Układy: Vermes- Robaki (I)

Divisio(oddział): Parazoa Typ: Porifera (gąbki)	Coelenterata- jamochłony (I) Typ: Cnidaria- parzydełkowce (II)	Typ: Ctenophora (Acnidaria) - Żebropławy	Typ: Gnathostomulida (II)	Typ: Platyhelmintes
Układ nerwowy: - wrzecionowate komórki wokół por na powierzchni ciała, ich końce dystalnie wystawały lekko ponad powierzchnie ciała - proksymalne łączyły się z głębiej położonymi, które można uważać za najprostsze komórki zwojowe - występowanie związków aktywności nerwowej: acetylocholiny, cholinesterazy - u gąbek wapiennych występują komórki nerwowe - są wrzecionowate lub ostrosłup-powate, ze stosunkowo grubymi wypustkami, łatwo wysrebrzającymi wypustkami - jedna z wypustek bardziej wydatniejsza - akson, pozostałe to dendryty - posiadają duże owalne jądra i ziarnistości w cytoplazmie - cytoplazmie jednej strony łączą pinakodermę a z drugiej choanocyty - Elementy kurczliwe: - ruch spikul wokół oskulum- zmiany turgoru plazmy - Prenant opisał komórki warstwy korowej łudząco podobnych do prymitywnych myocytów - u Demospongiae mówimy o kurczliwych komórkach - myocytach (komórki wydłużone, silnie wrzecionowa-te) wyst. pod pinakocytami i okrążają pory powierzchniowe intraceluralne (np. u Ceractinellida) - myocyty tworzą bardzo cienkie włókna cytoplazmatyczne o znacznej długości - Układ irygacyjny: - gąbki cedzą wodę i wyłapują cząstki pokarmowe, należą do mikrofagów - w ich ciele rozwija się cały system rozgałęzionych kanałów zapewniający dopływ wody i tlenu do wszystkich części ciała - siłą napędową jest ruch biczyków komórek kołnierzykowatych dzięki którym woda wnika do ciała przez liczne pory, a następnie wlewa się do środkowej jamy - spongocelu (jamy paragastralnej), a stąd uchodzi 1 otworem na zewnątrz - osculum - koszyczki- drobne rozszerzenia na światła na przebiegu kanalików - zespół choanocytów stanowi bardzo ważny element, ich ułożenie i stosunek do przebiegających kanałów kształtują się wg. 4 typów budowy - Szkielet: - skleroblasty- komórki twórcze dla podstawowych elementów szkieletowych: igieł lub ogólnie sklerytów - mogą przyjmować różne kształty uwarunkowane genetycznie - oprócz podstawowego kształtu spikuli jednoosiowej (monoaks-onicznej), są także spikule trójosiowe (triaksoniczne), i czteroosiowe (tetraksoniczne), tworzące nawet czasem wieloosiowe (poliaksoniczne) - gąbki wapienne- głównie igły triaksoniczne, materiałem budowy spikul jest kalcyt - tetraksoniczne- Demospongiae - gąbki szkieletowe- tylko heksaktynalne - w powstaniu spikuli biorą udział, co najmniej dwa skleroblasty - u gąbek krzemionkowych występują mikro- i makrosklery rozmieszczone luźno w mezon-chymie, zwłaszcza korowej - mikro- i makrosklery mają różne kształty, odkładany jest opal lub wodna krzemionka - gąbki sponginowe- elementy mineralne zastąpione włóknami sponginy o charakterze skleroproteidu lub dijodotyrozy-ny, występuje w postaci siatki przestrzennej, elastycznego rusztowania do mezenchymy - Spikuje- na osi skleroproteino-wej skleroblastów odkładają się sole wapnia lub krzemu, główna masa komórek twórczych wyst. przy końcu spikul, pośrodku miedzy komórkami pozostaje tylko cienka warstewka plazmy - Budowa gąbek: - akson- urna czy tuba o cienkich ścianach z licznymi otworami, którymi wcieka woda do wnętrza jamy, a uchodzi pojedynczym osculum (rodzaj: Ascon) *gabkite są niewielkie * wnętrze jamy wyściel warstwa komórek choanocytowych - sykon- zasadniczy kształt utrzymuje się, ale ściany grubieją, od jej wnętrza tworzą się nisze wysłane nabłonkiem choanocytowym * nisze komunikują się bardzo krótkim kanałem z otworami zewnętrznymi ciała * komory choanocytowe przemieszczają się do ścian nisz, a spongocel pokrywają jedynie endoponakocyty * występuje tu jama paragastralna - leukon- znaczny rozwój ściany ciała w związku z silnym rozwojem szkieletu i mezenchymy * spongocel traci znaczenia, a czasem zanika * silny rozwój kanałów przewodzących wodę, ich wzajemne połączenie przez odpowiedni układ komór koszyczkowych, bądź silne rozgałęzienia * gąbki te tracą regularna budowę, są krzaczaste, kuliste * oskulum można przyrównać do odbytu (morfologicznie) - Kolonia?: - każde oskulum wyznacza 1 osobnika - stwierdzono u Ephydatia fluviatilis występuje proces zlewania zawiązków młodych gabek, powstałych z gemmul - obserwowano, że u słodkich gąbek nieraz z 1 gemmuli wychodzi młody osobnik o 3 oskulach - Regeneracja: - fragment tkanki mezenchymatycznej- by odtworzyć organizm : z 14 różnych typów komórek następuje ich wsteczne przeobrażenia na archeocyty, kolenocyty, choanocyty i tokocyty, które ostwarzaja osobnika - Rozmnażanie: - płciowe - bezpłciowe - brak gonad w postaci odrębnych narządów - komórki płciowe żeńskie powst. z tokocytów, leżą bezpośrednio w mezenchymie (duże, amebowate k. o dużych jądrach- oogonie-> 2 razy mitoza -> 4 oocyty) - plemniki powst. z komórek koł-nierzykowatych (choanocytów), najpierw tracą one biczyk, ukształtowane spermatozoidy wypełniają wnętrze koszyczka i wraz z wodą irygacyjna są wydalone na zewnątrz - 2 drogi spermatogenezy - plemnik ma duże jądro, otoczony dużą ilością protoplazmy, niezbyt wielki ogonek * 2 centriole odpow. wstawce plemnika * brak akrosomu - uwolnione plemniki są przechwytywane z cedzonej wody przez choanocyty innej gąbki, następnie przekazywane amebocytom, które je przenoszą do komórek jajowych, zapłodnienie - zew, osobniki hermafrodytyczne i rozdzielnopłciowe nie różnią się - gatunki z pośród Demospongiae np. z rodzaju Clion, które wydalają jaja spoza ciała gąbki - bruzdkowanie całkowite - Rozród płciowy: - larwy maja około 1 mm - po opuszczeniu ciała gąbki pływają 3 dni - parenchymula - wewnętrzne stosunkowo duże komórki o ziarnistej protoplazmie, które okrywa warstwa komórek smukłej budowy z biczykami, jest to postać bezjamowa blastuli z mikro- i makromerami - u Homocoela i bardzo prymityw- nych gąbek larwa celoblastula przyjmuje postać pęcherza, którego ściana jest zbudowana wyłącznie z komórek wiciowych - u Heterocoela larwa amfiblastula ma postać blastuli, ale jej przednią część tworzą komórki wiciowe, a tylną ziarniste, przytwierdza się do podłoża przednim końcem (najczęściej u morskich gąbek wapiennych) - proces przywędrowywania komórek trzeba traktować