2. Kultura łużycka

2.1 Cechy morfologiczne obiektów kultury łużyckiej (A. Danecki, E. Peplińska)

Dane liczbowe dotyczące rozkładu cech morfologicznych, z uwzględnieniem faz chronologicznych, przedstawione zostały w Tabeli nr 2 (kształty rzutów), Tabeli nr 3 (kształty profilów) oraz Tabeli nr 4 (ilości warstw stratygraficznych).

Analizując wyżej wymienione tabele, można zauważyć, że większość obiektów, zawierająca materiał ceramiczny datowany na fazę łużycką, była określona jako jama (86%), a pozostałe jako dołki posłupowe (14%). Wśród jam, dominowały te o kształcie owalnym (67,74%) i kolistym (12,90%), rzadziej półowalnym i prostokątnym (po 3,23%). Wystąpiły również jamy o nieregularnym kształcie rzutu (12,90%). W przypadku dołków posłupowych, związanych z fazą łużycką, 60% miało kształt owalny, a 40% kolisty. Profile dołków posłupowych fazy łużyckiej w 80% przypadków miały kształt nieckowaty, a w 20% nieregularny. Jeżeli chodzi o ilość warstw stratygraficznych w obiektach łużyckich, to większość (88,89 %) miała jedną warstwę, podczas gdy, dwie lub więcej warstw posiadało zaledwie 11,11% obiektów. W przypadku jam rozkład ten miał następujące proporcje: 90,32% jamy jednowarstwowe, 9,68% jamy wielowarstwowe. Natomiast, w przypadku dołków posłupowych, mieliśmy 80% jednowarstwowych i 20% wielowarstwowych.

Biorąc pod uwagę rozmiary wyżej wymienionych obiektów, zauważyć można, że obiekty dołkowe rzadko przekraczają powierzchnię 0,18 m² i głębokość 15 cm. Największym, a zarazem najgłębszym, z dołków fazy łużyckiej był ob. 96 o rozmiarach 56 x 53 cm i głębokości 20 cm. Najmniejszy z dołków wydzielonych w tej fazie, był ob. 43 o rozmiarach 38 x 27 cm i głębokości 15 cm. Najpłytszy z dołków miał zaledwie 5 cm i był to ob. 79 o rozmiarach 44 x 31 cm.

Obiekty jamowe związane z kulturą łużycką miały dość dużą różnorodność rozmiarów. Największym z nich był ob. 77B o rozmiarach 254 x 160 cm i głębokości 21 cm. Najmniejszym i zarazem najpłytszym był ob. 171 o rozmiarach 70 x 40 cm i głębokości 11 cm. Najgłębsza z łużyckich jam miała aż 98 cm i był to ob. 187.

2.2 Analiza przestrzenna zabytków nieruchomych kultury łużyckiej (A. Danecki, E. Peplińska)

2.2.1 Kompleks obiektów jamowych

2.2.1.a Informacje ogólne

Na badanym obszarze wyszczególniono kompleks jam kultury łużyckiej. Zlokalizowany był w centralnej partii badanego obszaru, na powierzchni arów M93, M94, O3, O4. Tworzyły go obiekty kultury łużyckiej 69, 70, 73, 74, 77, 77A, 77B, 78, 81, 82, 83, 85, 86, 87, 89, 90 i 114. Wszystkie miały jednorodne wypłnisko. Bezpośrednio towarzyszyły im obiekty o nieokreślonej chronologii ( struktury 71, 72, 75, 80, 84, 91). Niemal wszystkie one stanowiły późniejsze wkopy w pierwotną warstwę wypełniska obiektów „łużyckich”. Datowany obiekt 90 przecinał obiekt 91, a obiekt 81 był wkopany w strukturę 80. Nie można wykluczyć, że niedatowane obiekty wchodzące w skład kompleksu, mogły de facto być związane z działalnością ludności kultury łużyckiej.

Jeżeli chodzi o funkcję jam wchodzących w skład opisywanego kompleksu to najprawdopodobniej mamy tu do czynienia z jamami odpadowymi. Świadczyć o tym może dość chaotyczne rozmieszczenie obiektów wewnątrz kompleksu oraz częste przecinanie się wzajemne jam. Wzajemne naruszanie warstw stratygraficznych obiektów jamowych, zaliczonych do tego kompleksu, mogło być wynikiem długiego i wieloetapowego procesu depozycyjnego. Najprawdopodobniej jamy te wkopywano, a następnie zasypywano, w celu pozbycia się śmieci i innych nieporządanych przedmiotów. Z biegiem czasu nowe jamy wkopywano w tym samym rejonie, ale często naruszano wcześniejsze depozyty, ze względu na nie zaznaczanie ich obecności na powierzchni. Nie można również wykluczyć, że część obiektów (np. ob. 77, 77A i 77B) mogły być pierwotnie założeniem mieszkalnym lub magazynowym, który w niewyjaśnionych okolicznościach uległ zniszczeniu. Następnie, zamiast go odbudować, postanowiono wykożystać pozostałe w ziemi przestrzenie, na zdeponowanie w nich śmieci.

