• Analiza wskaźnikowa cash flow - wybrane problemy

     W ciągu ostatnich kilku lat w literaturze przedmiotu często można było spotkać próby określenia formuł liczenia wskaźników wykorzystujących informacje o przepływach pieniężnych.

     Do najczęściej spotykanych należały początkowo wskaźniki tzw. nadwyżki finansowej. W literaturze przyjęło się definiowanie tej nadwyżki jako zysku netto powiększonego o amortyzację. Wielu autorów posługiwało się tą właśnie definicją formułując następnie szereg wskaźników badających relacje tej wielkości do innych elementów związanych z działalnością podmiotu, np.: do kapitału własnego, do inwestycji, czy też do rozmiarów zadłużenia firmy.
Formuła: zysk netto + amortyzacja jest pojęciem wymagającym, jak wszystko w obszarze finansów i rachunkowości, precyzyjnego określenia. Wystarczy bowiem, że ktoś zapyta: A jeżeli moja firma ma stratę netto? Sama nazwa "nadwyżka finansowa" sugeruje, że mamy wygospodarowane środki, które możemy wykorzystać w różny sposób w działalności gospodarczej.

     Można by stwierdzić, że omawiana formuła jest wykorzystywana do planowania, i wtedy wartością podstawową, od której zaczynamy proces prognozowania posługując się metodą pośrednią, jest właśnie planowany zysk plus zakładana wartość amortyzacji.

     Jednak chociażby z polskiej praktyki gospodarczej możemy zaczerpnąć wiele przykładów firm (postępowanie ugodowe, układowe), które w procesach postępowania naprawczego musiały zakładać w pewnych okresach występowanie straty netto.

     Jeżeli strata ta była niższa niż wartość amortyzacji w danym roku, to i tak wychodziliśmy na nadwyżkę finansową i nie było "zgrzytu terminologicznego". Jeżeli jednak strata przewyższała amortyzację, mieliśmy w ewidentny sposób do czynienia z niedoborem finansowym, który jak się oczekuje, powinien być pokryty z innych źródeł niż działalność podstawowa (zobowiązania, kredyty, sprzedaż elementów majątku trwałego).

     Rozważania powyższe są do pewnego stopnia teoretyczne, ale pozwalają nam stwierdzić, że nadwyżka finansowa może być w niektórych przypadkach ujęciem niezgodnym z rzeczywistością oraz zawężającym bądź co bądź istotne zagadnienia.

     Zdecydowanie ważniejszą rolę w określaniu przydatności kategorii nadwyżki finansowej odgrywa jej zawężenie definicyjne.

     To prawda, że kategoria "zysk netto + amortyzacja" jest z powodzeniem używana w wielu krajach świata, szczególnie w Stanach Zjednoczonych, jednak:

1. Wykorzystuje się ją w prostych, szybkich analizach, a nie do ocen szczegółowych i przygotowywanych jako podstawa do podejmowania istotnych, ważących decyzji gospodarczych;

2. Formułując jakiekolwiek wskaźniki, które wykorzystują omawianą formułę, wyraźnie akcentuje się założenie: Jeżeli firma jest rentowna w kategoriach kosztowo-dochodowych, czyli jeżeli osiąga zysk, to w najprostszym ujęciu może dysponować wypracowanym zyskiem oraz amortyzacją jako kosztem nie stanowiącym wydatku.

     W założeniu powyższym nie przyjmuje się więc istotnego wpływu innych czynników na wartość nadwyżki.

     Nasuwa się wniosek, że w wielu przypadkach posługiwanie się wskaźnikami wykorzystującymi formułę nadwyżki finansowej w postaci "zysk netto + amortyzacja" może dać w efekcie niewłaściwy obraz możliwości finansowych firmy.

     Jest to również uproszczenie, ponieważ na tę wielkość mają również wpływ takie czynniki, jak:

1. wzrost lub spadek stanu zapasów i rozrachunków,

2. zmiany stanu rezerw,

3. zmiany stanu rozliczeń międzyokresowych czynnych i biernych,

4. zmiany stanu przychodów przyszłych okresów,

5. inne wartości kształtujące wynik finansowy podmiotu, lecz nie pomnażające lub nie zmniejszające jego zasobów pieniężnych, np.: darowizny niepieniężne otrzymane lub przekazane, aporty rzeczowe, niepieniężne zyski i straty nadzwyczajne.