jako właściwą gastrulację - proces odwracania warstw- u larwa w stadium gastruli, komórki larwalnie ektodermy staja się późniejszą entodermą, a właściwie entomezenchymą - warstwą choanocytów, gdy komórki wew. przechodzą na zewnątrz (Esperella i Aphysilla) - parenchymula to blastula, u której proces gastrulacji występuje dopiero, w gdy się ona przytwierdzi do podłoża - przyczepienie występuje stroną odpowiadającą blastoporusowi, a oskulum tworzy się od nowa na przeciwległym biegunie - stomoblastula- zapłodnione jajo np. Syconu bruzdkuje całkowicie równo, powst. blastula na biegunie górnym otwarta - dalej rozwija się postać młodociana u będącej odpowiednikiem akson tzn. Olynnathus (u Homocoela) lub odpowiadającej sykon- ragon (Heterocoela i Demospongiae) - u niektórych gąbek z Monaxonida i Keratosa tworzenie blastuli w ciele macierzystym gąbki - Rozmnażanie bezpłciowe: - na drodze: * tworzenia stolonów, * pozowania zew., * tworzenia czasowych ciał tzn. redukcyjnych * oraz ciał przetrwalnikowych w postaci gemul i sorytów - ciała redukcyjne- mezenchyma skupia się w szereg grudek, z których z nastaniem sprzyjających warunków rozwijają się nowe gąbki u wielu gąbek wapiennych tworzą się pąki - tworzenie sorytów jest u gąbek morskich czteropromienistych, są to kuliste skupienia archeocytów poniżej 1mm średnicy, wyst. w mezoglei gąbek, 1 komórka odżywia się kosztem komórek otaczających, które tracą swoją osobowość - gemulle- powstają w mezenchymie, ciała przetrwalniko-we przedłużające ciągłość gatunku zimą w strefie umiarkowanej, a w okresie suszy w krajach tropikalnych - gemmule po śmierci gąbki i jej rozłożeniu trafiają do środowiska - drobne przestrzenie miedzy tarczami dwudysków wypełniają się powietrzem, co pozwala unosić się gemmulom na wodzie - Ruch: - u Leucosolenia, Stylotell, Tethya, Dendrospongia występuje kurczenie całego ciała - najczęściej występują ruchy osculum - najbardziej wrażliwe gąbki wapienne - Ekologia: - gąbki głębinowe zmuszone osiedlać się na podłożu mulistym wytwarzają bardzo długie igły kotwiczne - najwięcej gatunków w wodach przybrzeżnych do 50-100m - odpowiednie ustawienia ciała do prądu ułatwia zdobywanie pokarmu - gąbki planktonowe- organizmy kuliste, z promienistymi wypustkami (rola spadochronu), część środkową pokrywa pancerzyk z płytek krzemionkowych, całość pokrywa cienka kom. błona przechodząca w wypustki -propagule (planktonowe stadia gąbek, larwy uzbrojone) * w miarę ich wzrostu pozostaje 8 płytek, tworzą wyraźne dla gąbek czteropromieniowych spikule * w propagulach rozwijają się skleryty o postaci amfiastów o 6 ramionach *ostatecznie larwa staje się powoli normalna gąbką, która powoli opada na dno - gąbka Walteria ma związek z jamochłonami, ich główny pień jest we wnętrzu gąbki, przez otwory w zagłębieniu wystają tylko polipy - strzykowa- pokrywa swoje ciało gąbką - kraby Domia umieszczają gąbki na głowotułowiu - gąbki sponginowe- myjki	I: - 2-warstwowce o symetrii ciała Promienistej - entoderm i entoderma między nimi mezoglea - jama ciała- gastrocel, przeważnie podzielona wzdłuż przegrodami, silnie rozgałęziona, otwiera się 1 otworem na zewnątrz - od gąbek różnią się: * obecnością zróżnicowanego układu nerwowego * komórek zmysłowych i gruczołowych * występowaniem umięśnienia - w większości zwierzęta morskie - główna oś ciała odpowiada osi gastruli (oś łączy biegun oralny z amoralnym) - pragęba gastruli albo przechodzi w otwór gębowy, albo pogłębia się przy powstawaniu ektodermalnej gardzieli - jama gastralna to jedyna jama ciała - przez wniknięcie do mezoglei komórek ekto- i entodermy przemienia się w tkankę mezenchymatyczną - układ mięśniowy i nerwowy ma pierwotny charakter - skupienia komórek rozrodczych (gonady) leżą albo w ekto- albo w entodermie - komórki płciowe wydostają się po pęknięciu nabłonka II: - żyją pojedynczo lub kolonijnie - formy osiadłe lub wolnopływające - występują parzydełka - Budowa polipa: - wydłużony, woreczkowaty twór, przyczepiony do podłoża za pomocą bieguna przeciwgębowego - biegun gębowy swobodnie unosi się w wodzie - otwór gębowy w stożku gębowym (pełni także funkcje odbytu) - ciało i czułki zbudowane jest z ekto- i entodermy - na czułkach parzydełka (knidy), zebrane w większe baterie parzydełek - polip bez czułków (Craspedacusta sowerbyi) * polipy Hydrozoa- jama gastralnia nie jest podzielona przegrodami i w przekroju ma kształt krążka * polipy Scyphozoa- scyfopolipy- jama astralna podzielona przez 4 przegrody, które są sfałdowaniami entodermy, wzmocnionymi przez mezogleę, komórki w przegrodach lejków entodermalnych tworzą podłużne włókna mięśniowe - w górnej części przegrody są poprzebijane otworami * polipy Anthozoa, koralowe (antopolipy)- najbardziej zróżnicowana jama gastralna - na płaskiej tarczy około gardzielowej otwory gębowego opuszcza się w głąb ciała ektodermala gardziel - jama gastralna podzielona na kieszenie ^ 8 u Octocorallia ^ 6 lub wielokrotność u Hexacorallia - wolne brzegi przegród, pokryte nabłonkiem gruczołowym- nici śródjelitowe - aconitia- u podstawy przegród przyczepione są nici pokryte parzydełkami, wysuwana przez otwór gębowy - cinclides- otworki w ścianie ciała, rola narządów obronnych - chorągiewki mięśniowe u Octocorallia ułożone po obu stronach płaszczyzny środkowej w 1 kierunku * Kolonie polipów - droga pączkowania tworzą mniejsze lub większe kolonie - POLIMORFIZM- zróżnicowanie morfologiczne osobników w związku z różną ich funkcja - osobniki pojedyncze, budujące kolonię, pnie, gałęzie kolonii, rhizom- zakotwiczający kolonie * kolonia monopodialna z polipem szczytowym utworzonym przez hydropolipy - najstarsze polipy zajmują końce gałęzi kolonii * kolonia monopodialna z ośrodkiem wzrostu z budowanym z ektodermy i entodermy, który rosnąc przedłuża pień kolonii, dając początek nowym polipom * kolonia sympodialna- na całość łodygi składają się liczne polipy, a nie 1 polip czy 1 punkt wzrostowy - hydrorhiza- zespół przyczepiających się do podłoża stolonów może dać początek nowym osobnikom - Budowa meduzy: - skrócenie głównej osi ciała - dzwonkowate ciało - z wklęsłej powierzchni ciała (subumbrella) zwiesza się rurka żołądkowa (manubrium), odpowiadająca stożkowi gębowemu polipa, jest umięśniona - meduzy poruszają