Unifikacja bloku wschodniego

Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej

Wykonała :

Alicja Tomaszewska 122 B BN

Unifikacja Bloku Wschodniego

Blok Wschodni zwany inaczej blokiem socjalistycznym to zespół państw, które wprowadziły lub chciały wprowadzić zmiany życia społecznego i gospodarczego zgodne z ideologią komunizmu, na który składały się: gospodarka planowa oraz idee sprawiedliwości społecznej. Blok ten zaznaczył się na osi czasu od zakończenia II wojny światowej do początku lat 90. XX wieku.

Praktycznie w krajach tych władzę przejmowała partia komunistyczna w wyniku przewrotu (powstania, rewolucji) albo interwencji z zewnątrz. W żadnym z krajów, które zaliczano do tej kategorii, partie komunistyczne (zwane też robotniczymi - w Polsce była to PZPR, socjalistycznymi - np. w NRD była to SED, albo partiami pracy - np. w Wietnamie Północnym była to Partia Pracujących Wietnamu) nie przejęły władzy w wyniku legalnych i wolnych wyborów. Ustrój polityczny panujący w tych krajach określany był zwykle oficjalnie jako socjalizm lub demokracja ludowa (demoludy), określany jest też często jako realny socjalizm lub komunizm.

Pierwszym państwem, dla którego ideologia komunistyczna była oficjalną ideologią państwową, była powstała w wyniku rewolucji październikowej Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka (RFSRR), która po 1917 rozszerzała swoje terytorium, zajmując sąsiednie, utworzone po upadku caratu państwa narodowe.

Na mapie widoczne kraje :

1)ZSRR (Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich) , w której skład wchodziły :

a) Ukraińska Socjalistyczna Republika Radziecka,

b) Białoruska Socjalistyczna Republika Radziecka

c) Zakaukaska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka (w skład której wchodziły Gruzińska SRR, Armeńska SRR, Azerbejdżańska SRR oraz, do 1931 r., Abchaska SRR)

2) PRL (Polska Rzeczpospolita Ludowa)

3) NRD (Niemiecka Republika Demokratyczna)

4) Czechosłowacja

5) Węgry

6) Rumunia

7) Jugosławia

8) Bułgaria

9) Albania

Podczas II wojny światowej wojska ZSRR (Armia Czerwona) zajęły szereg państw Europy Środkowej i Wschodniej, co usankcjonowała konferencja jałtańska (4-11 luty 1945r.)

W tych państwach władze oddano partiom komunistycznym i dokonały się w nich podobne jak w ZSRR przekształcenia ustrojowe. Państwa takie jak NRD, PRL, Czechosłowacja, Węgry, Bułgaria i Rumunia, znajdowały się pod większą lub mniejszą kontrolą Związku Radzieckiego. W większości z nich stacjonowała Armia Radziecka, a granice z Europą Zachodnią były pilnie strzeżone; wkrótce ukuto dla niej nową nazwę, użytą pierwszy raz przez Josepha Goebbelsa, a spopularyzowaną dzięki słynnemu przemówieniu Winstona Churchilla: "żelazna kurtyna". Jugosławia i Albania, w których komuniści doszli do władzy bez pomocy Armii Czerwonej, zachowały niezależność od Moskwy.

Do końca 1948 r. proces unifikacji "państw bloku" został w praktyce zakończony. Dokonało się to poprzez eliminację konkurencyjnych sił i monopolizację władzy przez lokalne partie komunistyczne podporządkowane - uznanej za wzór - Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików). Życie publiczne zaczęło się upodabniać do panującego w ZSRR. Zmieniał się system prawny i ekonomiczny, a "wartościom marksizmu-leninizmu" podporządkowano działalność instytucji państwowych oraz aktywność ludzi. Konsekwencją tego stanu rzeczy była eliminacja pluralizmu politycznego i kulturowego. Błędem byłoby jednak sprowadzenie procesu przejmowania władzy przez komunistów wyłącznie do przemocy i propagandowych fałszerstw. W wielu bowiem wypadkach fragmenty głoszonych przez nich programów reform (jakkolwiek później realizowanych w postaci kalekiej) spotykały się ze społecznym poparciem. Problem więc nie pojawiał się przy kwestii uczestniczenia partii komunistycznych w życiu publicznym, lecz gdy wyraźne stawały się ich dążenia do ustanowienia własnej dyktatury. Wobec braku społecznej zgody na takie rozwiązania i względnej słabości komunistów we wszystkich tych państwach (poza Czechosłowacją i Jugosławią), musieli oni opierać swą działalność na sile Armii Czerwonej i politycznym protektoracie ZSRR. Komuniści posługiwali się kamuflażem oraz niedemokratycznymi metodami eliminacji opozycji, takimi jak paraliżowanie działalności opozycyjnych ugrupowań politycznych, sterowanie aparatem propagandy skierowanym przeciwko osobom i instytucjom uznanym za wrogie, obsadzanie swymi ludźmi stanowisk w administracji państwowej, samorządowej, policji i wojsku, rozbijanie środowisk i grup społecznych rzeczywiście albo potencjalnie niechętnych komunizmowi, wreszcie chętnie posługiwali się prowokacjami politycznymi.