(dodaj ryciny Eli)

2.2.1.b Obiekty wchodzące w skład kompleksu obiektów jamowych

Jak wspomniano we wcześniejszej części rozdziału, w skład kompleksu jam wchodzi 17 obiektów kultury łużyckiej oraz 6 obiektów o nieustalonej chronologii.

Obiekt 69 był jamą o rozmiarach 74 x 69 cm i głębokości ok. 11 cm. Był owalny w rzucie poziomym i miał nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o brunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 9 fr. ceramki.

Obiekt 70 był jamą o rozmiarach 73 x 72 cm i głębokości ok. 27 cm. Był owalny w rzucie poziomym i miał trapezowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o brunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 1 fr. ceramki.

Obiekt 71 był jamą o rozmiarach 96 x 74 cm i głębokości ok. 13 cm. Był owalny w rzucie poziomym i miał nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o brunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu nie znaleziono materiału datującego.

Obiekt 72 był jamą o rozmiarach 89 x 74 cm i głębokości ok. 8 cm. Był owalny w rzucie poziomym i miał nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o brunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu nie znaleziono materiału datującego.

Obiekt 73 był jamą o rozmiarach 126 x 64 cm i głębokości ok. 26 cm. Był kolisty w rzucie poziomym i miał nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o ciemnobrunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 6 fr. ceramki.

Obiekt 74 był jamą o rozmiarach 75 x 64 cm i głębokości ok. 36 cm. Był owlany w rzucie poziomym i miał nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o brunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 14 fr. ceramki.

Obiekt 75 był jamą o rozmiarach 153 x 140 cm i głębokości ok. 26 cm. Był kolisty w rzucie poziomym i miał nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o brunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 1 fr. polepy.

Obiekt 77 był jamą o rozmiarach 215 x 169 cm i głębokości ok. 44 cm. Był nieregularny w rzucie poziomym i miał nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o ciemnobrunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 9 fr. ceramki i 5 fr. polepy.

Obiekt 77A był jamą o rozmiarach 170 x 135 cm i głębokości ok. 21 cm. Był nieregularny w rzucie poziomym i miał nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o ciemnobrunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 8 fr. ceramki i 10 fr. polepy.

Obiekt 77B był jamą o rozmiarach 254 x 160 cm i głębokości ok. 21 cm. Był owalny w rzucie poziomym i miał nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o ciemnobrunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 16 fr. ceramki i 4 fr. polepy.

Obiekt 78 był jamą o rozmiarach 145 x 111 cm i głębokości ok. 21 cm. Był owalny w rzucie poziomym i miał nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o brunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 7 fr. ceramki.

Obiekt 80 był jamą o rozmiarach 147 x 66 cm i głębokości ok. 18 cm. Był nieregularny w rzucie poziomym i miał nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o brunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu nie znaleziono materiału datującego.

Obiekt 81 był jamą o rozmiarach 206 x 139 cm i głębokości ok. 32 cm. Był owalny w rzucie poziomym i miał nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o brunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 21 fr. ceramki.

Obiekt 82 był jamą o rozmiarach 219 x 162 cm i głębokości ok. 22 cm. Był owalny w rzucie poziomym i miał nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o brunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 26 fr. ceramki i 7 fr. polepy.

Obiekt 83 był jamą o rozmiarach 145 x 92 cm i głębokości ok. 19 cm. Był owalny w rzucie poziomym i miał nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o jasnoszaro-brunatnej barwie (W.A). W obrębie obiektu nie znaleziono materiału datującego.

Obiekt 84 był jamą o rozmiarach 62 x 51 cm i głębokości ok. 18 cm. Był owalny w rzucie poziomym i miał nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o brunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu nie znaleziono materiału datującego.

Obiekt 85 był jamą o rozmiarach 185 x 161 cm i głębokości ok. 32 cm. Był owalny w rzucie poziomym i miał nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o brunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 3 fr. ceramki.

Obiekt 86 był jamą o rozmiarach 155 x 137 cm i głębokości ok. 19 cm. Był owalny w rzucie poziomym i miał nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o ciemnoszaro-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 3 fr. ceramki i 13 fr. polepy.

Obiekt 87 był jamą o rozmiarach 81 x 66 cm i głębokości ok. 14 cm. Był owalny w rzucie poziomym i miał nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o brunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 3 fr. ceramki.

Obiekt 89 był jamą o rozmiarach 145 x 124 cm i głębokości ok. 19 cm. Był nieregularny w rzucie poziomym i miał nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o brunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 6 fr. ceramki.