się gdy mięsnie w manubrium kurczą się, zmniejsza się jama subumbrellarna, woda zostaje wyciśnięta, ciało meduzy odrzucone w przeciwnym kierunku - mezoglea- tkanka galaretowata, jest jej najwięcej os strony exumbrella - ze środkowego rozszerzenia- żołądka, odchodzą kanały promieniste, które na obwodzie dzwona meduzy łączą się z kanałem okrężnym - na brzegach dzwonkowatego ciała koncentrują się elementy prymitywnego układu nerwowego oraz narządy zmysłów - Hydromeduza: - od brzegu dzwonka odchodzi okrężny fałd ektodrmalny wzmocniony mazogleą - zacieśnia otwór prowadzący do jamy subum-brellarnej - fałd ten to żagielek- velum - zawiera mięśnie okrężne - u podstawy żagielka przebiegają 2 okrężne pierścienie nerwowe - ciałka zmysłowa- ciałka brzeżne - Scyfonomeduza: - brak żagielka - brzeg ciała powycinany w płaty, zazwyczaj 4, 8 - płaty z reguły w środku wcięte (we wcięciach drogi nerwowe i narządy zmysłów) - w żołądku sterczą do wnętrza światła endodermalne czułkowate wyrostki - nici gastralne - Rozród: - formy polipów jak i meduz u Hydro- i Scyhozoa - przemiana pokoleń: pokolenie polipów przez r. bezpłciowy wytwarza meduzy, te droga płciową dają początek pokoleniu polipów - liczne gatunki wyst. pod postacią polipów bądź meduz - meduzy stułbiopławów (Hydro-): - poczkuja na ściance polipów lub na gałązkach kolonii - meduzy te w typowych przypadkach odrywają się w określonych stadiach, żyją samodzielnie, potem wydają do wody komórki rozrodcze - z jaj po wykluciu rozwija się orzęsiona larwa- planula, która po czasie osadza się na podłożu biegunem przeciwgębowym, rośnie dając 1 polipa - krążkopławy (Scyphozoa): - STROBILACJA- polipy wytwarzają meduzy przez częste powtarzające się po sobie podziały poprzeczne - powstają w ten sposób młode meduzy, po czasie wytwarzają komórki płciowe - rozwój polipów - niektóre polipokształtne larwy stułbiopławów z rzędu Trachylina rozmnażają się przez pączkowanie zanim rozwiną się z nich młode meduzy - u Hydra, Pelmatohydra, Chlorohydra występują wyłącznie polipy- rozmnażanie wtórnie uproszczone - gonofory- mogą powstawać przez pączkowanie na stolonach, pniach kolonii, łodyżkach polipów i samych hydrantach - osobniki blastostyli- są uproszczone do łodygi bez otworu gębowego i czułków - pływające kolonie rurkopławy (Siphonophora) formy uwstecznione meduz i polipów przyczepionych do wspólnego pnia (hydrosom) tu polimorfizm doszedł do szczytu - w kolonii rurkopławów wyst. też osobniki o budowie polipa- hydranty (trofozoidy) o dużym otworze gębowym, na ryjkowatym rozszerzeniu, u ich postawy czułek chwytny - hydranty zaopatrują w pokarm całą kolonie - formy okrywające (hydrophyllia)- twory listkowate, o twardej konsystencji - osobniki płciowe to meduzy lub meduzoidy o różnym uwstecznieniu - Histologiczna budowa ciała: - Szkielet: - u niektórych stułbiopławów, mianowicie grupy zwanej kiedyś Hydrocorallia oraz u koralowców (Anthozoa) ektoderma wydziela potężny nieraz wapienny szkielet zewnętrzny - Hydrocorallia odznaczaja się tym, że stolony ich hydroryzy, gęsto ułożone, wznoszą się jako pączek stolonów - poszczególne gałązki tego systemu zbudowane z ektodermy i entodermy, wydzielają zwapniały oskórek, który je spaja ze sobą - potężny szkielet zew. z aragonitu rzadziej z kalcytu wydziela ektoderma korali madreporowych - szkielety te stanowią główną masę raf koralowych - płyta podstawowa od której wyrastają wapienne przegrody tzn. sklerosepta, wciskające się do kieszeni astralnych -wapienna blaszka ścienna- teka - zawijająca się od wapiennej podstawy blaszka- epiteka - paliki, beleczki słupki - brzegi szkieletowe przegród- żebra - połączenia między poszczególny-mi polipami wydzielają u postawy masę szkieletową- coensteum - Entoderma: - znaczna ich część to komórki nabłonkowo mięśniowe- z witkami, orzęsione, właściwości wypuszczania nibynóżek (pochłaniania pokarmu, trawienie wewnątrzkomórkowe) są to wiec fagocyty - między nimi znajdują się komórki gruczołowe wydzielające śluz albo fermenty trawienne - w litych czułkach komórki te ułożone są szeregami - Parzydełka (knida, knidocysty): - występują czasem w dużych skupieniach- bateriach parzydełkowych (czułka, brzeg otworu gębowego) - wytwory komórek knidoblastów, które rozwijają się z komórek śródmiąższowych - komórki śródmiąższowe wędrują na skutek ruchów pełzakowatych, mogą przechodzić z entodermy do ektodermy poprzez mezogleę, lokując się miedzy komórkami - na apikalnym biegunie knidosytu sterczy plazmatyczny wyrostek - knidocil (po podrażnieniu wywołuje gwałtowny skurcz knidosytu i eksplozje parzydełka) - parzydełko to owalna torebka ze skręconym nitkowatym przewodem, otwór zamknięty w spoczynku wieczkiem * parzydełka: - penetranty (przebijające, parzący płyn) - glutynanty (klejące, lepka nić) - wolwenty (obwijające, zwijają się w spirale) - u koralowców występują spiroblasty i cienka ścianka torebki i litej nici wolnej na obu końcach - Układ nerwowy: - komórki zwojowe i ich wypustek - komórki te tworzą subepidermalną sieć z reguły bogatszej w ektodermie - Exumbrella nie ma elementów nerwowych - u hydromeduz mamy 2 pierścienie nerwowe: eksumbrellarny (zew.) i subumbrellarny (wew.) - u niektórych scyfomeduz występuje pierścień nerwowy na subumbrelli - Narządy zmysłów: - szczególnie rozwinięte u wolno pływających meduz - polipy osiadłe- wolne zakończenia nerwowe, pierwotne komórki zmysłowe (rozrzucone pojedynczo w ekto- i entodermie) - zagłębienia z nabłonkiem zmysłowym (zmysł chemiczny) - narządy zmysłów równowagi - statocysty (2 typy u hydro i 1 typ u scyfomeduz) - statocysty zawierają statolit - Ciałka brzeżne: - u scyfomeduz są przekształconymi czułkami, do ciałek tych wnika kanał ektodermalny, zakończony wielowarstwowym nagromadzeniem komórek wydzielających kryształki siarczanu wapnia - u scyfomedu z odpowiadają układem i liczbą określonym promieniom - u hydromeduz ich topografia jest zmienna (wraz ze wzrostem liczba ich się przemnaża) - narządy światłoczułe: *hydromeduzy - oczka (ocelli)- komórki zmysłowe otoczone barwnikiem *scyfomeduzy - w ciałku brzeżnym mało zróżnicowane oczka lub narządy światłoczułe z soczewka utworzoną przez komórki ektodermy - mezoglea- bezpostaciowa, cienka blaszka wydzielana przez ekto- i entodermę - mezoglea + wniknięte komórki ektodermalne= tkanka mezenchymatyczna (obfitująca we włókna) - u koralowców w mezoglei tworzą się w specjalnych komórkach (skleroblasty)- ciałka szkieletowe (skeryty) - Rozmnażanie: - komórki płciowe powstają z komórek śródmiąższowych (k. pra-płciowe) - podczas wędrówek komórki te często przebijają mezogleę - u Hydrozoa jaja i plemniki przedostają się przez ektodermę na zewnątrz - u Scyphpzoa i Anthozoa przez entodermę (rozwój w jamie gastralnej, do której przedostają się komórki jajowe przez ściankę entodermy, a plemniki z woda wnikają przez otwór gębowy) - nieraz larwy po opuszczeniu organizmu matki przyczepiają się do jej ciała (specjalne zagłębienie lęgowe)- niektóre ukwiały - u Scfomeduzy- Chrysaora rozwój zarodkowy odbywa się w jajnikach - gonady hydromeduz leżą: * w rurce żołądkowej * w kanałach promieniowych - u stułbiopławów (Hydridae)- w ściance ciała polipów - 4 gonady krążkopławów są ułożone w międzypromieniach ponad subgenitalnymi - Rozwój: - z reguły rozdzielnopłciowe - obojnak (Chlorohydra viridissima, Chtysaora) - szeroka skala bruzdkowania, po pewnej liczbie podziałów plazmotomia - gastrulacja przez wpuklenie lub imaginację, delaminację - zarodek 2 warstwowy- gastrula - larwa- orzęsiona planula : - kulista, jajowata, robakowata, swobodnie pływająca - w jej ektodermie wcześnie różnicują się komórki parzydełkowe, a na jednej stronie (polip) różnicują się komórki gruczołowe (przyczepienie do podłóża) - u niektórych hydropolipów i koralowców larwy przed przyczepieniem do podłoża mają czułki - Aktinula- larwa z czułkami u Tubularia, opuszcza gonogor i przyczepia się do podłoża - stadium o 8 przegrodach u Hexacorallia = stadium edwardsia (tu przegrody grzbietowe i brzuszne występują już parami) - meduzy rozmnażające się bez przemiany pokoleń- pokoleń planuli meduza (Pelagia) - !!! opieka nad potomstwem !!!- Stygiomedusa fabulosa- komory lęgowe uchodzące na subumbrelli, rozwijają się polipy bezczułkowate - te polipy ulegają strobilacji - odpącz-kowywują po 1 meduzie - u pewnych Scyphozoa (Discomeduza) powstają z planuli efira (meduzowata larwa) - efira ma 8 płatów: * 4 w promieniach * 4 w miedzy promieniach - jama astralna efiry - żołądek i jelito wieńcowe - rozród bezpłciowy przez pączkowanie lub podział - pączkowanie: - pączki mogą powstawać na polipach i na rurce żołądkowej brzegu dzwona meduz (hydro-) lub w specjalnych kieszeniach lęgowych (Stygiomedusa) - pączki u polipów to uwypuklenie obu warstw ciała łącznie z mezogleą - meduzoidy- pączkujące meduzy nie odrywające się od kolonii, o uproszczonej budowie - podział: - podłużny u niektórych Hydrozoa i Hexacorallia - poprzeczny u Hydry, Scyphozoa i Anthozoa - dzielić mogą się larwy niektórych hydro-, scyfopolipów i koralowców - strobilacja jednokrążkowa- odcina się 1 efyra - strobilacja wielokrążkowa- odcina się wiele efor, przez pewien czas ułożone jak stos talerzy - Regeneracja: - stułbia może się odtworzyć z 1/200 ciała - izolowane czułki nie maja tej zdolności - przy regeneracjo czynne są przede wszystkim k. śródmiąższowe, interstycjalne - polipy koralowców regenerują się - u hydromeduz regeneracja jest słaba - Ruch: - tworzenie nibynóżek, ruchy rzęsek i włókiem mięśniowych - ruchy mięśniowe- następują na skutek skurczów entodermalnych, za pomocą tych komórek polipy wydłużają się i skracają - przy wydłużaniu ciała czynne są mięśnie okrężne i poprzeczne przegród - Hydra- odczepia tarcze podstawowa od podłoża i przysuwa ja do bieguna oralnego swojego ciała, wtedy odczepia ten biegun - u meduz skurcze mięśni rurki żołądkowej popychają pokarm dalej, odwrotne fale skurczowe wydalają na zewnątrz niestrawione resztki - pływanie meduz- skurcze mięśni subumbrelli, współdziałają z tym mięśnie velum (z jamy subumbrellarnej woda zostaje wyrzucona- meduza płynie w odwrotnym kierunku) - rozkurcz umbrelli w skutek sprężystości mezoglei - Odżywianie: - pokarm zwierzęcy - chwytana za pomocą czułków - Trawienie: - początkowa część jamy gastralnej - komórki gruczołowe (ich wydzielina prześlizgiwanie się zdobyczy) - układ pokarmowo-naczynowy- pokarm oblany wydzieliną trawienną - cząsteczki nadtrawionej masy pobierane drogą fagocytozy przez k. główne entodermy - ruchy układu gastro-waskularnego, ruch wici komórek entodermalnych - przemieszczenie masy pokarmowej po całym ciele - wydalanie: - resztki wydalane z entodermy z jamy gastralnej na zewnątrz - często resztki gromadzone są w specjalnych komórkach entodermy i ektodermy - usuwane z ciała lub rozpadają się - Oddychanie: całą powierzchnią ciała - niektóre żyją w symbiozie z glonami (dostarczają tlen) - wrażliwość na bodźce: - brak ośrodkowego ukł. nerwowego - podniet są duże na czułkach - bodzce dotykowe odbierane są wszędzie z wyjątkiem eksumbrelli (jest pozbawiona kom. nerwowych ich wypustek) - są wrażliwe na światło (nawet te bez narządów światłoczułych) - Fosforescencja: - niektóre ślinie świecą - Ekologia: - wodne swobodnie pływające i osiadłe - krab pustelnik + ukwiał - Rozmieszczenie: - zależne od wiatrów i prądów - większość to org. stenotermiczne- nie znoszące dużych wahań temperatur - Rafy koralowe: - r. przybrzeżne - r. barierowe - atol z laguną - rafy występują w strefach tropikalnych - Filogeneza: - powstały w morach późnego prekambru - przodkowie pyli wolno pływający - polipy są pierwotniejsze	- symetria dwupromienna, disymetria - jamochłony z okolicą zmysłową na biegunie apikalnym - 8 południkowymi szeregami płytek rzęskowych - 2 czułkami z komórkami czepnymi - jeden system jam (układ pokarmowo- naczyniowy) - Budowa ciała: - ciało wyciągnięte wzdłuż osi głównej kształt kulisty, elipsoidalny, walcowaty - otwór gębowy we wgłębieniu, prowadzi do ektodermalnej gardzieli - na biegunie przeciwgebowym leży narząd równowagi - 8 pasm nabłonkowych, na nich wznosi się pewna liczba płytek rzęskowych tworzących „żebra” - czułki tkwią w specjalnych kieszeniach, są po 2 przeciwległych stronach - układ pokarmowy (gastralno- waskularny): - zbudowany 2symetrycznie - otwór gębowy, przypłaszczona gardziel, żołądek z lejkiem o przekroju poprzecznym, - naczynie apikalne- dzieli się dwukrotnie w sąsiedztwie narządu zmysłowego, uchodząc 2-4 otworkami na biegunie przeciwległym - od żołądka odchodzą 2 naczynia w kierunku czułków: naczynia boczne albo transwersalne (dzielą się dwukrotnie, wpadając do 8 naczyń żebrowych ) - od żołądka odchodzą jeszcze 2 przewody - naczynia gardzielowe (mogą się kończyć ślepo lub uchodzić do naczyń żebrowych) - ektodermalne komórki jamy gębowej i gardzieli są orzęsione - wiele żebropławów ma zupełni inny zarys budowy niż wyżej - ciało pokrywa jednowarstwowy nabłonek ektodermalny o licznych komórkach interstycjalnych - komórki gruczołowe - komórki orzęsione w okolicach otworu gębowego - płytki rzęskowe: - utworzone ze zlepionych ze sobą szczególnie długich i silnych rzęsek - rozpoczynają się na ciele żebropława w oddaleniu od bieguna apikalnego i nie dochodzą do bieguna przeciwległego - od 8 „żeber” przebiegają, łącząc się po dwa pasma orzęsionych komórek - rynienki rzęskowej, od narządu zmysłowego odchodzą 2 orzęsione pola - płytki biegunowe - brak parzydełek - na czułkach żebropławów występują komórki czepne - kolloblasty - kolloblasty- uwypuklona część okryta klejącymi ziarnami, ze spiralnie skręconym włóknem, z delikatnej nici osiowej - kolloblasty to przekształcone komórki, a knidy to produkty knidoblastów - Układ nerwowy: - sieć komórek nerwowych i ich wypustek przebiegających pod nabłonkiem całej powierzchni ciała - w pewnych miejscach sieć się zagęszcza w pasma - pasma odchodzą do narządów zmysłów wzdłuż rynienek orzęsionych i żeberek - na brzegu otworu gębowego przebiega okrężne pasmo nerwowe - Narządy zmysłów: - komórki zmysłowe rozrzucone w nabłonku na całej powierzchni ciała - statocysta (na biegunie apikalnym)- narząd równowagi - statolit wytwarzany z fosforanu wapnia wydzielonego przez komórki płytek biegunowych, wspiera się na 4 długich, zlepionych, pączków rzęsek - Mezoglea: - masa galaretowata obfitująca w wnikające komórki - brak komórek nabłonkowo mięśniowych - włókna mięśniowe przebiegają pod powierzchnia nabłonka entodermalnego w pasmach podłużnych, poprzecznych i skośnych - gonady obojnakie leżą w ściankach naczyń żebrowych - Rozród i rozwój: - wiele z nich dojrzewa płciowo zaraz po wykluciu się z jaja, kiedy są małe - później gonady uwsteczniają się i żebropławy osiągają ostateczne rozmiary - wtedy po raz 2 wytwarzają jaja i plemniki - dyssogonia - jaja wydostają się przez układ gastro-waskularny - jajo rozbite na 4 komórki, z których każda izolowana może odpowiednio mniejszą larwę z 2 a nie 8 „żeberkami” - izolowane elastomery w stadium 2komrókwym dają larwy o 1 czułku i 4 „żeberkach” - gastrula tworzy się przez gastrulację epiboliczną - brak rozrodu bezpłciowego - duże właściwości regeneracyjne - Odżywianie: - żarłoczni drapieżcy - otwór gębowy i gardziel mogą się znacznie rozszerzać przy połykaniu - w gardzieli zachodzą wstępne procesy stawienia - Bodźce zmysłowe: - skurcze płytek rzęskowych zależą od wpływu układu nerwowego - przy przecięciu „żeberka” płytki rzęskowe biją dalej - Fosforescencja: - u wielu Ctenophora - Ekologia: - składnik planktonu pełnego morza - zamieszkują morza od ich powierzchni do głębin (3000m) - Filogeneza: - odszczepiły się od wspólnego pnia jamochłonów	(I)- Robaki- bezkręgowce o dwubocznej symetrii ciała i kształcie wydłużonym, o narządach wydalniczych typu protonefrydiów lub metanefrydiów i ośrodkowym układzie nerwowym. - Robaki pozbawione są praktycznie odnóży- ruch dzięki skurczom i rozkurczom nie rozczłonowanego wora powłokowo mięśniowego. (II)- drobne, nieprzekraczające 1 mm morskie robaki - swobodnie żyją na dnie - ciało obłe, lekko spłaszczone, pokryte urzęsionym monocyliarnym nabłonkiem ze swoistym aparatem szczękowym - część przednia u form najprymitywniejszych znacznie wydłużona, u większości zaokraglona, wyposażona w długie rzęski - odcinek przedni oddzielony od reszty ciała lekkim przewężeniem lub przedłuża się bezpośrednio w część zawierającą narządy wewnętrzne - brak kutikuli - całe ciało pokryte jednowarstwowym nabłonkiem monocyliarnym - muskulatura tylko w gardzieli - parenchyma słabo rozwinięta (luźna tkanka wypełniająca pierwotną jamę ciała miedzy jelitem narządami rozrodczymi i powłoka ciała) - narząd czucia 4-6 par długich rzęs w części przedniej - 2 krótkie sztywne rzęski - przed otworem ustnym statocysta - układ nerwowy bardzo prosty, ściśle związany z nabłonkiem - gardziel wyposażona w zestaw aparatu szczękowego w postaci poprzecznej płytki podstawowej często z dodatkową parą i parą szczek - szczękom towarzysza odpowiednie gruczoły (gardzielowe lub ustne) - przełyk przechodzi w jelito bez odbytu - Narządy rozrodcze: - obojnaki z tendencja do protandrii - jądra- kilku segmentowe narządy parzyste w tylnej części ciała - u dobrze rozwiniętych mięsisty penis - różna postać plemników (zgrubiała główka i długi ogonek, lub bez ogonka) - pojedyncze jajniki (pośrodku ciała) - pochwa - w rzędzie Bursovaginae pochwa i torebka „bursa” występują stale lub czasowo - „bursa” to zbiornik nasienny, posiada słabe ścianki - Rozród: - prócz wprowadzania spermy przez otwór pochwy u innych, zachodzi zaplemnianie po przez wczepienie plemników bezpośrednio pod powłokę ciała - zapłodnione jaja składane na zewnątrz - urzęsiona larwa - rozwój bez przeobrażeń - Występowanie: - cala półkula północna, na południu prawdopodobnie tez występują - Ekologia: - płytkie przybrzeżne wody na bardzo drobnym pasku lub ile - na glonach i podwodnych roślinach - bytują pełzając - Klasyfikacja: * rząd: Filosperoida: - prymitywne - plemniki nitkowate - brak bursy i pochwy - narząd kopulacyjny słabo rozwinięty - muskulatura gardzieli słaba - szczękowy aparat prosty - brak narządu zmysłu czołowego * rząd: Bursovaginoidea - ukształtowana bursa i często pochwa - plemniki różnych kształtów (nie nitkowate) - na przodzie ciała organ zmysłowy - ciało miernie wydłużone - część przednia wyodrębniona z dużymi rzęsami - gardziel i aparat szczękowy dobrze rozwinięte ……………………………………. TREMATODA- przywry - Budowa ciała: - 0,5 mm- kilkanaście mm - niektóre osiągają duże rozmiary do 1m - wydłużony kształt ciała też liściowaty, krążkowaty - narządy czepne (zawsze bez haków) - aparat czepny ograniczony jest do słabo rozwiniętej przyssawki gębowej (u pasożytów krwi całkowicie uwsteczniony) - odróżniamy 2 przyssawki: gębową brzuszną - u