Rola biografii pisarza w edukacji polonistycznej

W szkole coraz częściej obserwuje się skupienie uwagi na lekturze dzieła. Rezygnuje się z biografii, z przyjrzenia się życiu autora. Wynika to zapewne z tego, że czasu na lekcji jest niewiele, godzin języka polskiego mało, a program jest obszerny. Zamiast dokładnej biografii pisarza stosuje się krótkie zapisy, jednozdaniowe informacje o autorze, które mają podkreślić jego wybitność i największe dokonanie. Przykłady chciałabym przytoczyć za Z. Urygą:

„A. Frycz - Modrzewski - przedstawiciel postępowej myśli naukowej i społecznej”, I. Krasicki - największy poeta polskiego Oświecenia”, (...), „E. Orzeszkowa - aktywny udział pisarki w życiu umysłowym kraju”, „ W. Reymont jako twórca najwybitniejszej powieści o życiu wsi”.

Podręczniki do języka polskiego są także ubogie w rzetelne biografie, a bogate w teksty literackie. Można w nich znaleźć jedynie zwięzłe informacje o życiu i twórczości autorów, a za to dużo tekstów mających kształcić umiejętności interpretacyjne. Coraz mniejszą wagę przykłada się do zapoznania uczniów z życiem autora. Nauczyciel chce przerobić z uczniami jak najwięcej lektur, z których każda następna jest ważniejsza od innej i w ten sposób nie ma on czasu na poświęcenie oddzielnej lekcji biografii pisarza. Odchodzenie od biografii pisarzy jest niekorzystne.

Biografia pisarzy na lekcjach języka polskiego jest bardzo ważna. Portrety biograficzne pełnią bardzo ważną funkcję. Informacje o życiu twórców ułatwiają nam zrozumienie treści dzieł. Dowiadując się, jak żyli twórcy poznanych utworów, możemy wyobrazić sobie realia czasów, w których zostało napisane dzieło. Znając, na przykład życie Władysława Stanisława Reymonta, znając jego własne wypowiedzi o potrzebie pisania, jego doświadczenia łatwiej jest uczniom czytać „Chłopów” jako prawdziwie wierny obraz wsi polskiej.

Często wiedza o autorze wzbudza w uczniu zainteresowania lekturą.

Znajomość biografii pisarza przez uczniów zbliża ich do tego pisarza, uczeń może poznać długi proces twórczy artysty. W ten sposób z pewnością doceni trud pracy włożony w powstanie dzieła.

Informacje biograficzne mogą także wzbudzać w czytelniku szacunek do autora, którego trudne życie, przykre doświadczenia nauczyły go pokonywać przeciwności losu. Także zabiegi pisarzy o wydanie dzieła są warte docenienia przez młodego czytelnika. Czytelnik ów, stykając się z dziełem w bezpośrednim odbiorze, ma na uwadze ogromne starania pisarza, często jego trudne warunki życia, w jakich powstawał utwór. Utwory literackie powinny uczyć szacunku dla pracy autora. Utwory muszą same kierować naszą uwagę na proces twórczy i uświadamiać ogromny kunszt pisarski. Omawiany utwór należy wiązać z faktami historycznoliterackimi, aby dokładnie powiedzieć o jego genezie, ale omawianie dzieł należy także wzbogacić tekstami, które mówią o nich samych, czyli mówią o ich procesie twórczym. Jednak podziw dla aktu twórczego powinien wynikać z dobrze przeprowadzonej lekcji, a nie może być narzucony przez nauczyciela. Uczeń, obserwując moment powstawania dzieła, jest zafascynowany tym procesem i w ten sposób docenia pracę pisarza. Aby zrealizować swoje zamierzenia i cele, należałoby dostarczyć uczniom bogatych informacji o życiu pisarza. Potrzebny jest dobry materiał w postaci dzienników, pamiętników, listów pisarzy, ich wspomnień, informacji od osób bliskich autorowi. Uczniowie mogą sami angażować się i gromadzić materiały. Uczniowie mogą przygotować inscenizację, np. wywiad z pisarzem (fikcyjny, w stroju z epoki). Pomocne w tym mogą być także odpowiednie wydawnictwa. Nauczycielowi daje to również szansę przygotowania i przeprowadzenia ciekawych lekcji poświęconych sylwetkom pisarzy.

