FIZJOTERAPIA KLINICZNA W KARDIOLOGII

Rehabilitacja kardiologiczna- jest kompleksowym i skoordynowanym stosowaniem środków medycznych i zawodowych w celu przystosowania chorego do nowego życia i umożliwia mu uzyskania jak największej sprawności.

Stałymi elementami kompleksowej rehabilitacji kardiologicznej (KRK) są:

• ocena stanu klinicznego chorego

• optymalizacja leczenia farmakologicznego

• rehabilitacja fizyczna, czyli stopniowe i kontrolowane podejmowanie wysiłku fizycznego, dostosowanego do indywidualnych możliwości chorego

• rehabilitacja psychospołeczna mająca na celu nauczanie chorego radzenia sobie w sytuacjach stresorodnych, stanach emocjonalnych takich jak: lęki i/lub depresja, akceptacji ograniczeń wynikających z następstw choroby

• diagnostyka i zwalczanie czynników ryzyka choroby niedokrwiennej serca

• modyfikacja stylu życia

• edukacja pacjenta i ich rodzin

• monitorowanie efektów KRK

KRK to proces, który należy:

• wdrażać bezzwłocznie

• kontrolować w sposób ciągły

• prowadzić wieloetapowo

• dostosować do indywidualnych potrzeb chorego w zależności od jego stanu klinicznego

• prowadzić w sposób akceptowany przez pacjenta i jego otoczenie

Pozytywne efekty KRK to:

• modyfikacja czynników ryzyka

• zwiększenie aktywności fizycznej

• zaprzestanie palenia tytoniu

• obniżenie wartości ciśnienia tętniczego krwi

• obniżenie masy ciała

• poprawa profilu lipidowego

• poprawa metabolizmu węglowodanów

• obniżenie insulino odporności

• poprawa czynników śródbłonka

• zahamowanie rozwoju, a nawet regresja miażdżycy i jej klinicznych konsekwencji

• poprawa wydolności układu krążeniowo- oddechowego

• poprawa wydolności narządu ruchu

• poprawa sprawności psychofizycznej

• mobilizacja pacjenta do współpracy w procesie KRK

Badanie wstępne do kinezyterapii powinno zawierać ocenę:

• stabilności obrazu klinicznego choroby podstawowej i chorób współistniejących

• ryzyka wystąpienia zdarzeń sercowych

• tolerancji wysiłku

• dopuszczalnych form treningu, jego intensywności i sposobów zabezpieczania pacjentów

Przeciwwskazania do kinezyterapii:

• stany bezwzględnego zagrożenia życia oraz niestabilny przebieg chorób układu krążenia

• źle tolerowane nadciśnienie tętnicze

• ortostatyczny spadek wartości RR ponad 20 mmHg z objawami klinicznymi

• niepoddająca się leczeniu zatokowa tachykardia wynosząca powyżej 100/min

• złośliwe komorowe zaburzenia rytmu serca

• wyzwalane wysiłkiem nadkomorowe i komorowe zaburzenia rytmu

• stały blok przedsionkowo-komorowy III stopnia, jeżeli istotnie upośledza tolerancję wysiłku

• wywołana wysiłkiem bradykardia

• niedokrwienne obniżenie odc. ST > 2mm w spoczynkowym badaniu EKG

• niewyrównana niewydolność serca

• ostre stany zapalne i niewyrównane choroby współistniejące

• powikłania pooperacyjne

Przerwanie treningu:

• ból w klp

• duszność

• nadmierne zmęczenie

• zawroty głowy

• uczucie osłabienia

• przyspieszenie tętna

• zwolnienie tętna

• brak przyrostu lub obniżenie wartości RR skojarzone z objawami klinicznymi (duszność, zmęczenie)

• wzrost wartości RR

• groźnych zaburzeń rytmu i/lub przewodzenia

• obniżenie lub uniesienie odc. ST o ponad 1 mm w porównaniu z zapisem spoczynkowym (w zapisie EKG bez patologicznego załamka Q)

Bezpieczeństwo treningu:

• edukacja pacjenta (sygnalizacja niepokojących objawów w trakcie ćwiczeń- ból, duszność, zawroty głowy, zmęczenie)

• nauczenie prawidłowej metodyki ćwiczeń (rozgrzewka, trening właściwy, wyciszenie, unikanie nagłego zaprzestania ćwiczeń o większej intensywności)