Aspadogastrea- na tylnym końcu ciała tarczka przylgowa (powierzchnia podzielona na komory szeregami przegród) - niektóre gatunki gruczoły wydzielające lepka ciecz (Strigeida) - przyssawki właściwe (acetabula)- tworzą zróżnicowana masę mięśni (włókna okrężne, południkowych, promienistych, oddzielonych od parenchymy włóknista powięzią) - brak nabłonka rzęsistego - elastyczny oskórek (pokryty często, częściowo lub całkowicie łuskami) - błona podstawna - wydłużonych podskórkowych komórek - kutikula nie jest martwym tworem, bierze żywy udział w przemianie materii - zewnętrzna warstwa tworzy mikrokosmki (duża powierzchnia wymiany gazowej) - zewnętrzna warstwa powłok oddzielona od wewnętrznych błona podstawną - pod błona podstawna są włoka okrężne, pod nimi włókna podłużne, mięśnie skośne krzyżują się pod kątem 45 stopni - Miąższ (parenchyma): - jak u wirków tylko: - większa rola gromadzenia glikogenu - komórki silniej zwakuolizowane - Układ pokarmowy: - otwór gębowy po stronie brzusznej, u innych na przednim końcu ciała na dnie przyssawki (wyj. u Bucephalidae bliżej środka ciała) - przedgardziel prowadzi do gardzieli o umięśnionych ściankach, krótkiego przełyku - u Bucephalidae jelito w końcowej części się rozszerza - obydwie gałęzie widełek biegną po bokach ciała i kończą się ślepo - obydwie gałęzie jelita mogą mieć krótszy lub dłuższy przebieg i kończyć się ślepo - u niektórych otwierają się na zewnątrz po obu stronach układu wydalniczego - jelito środkowe wysłane nabłonkiem rzęskowym - Układ wydalniczy: - typ nefrydialny - odchodzące od komórek płomykowych naczynia odprowadzające dochodzą do naczyń grubszych - zebrane w naczynia główne znajdują ujście w pęcherzu wydalniczym (kształty Y V) - naczynia główne- przedłużenie widełek pęcherza - otwór wydalniczy pojedynczy, na tylnim końcu ciała - Układ chłonny: - chłonka krąży poprzez szczeliny w parenchymie i na drodze osmozy - wzdłuż boków ciała biegną podłużne naczynia (najczęściej 3 pary) - kurczliwość ich ścianek sprzyja krążeniu - Układ nerwowy: - 2 zwoje nerwowe (pomiędzy przyssawką gębową a gardzielą) - zwoje połączone są poprzecznym spoidłem - 3 pary nerwów unerwia przyssawkę - nerwy brzuszne najgrubsze - Narządy zmysłów: - rozsiane na przyssawkach komórki czuciowe - plamki oczne tylko u larw - Układ rozrodczy: - obojnaki - nieliczne rozdzielnopłciowe *męki: - jądra- 2 pęcherzyki, u Aspidogastrea 1, u Schistosomatidae więcej - gruczoły prostatyczne - przewosy - od jąder odchodzą przewody wyprowadzające, łączą się w wspólny nasieniowód, przechodzi w przewód wytryskowy (część końcowa prącie) - niekiedy końcowa część przewodu wytryskowego rozszerza się w pęcherzyk nasienny - do pęcherzyka uchodzą liczne komórki gruczołów krokowych - torebka prąciowa (prącie, przewód wytryskowy, część prostetyczna, pęcherzyk nasienny) - prącie znajduje ujście na zewnątrz do przedsionka płciowego *żeński: - jajnik zawsze pojedynczy (kulisty, owalny) - krótki jajowód z nabłonkiem rzęskowym - chwytacz jaj- wychwytuje komórki jajowe do jajowodu (reguluje przesuwanie jaj do jajowodu) - jajowód prowadzi do rozszerzenia, w którym znajduje się ujście inne przewody, odchodzące od 2 żółtników (po bokach ciała, na zewnątrz pni jelitowych) - wydzieliny tych gruczołów, zebrane w ootypie, dostarczają materiał do budowy skorupki - z ootypem łączy się zbiornik nasienny - pęcherzyk z krótką szyjką, w którym zbierają się plemniki kopulującego partnera - od ootypu odchodzi również długa, skręcona w pętle cewka maciczna - od- ootypu odchodzi krótki przewód - przewód Laurera (otwiera się po stronie grzbietowej)- usuwa nadmiar wydzielin żółtników i gruczołu Mehlisa - gruczoł Melisa- jego wydzielina stanowi rozpuszczalnik dla wydaliny wytwarzanej przez żółtniki (tworzenie skorupki , odżywianie zarodka w jajku) - Formowanie jaj: - jaja złożone (nie 1 jajo a zespól wielu jaj) - do ootypu synchronicznie z k. jajową wchodzi pewna liczba komórek żółtkowych, otaczają one zapłodnioną wcześniej k. jajową - Komórka żółtkowa- materiał odżywczy dla komórki jajowej, a potem dla rozwijającego zarodka - produkowane przez żółtniki- vitellaria - skorupkę jajową tworzy sklerotyna - w żółtku komórek żółtkowych- presklerotyna - formowanie skorupek odbywa się już w początkowym odcinku macicy - Rozmnażanie: - liczne, drobne jaja - duże jaja są u motylicy wątrobowej (żyje 11 lat, dziennie wydala 6000 jaj) - jaja motylicy: owalne, o jasnej, złocistożółtej lub ciemnej skorupce - pozbawione długich włókienek - Rozwój: - - po bruzdowaniu larwa- miracidium pokryta rzęskami (bez rzęsek u Aspidogastra i nielicznych DDigenea) - u Dicrocoelium dentriticum miracidum rozwija się w przewodzie pokarmowym żywiciela - Budowa ciała miracidium: - przedni koniec ciała- kurczliwa brodawka (ułatwia wniknięcie do ciała mięczaka) - po obu stronach brodawki otwierają się gruczoły (histolityczna wydzielina) - plamki oczne na przednim końcu ciała - przy wyborze żywiciela kierują się chemotaktyzmem (przyciągane są przez wydzielinę pewnych gatunków ślimaków) - jelito pierwotne- skupienie komórek w przedniej części ciała - zawiązek układu nerwowego - 1 lub 2 pary komórek płomykowych z dwoma otworami wydalniczymi (w tylnej części) - skupienia komórek rozrodczych, z których powstają dalsze stadia larwalne l. Larwa wnika do ciała mięczaka - traci pokrywę rzęskową - przekształca się w owalny lub wydłużony woreczek- sporocystę 2. Sporocysta - uwstecznienie wszystkich narządów (oprócz protonefrydiów) - pozostają skupienia komórek rozrodczych z których powst. redie 3. Redie - zbudowana z 2 rodzajów komórek: * ścienne- liczniejsze o piankowej strukturze * rozrodcze- odrywają się, wpadają do jamy i rozmnażają się tworząc skupienia - redie są wydłużone - na tylnej części 2 krótkie, płatowate wyrostki - przednia część- krótkie woreczkowate jelito - mięsista gardziel z gruczołami ślinowymi - układ nerwowy i protonefrydialny (zawiązki) - otwór przez który wydostają się dalsze stadia larwalne 4. Cerkarie - wewnętrzna organizacja przypomina dorosłego osobnika (są wyjątki) - tylko ukł. płciowy - charakter zawiązku - układ wydalniczy ma u postaci dojrzałej tylko większą liczbę komórek płomykowych - występują narządy larwalne - ogon- narząd ruchu - opuszczają