Obiekt 90 był jamą o rozmiarach 216 x 107 cm i głębokości ok. 29 cm. Był półowalny w rzucie poziomym i miał nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o jasnobrunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 6 fr. ceramki i 14 fr. polepy.

Obiekt 91 był jamą o rozmiarach 197 x 117 cm i głębokości ok. 29 cm. Był półowalny w rzucie poziomym i miał nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o jasnobrunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu nie znaleziono materiału datującego.

Obiekt 114 był jamą o rozmiarach 136 x 113 cm i głębokości ok. 33 cm. Był nieregularny w rzucie poziomym i miał nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o brunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 2 fr. ceramki.

2.2.2 Pozostałe obiekty kultury łużyckiej

Poza zlokalizowanym na arach M93, M94, O3 i O4 kompleksem jam, na stanowisku Szymanowice 6 zadokumentowano ?? obiektów kultury łużyckiej. Większość z nich w odległości do ok. 30 m od wspomnianego kompleksu. Jedynie obiekt 19 oraz 111 wystąpiły w znacznym oddaleniu od rzeczonego kompleksu. Przy czym ob. 19 zlokalizowany był w NE, a ob. 111 we E części stanowiska.

Obiekty kultury łużyckiej, nie wchodzące w skład kompleksu jam, przeważnie występowały pojedynczo, może za wyjątkiem niewielkiego skupiska znajdującego się na arze M96 (ob. 96, 122 i 123).

Na uwagę zasługuje kilka obiektów jamowych zlokalizowanych w różnych partiach stanowiska. Wśród nich należy wyróżnić duży obiekt 173, będący jedną z najgłębszych jam na stanowisku. Zlokalizowany był na arze M83, w poblizu ob. 174 (o nieustalonej chronologii). W obiekcie tym znaleziono 47 fr. ceramiki i 218 bryłek polepy, jak również przedmiot gliniany. Obecność dużej ilości polepy oraz licznych węgli drzewnych w centralnej warstwie obiektu, mogło świadczyć o użytkowaniu go jako paleniska, jednak najprowdopodobniej mamy tu do czynienia z jamą, w której zdeponowano pozostałości po spalonej i zawalonej ścianie oraz klepisku budynku. Kolejną ciekawą jamą jest ob. 187, zlokalizowany na arze O2, który był najgłębszym z obiektów kultury łużyckiej na tym stanowisku. W jego brunatno-szarym gliniastym wypełnisku znaleziono 2 fr. ceramiki. Nie wykluczone, że część artefaktów mogła ulec zniszczeniu ze względu na przecięcie tego obiektu przez rury drenarskie. Na uwagę zasługuje również ob. 167, wchodzący częściowo w profil inwestycyjny na arze M72. W jego profilu wyraźnie widać ślady spalenizny (węglę i przepalona glina), jednak trudno uznać tą jamę za palenisko, gdyż stan zachowania przepalonej gliny (mocne rozlasowanie) wskazuje na nieosiągnięcie wystarczającej temperatury, by uzyskać skuteczny wypał. Możemy tu mieć raczej do czynienia z pozostałościami po jednorazowym ognisku, niż ze stałym paleniskiem. Dlatego też funkcja obiektu została określona jako jama.

Pozostałe obiekty kultury łużyckiej

Obiekt 19 (ar M37) był jamą o rozmiarach 243 x 76 cm i głębokości ok. 39 cm. Był owalny w rzucie poziomym i miał nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o brunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 12 fr. ceramki.

Obiekt 33 (ar O14) był jamą o rozmiarach 79 x 61 cm i głębokości ok. 13 cm. Był prostokątny w rzucie poziomym i miał nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o brunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 2 fr. ceramki.

Obiekt 43 (ar O13) był dołkiem o rozmiarach 38 x 27 cm i głębokości ok. 15 cm. Był owalny w rzucie poziomym i miał nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o brunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 2 fr. ceramki.

Obiekt 48 (ar O24) był jamą o rozmiarach 174 x 104 cm i głębokości ok. 50 cm. Był kolisty w rzucie poziomym i miał nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o brunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 40 fr. ceramki.

Obiekt 51 (ar O25) był jamą o rozmiarach 98 x 95 cm i głębokości ok. 24 cm. Był kolisty w rzucie poziomym i miał nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o brunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 3 fr. ceramki.

Obiekt 61 (ar O3) był jamą o rozmiarach 107 x 95 cm i głębokości ok. 21 cm. Był owalny w rzucie poziomym i miał nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o brunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 3 fr. ceramki.

Obiekt 96 (ar M96) był dołkiem o rozmiarach 56 x 53 cm i głębokości ok. 20 cm. Był kolisty w rzucie poziomym i miał nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o brunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 1 fr. ceramki.