• nauka pomiaru tętna

• zwrócenie uwagi na zwiększone ryzyko ćwiczeń wykonywanych w nieodpowiednich warunkach atmosferycznych

• wyeliminowanie współzawodnictwa w grach rekreacyjnych

• nadzór nad ćwiczeniami obejmuje: pomiar HR i RR przed rozpoczęciem, w trakcie i po jego zakończeniu oraz stosowanie stałego lub okresowego monitorowania zapisu EKG u pacjentów z wysokim i średnim ryzykiem zdarzeń sercowych

• możliwość udzielenia natychmiastowej pomocy medycznej

• edukacja rodziny

Składniki rehabilitacji kardiologicznej:

• ocena pacjenta

• poradnictwo dotyczące codziennej aktywności fizycznej

• trening fizyczny

• poradnictwo dietetyczne i korekta ciężaru ciała

• leczenie hiperlipidemii

• monitorowanie ciśnienia tętniczego

• zaprzestanie palenia papierosów

Generalne założenia dotyczące treningu fizycznego:

• trening powinien być zindywidualizowany

• zasady generalne

• > 150min/ tyg.

• wydatek energetyczny 1000-2000 kcal/tyg.

• trening powinien być nadzorowany

Odrębności treningu w różnych jednostkach chorobowych:

• pacjenci z OZW- gr. średniego i wysokiego ryzyka wyjściowe obniżenia < 50% max

• pacjenci ze stabilną dławicą w tym także pacjenci po planowych PC

• pacjenci po kardiochirurgii- rozpoczynamy w formie stacjonarnej, bezpośrednia kontynuacja w warunkach ambulatoryjnych; łącznie co najmniej 8-12 tyg. Trening górnej połowy po stabilizacji mostka

• pacjenci z niewydolnością serca- trening nadzorowany w warunkach szpitalnych, czas 15 min, 2-3 razy w tyg.

Inna kardiologia- inny zawał- inne metody

• krótkie unieruchomienie

• często niewielkie uszkodzenia mięśnia sercowego

• pacjent sprawny lub bardzo sprawny

• zdezorientowany (poinformowany o nagłej poważnej chorobie serca)

• niepoinformowany odnośnie przyczyn i konsekwencji choroby dla dalszego życia

• bezbronny wobec „ataków” czynników ryzyka

• zagrożony kolejnym być może śmiertelnym zdarzeniem sercowym

13.03.2017

Trening wytrzymałościowy- rytmiczne wykonywanie dynamicznych ćwiczeń aerobowych angażujących duże grupy mięśniowe, prowadzące do wzrostu tolerancji wysiłków podejmowanych w życiu codziennym.

Formy:

• interwałowa

• ciągła

Rodzaje treningu wytrzymałościowego stosowanego w rehabilitacji kardiologicznej:

• trening marszowy na bieżni

• trening marszowy w terenie

• trening rowerowy

• trening kombinowane kkd i kkg na cykloergometrach

• trening na stepach, maszynach wioślarskich

• bieg w terenie ( w grupach, nie we wczesnym etapie treningu)

• pływanie (w grupach, nie we wczesnym etapie treningu)

• trening poprzez zajęcia sportowe (w grupach, nie we wczesnym etapie treningu)

Elementy pojedynczej sesji treningowej

• rozgrzewka

• ćwiczenia rozciągające(streching)

• trening właściwy

• wyciszenie

Reguła FITT- pomocna w ustaleniu rodzaju wysiłku i jego dawki

F- częstotliwość

I-intensywność

T- czas trwania sesji

T- rodzaj treningu

Zalecenia dotyczące treningu wytrzymałościowego dla osób zdrowych o małej wydolności fizycznej prowadzących siedzący tryb życia:
F- 3-5 x tyg.
5x tyg. trening o umiarkowanej intensywności
3x tyg. trening o dużej intensywności
3-5 x tyg. kombinacja treningu umiarkowanego i o dużej intensywności
Wydatek energetyczny 500-1000 kcal/tydz

Zalecenia dotyczące treningu wytrzymałościowego dla osób zdrowych o umiarkowanej wydolności
Wydatek energetyczny 1500-2000 kcal/tydz

Zalecenia dotyczące treningu wytrzymałościowego dla osób zdrowych o bardzo dobrej tolerancji wydolności fizycznej:
Wydatek energetyczny >2000 kcal/tydz
marsz, jazda na rowerze, taniec, bieg, wiosłowanie, wspinaczka, tenis