ślimaka i szukają nowego żywiciela (pływają) - kilka typów cerkarii zależnie od kształtu ogonka: * furcocerkarie- ogonek rozwidlony * microcerkarie- zredukowany ogonek lub jego całkowity brak * lophocerkarie- bardzo gruby ogonek * trichocerkarie- ogonek o długich, licznych szczeciach * cystocerkarie- ciało nicowane w silnie rozszerzonej początkowej części ogonka * i wiele innych - po opuszczeniu mięczaka wnikają do II żywiciela pośredniego (ryby, płazy, stawonogi, ptaki, ssaki) - po wniknięciu cerkarie otorbiają się 5. Metacerkarie - gubią narządy larwalne (wyrostek ogonkowy, sztyleciki) - rozwój układu rozrodczego (może doprowadzić do rozrodu larwy, orogeneza, spermatogeneza) - orogeneza- dojrzewanie gonad, tworzenie jaj - u innych przywr jest 1 żywicie, ich cerkarie otorbiają się (metacerkaria) na wodnych roślinach lub na powierzchni wody - dostają się do żywiciela ostatecznego z paszą …………………………………………… - I. wiele autorów uważa, że redie i cerkarie pwstają droga poliembrionii (2 formy larwalne były by potomkami zarodka utworzonego w jaju) -II. Inni autorzy określają rozwój pozazarodkowy jako heterogonię - przemianę pokolenia płciowego (motylica, radie, cerkarie) - Ruch: - brak właściwych narządów ruchu - larwy zaopatrzone w rzęski (miracidium) lub wyrostki ogonkowe (cerkarie) - ruchy bierne - Odżywianie: - śluzem, wydzielanymi przez skórę, żółcią, krwią, rozpadającymi się komórkami błony śluzowej - trawienie- pozakomórkowe - Oddychanie: - oddychanie beztlenowe - wymiana gazów całą powierzchnia ciała - Metabolizm: - węglowodanowy (gromadzenie i zużywanie węglowodanów) - zużywają glukozę i monnozę - na kutikuli mikrokosmki - Ekologia: - pasożyty kręgowców - motylica wątrobowa występuje tylko u przeżuwaczy (owce, bydło),ale też u roślinożernych, wszystkożernych i człowieka - Clonorchis sinensis- przewód żółciowy wątroby CESTODARIA - pasożyty jelita lub jamy ciała ryb (wyjątkowo żółwi) - płazińce w odróżnieniu od tasiemców bez skoleksu i segmentacji - kształt ciała listkowaty (rzadziej taśmowate) - brak jelita - przewody płciowe męskie i żeńskie uchodzą oddzielnymi otworami - larwa- lycophora- na końcu ciała 5 par haczyków grupa silnie rozwiniętych gruczołów (ujście z przodu ciała) - są zbliżone bardziej do Monogenea niż do tasiemców, ponieważ: - brak skoleksu - aparat czepny na końcu ciała w postaci lejka - larwa zaopatrzona w 10 haczyków TEMNOCEPHALA - drobne, 1-3mm - zwierzęta współbytując ze słodkowodnymi skorupiakami jako synoiki - Budowa ciała: - przedni odcinek ciała- ruchome czułki (2-12) - tylni koniec- krążkowata, silnie umięśniona przylga osadzona na szypułce - syncycjalny nabłonek, bez rzęsek, zaopatrzony w rabdity - Układ pokarmowy: - otwór gębowy prowadzi do walcowatej lub bułeczkowatej gardzieli - jelito woreczkowate z bocznymi wypuklinami - Układ wydalniczy: - protonefrydia - rozgałęzione naczynia (otwierają się na stronie grzbietowej, w przedniej okolicy ciała za pomocą 2 pęcherzyków) - Układ nerwowy: - substancja miąższowa przed otworem gębowym - odchodzących od niej 3 par nerwów podłużnych - nad mózgiem mogą występować plamki oczne z komórkami światłoczułymi - Rozmnażanie: - obojnaki - męskie i żeńskie przewody płciowe uchodzą w wspólnej zatoce płciowej (tylna cz. ciała) - Ekologia: - żyją jako zewnętrzniaki lub w jamie skrzelowej słodkowodnych skorupiaków	Obejmuje: - Robaki spłaszczone grzbietowo-brzusznie o worze powłokowo-mięśniowym - jednowarstwowy nabłonek - warstwa włókien mięśniowych przylegających do nabłonka - miąższ -parenchyma - układ trawienny prymitywny (pasożyty brak) * ektodermalna gardziel * entodermalne jelito środkowe, zakończone ślepo - układ wydalniczy - protonefrydia - układ rozrodczy obojnaczy, bardzo złożony TURBELLARIA- wirki - ciało wydłużone lub liściaste z orzęsionym nabłonkiem - otwór gębowy i płciowy po stronie brzusznej - jelito środkowe zawsze ślepo zakończone/ u wirków bezjelitowych funkcję jelita przejmuje miąższ - rozwój przeważnie prosty - obojnakie - Budowa ciała: - kilka mm do kilka cm - przedni koniec ciała- zmysł dotyku zwykle wyodrębniony, zawiera czułkowate lub płatowate wyrostki - „oczy” narządy światłoczułe - bezbarwne oraz także żywe kolory: żółte i zielone (symbiotyczne glony) - Wór powłokowo-mięśniowy: - z jednowarstwowego urzęsionego nabłonka i warstw włókien mięśniowych - pomiędzy komórkami nabłonka rozsiane są komórki czuciowe i gruczoły skórne - 2 rodzaje gruczołów: wytwarzające śluz (tworzenie niteczek, na których się mogą zawieszać), produkujące wydzielinę o stałej konsystencji - wydzielane przez gruczoły wydzieliny stałe: * rabdoity- postać drobnych pałeczek z jednorodnej subst. równomiernie załamującej światło (wytwarzane w nabłonku i miąższ) np. ramity- kształt długich pręcików wygiętych esowato (wytwarzane w nabłonku) * pseudorabdoity- nieprawidłowa, guzkowata postać, zbudowane z subst. ziarnistej (wytwarzane w nabłonku) -nabłonek odgrodzony jest od warstwy mięśni elastycznych, bezpostaciową błoną podstawową z włóknami miąższowymi - pod błona podstan a mięśnie podłużne - nieraz występują mięśnie skośne - Miąższ (parenchyma): - tkanka łączna o charakterze syntycjum pochodzenia mezodermalnego - w tkance syntycjum z licznymi jarami ma szczeliny wypełnione osoczem pozatrzewowym (komórki pełzakowate i kuliste)->przyswajanie i magazynowanie pokarmu, wydalanie ubocznych produktów - krążąca w szczelinach ciecz rozprowadza subst. pokarmowe - wieki bezjeliowe: miąższ to ciągnące plazmatyczne małozwakuolizowane skupienia z k. pełzakowatymi - Układ pokarmowy: - brzuszny otwór gębowy prowadzący do gardzieli (u bezjelitowych otwiera się do miąższ) - ruchy gardzeli -mięśnie parenchymatyczne - występuje fałda gardzielowa, przyczynia się do powstania jamy okołogardzielowej (w niej tkwi gardziel)-> gardziel złożona - jeśli fałda gardzielowa uwypuklająca się w jamie okołogardzielowej, przechodzi bezpośrednio do miąższu -> gardziel fałdowa - fałda oddzielona jest od miąższu przegrodą mięśniową -> gardziel bulwiasta (!!!) - do gardzieli otwierają się przewody komórek gruczołowych - Dendrocoelum lacteum rurkowata gardziel może wysuwać się z jamy okołogardzielowej- narząd chwytny - obecne wypukliny jelitowe - u Polyclada- gardziel prowadzi do rozszerzenia