"Rewolucja ludowo-demokratyczna" została wyeksportowana także w inne części świata. Już od 1924 istniała podporządkowana ZSRR Mongolska Republika Ludowa.

W 1949 proklamowano Chińską Republikę Ludową. Inne azjatyckie państwa socjalistyczne to :

Korea Północna (od 1948) i Wietnam Północny (od 1945).

Na półkuli zachodniej rewolucja kubańska w 1959 zaprowadziła na Kubie socjalizm.

Reformy społeczne i konsolidacja "bloku"

      W państwach tych przeprowadzono reformę rolną, która polegała na wywłaszczeniu wielkich i średnich posiadaczy ziemskich i podzieleniu ich majątków pomiędzy chłopów bezrolnych i małorolnych. W ten sposób na wsi poczęła dominować drobna i średnia własność chłopska, co w przyszłości zrodziło problem rentowności tych gospodarstw. Doraźnie jednak posunięcie to było uzasadnione politycznie. Miało na celu rozbicie podstaw ekonomicznej egzystencji przeciwników komunistów na wsi (ziemian i bogatych chłopów) oraz zyskanie sympatii w środowiskach obdzielonych ziemią. Część ziemi (w postaci gospodarstw państwowych) pozostała pod centralnym zarządem i była wciągnięta w system planowania gospodarczego. Wyraźnie też w polityce gospodarczej preferowano sektor państwowy i spółdzielczy, dyskryminując gospodarstwa indywidualne. W niektórych państwach proces kolektywizacji rolnictwa powiódł się zresztą w zupełności. Już wkrótce jednak okazało się, że sektor spółdzielczy i państwowy są znacznie mniej wydajne od gospodarstw prywatnych.

      Drugim ogniwem przemian gospodarczych było upaństwowienie przemysłu, banków, towarzystw ubezpieczeniowych itd. Ponadto we wszystkich krajach zdominowanych przez ZSRR, które do czasu wojny były państwami rolniczo-przemysłowymi, podjęto intensywną industrializację, szczególny nacisk kładąc na przemysł ciężki. Spowodowane to było strategią rozwojową narzuconą przez Związek Radziecki głoszący "imperialistyczne okrążenie państw socjalistycznych" i potrzebę gotowości do przełamania tegoż "okrążenia", narastającym konfliktem z państwami zachodnimi (zimna wojna) oraz koniecznością liczebnego wzmacniania "wielkoprzemysłowej klasy robotniczej".

Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG)

   RWPG została utworzona z inicjatywy Stalina podczas konferencji moskiewskiej (5-8 stycznia 1949). Formalnie organizacja powstała w Moskwie w dniu 25 stycznia 1949. W jej skład weszły: Ludowa Republika Bułgarii, Republika Czechosłowacka, Polska Rzeczpospolita Ludowa, Rumuńska Republika Ludowa, Węgierska Republika Ludowa i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich; 21 lutego 1949 dołączyła Albańska Republika Ludowa, a 29 września 1950 Niemiecka Republika Demokratyczna. U genezy RWPG leży tzw. plan Mołotowa z 1947 - kontrpropozycja sowiecka wobec Planu Marshalla. RWPG miała być wschodnioeuropejską odpowiedzią na Plan Marshalla i powstanie Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej. Do grona członków nie zaproszono Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii, co było skutkiem konfliktu między Moskwą a Belgradem. W konferencji moskiewskiej nie uczestniczyła też Finlandia, która przy zachowaniu specjalnych stosunków dwustronnych z Moskwą (odmowa uczestnictwa w Planie Marshalla) zachowała ustrój demokratyczny i gospodarkę rynkową. RWPG rozwiązano na ostatniej sesji organizacji w Budapeszcie, która odbyła się 28 czerwca 1991.