     Tak więc powstaje potrzeba określenia formuły nadwyżki bądź niedoboru finansowego, która to wielkość w sposób wierny, a jednocześnie informacyjny odzwierciedli zależności między istotnymi wielkościami ekonomicznymi w podmiocie gospodarczym.

     Jak już wspomniano wcześniej, wartość poznawcza wskaźników obliczanych na podstawie bilansu oraz rachunku zysków i strat, aczkolwiek bardzo istotna z punktu widzenia zarządzania podmiotami gospodarczymi, wykazuje jednak pewne luki informacyjne, które może wypełnić analiza oparta na rzeczywistych wskaźnikach wykorzystujących dane o przepływach pieniężnych.

     Z analizy rozwiązań światowych wynika, że przez cash flow rozumie się najczęściej:

1. nadwyżkę finansową, czyli zysk netto plus amortyzacja - które to ujęcie zostało skrytykowane we wcześniejszych rozważaniach, a w efekcie potraktowane jako zbyt duże uproszczenie;

2. przepływy środków pieniężnych netto z całej działalności podmiotu (a więc zagregowany strumień przepływów z działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej), czyli zmiana stanu środków pieniężnych w danym okresie, co jest w większości przypadków nieinformacyjne,

3. przepływy pieniężne netto z działalności operacyjnej, czyli wynik kasowy, który generuje dana jednostka z podstawowej działalności przynoszącej dochody.

     Ostatnia formuła cash flow wydaje się najbardziej przydatna i adekwatna do różnych wariantów funkcjonowania podmiotu i jego otoczenia. Musimy bowiem pamiętać, że zgodnie z podstawowymi zasadami działania podmiotu gospodarczego w dłuższym okresie istotne znaczenie dla jego przetrwania, rozwoju oraz budowania pozycji na rynku ma zdolność do generowania gotówki z działalności operacyjnej.

     Pamiętamy, że w krótkim okresie może funkcjonować zarówno firma rentowna w kategoriach kosztowo-dochodowych, ale nierentowna w kategoriach kasowych, jak i (w ograniczonym okresie) firma nierentowna w kategoriach kosztowo-dochodowych (ponosząca stratę), ale rentowna w kategoriach kasowych.

     Natomiast rozpatrując funkcjonowanie podmiotu gospodarczego w długim okresie musimy zdawać sobie sprawę z faktu, że w takim horyzoncie czasowym firma musi generować zysk kasowo, czyli zachowywać jednocześnie wypłacalność i zyskowność. W przeciwnym razie finansowanie z obcych źródeł stopniowo wygaśnie. Firmie takiej przestaną pożyczać banki i inne jednostki, wstrzymają lub wycofają swoje lokaty właściciele, dostawcy zastosują restrykcyjną politykę ściągania swoich należności i w pewnym momencie firma stanie na krawędzi bankructwa. Lekarstwem na tę chorobę może być przede wszystkim możliwość generowania wyniku kasowego w najbliższych okresach oraz optymistyczne (realne) prognozy na przyszłość.

     Z tych, jak również wielu innych przyczyn w niniejszym opracowaniu prezentując kluczowe wskaźniki cash flow wykorzystano jako główną kategorię przepływów pieniężnych przepływy netto z działalności operacyjnej.

     Poniżej podano wybrane wskaźniki wykorzystujące wielkość przepływów pieniężnych netto z działalności operacyjnej. Tymi lub w podobny sposób formułowanymi wskaźnikami można wspomagać analizę i badanie relacji miedzy wielkością przepływów a innymi istotnymi wartościami ekonomiczno-finansowymi w podmiocie, a w szczególności analizę rentowności i płynności. Z całej palety wskaźników wybraliśmy zaledwie kilka, ponieważ:

1. są one reprezentatywne i najczęściej stosowane w krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej,

2. z doświadczeń i badań przeprowadzonych w polskich podmiotach gospodarczych wynika, że wymienione niżej wskaźniki są najczęściej i najchętniej stosowane w polskiej praktyce gospodarczej,

3. "dużo" wcale nie znaczy "dobrze" - firma, w której liczy się trzydzieści pięć wskaźników cash flow za dany okres, z reguły nie opisuje swoich dokonań lepiej i pełniej niż podmiot, w którym oblicza się dziesięć wskaźników cash flow precyzyjnie i właściwie je interpretując oraz dokonując na ich podstawie poprawnej i trafnej diagnozy sytuacji finansowej.