Obiekt 104 (ar M94) był jamą o rozmiarach 127 x 103 cm i głębokości ok. 56 cm. Był owalny w rzucie poziomym i miał trapezowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o brunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 7 fr. ceramki i 5 fr. polepy.

Obiekt 107 (ar M84) był dołkiem o rozmiarach 47 x 46 cm i głębokości ok. 16 cm. Był kolisty w rzucie poziomym i miał nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o brunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 34 fr. ceramki i 11 fr. polepy.

Obiekt 108 (ar M74) był dołkiem o rozmiarach 44 x 41 cm i głębokości ok. 19 cm. Był kolisty w rzucie poziomym i miał nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o brunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 11 fr. ceramki.

Obiekt 111 (ar M37) był jamą o rozmiarach 81 x 44 cm i głębokości ok. 22 cm. Był owalny w rzucie poziomym i miał trapezowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o brunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 2 fr. ceramki.

Obiekt 122 (ar M96) był jamą o rozmiarach 165 x 50 cm i głębokości ok. 23 cm. Był owalny w rzucie poziomym i miał trapezowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o brunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 36 fr. ceramki.

Obiekt 123 (ar M96) był jamą o rozmiarach 185 x 92 cm i głębokości ok. 40 cm. Był owalny w rzucie poziomym i miał trapezowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o brunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 3 fr. ceramki.

Obiekt 165 (ar M73) był jamą o rozmiarach 70 x 62 cm i głębokości ok. 22 cm. Był owalny w rzucie poziomym i miał wannowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o brunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 3 fr. ceramki.

Obiekt 171 (ar M83) był jamą o rozmiarach 70 x 40 cm i głębokości ok. 11 cm. Był owalny w rzucie poziomym i miał nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o brunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 2 fr. ceramki.

Obiekt 190 (ar O2) był jamą o rozmiarach 100 x 48 cm i głębokości ok. 20 cm. Był owalny w rzucie poziomym i miał podwójnie nieckowaty profil. Wypełnisko obiektu stanowisła glina o brunatno-beżowej barwie (W.A). W obrębie obiektu znaleziono 1 fr. ceramki.

2.3 Analiza materiału ceramicznego kultury łużyckiej (P. Zawiślak)

2.3.1 Technologia wykonania naczyń

W obiektach kultury łużyckiej odnaleziono 384 fragmenty ceramiki naczyniowej. W zbiorze tym obecne były 64 okruchy, które z powodu niewielkich rozmiarów oraz zniszczenia powierzchni nie mogły posłużyć do wieloaspektowej analizy technologii i techniki wykonania naczyń, jednak kontekstem odkrycia i użytą domieszką nie odbiegały one od pozostałej ceramiki tej kultury. Składało się na nią 320 ułamków (tab. kł 1).

Obiekty kultury łużyckiej zostały odkryte przede wszystkim w południowo-zachodniej części przestrzeni badawczej i formowały koncentrację o znacznym zagęszczeniu struktur obiektowych w centrum i większym ich rozrzucie w pozostałej jej części. Materiały ceramiczne kultury łużyckiej zidentyfikowano w obiektach: 19, 33, 43, 48, 51, 61, 69, 70, 73, 74, 77, 77A, 77B, 78, 79, 81, 82, 85, 86, 87, 89, 89, 90, 96, 104, 107, 108, 111, 114, 122, 123, 165, 167, 171, 173, 187, 190.

Dla ceramiki omawianej kultury wykonano pomiary grubości ścianek oraz dokonano oceny charakteru wypału i użytej domieszki schudzającej, a także sposobu wykończenia powierzchni.

Wśród zabytków kultury łużyckiej dominowała ceramika o średniej grubości ścianek zawartej pomiędzy 7 a 9 mm (ryc. kł 1). Mniej więcej co czwarty zabytek tego typu cechował się ściankami o dużej grubości, wynoszącej 10 mm i więcej, 15,6% ułamków była małej grubości (do 6 mm).

Występowanie plamistych powierzchni oraz warstwowanych kolorystycznie przełamów (z najczęściej cienkimi warstewkami odcinającymi się od szarego lub czarnego rdzenia) świadczy o dominacji mieszanej atmosfery wypału (76,6% - ryc. kł 2). Jednolite i jasne powierzchnie oraz przełamy, wynikające z wypału w atmosferze utleniającej, charakteryzowały 18,4% fragmentów, margines stanowiły jednolicie szare i czarne ułamki (wypał redukcyjny - 5%).

W oparciu o charakter, granulometrię oraz wzajemne proporcje wyodrębnionych składników domieszki wydzielono szereg receptur domieszkowych (tab. kł 3).