Główna siedziba RWPG znajdowała się w Moskwie. 7 grudnia 1961 została podpisana tamże umowa między rządem ZSRR a RWPG o uregulowaniu zagadnień związanych z siedzibą w ZSRR instytucji RWPG, dotycząca nietykalności pomieszczeń, zagadnień finansowych, stałych przedstawicielstw (korzystających z tych samych przywilejów i immunitetów co przedstawicielstwa dyplomatyczne), przejazdów, pobytu i innych spraw. Weszła ona w życie 1 marca 1962.

Cele

Według I artykułu statutu RWPG miało wspierać planowany rozwój gospodarki narodowej, przyspieszanie postępu technicznego, podniesienie poziomu industrializacji, wzrost wydajności pracy i zwiększenie dobrobytu państw członkowskich.

W latach 60. podjęto próby ożywienia wzrostu gospodarczego i postępu naukowo-technicznego krajów bloku wschodniego. Na sesji RWPG w czerwcu 1962 przyjęto zasadę międzynarodowego socjalistycznego podziału pracy. Jej kontynuacją był przyjęty w 1971 tzw. Kompleksowy Program Socjalistycznej Integracji Gospodarczej. Jednak w praktyce integracja gospodarcza krajów członkowskich pozostawała ograniczona, m.in. z powodu braku waluty wymienialnej.

Struktura

Najwyższym organem rady była coroczna Sesja Rady, której podlegał Komitet Wykonawczy złożony z wicepremierów państw członkowskich. W Warszawie siedzibę miała jedna z dwudziestu jeden komisji branżowych, odpowiedzialna za przemysł węglowy. Reprezentantem RWPG na zewnątrz był sekretarz Rady wyznaczany przez Sesję Rady. Komitet Wykonawczy powstał w czerwcu 1962, z siedzibą w Moskwie, gdzie też mieścił się od 1949 Sekretariat Rady.

Łącznie działało 21 stałych komisji RWPG:

• Stała Komisja Budownictwa z siedzibą w Berlinie (od czerwca 1958),

• Stała Komisja Ekonomiczna z siedzibą w Moskwie (od marca 1958),

• Stała Komisja Energetyczna z siedzibą w Moskwie (od czerwca 1958),

• Stała Komisja Geologiczna z siedzibą w Ułan Bator (od lipca 1963),

• Stała Komisja Handlu Zagranicznego z siedzibą w Moskwie (od maja 1956),

• Stała Komisja Koordynacji Badań Naukowo-Technicznych z siedzibą w Moskwie (od czerwca 1962),

• Stała Komisja Normalizacyjna z siedzibą w Berlinie (od czerwca 1962),

• Stała Komisja Pokojowego Wykorzystania Energii Jądrowej z siedzibą w Moskwie (od lipca 1960),

• Stała Komisja Przemysłu Maszynowego z siedzibą w Pradze (od maja 1956),

• Stała Komisja Przemysłu Chemicznego z siedzibą w Berlinie (od maja 1956),

• Stała Komisja Przemysłu Hutniczego z siedzibą w Moskwie (od maja 1956),

• Stała Komisja Przemysłu Lekkiego z siedzibą w Pradze (od lipca 1963),

• Stała Komisja Przemysłu Metali Nieżelaznych z siedzibą w Budapeszcie (od maja 1956),

• Stała Komisja Przemysłu Naftowego i Gazowego z siedzibą w Budapeszcie (od maja 1956),

• Stała Komisja Przemysłu Radio-technicznego i Elektronowego z siedzibą w Budapeszcie (od lipca 1963),

• Stała Komisja Przemysłu Spożywczego z siedzibą w Sofii (od lipca 1963),

• Stała Komisja Przemysłu Węglowego z siedzibą w Warszawie (od maja 1956),

• Stała Komisja Rolna z siedzibą w Sofii (od maja 1956),

• Stała Komisja Statystyczna z siedzibą w Moskwie (od czerwca 1962),

• Stała Komisja Telekomunikacyjna z siedzibą w Moskwie (od października 1971),

• Stała Komisja Transportowa z siedzibą w Moskwie (od czerwca 1958),

• Stała Komisja Walutowo-Finansowa z siedzibą w Moskwie (od grudnia 1962).