Czytając biografię pisarzy określonej epoki literackiej, otrzymujemy doskonały obraz kultury panującej w danych czasach. Poznajemy ideały twórców, ich zamierzenia, często także powód i cel, dla którego pisali. Możemy porównać warunki pracy pisarzy, ich możliwości, a także stosunek innych ludzi do twórców.

Pisarze, którzy w pewien sposób zasłużyli się dla świata, pomogli innym ludziom, mogą stać się wzorem dla młodych ludzi, z których mogą oni czerpać przykład. Autorzy dzieł często stanowią wzory wychowawcze. Mimo „przeładowanego” programu uczeń nie może być pozbawiony ważnej wiedzy o pisarzach.

Jeżeli czas przeznaczony na lekcje języka polskiego okaże się za krótki, uczeń może sam gromadzić i przygotowywać odpowiednie materiały o pisarzu. Młody człowiek będzie kształcił swoje umiejętności w poszukiwaniu informacji biograficznych. Jak pisze Zenon Uryga:

„Podręcznikowa informacja o książkach przybliżających obraz autora omawianego dzieła albo też zachęta do penetracji katalogu bibliotecznego mogą postawić w polu widzenia ucznia publikacje o bardzo różnym charakterze. Z jednej strony powieści biograficzne, zarysowujące plastycznie osobę bohatera na tle żywo i konkretnie przedstawionego otoczenia rodzinnego i towarzyskiego oraz wydarzeń i atmosfery epoki, z drugiej - przystępne, lecz traktowane naukowo portrety, oparte na różnych dokumentach: osobistych wynurzeniach i zapisach doświadczeń w dziennikach i pamiętnikach, korespondencji z różnymi osobami, świadectwach ludzi współczesnych, opiniach badaczy. Rzecz w tym, aby takie indywidualne spotkania uczniów z materiałami biograficznymi stawały się przedmiotem refleksji wartościującej i oceny z perspektywy przydatności w samokształceniu i techniki pracy umysłowej. Rola nauczyciela sprowadza się tu do zachęty, wykorzystania odkryć i przemyśleń uczniowskich w toku interpretacji dzieł (...)”

Uczeń, pracując w ten sposób, będzie zdobywał większe doświadczenie w gromadzeniu odpowiedniego materiału, ale będzie się w ten sposób również uczył.

Wiedzę o autorach uczniowie mogą także czerpać z przeczytanych książek. Młodzi czytelnicy powinni dostrzegać cechy wspólne w różnych utworach tego samego twórcy. Mogą oni w ten sposób budować obraz autora na podstawie analizy jego dzieł.

„Nazwisko poety przestaje być pustym dźwiękiem, nasyca się konkretnością” - jak pisze Chrząstowska.

Nie należy zapomnieć, że autor jest konkretną osobą, która przeżywała dylematy, konflikty, miała uczucia, targały nią sprzeczności. Dlatego analizy i interpretacji utworu nie możemy dokonywać bez prześledzenia biografii pisarza. Nieważne są tu miejsca, w których bywał, przedmioty, które po nim zostały, ale ważne jest, aby traktować twórcę jako człowieka.

Biografii nie zastąpimy krótką, zwięzłą notatką encyklopedyczną pozbawiającą twórcę osobowości. Należy pamiętać, że życie artysty miało wpływ na jego twórczość.

Nauczyciele nie powinni pozbawiać uczniów przyjemności w zgłębianiu życiorysów pisarzy, bo to przede wszystkim przyjemność intelektualna. Twórca, dzięki temu, przestaje być anonimową, obcą postacią, ale staje się realny i żywy. Uczeń ma prawo znać szlachetne czyny autora książki, którą czyta, ma także prawo do tego, aby znać również jego upadki, jego problemy i trudności życiowe.

BIBLIOGRAFIA

1. S. Bortnowski, Jak uczyć poezji?, Warszawa 1998

2. S. Bortnowski, W obronie biografii pisarzy [w:] „Polonistyka” 1983 nr 2

3. B. Chrząstowska, Lektura i poetyka, Warszawa 1987

4. M. Nagajowa, ABC metodyki języka polskiego, Warszawa 1990

5. Z. Uryga, Godziny polskiego, Warszawa - Kraków 1996

Program liceum ogólnokształcącego, liceum zawodowego i technikum. Język polski, Warszawa 1990 [w:] Z. Uryga, Godziny polskiego, Warszawa - Kraków 1996

Z. Uryga, Godziny polskiego, Warszawa - Kraków 1996

B. Chrząstowska, Lektura i poetyka, Warszawa 1987

1

---