Wytwórczość naczyń kultury łużyckiej oparto o biały ostrokrawędzisty tłuczeń kamienny (łącznie 82,5% ułamków - ryc. kł 3). W niektórych przypadkach tłuczeń posiadał barwę bliżej nieokreśloną, w innych zaobserwowano zastosowanie jednolicie różowej domieszki mineralnej. Czytelne były również niekiedy drobne i średnie ziarna mik. Nie odnotowano wyraźnych tendencji w preferencji drobnego i średniego (do 0,5 mm i do 1 mm) bądź grubego (powyżej 1 mm) tłucznia kamiennego.

Zauważalnym udziałem cechowała się ceramika z domieszką szamotowo-mineralną (14,7%), którą stosowano zwykle w dużej ilości. Obecność jedynie szamotu stwierdzono w przypadku 2,8% fragmentów. Była to domieszka zwykle drobno- oraz średnioziarnista, wykorzystywana w małej bądź średniej ilości.

Mieszaną recepturę szamotowo-mineralną zaobserwowano w inwentarzach obiektów 33, 48, 73, 77A, 78, 81, 85, 87, 89, 90, 122 oraz 173. W każdym z nich pozostałości tego rodzaju współwystępowały z ułamkami naczyń wykonanych wyłącznie w oparciu o tłuczeń kamienny. Były to z reguły mało charakterystyczne pozostałości, niemniej jednak stylistycznie nie odbiegające od inwentarza kultury łużyckiej (zbliżony sposób uformowania szyjek i krawędzi wylewów, a także den; zdobnictwo plastyczne i palcowe).

Należy wspomnieć, że nieliczne ułamki naczyń wykonanych w opisywanej technologii odnotowano w neolitycznych obiektach z sąsiadującego stanowiska nr 7 w Szymanowicach. Były one zapewne zbliżone czasowo z tak samo datowanymi strukturami obiektowymi odnotowanymi na stanowisku Szymanowice 6, stąd nie można wykluczyć redepozycji wyrobów w młodszych obiektach kultury łużyckiej odkrytymi na drugim z wymienionych stanowisk. Ewentualność taka jest tym bardziej prawdopodobna, że relikty z okresu neolitu i epoki brązu zajmują wspólną przestrzeń w południowo-zachodniej partii przestrzeni badawczej. Ze względu jednak na podobieństwo stosowanych receptur domieszkowych nie sposób przeprowadzić pomiędzy takimi potencjalnymi zbiorami wyraźnego rozgraniczenia (Czerniak, Kośko, 1980).

Pozostałości naczyń drugiej z wymienionych kategorii odkryto w wypełnisku obiektu 51, 114 i 122, z wyjątkiem materiałów z obiektu nr 51 zabytki takie współwystępowały z ceramiką wykonaną w technologii „mineralnej”. Wymienione struktury obiektowe zlokalizowane były w rozrzucie na przestrzeni kilkunastu arów w obrębie największej koncentracji obiektów kultury łużyckiej.

Wśród ceramiki z obiektu nr 51 oraz 114 wystąpiły mało dystynktywne ułamki wylewów oraz ucha, co nie umożliwia pogłębienia interpretacji ewentualnej obecności technologii „szamotowej” w lokalnym środowisku kultury łużyckiej. Warto natomiast zasygnalizować możliwość ich wiązania z jakimś środkowo- lub późnoneolitycznym epizodem osadniczym, który w świetle zastosowanej technologii można by wiązać z późnymi ugrupowaniami naddunajskimi bądź kulturą pucharów lejkowatych (tabl. II: 3 - Czarniak, 2012; Czerniak, Kośko, 1980).

Zdecydowanie najczęściej rejestrowano wszystkie klasy granulometryczne domieszki mineralnej w obrębie jednego fragmentu (92% zbioru), choć w przypadku 7,2% ułamków wyodrębniano wyłącznie ziarna o małym i średnim rozmiarze, samodzielnie występujący tłuczeń gruby odnotowano jedynie dwukrotnie (ryc. kł 4).

W 79,5% fragmentów rejestrowano dużą ilość domieszki, średnią jej ilość zarejestrowano na 16,3% fragmentów, w niewielkiej ilości tłuczeń kamienny wykorzystywano w sposób marginalny (4,2% - ryc. kł 5).

Zdecydowana większość ceramiki kultury łużyckiej nie posiadała chropowacenia (94,7% ułamków - ryc. kł 6), na 3% fragmentów zaobserwowano obrzucanie, pozostałe 2,3% ułamków było obrzucane ze śladami obmazywania palcami. Niemal wyłącznie należały one do form grubościennych (tab. kł 3). Z powierzchniami zewnętrznymi takich naczyń kontrastowało niejednokrotnie wygładzenie powierzchni wewnętrznych (fot. 2). Wykorzystanie chropowacenia powierzchni zewnętrznej oraz obmazywania palcami jest typowe dla całego okresu trwania kultury łużyckiej (Mogielnicka-Urban, 1984, ss. 106-107). W przypadku niektórych fragmentów domniemywać można zastosowanie przecierania obydwu powierzchni wiechciem roślinnym (tabl. II: 8-8a).