Stałymi organami RWPG były również:

• Biuro Komitetu Wykonawczego ds. Zbiorczych Zagadnień Planów Gospodarczych z siedzibą w Moskwie (od lipca 1962),

• Biuro Koordynacji Frachtowania Statków z siedzibą w Moskwie (od grudnia 1962),

• Konferencja Przedsiębiorstw Armatorów z siedzibą w Moskwie (od października 1963),

• Konferencja Kierowników Urzędów Gospodarki Wodnej z siedzibą w Moskwie (od lipca 1962),

• Narada przedstawicieli krajów członkowskich ds. prawnych (od maja 1970),

• Narada kierowników instytucji patentowych (od 1960),

• Narada kierowników organów gospodarki wodnej (od 1962),

• Narada ministrów handlu wewnętrznego (od 1967),

• Instytut Normalizacyjny RWPG z siedzibą w Moskwie (od czerwca 1962),

• Zjednoczony Instytut Badań Jądrowych z siedzibą w Dubnej (od 1956),

• Międzynarodowy Instytów Problemów Ekonomicznych Światowego Systemu Socjalistycznego (od 1970),

• Międzynarodowy Bank Współpracy Gospodarczej z siedzibą w Moskwie (od stycznia 1964),

• Międzynarodowy Bank Inwestycyjny z siedzibą w Moskwie (od 1971),

• Międzynarodowe Centrum Informacji Naukowo-Technicznej RWPG z siedzibą w Moskwie (od 1970),

• Międzynarodowa Organizacja Współpracy Hutnictwa Żelaza i Stali Intermetall z siedzibą w Budapeszcie (od 1964),

• Międzynarodowa Organizacja Łączności Kosmicznej Intersputnik z siedzibą w Moskwie (od 1971),

• Międzynarodowa Organizacja Radia i Telewizji OIRT Interwizja siedzibą w Pradze (od 1950),

• Międzynarodowa Ogranizacja Współpracy w zakresie Laboratoriów Badawczych Wysokich Mocy i Wysokich Napięć Interelektrotest (od 1973),

• Międzynarodowa Organizacja Współpracy Gospodarczej i Naukowej w Dziedzinie Przemysłu Elektrotechnicznego Interelektro z siedzibą w Moskwie (od 1973),

• Międzynarodowa Organizacja Współpracy w Zakresie Budowy Aparatury Pomiarowej Interetalonpribor z siedzibą w Moskwie (od 1972),

• Międzynarodowa Organizacja Współpracy Przemysłu Łożyskowego RWPG Interszypnik (od 1964),

• Międzynarodowe Zjednoczenie Gospodarcze Aparatury Jądrowej Interatominstrument z siedzibą w Warszawie (od 1972),

• Międzynarodowe Zjednoczenie Gospodarcze Produkcji Wyposażenia Elektrowni Atomowych lnteratomenergo z siedzibą w Moskwie (od 1973),

• Międzynarodowe Zjednoczenie Gospodarcze Małotonażowej Produkcji Chemicznej Interchim z siedzibą w Berlinie (od 1969),

• Międzynarodowe Zjednoczenie Gospodarcze Produkcji Włókien Sztucznych Interchimwołokno z siedzibą w Bukareszcie (od 1974),

• Międzynarodowe Zjednoczenie Gospodarcze Wyposażenia do Oczyszczania Wody Interwodoczistka z siedzibą w Sofii (od 1978),

• Międzynarodowe Zjednoczenie Gospodarcze Produkcji Wyposażenia Technologicznego dla Przemysłu Tekstylnego Intertekstilmasz z siedzibą w Moskwie (od 1973),

• Stowarzyszenie Przedsiębiorstw Krajów Socjalistycznych Produkujących Narzędzia Medyczne Medunion z siedzibą w Budapeszcie (od 1973),

• Centralny Zarząd Dyspozytorski Połączonych Systemów Energetycznych z siedzibą w Pradze (od 1962),

• Wspólny Park Wagonów RWPG z siedzibą w Pradze (od 1963).

Pola działania

Integracja systemu walutowego

Walutą rozliczeniową RWPG był rubel transferowy funkcjonujący wyłącznie w formie zapisów na kontach powołanego w 1963 Międzynarodowego Banku Współpracy Gospodarczej (MBWG). Finansowaniem przedsięwzięć prowadzonych w ramach programów integracji gospodarczej RWPG zajmował się powołany w 1970 Międzynarodowy Bank Inwestycyjny (MBI). Oba banki istnieją po dzień dzisiejszy, Polska jest jednak udziałowcem tylko pierwszego z nich.