Zalecenia dotyczące treningu wytrzymałościowego dla osób ze schorzeniami kardiologicznymi:
F- 4-7x/tydz (kilka sesji dziennie)
I- RPE- 11-16 w skali Borga- odczucia obciążenia wysiłkiem
T- 5-10 min rozgrzewa, streching, wyciszenie
20-60 min obciążenia właściwe
T- rytmiczne ćwiczenia dużych grup mięśniowych, ćwiczenia zwiększające sprawność fizyczną
Dodatkowa aktywność: spacer, sprzątanie, zakupy, nordic-walking

Trening oporowy/siłowy

*sprzęt

• ciężarki/ hantle

• taśmy

• sprężyny

• sztangi

• kolumny przyścienne

• zestawy stacyjne, dynamometry

• inne (piłki, gąbki)

*zastosowanie

• trening specjalistyczny- sportowcy

• trening zdrowotny- osoby pozornie zdrowe, osoby starsze (8-10 ćwiczeń dla różnych grup mm)

• trening w rehabilitacji:
  -ortopedia
  -neurologia
  -reumatologia
  -kardiologia
  ..

*wskazania

• ChNS

• Stan po zawale mięśnia sercowego oraz po PCI/PTCA

• Stan po zabiegach kardiochirurgicznych, przynajmniej 3 msc po zabiegu

• Stabilna niewydolność serca

• Stan po transplantacji serca- min 6 tyg. po zabiegu

• Farmakologicznie kontrolowane nadciśnienie tętnicze

• Wyrównana cukrzyca

*przeciwwskazania

• Występowanie tachykardii spoczynkowej >110 mmHg

• Wszystkie przeciwwskazania do ćwiczeń aerobowych

• Dekompensacja NS

• Groźne arytmie serca

• Zaawansowane wady serca

• Kardiomiopatia przerostowa

• Ostry zespół wieńcowy

• Dławica piersiowa CCS 3i4

• Ciężkie nadciśnienie płucne >55 mmHg

• Źle kontrolowane NT

• Niekontrolowane zmiany odcinka ST w EKG

• Rozwarstwienie aorty

• Tętniak lewej komory

• Zespół Marfana

• Ostre zapalenie mięśnia sercowego wsierdzia lub osierdzia

• Niewydolność oddechowa

• Źle kontrolowana cukrzyca

*zasady

• Wprowadzamy po tygodniu dobrze tolerowanych ćwiczeń wytrzymałościowych

• Częstotliwość 2-4xtydz

• Obciążenie 30-70% mx. siły mm, 6-10 powtórzeń, 3-10 serii, 30-60 sekund czas przerwy między seriami, 11-13 pkt. skali Borga

• Składowa wysiłku dynamicznego powinna być większa niż statycznego

• Ćwiczenia wykonywane płynnie w pełnym zakresie ruchu

• Trening powinien zawierać ćwiczenia rozciągające i oddechowe w fazie rozgrzewki i wyciszenia

*formy:

• Aerobowo- oporowy- submaksymalny trening na bieżni lub cykloergometrze

• Dynamiczny trening oporowy- poszczególnych segmentów ciała lub całego ciała

• Stacyjny

*ogólne efekty treningu:

• Poprawa aktywności fibrynolitycznej bez wzrostu gotowości zakrzepowej w chorobie

• Spadek masy ciała

• ….

Wstrząśnienie mięśnia sercowego- urazy klp przebiegające z niewielkimi urazami serca lub bez nich. Nagły tępy, niepenetrujących uraz przedniej ściany klp powodujących migotanie komór i w konsekwencji nagłe zatrzymanie krążenia.

Inne rodzaje aktywności:

• Sanitariusz uderzony przez pacjenta

• Nauczyciel uderzony przez ucznia w trakcie bójki

• Uderzenie śnieżką

• Uderzenie w trakcie tańca pogo

• Dziecko kopnięte przez konia

Obraz kliniczny:

• Utrata przytomności natychmiast w 50% przypadków

• Nieznajomość objawów CC

• Błędnie interpretowany uraz jako nieszkodliwy

• Brak odpowiedniego sprzęty

Rokowanie:

25 % przypadków przeżywa

Ćwiczenia

23.02.2017

Etapy kardiologii inwazyjnej

1.wczesny- wewnątrzszpitalny

2. poszpitalny

3. ambulatoryjny

Diagnostyka

1. Wywiad- pomiar wagi, tętna

2. EKG hol ter EKG

3. Echo serca/USG serca- obserwacja pracy serca

4. Morfologia- płytkowość, hemoglobina, troponina

5. RTG klp

6. testy wysiłkowe (6 minutowy, ergospirmetria- analiza wymiany gazowej)

Tętno- 65-75/min - fala wyrzutu krwi na obwód w wyniku skurczu

• szybkie

• wolne

• miarowe

• niemiarowe

• spoczynkowe

• wysiłkowe

Ciśnienie tętnicze- ciśnienie wzajemnego naporu krwi na naczynia krwionośne

Powyżej 110 ciś. Rozkurczowe nie prowadzimy ćwiczeń.

Skala Borga- skala subiektywnego odczucia obciążenia wysiłkiem

20 pkt. 10 pkt.
6,7,8- wysiłek minimalny 0- brak
9 - bardzo lekki 0,5- skrajnie lekki
10,11,12- lekki 1- bardzo lekki
13- umiarkowany 2- lekki
14,15,16- ciężki 3- umiarkowany
17- bardzo ciężki 4- do pewnego stopnia ciężki
18, 19,20- maksymalny 5, 6- ciężki

7,8- bardzo ciężki

9- skrajnie ciężki

10- maksymalny

W rehabilitacji kardiologicznej oscylujemy w przedziale ok. 9-16 pkt. w skali 20 pkt. a w skali 10 pkt. w przedziale od 2-6 pkt.

Model A- niepowikłany przebieg
A1- 3-5 dni-

• pacjenci z kardiologii inwazyjnej,

• pacjenci z ostrym zespołem wieńcowym bez zawału serca

• zawał serca bez przetrwałego uniesienia odcinka ST (NSTEMI)

• zawał serca z uniesieniem odcinka ST (STEMI) bez upośledzenia kurczliwości lewej komory serca ( EF> 50%)

A2- 6-8 dni

• zawał serca z uniesieniem odcinka ST z upośledzeniem kurczliwości EF< 50%

Model B- >8 dni

• Zawał serca powikłany:
  - zatrzymaniem krążenia
  -obrzękiem płuc
  -wstrząsem kardiogennym

Okres wczesnoszpitalny

I okres	II okres	III okres
A1, A2, B	A1,A2,B	A1, A2,B	model
0-1, 0-1, 0-3	2, 2-3, 4-8	3-5, 4-8, >8	doby
5-10 minut	10-15 minut	15-20 minut	czas
Pozycja do ćwiczeń
Leżąca Półsiedząca siedząca	Siedząca	Siedząca Stojąca w marszu
Program usprawniania
*ćwiczenia oddechowe *ćwiczenia czynne, dynamiczne od małych do większych grup mięśniowych *napięcia izometryczne małych grup mięśniowych *ćwiczenia rozluźniające *pionizacja bierna lub z asekuracją	*ćwiczenia z okresu pierwszego ze wzrostem obciążenia wysiłkiem fizycznym (wzrost tempa, powtórzeń, serii) *elementy ćwiczeń koordynacyjnych i równoważnych *pionizacja *poruszanie się w obrębie sali chorych i oddziału	*ćwiczenia z okresu II z dalszym obciążeniem wysiłku fizycznego *ćwiczenia dużych grup mięśniowych o charakterze ogólno usprawniającym *trening marszowy i chodzenie po schodach
Zakres czynności
*samodzielne zmiany pozycji w łóżku *mycie, golenie w łóżku *korzystanie z basenu w łóżku lub wywożenie do toalety na wózku	*czynne siadanie z opuszczonymi kkd i wstawanie *samodzielne wychodzenie do toalety *samoobsługa w zakresie posiłku i toalety	*pełne uruchomienie chorego *swobodne poruszanie się po oddziale

02.03.2017

Test wysiłkowy- elektrokardiograficzna próba wysiłkowa

• Na bieżni lub ergometrze (rower)

• Na bieżni zaangażowana większa liczba mięśni 75-80 %

• Wykonuje technik, pielęgniarka, lekarz- anestezjolog

• Pacjent 2-3 godziny po lekkim posiłku

• Pacjent nie powinien być zmęczony, palić papierosów, pić kawy

• Pacjent najlepiej bez leków, chyba że koniecznie musi je wziąć ze względu na stan zdrowia

• Pacjent w stroju sportowym- góra odsłonięta- wygodna- ze względu na podklejanie elektrod