Powszechnie stosowany w dużej ilości tłuczeń kamienny rzutował na charakter powierzchni ścianek naczyń. Najczęściej był on widoczny na obydwu powierzchniach, wpływając również na ich częstą chropowatość (tab. kł 4). Gładką i matową powierzchnię zewnętrzną stwierdzano w 21% przypadków, dla powierzchni wewnętrznej wskaźnik ten wynosił 25%. Powierzchnie gładkie z zewnątrz i od wewnątrz odnotowywano na 14% ułamków. Powyższe spostrzeżenia świadczą o zastosowaniu wygładzania ścianek. Właściwej skali tego zjawiska nie sposób dzisiaj określić z uwagi na niszczący wpływ czynników podepozycyjnych, jednak spodziewać się można, że pierwotnie była ona większa.

Porównanie pod kątem wykorzystanej technologii i technik produkcji analizowanych materiałów ceramicznych kultury łużyckiej z inwentarzem tej kultury z sąsiadującego stanowiska nr 7 w Szymanowicach wskazuje na ponad dwukrotnie większy udział naczyń grubościennych na stanowisku Szymanowice 7 (54%). Naczynia cienkościenne posiadały zbliżony udział w obydwu zbiorach. Kosztem licznych ułamków naczyń wypalonych w atmosferze redukcyjnej (36,6%) mniejszy był natomiast na stanowisku nr 7 w Szymanowicach odsetek naczyń wypalonych w atmosferze mieszanej. W omawianym inwentarzu obecne były pozostałości naczyń wykonanych w technologii szamotowej i szamotowo-mineralnej, nie rejestrowanych w zbiorze z Szymanowic 7. W materiałach tych lepiej czytelny był również udział domieszek wyselekcjonowanych (drobno- i średnio- lub gruboziarnistych), co szczególnie było widoczne w przypadku tłucznia grubego. Więcej było także naczyń, w których taki tłuczeń dominował.

Obserwacje te można powiązać ze wspomnianą wysoką reprezentacją ceramiki grubościennej, w przypadku której użycie ziaren grubych było bardziej efektywne. Taką zależność potwierdza również analiza inwentarza ze stanowiska będącego przedmiotem niniejszego opracowania (ryc. kł 7). Obydwa zbiory cechowały się marginalnym udziałem ceramiki z małą ilością domieszki, jednakże liczba ta była kilkukrotnie większa w analizowanym w niniejszej pracy inwentarzu. Znacznie częściej były tutaj notowane fragmenty naczyń z gładkimi obydwoma powierzchniami - 14% wobec 3,8% w zbiorze ze stanowiska nr 7 w Szymanowicach. Tam też dużo częściej (17,5% wobec 5,3%) spotykano ułamki chropowaconych naczyń, w tym przecieranych wiechciem roślinnym, których jednak nie odnotowano w badaniach objętych niniejszym opracowaniem. Należały one w przytłaczającej większości do naczyń grubościennych, podobnie jak w omawianym inwentarzu ze stanowiska 6 w Szymanowicach.

Dalsza analiza pozwoliła określić, czy pewne rozbieżności występowały również na płaszczyźnie stylistycznej.

2.3.2 stylistyka i chronologia

Podczas opisywanych badań zidentyfikowano ogółem 28 elementów naczyń związanych z kulturą łużycką, na które składało się 46 fragmentów. Ich szczegółową charakterystykę, z uwzględnieniem parametrów technicznych i technologicznych ujęto w tab. kł 5.

Wśród nich dominowały wylewy niezdobione (łącznie 12 egzemplarzy - tab. kł 6), dodatkowo w 1 przypadku był on połączony z brzuścem nieornamentowanym, w 3 zaś z brzuścami ornamentowanymi. Te ostatnie samodzielnie wystąpiły czterokrotnie. Tak samo liczne były dna, raz dno połączone było ponadto z brzuścem. Zbiór elementów charakterystycznych naczyń kultury łużyckiej zamykają pozostałości 2 uch.

Spośród struktur obiektowych tej kultury najliczniejsze elementy charakterystyczne odkryto w obiekcie 122 oraz 83 (odpowiednio 6 i 3 sztuki), w pozostałych przypadkach były to 1 lub 2 egzemplarze tego rodzaju zabytków (tab. KŁ 6).

Zaobserwowano 8 elementów zdobionych złożonych z 15 fragmentów, zachowanych jednakże najczęściej w niewielkim stopniu. Daje to wskaźnik intensywności zdobienia na poziomie blisko 4,7%.