     Proponowana klasyfikacja wskaźników jest najbardziej zbliżona do klasycznej konwencji klasyfikacji wskaźników w analizie sprawozdań finansowych. Same formuły poszczególnych wskaźników mogą być różnie określane, tzn. mogą obejmować mniej lub więcej szczegółowych kategorii, jednak idea ich porządkowania wydaje nam się najbardziej poznawcza, szczególnie w kontekście całościowej analizy sprawozdań finansowych.

     Jest rzeczą zrozumiałą, że w ocenie zdolności płatniczej podmiotu nie można kierować się wyłącznie kryterium dodatniego bądź ujemnego salda przepływu środków pieniężnych. Charakter salda (dodatni lub ujemny) może być niewątpliwie uznany za zjawisko pozytywne bądź negatywne, ale nie jest to jeszcze wystarczający wyznacznik zdolności płatniczej, należy ją bowiem rozpatrywać w szerszym kontekście - na tle kształtowania się innych wielkości, między innymi: stanu zapasów, należności, zobowiązań, otrzymanych i wpłaconych zaliczek, terminów płatności itp.

     Problem istotności informacyjnej przepływów pieniężnych w podejmowaniu decyzji wiąże się z możliwościami wykorzystania nadwyżki środków pieniężnych w celu spłaty zadłużenia, sfinansowania inwestycji, wypłaty dywidend oraz zapłaty podatków. Ocenę utrudnia dodatkowo fakt, iż ze względu na bieżące wykorzystanie środków pieniężnych w toku działalności gospodarczej nie jest możliwe przeprowadzenie podziału nadwyżki tych środków pod koniec okresu (w przeciwieństwie do zysku).

     W kontekście zarządzania krótkoterminowego wydaje się, że najmniejszą wartość poznawczą mają wskaźniki wykorzystujące jako cash flow nadwyżkę finansową (co jest zresztą w większości przypadków poważnym uproszczeniem).

     Najczęściej we wskaźnikach pojawia się jako cash flow wartość przepływów pieniężnych netto z działalności operacyjnej. Powoduje to możliwość bardziej wnikliwego spojrzenia na problemy płynności i wypłacalności badanego podmiotu. Jak dotąd wskaźniki cash flow nie są jeszcze w Polsce wykorzystywane na szeroką skalę. Jednak po wprowadzeniu w Polsce obowiązku sporządzania sprawozdania z przepływu środków pieniężnych, w analizie sprawozdań finansowych powinny pojawić się dodatkowe elementy dotyczące analizy obszaru przepływów pieniężnych (zarówno w analizach strukturalnych, jak i wskaźnikowych).

     W zasadzie nie istnieją sztywne ramy, którymi można wyznaczyć przedziały liczbowe kształtowania wskaźników cash flow. Z czasem wypracuje je z pewnością praktyka gospodarcza, a zróżnicuje rodzaj branży i specyfika działalności podmiotu.

     Wybrane poniżej wskaźniki są najczęściej stosowane w polskich podmiotach gospodarczych. Stanowią one pewnego rodzaju żelazny pakiet, który w razie potrzeby można uzupełnić, poddając badaniu bardziej szczegółowe obszary analityczne.

• kapitału obcego

• zobowiązań krótkoterminowych

• zobowiązań długoterminowych

• wydatków z działalności inwestycyjnej i finansowej

• amortyzacja

• spłaty kredytów i pożyczek + obsługa długu

• inwestycji odtworzeniowych

• wypłaty z zysku

     Istotne znaczenie mają jednak przede wszystkim:

1. wskaźniki pokazujące relacje między wynikiem memoriałowym i kasowym:

• zysk netto

• zysk ze sprzedaży

2. wskaźniki wspomagające analizę rentowności, a więc wzbogacające taką analizę o spojrzenie od strony kasowej (tabela w numerze)

     Coraz częściej dominuje pogląd, że istotne znaczenie może mieć zastosowanie wskaźnika według formuły:

• zapotrzebowanie na kapitał

     Wymienione wskaźniki nie wyczerpują całej gamy możliwości w zakresie badania i analizy oraz interpretacji przepływów pieniężnych w podmiocie. Jeżeli zachodzi taka konieczność, każdy wskaźnik można detalizować do postaci kilku bardziej szczegółowych. Wskaźniki szczegółowe charakteryzują się jednak czasem niewielką wartością poznawczą, co jest w dużym stopniu związane z charakterem działalności oraz ze specyfiką branży.