• Elektrody- takie jak w ELG, kkd- nad talerze biodrowe, kkg- pod obojczyk

• Przed testem wykonuje się pacjentowi- EKG, pomiar ciśnienia

23.03. 2017

CHOROBY NACZYŃ OBWOWODYCH

• Organiczne:
  -miażdżyca zarostowa tętnic
  -zakrzepowo- zarostowe zapalenie naczyń- choroba Burgera
  -żylaki kkd
  -zakrzepica żył głębokich

• Zaburzenia naczynioruchowe
  - choroba Raynauda

Miażdżyca zarostowa tętnic- przewlekły, postępujący, złożony proces chorobowy zaliczany do grupy metabolicznych chorób tętnic, powstająca na skutek nieprawidłowej przemiany materii
Charakteryzuje się różnorodnością objawów i lokalizacji:

• Tętnice wieńcowe- Choroba Niedokrwienna Serca

• Zwężenia, zmiany miażdżycowe w tętnicach mózgu- udar

• Zmiany obwodowe- choroba burgera

Patogeneza- zmiany przemiany tłuszczowej: teoria lipidowa i teoria śródbłonkowa( uszkodzenie tętnic pod wpływem zmian)

Czynniki ryzyka: głównie palenie papierosów,

Występowanie

• w miejscach wysokiego ciśnienia krwi

• aorta

• tętnice bezpośrednio odgałęziające się od aorty

• rozgałęzienia

Typy zamknięcia tętniczego:

• miednicowy (aortalno- biodrowy)- niedrożność lub zwężenie końcowego odcinka aorty brzusznej i tętnic biodrowych- zespół Laricha powyżej więzadła pachwinowego
  Objawy:
  - zmiany obustronne powierzchni..
  -ból biodra, pośladka, uda, łydki
  -zanik mięśni pośladka, uda podudzia
  -u mężczyzn zaburzenia funkcjonowania narządów płciowych- zmniejszenie przepływu i dopływu krwi do narządów płciowych

• udowy (udowo- podkolanowy)- niedrożność lub zwężenie powyżej rozwidlenia tętnicy podkolanowej w obrębie kanału przywodzicieli
  Objawy:
  -ból łydki jedno lub obu stronny o charakterze chromania przestankowego

• obwodowy- niedrożność lub zwężenie poniżej tętnicy podkolanowej
  Objawy:
  -zziębnięcie i drętwienie stóp
  -ból stóp podczas chodzenia i spoczynku zwłaszcza w nocy
  -owrzodzenia, martwica, zgorzel

• wielopoziomowy( wtórna postać zmian obwodowych)- rozsiane zmiany w wielu punktach

• barkowy:
  - niedokrwienie palców
  -szybki spadem siły mięśni rąk
  -ból rąk podczas pracy

• szyjny:
  -bóle głowy o charakterze migrenowym
  -zawroty głowy, omdlenia, zaburzenia widzenia

Okresy choroby

1. wrażliwość kończyn na zimno- uczucie zmęczenia nawet po niewielkim wysiłku

2. niewydolność wysiłkowa- bóle mięśni łydek o charakterze chromania przestankowego

3. niewydolność spoczynkowa- bóle w spoczynku zwłaszcza w nocy w poziomym ułożeniu

4. zmiany odżywcze- martwica, owrzodzenie, zgorzel tkanek

Chromanie przestankowe- objaw niedokrwienny tętnic, charakteryzujący się
-zmęczeniem mięśni podudzi,
-bólem, skurczem mięśni podudzi- konieczność zatrzymania się,
-objawy ukazują się poniżej zwężenia tętnic

Konieczne jest rzucenie palenia. W trakcie bólu należy przerwać wysiłek. Należy pamiętać o:
-unikaniu zimna i wilgoci
- w pozycji siedzącej nie zakładać nogi na nogę
-spać na płaskim podłożu z kończynami wyprostowanymi i głową lekko uniesioną
-higienie stóp i rąk
-wygodny obuwiu
-unikaniu urazów w obrębie kończyn

Cel leczenia ruchem:

• zwiększenie przepływu krwi przez pracę mięśni- wzrost krążenia obocznego

• działanie pompy mięśni łydek

• lepsze wykorzystanie tlenu przez pracę mięśni

Trening- ustalić dystans chromania np. 300 m. Podczas treningu pacjent pokonuje 2/3 maksymalnej długości. Po przejściu dystansu 2-3 min. Odpoczywa i następnie pokonuje ten sam dystans. Wraz z upływem dni wydłużamy dystans. Ważne jest aby nie maszerować gdyby pojawił się ból. Marsz powinien być: dynamiczny, nie można wspierać się na kulach, laskach. Osoby poniżej 60 rż. Powinny wykonywać 120 kroków na minutę a powyżej 60 rż. 60 kroków na minutę, obuwie wygodne, podłoże miękkie, trening początkowo trwa 20 minut, później można wydłużyć do 30 minut. Trening wykonujemy codziennie.