Ornamentykę wykonano w technice plastycznej, odciskania oraz rycia. Raz odnotowano najprawdopodobniej horyzontalną listwę plastyczną, trzykrotnie takie listwy karbowane odciskami palcowymi i paznokciowymi (tablica C1: 5, 7). Odciski palcowe i paznokciowe umieszczane były pod krawędziami wylewów i zapewne także na brzuścach. Zdobnictwo ryte reprezentowały równoległe kanelury. W przypadku najlepiej zachowanego naczynia pokrywały one cały brzusiec i partię przydenną i współwystępowały z odciskami palcowymi umieszczonymi na samej krawędzi wylewu (tablica C2: 5).

W zbiorze reprezentowane były zarówno szyje proste jak i lekko łukowate, najczęściej wywinięte na zewnątrz, należące do naczyń o esowatym profilu. Łukowaty wylew skierowany do wewnątrz należał do wspomnianej misy z wyraźnie pogrubioną krawędzią (tablica C3: 1). W pozostałych przypadkach krawędzie lekko wywijano na zewnątrz bądź nie akcentowano ich w ogóle. Ostatnio wymienione posiadały formę zaokrągloną lub ściętą horyzontalnie.

Zachowane fragmentarycznie części środkowe i przydenne naczyń świadczą o użytkowaniu form z silnie wydętymi lub dwustożkowatymi brzuścami. Ucha w liczbie 2 egzemplarzy (np. tablica C2: 2) nie umożliwiają, ze względu na stan zachowania zabytków, na doprecyzowanie ich lokalizacji na naczyniach i zakwalifikowanie do konkretnego typu.

Wśród den obecne były formy zarówno wyodrębnione jak i niewyodrębnione, niemniej jednak bardziej typowe były dna z pierwszej grupy (tablica C1: 8, Tablica C3: 2).

Silne rozdrobnienie opisywanych materiałów spowodowało, że określenie średnicy naczynia stało się możliwe w przypadku wylewu jednej z mis (37,5 cm - tabllica C3: 1)

Podsumowując należy stwierdzić, że ceramika kultury łużyckiej ze stanowiska 6 w Szymanowicach nie odbiega znacznie od liczniejszego zbioru pozyskanego w trakcie szerokopłaszczyznowych badań wykopaliskowych na sąsiadującym stanowisku nr 7 w tej samej miejscowości. Analizowane w niniejszym opracowaniu pozostałości naczyń charakteryzują się podobnym wykonaniem i opracowaniem powierzchni., co zostało wykazane już wcześniej. Posiadają ponadto szereg cech stylistycznych, spotykanych w inwentarzu z sąsiedniego stanowiska nr 7, jak prawdopodobna obecność form z cylindryczną szyją i wydatnym brzuścem, a także mis. Tych ostatnich dotyczy charakterystyczne pogrubienie krawędzi wylewu występujące wraz z horyzontalnym jej ścięciem (tablica C3: 1), a także strefowe chropowacenie nie obejmujące jedynie części podkrawędnej (tablica C2: 4). Wspólne dla obydwu stanowisk jest także występowanie karbowanych listew plastycznych (tablica C1: 7), jak również wachlarz form krawędzi wylewów i den. Zbiory te łączy niewielka intensywność zdobnictwa oraz spektrum zastosowanych technik ornamentacyjnych - plastycznej, odciskania oraz rycia, jednakże w przypadku inwentarza ze stanowiska nr 6 nie znajdują one wyrazu w wątkach guzowo-rytych.

Ze względu na powyższe zbieżności, a także stosunkową bliskość przestrzenną i podobny charakter pozostałości osadnictwa można je uznać za zbliżone czasowo. Pewne wyżej scharakteryzowane różnice mogły wynikać ze zróżnicowania funkcjonalnego obiektów, wpływającego na asortyment użytkowanych w ich pobliżu naczyń.

Analizowane materiały, podobnie jak inwentarze osadowe z pobliskiego stanowiska nr 7 w Szymanowice, łączyć należy z II fazą rozwojową grupy śląskiej kultury łużyckiej, przypadającą na III okres epoki brązu, tj. okres BD i HA₁ (Gedl, 1975, s. 99, tabl. XII). Tym samym znajdują one odpowiedniki wśród wyrobów z innych dolnośląskich stanowisk wykorzystywanych na etapie wczesnołużyckim- osad (Grzybiany) oraz nekropoli (Chrzanów 4 - Domasław 10-12 ; Anioła, Nowaczyk, Nowaczyk, & Zarzycka, 2012; Baron, 2014, ss. 591-592, ryc. 7: 1). Zbliżone materiały można odnaleźć również na tak datowanej części cmentarzyska na stanowisku nr 10 i 11 w Targowisku w Małopolsce (Konieczny, 2014, ryc. 11-12, 14-15, 21).

Omawiane w niniejszej pracy stanowisko znajduje się na północno-zachodnich peryferiach grupy śląskiej, w zasięgu materiałów podgrupy legnickiej kultury łużyckiej, rozwijającej się już od II okresu epoki brązu (Gedl, 1975, s. 108). W okresie następnym jej ludność egzystowała w bezpośrednim sąsiedztwie osadnictwa grupy sasko-łużyckiej tej kultury (Gardawski, 1979, ss. 39-41, 65).