     Jednak najważniejszą rzeczą jest fakt, że analiza i interpretacja przepływów pieniężnych w podmiocie dopiero wtedy spełnia swe zadanie i osiąga pełny wymiar, gdy dane ze sprawozdania z przepływu środków pieniężnych są analizowane w ścisłym związku z:

1. bilansem,

2. rachunkiem zysków i strat,

3. informacjami dodatkowymi (noty do sprawozdań finansowych),

4. wybranymi danymi planowanymi,

5. zestawieniem syntetycznych wskaźników ekonomiczno-finansowych.

     W takiej sytuacji możemy stwierdzić, że informacja uzyskana w toku analizy posiada atrybut informacji pełnej.

     Wartość poznawcza przepływów środków pieniężnych zależy od precyzyjności tego pojęcia, celów analizy oraz horyzontu czasowego przyjętego za podstawę oceny. Wielkość ta pozwala na istotne i w praktyce niezbędne uzupełnienie wniosków płynących z analizy finansowej o aspekt pieniężny. Sprawozdanie z przepływów pieniężnych powinno być rozpatrywane w szerszym kontekście, na tle i w ścisłym powiązaniu z wnioskami wysnutymi na podstawie analizy bilansu oraz rachunku zysków i strat. Jest to istotne zwłaszcza w gospodarce polskiej, gdzie w dalszym ciągu nie docenia się należycie płynności (zatory płatnicze, niewypłacalność, opóźnienia w spłacie kredytów).

     O czytaniu informacji na temat wyniku finansowego, o jego analizie i interpretacji powiedziano już wiele. O analizie i interpretacji informacji o przepływach pieniężnych, szczególnie w ujęciu historycznym, mówi się i pisze w Polsce jeszcze stosunkowo mało. Analiza taka ma sens tylko wtedy, gdy potrafimy jednoznacznie i bez obaw operować poszczególnymi elementami informacji o przepływach. Pełny wymiar analizy przepływów pieniężnych osiągniemy wtedy, gdy:

1. dane o nich będą analizowane wraz z innymi informacjami finansowymi,

2. jesteśmy w stanie obserwować kształtowanie się określonych trendów,

3. opieramy swoje wnioski na rzetelnych, jednoznacznych możliwych do porównania i zinterpretowania danych.

     Podstawą prawidłowo funkcjonującego w otoczeniu podmiotu gospodarczego jest płynny, bieżący monitoring sytuacji płatniczej firmy. Jeżeli powstanie sytuacja, w której ocena przepływów pieniężnych i rzeczowych w ujęciu ex post lub ex ante okaże się niewłaściwa, najczęściej istnieje możliwość podjęcia działań korygujących, które nie pozwolą na wystąpienie kryzysu.

     Jednym z podstawowych warunków sukcesu gospodarczego firm jest rentowna sprzedaż wyrobów i usług. Jednak bez zachowania płynności finansowej sukces firmy może okazać się wygraniem jednej bitwy, a nie całej wojny.

     Zarządzanie zyskiem jest w sposób naturalny i nierozerwalny połączone z zarządzaniem gotówką. Jednak nie są to działania tożsame. Stwierdzenie to powinno utkwić bardzo głęboko w świadomości inwestorów oraz zarządzających podmiotami gospodarczymi. Zdaniem odpowiednich komórek w przedsiębiorstwie jest identyfikacja obszarów problemowych dotyczących zarządzania zyskiem i gotówką oraz wskazanie wąskich gardeł kadrze zarządzającej, uprawnionej i zobowiązanej do reagowania poprzez podjęcie właściwych i szybkich decyzji gospodarczych.



---