Ćwiczenia w typie:

• miednicowym- marsz, ćwiczenia kkd, ud, pośladków, przysiady, wypady, wykroki, rower, imitacja roweru w pozycji leżącej

• udowy- marsz, ćwiczenia w obrębie stopy, wspinanie na palce

• obwodowy- ćwiczenia Burgera i Rachoba- powodują niedokrwienie i przekrwienie
  leżenie- wznos kkd poruszanie kkd- niedokrwienie
  siad- opuszczenie kkd- przekrwienie

Choroba Burgera- zakrzepowo zarostowe zapalenie naczyń tętnic i żył małych i średnich
Przyczyny: czynniki genetyczne, zaburzenia dokrewno- wegetatywne, procesy autoimmunologiczne, zimno, wilgoć, papierosy
Zmiany powodują że trudno rozwija się krążenie oboczne.

Przebieg: ostry- silny ból stopy, ból maleje podczas pozycji z opuszczonymi stopami w dół

Powikłania- owrzodzenia, zgorzel palucha 1 i 3 stopy, grzybica
Cecha: remisja i zaostrzenie choroby

Choroba Raynauda- występuje głównie u kobiet, charakteryzuje się napadowym symetrycznym skurczem palców rąk. Spowodowany zaburzeniami gospodarki hormonalnej. Skurcze wywoływane są przez zimno i stany emocjonalne, skóra jest blada a po ogrzaniu kurcze ustępują. Przebieg choroby jest łagodny. Należy unikać zimna, wilgoci i papierosów. W sytuacji obkurczania szybko ogrzać ręce. Z zakresu fizykoterapii stosować metody termiczne.

Żylaki- to trwałe rozszerzenia powierzchownych i głębokich żył kkd w kierunku poprzecznym i podłużnym, workowate rozszerzenia a przebieg żył jest kręty. Powstają najczęściej w obrębie żył powierzchownych. Najczęściej występują u kobiet po 50 roku życia, u kobiet po wielokrotnej ciąży z krótkimi odstępami miedzy ciążami, u osób z niską aktywnością fizyczną, zaburzeniami krzepnięcia krwi i zaparciami.

Podział:
-pierwotne- wrodzona skłonność do nieprawidłowej zamykalności zastawek żylnych
-wtórne- nabyta niewydolność układu żylnego

Rodzaj:
-siatkowate- drobne na bocznej powierzchni ud i podudzi w okolicach podkolan.
-naczyń pobocznych- związane z dopływem żyły odpiszczelowej i odszczałkowej
-głównych pni żylnych- o szerokości 3 mm- związane z dopływem żyły odpiszczelowej i odstrzałkowej

Ryzyko:
-kobiety
-predyspozycje rodzinne
-leki hormonalne
-pozycje sprzyjające- siad, stanie

-ciąże

Leczenie:
-uciskowe- bandaże, pończochy
-skletorapia- naszczy kiwanie żylaka preparatem powodującym stan zapalny żylaka- w efekcie prowadzi do zamknięcia żylaka
-wycięcie żylaka
-zamrażanie

Powikłania:
-pęknięcie i krwotok
-miejscowy obrzęk i bolesność
-trudno gojące się owrzodzenia
-zmiany zakrzepowe

Profilaktyka
-ułatwienie odpływu- unoszenie kkd
-uruchomienie pompy mm- ćwiczenia
-noszenie pończoch uciskowych
-aktywność fizyczna
Sport sprzyjający żylakom: podnoszenie ciężarów, rzut młotem, pchniecie kulą, piłka nożna, jazda konna(ucisk na biodra), narciarstwo zjazdowe
Sport nie sprzyjający żylakom: pływanie, gimnastyka, taniec, rower

Zakrzepica żył głębokich- głównie u kobiet noszących wysokie obcasy i obcisłe legginsy.

---