2.4 Analiza polepy z obiektów kultury łużyckiej (A. Danecki)

W sumie 36 obiektów (31 jam i 5 dołków posłupowych).

Średnia powierzchnia jam łużyckich wynosiła ok. 1,40 m², ale zdażały się również niewielki obiekty o powierzchni zaledwie 0,30 m² ()ob. 171), jak również wielkie jamy o powierzchni przekraczającej 3,5 m² (ob. 77B).

Tablica III:1-11; Tablica IV:1,2; Tablica V:1-4.

Zwłaszcza, że w niektórych z nich (np. ob. 75) wystąpiły inne grupy zabytków (np. polepa) o cechach podobnych do tych, występujących w obiektach datowanych na kulturę łużycką.

Np. pękniętych garnków, kawałków zawalonych ścian oblepionych polepą, ewentualnie artefaktów z materiałów organicznych, które nie zachowały się do naszych czasów.

Być może powtórnie wykożystano niektóre, nie zniszczone, elementy konstrukcji, a pozostawiono te nie nadające się już do ponownego urzycia.

Które z dużą dozą prawdopodobieństwa również można łączyć z fazą łużycką.

Tablica III:1,2.

Tablica III:1; Tablica IV:2.

Tablica III:1,4,6; Tablica IV:2.

Tablica III:1,2,4,6; Tablica IV:1,2.

Tablica III:1,5.

Tablica III:1,6,10.

Tablica III:1,6.

Tablica III:1,6.

Tablica III:1,10.

Tablica III:1,5,7.

Tablica III:1,7.

Tablica III:1,7; Tablica V:1.

Tablica III:1,11; Tablica V:2.

Tablica III:1,11; Tablica V:1.

Tablica III:1,7,9,11; Tablica V:1,2.

Tablica III:1,9.

Tablica III:1,8; Tablica V:4.

Tablica III:1,8; Tablica V:4.

Tablica III:1,3,8; Tablica V:4.

Tablica III:1,3,8; Tablica V:1.

Tablica III:1,2; Tablica IV:1.

Tablica VI:1-4; Tablica VII:1-3.

Ponad 5 kg.

Ewentualnie pieca o konstrukcji drewnianej oklejonego gliną.

Wśród bryłek polepy z ob. 173, znalazły się egzemplarze z odciskami plenionki oraz grube i bardzo płaskie elementy, pochodzące najpewniej z klepiska jakiegoś budynku.

Tablica VIII:5,6,9,10.

Tablica VIII:3,4,11,12.

Niestety przepalona glina uległa zniszczeniu podczas eksploracji. Może to świadczyć o ty, że nie uzyskano tu temperatury na tyle wysokiej by wypalić glinę do postaci polepy.

Jednorazowe ognisko w płytkiej jamce, zasypane zapewne zaraz po zgaśnięciu, miałoby cechy bardziej jamy odpadowej, niż paleniska.

Tablica VIII:1,2.

Tablica VIII:7,8.

A. Danceki, E. Peplińska, P. Zawiślak 2017. Stanowisko Szymanowice 7 w opracowaniu.

A. Danceki, E. Peplińska, P. Zawiślak 2017. Stanowisko Szymanowice 7 w opracowaniu.

A. Danceki, E. Peplińska, P. Zawiślak 2017. Stanowisko Szymanowice 7 w opracowaniu.

Ryc. kł 1. Zróżnicowanie grubości ścianek naczyń kultury łużyckiej

Ryc. kł 2. Szymanowice, gm. Krotoszyce, stan. 6. Atmosfera wypału ceramiki naczyniowej kultury łużyckiej.

Ryc. kł 3. Podstawowe receptury domieszkowe ceramiki naczyniowej kultury łużyckiej.

Ryc. kł 4. Ogólne zróżnicowanie granulometryczne domieszki mineralnej obecnej w naczyniach kultury łużyckiej.

Ryc. kł 5. Udział fragmentów naczyń kultury łużyckiej pod względem ilości zastosowanej domieszki tłucznia kamiennego.

Fot. 2. Fragmenty chropowaconych naczyń kultury łużyckiej z wypełniska obiektu 107: z późniejszym obmazywaniem palcami (1) i bez śladów obmazywania (2; a- powierzchnia zewnętrzna, b - powierzchnia wewnętrzna tego samego fragmentu; fot. P. Zawiślak).

Ryc. kł 7. Relacja granulometrii użytej domieszki mineralnej do grubości ścianek naczyń kultury łużyckiej.

Ryc. kł 6. Sposoby wykończenia powierzchni zewnętrznej naczyń kultury łużyckiej.

---