Integracja standardów technologicznych

Jednym z obszarów koordynacji RWPG był rozwój wspólnych standardów technologicznych, w szczególności w zakresie łączności elektronicznej i elektrotechniki. Ich przykładem był przyjęty w 1966 w ZSRR i narzucany stopniowo innym krajom członkowskim tzw. Jednolity System Elektronicznych Maszyn Cyfrowych. Na obszarze RWPG wprowadzono również jako obowiązujący francuski system nadawania koloru w sygnale kolorowej telewizji analogowej - SECAM.

Budowa zintegrowanej sieci gazociągów i ropociągów

Ich elementem był przebiegający przez Polskę rurociąg naftowy Przyjaźń.

Integracja systemów energetycznych

Nadzór nad tym obszarem integracji sprawował powołany w 1962 Centralny Zarząd Dyspozytorski Połączonych Systemów Energetycznych. Jednym z na­czelnych jego zadań było opracowywanie schematów i reżimów pracy równoległej połączonych systemów energetycznych oraz środków zapewniających pracę rów­noległą tych systemów z normalną czę­stotliwością. Po rozwiązaniu RWPG zachowano strukturę Centralnego Zarządu Dyspozytorskiego (CZD) połączonych systemów energetycznych (PSE) z siedzibą w Pradze. Zasady współpracy regulowane są obecnie przez instrukcję, która w 1992 roku była dość gruntownie zweryfikowana. Wprowadzono szereg zmian, które uwzględniały nowe warunki ekonomiczne poszczególnych krajów oraz dążenie do większej liberalizacji i komercjalizacji wzajemnych stosunków. Najważniejsza zmiana dotyczyła regulacji częstotliwości i salda wymiany w połączonych systemach energetycznych. Dotychczas częstotliwość była regulowana przez system byłego ZSRR, a następnie Rosji, natomiast pozostałe kraje w przypadku pracy równoległej regulowały tylko saldo wymiany bez uwzględnienia współczynnika korekty częstotliwości. Od stycznia 1993 wprowadzono w tym zakresie nowe zasady: odpowiedzialność za regulację częstotliwości została rozłożona na wszystkie współpracujące kraje, które zobowiązane są regulować saldo wymiany z uwzględnieniem współczynnika korekty częstotliwości.

Członkowie

• Założyciele:

• Ludowa Republika Bułgarii

• Republika Czechosłowacka

• Polska Rzeczpospolita Ludowa

• Rumuńska Republika Ludowa

• Węgierska Republika Ludowa

• Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich

• Pozostali:

• Albańska Republika Ludowa 1949-1961 (od 1962 przestała brać udział w pracach formalnie nie występując z organizacji)

• Niemiecka Republika Demokratyczna 1950-1990 (członkostwo ustało w związku z włączeniem NRD do RFN)

• Mongolia od 7 czerwca 1962

• Kuba od 11 lipca 1972

• Wietnam od 29 czerwca 1978

• Status obserwatora:

• Chińska Republika Ludowa

• Korea Północna

• Członkowie stowarzyszeni:

• Socjalistyczna Federacyjna Republika Jugosławii od 1964

• Finlandia od 1973

• Meksyk od 1975

• Irak od 1975

Koniec lat 80. to rozpad bloku socjalistycznego. Byłe państwa realnego socjalizmu zerwały z dawnym ustrojem i poszły ścieżką demokratyzacji i dekomunizacji życia politycznego. Natomiast początek lat 90. to rozpad trzech dawnych państw demokracji ludowej: ZSRR, Czechosłowacji i Jugosławii. W swoich wyborach politycznych skierowały się ku Europie Zachodniej i strukturom euroatlantyckim: NATO i Unii Europejskiej. Współcześnie przetrwało kilka państw o ustroju socjalistycznym, w których rządzi partia komunistyczna (w wielu z nich jednak wprowadzono gospodarkę rynkową: Chiny, Kuba, Wietnam, Laos, częściowo także Korea Północna).

Bibliografia :

1) 40 lat RWPG. Ewolucja instytucji i struktur socjalistycznej integracji gospodarczej, red. R. Chwieduk, A. Krawczewski, Warszawa 1988.

2) M. Borucki, Historia powszechna do 2004 roku, Warszawa 2004.

3) www.edukator.pl

4) www.wikipedia.pl

---