Kolejną sytuacją zapalną, była decyzja o budowie muru berlińskiego, który stanął w ciągu jednej nocy 12 sierpnia 1961r. Kolejnymi czynnikami były kryzys kubański w październiku 1963r., w rok później amerykańska interwencja w Wietnamie, agresja izraelska na bliskim wschodzie w 1967r., a w 1968r., doszło do interwencji wojsk Układu Warszawskiego w Czechosłowacji. W połowie lat siedemdziesiątych doszło do drugiej przejściowej poprawy stosunków na linii Wschód - Zachód, związane to było z wycofaniem się wojsk amerykańskich z Wietnamu i rozpoczętymi obradami na forum KBWE. Stosunków unormować się nie udało, bowiem w 1979r. doszło do radzieckiej agresji w Afganistanie, a w grudniu 1981r. w Polsce został wprowadzony stan wojenny. Z inicjatywy prezydenta USA R. Reagana, zapoczątkowano nowy wyścig zbrojeń, tzw. gwiezdne wojny. Wszystkie te czynniki umacniały konflikt i nie dopuszczały do porozumień.

Do ostatecznego zakończenia zimnej wojny, doszło dopiero na przełomie lat 80-tych i 90-tych, kiedy to dzięki polityce Gorbaczowa, Związek Radziecki przestał istnieć, a dawne republiki radzieckie ogłosiły niepodległość.

Symbolicznym zakończeniem konfliktu była podroż Gorbaczowa do Stanów Zjednoczonych w 1992r., gdzie w czasie jednego ze swoich przemówień stwierdził, że żelazna kurtyna przestała istnieć.

BLOK WSCHODNI

- zespół państw, które wprowadziły bądź starały się wprowadzić zmiany życia społecznego i gospodarczego zgodne z ideologią komunizmu, na który składały się: dyktatura proletariatu, gospodarka planowa oraz idee sprawiedliwości społecznej. Blok ten był wyróżniany od zakończenia II wojny światowej do początku lat 90. XX wieku.

W praktyce w krajach tych władzę przejmowała partia komunistyczna w wyniku powstań, rewolucji albo interwencji z zewnątrz. W żadnym z krajów, które zaliczano do tej kategorii, partie komunistyczne nie przejęły władzy w wyniku legalnych i wolnych wyborów. Ustrój polityczny panujący w tych krajach określany był zwykle oficjalnie jako socjalizm lub demokracja ludowa, określany jest też często jako realny socjalizm lub "komunizm".

Podczas II wojny światowej wojska ZSRR zajęły państwa Europy Środkowej i Wschodniej, co potwierdziła konferencja jałtańska. W tych państwach władze oddano komunistom.

"żelazna kurtyna"-- nazwę spopularyzował Winston Churchill, a dotyczyła granicy z Europą Zachodnią, która była pilnie strzeżona przez Armię Radziecką

Jugosławia i Albania zachowały niezależność od Moskwy.

"Rewolucja ludowo-demokratyczna" została wyeksportowana także w inne części świata. Już od 1924 istniała podporządkowana ZSRR Mongolska Republika Ludowa. W 1949 proklamowano Chińską Republikę Ludową. Inne azjatyckie państwa socjalistyczne to Korea Północna (od 1948) i Wietnam Północny (od 1945). Na półkuli zachodniej rewolucja kubańska w 1959 zaprowadziła na Kubie socjalizm.

Koniec lat 80. to rozpad bloku socjalistycznego. Byłe państwa realnego socjalizmu zerwały z dawnym ustrojem i poszły ścieżką demokratyzacji i dekomunizacji życia politycznego. Natomiast początek lat 90. to rozpad trzech dawnych państw demokracji ludowej: ZSRR, Czechosłowacji i Jugosławii. W swoich wyborach politycznych skierowały się ku Europie Zachodniej i strukturom euroatlantyckim: NATO i Unii Europejskiej. Współcześnie przetrwało kilka państw o ustroju socjalistycznym, w których rządzi partia komunistyczna (w wielu z nich jednak wprowadzono gospodarkę rynkową: Chiny, Kuba, Wietnam, Laos, częściowo także Korea Północna).

Demoludy To potoczne określenie państw demokracji ludowej. Pod pojęciem demoludów kryją się w zasadzie wszystkie państwa dawnego bloku wschodniego, tzn. w Europie ZSRR, PRL, NRD, Czechosłowacja, Węgry, Rumunia, Bułgaria, Albania a ponadto poza Europą Mongolia, Korea Północna, Wietnam, ChRL i Kuba.

Traktaty pokojowe

Traktat paryski

- 10.02.1947

- układ pomiędzy sojusznikami III Rzeszy: Rumunią, Węgrami, Austrią, Finlandią, Bułgarią i Włochami a 18 państwami koalicji antyhitlerowskiej

- celem było rozstrzygnięcie kwestii terytorialnych, ustalenie wysokości odszkodowań, terminów wycofania wojsk okupacyjnych, zasad karania zbrodniarzy wojennych i przygotowanie traktatów pokojowych

WŁOCHY:

- przekazanie Grecji Dodekanezu, Rodas

- nieznaczna korekta granic fran-wł na rzecz Francji

- zrzeczenie się kolonii w Afryce i uznanie niepodległości Etiopii i Albanii

- przekazanie Jugosławii płw. Istria, części Krainy Julijskiej, terytorium Triestu uzyskało status wolnego miasta

- utrata Erytrei na rzecz Anglii

BUŁGARIA:

- utrzymanie granic sprzed 1941r.

- Macedonia do Jugosławii

- pół wybrzeże Morza Egejskiego go Grecji

RUMUNIA:

- granice z 1940

- przyłączenie pół Siedmiogrodu

- utrata Beesarabii, Mołdawii i ół Bukowiny na rzecz ZSRR

WĘGRY:

- utata terytorium w rejonie Bratysławy na rzecz Czechosłowacji

- Ruś Zakarpacka do ZSRR

FINLANDIA:

- powtarzały się ustalenia rozejmu fińsko-sowieckiego z 1944, potwierdzając zdobycze terytorialne ZSRR z okresu wojny zimowej 1939-40 obu państw

- odszkodowania wojenne Finlandii dla ZSRR

- utrata Pieczengi

- redukcja armii fińskiej

- przekazanie na 50 lat w dzierżawę bazy w Porkkala

AUSTRIA:

- granice z 1937 roku

- południe Czech do Czechosłowacji

- Słowenia do Jugosławii

- wolne wybory parlamentarne

- delegalizacja partii nazistowskich i faszystowskich

3

---