jelita-żołądka - światło jelita wyściela 1warstwowy nabłonek, komórki mogą wytwarzać nibynóżki, chwytują pokarm dzięki protoplazmatycznym wypustkom na podobieństwo fagocytów - Układ wydalniczy: - typu protonefrydiów (u bezjelitowych miąższ) - przewód wydalniczy zakończony k. płomykowymi - wytwarzają wypustki, łączą się z naczyniami włosowatymi, wydaliny unoszą się prądem wywołanym przez ruch płomyka rzęskowego - układ wydalniczy to 2 główne naczynia, biegnące po bokach ciała i otwierające się 1 wspólnym otworem lub samodzielnymi otworami wydalniczymi na zewnątrz ciała - Układ nerwowy: - ośrodkowy układ nerwowy i splot skórny (siateczka pod nabłonkiem u lądowych) - ośrodkowy układ nerwowy: 2płatowy zwój mózgowy i nerwy - 2 silnie rozwinięte pnie brzuszne oraz 1 para słabiej rozwiniętych pni grzbietowych i bocznych - Acoela (w. wielogałęziste)- 6 par pni nerwowych - Eulecithophora (prostojelitowe)- 1 para nerwów brzusznych - Narządy zmysłów: - oczy- 1 czasem kilka, kilkanaście par w przedniej okolicy ciała, pozostają w związku z mózgowymi zwojami nerwowymi - kielichowate wydrążenie - dno wysłane komórkami pigmentowymi komórek kolbkowych przechodzących w komórki wzrokowej - statocysty nieliczne morskie, wypełniony cieczą pęcherzyk i drobnego statolitu z węglanem wapnia, brak u wyprawek (Triclada) - bruzdy rzęskowe- narząd chemorecepcyjny, często u wypławków słodkowodnych i morskich - komórki czuciowe- na całej powierzchni ciała - Układ rozrodczy: - obojnaki - rozrodczy męski: jądra (liczne pęcherzyki), przewody i narządy kopulacyjne - od każdego pęcherzyka odchodzi przewód odpowiadający skierowany do nasieniowodu - 2 nasieniowody łączą się w 1 przewód nasienny, a on wpada do pęcherzyka nasiennego (wnętrze trzonu kopulacyjnego) - przewód wytryskowy - prącie mięsiste, spoczywa w torebce prąciowej - rozrodczy żeński: jajniki, przewód płciowy, gruczoły płciowe - jajniki - jajowody - pochwa - przedsionek płciowy - z przedsionkiem łączy się także długą szyjką macica- w jej rozszerzeniu zbiera się nasienie partnera - jaju zasób żółtka dostarczają żółtniki (rozgałęzione cewki wzdłuż jajowodów) do jajowodów przedostają się przez lejki żółtnikowe - skorupkę buduje końcowa część jajowodu - u wirków bezjelitowych plemniki wędrują do przedsionka płciowego przez szpary miąższu, jaj wydostają się otworem gębowym lub inna szparą - Rozród: - zapłodnienie- skrzyżowanie 2 osobników - jaj występują zazwyczaj w kokonach (zawiera liczne zarodki, przytwierdzany do korzeni) - Sabussovia dioica- gatunek rozdzielnopłciowy - niektóre wirki prostojelitowe są dwojakiego rodzaju jaja: * zimowe-gruba skorupka (zapłodnienie krzyżowe) * letnie- cienka skorupka (samozapłodnienie) - u wirków jaja złożone (ektolecytalne)- właściwa komórka jajowa otoczona komórkami żółtkowymi - u Polyclada, Archeophora, Eulecithophora- jaja proste (entolecytalne) - rozwój u większości prosty jedynie u Polyclada- larwa Mullera (jajowata z 8 wyrostkami) - rozmnażanie bezpłciowe przez podział poprzeczny - Ruch: - małe: rzęski - większe ruchy pełzakowate - Odżywianie: - odżywiają się okrzemkami, glonami, pokarmem miernym lub mieszanym i większe zdobycze uprzednio trawione zewnętrznie - narząd chwytny -długa gardziel - wirki bezjelitowe bez ukł. pokarmowego trawią w środkowej części syncycjalnej tkanki miąższowej - wypławki słodkowodne mogą rok nie jeść - Wydalanie: - wirki bezjelitowe- wydala miąższ - protonefrydia- regulują ciśnienie osmotyczne cieczy - właściwe wydalanie jest dzięki komórkom przylegającym w pewnym odcinku do ścianek naczyń wydalniczych (gromadzą wydaliny i oddają je do światła naczynia wydalniczego) - Oddychanie: - całą powierzchnią ciała - Wrażliwość na bodźce: - wrażliwe na zmianę temp. wody- termotaksja - unikają ostrzejszego światła - Regeneracja-dalece posunięta MONOGENEA- skrzelowce - drobne, kilku milimetrowe płazińce - spłaszczone grzbietowo- brzusznie, rzadziej walcowate - na tyle widoczna tarczka czepna (opisthohaptor) z hakami i klamarami - Budowa ciała: - brak urzęsionego nabłonka i obecność bezpostaciowego skórka pokrywającego ciało - pod oskórkiem warstwa mięśni okrężnych, 1-2 warstwy mięśni skośnych i ostatnia między tymi ostatnimi warstwa włókien podłużnych - tarczka czepna zaopatrzona we własne mięsnie - narządy czepne są słabiej rozwinięte na stronie czepnej niż na tylnej - przywieranie przedniego końca do żywiciela wynika z wytwarzania lepkiej cieczy przez gruczoł - tylne narządy czepne występują jako tarczka czepna, płytko lub głęboko uwypuklona z własną muskulaturą - obecność brzeżnych kolców lub kolców pokrywających całą tarczkę, chroni pasożyty przed zmyciem ich przez prąd wody - narządy czepne umożliwiają życie w żywicielu - Układ pokarmowy: - otwór gębowy przykońcowo na stronie brzusznej i wyjątkowo w przedniej części ciała na dnie przyssawki - otwór prowadzi do gardzieli o umięśnionych ścianach - wysysanie płynów- skurcz włókien, rozszerzenia światła gardzieli, ciśnienie - gardziel prowadzi do ślepo zakończonego jelita środkowego (rozwidlone) - Układ wydalniczy: - otwory wydalnicze w przedniej części po stronie grzbietowej, na wysokości gardzieli - stanowią ujście pęcherzyków obydwu głównych przewodów wydalniczych, światło tych ostatnich pokryte rzęskami - Układ nerwowy: - zwój mózgowy: 2 skupienia zwojów nerwowych, połączonych poprzecznym spoidłem - Narządy zmysłów: - plamki oczne z soczewkami, umieszczone nad mózgiem, u Polyopisthocotylea liczba jest zmienna - brodawki czuciowe na całym ciele, najczęściej na krążku czepnym - Układ rozrodczy: -męski: - liczba jąder zmienna zależy od gatunku, u większości Polyopisthocotylea są liczne - przewody odprowadzające łączą się w nasieniowód -ujście w prąciu - prące uchodzi w przedsionku płciowym - do narządu kopulacyjnego odprowadzają wydzieliny gruczoły prostetyczne (rurka z haczykami i kolcami u ) Polyopisthocotylea - protandria- wcześniejsze dojrzewanie jąder niż jajników - żeński: - macica przedłużenie jajowodu, długiego przewodu skierowanego do pochwy - rozszerzenie jajowodu ootyp- otoczone gruczołami Melisa (wydzielina bierze udział w tworzeniu skorupki jajka) - zawsze pojedynczy jajnik - ujście pochwy głównie po stronie lewej osi ciała - żółtniki położone są po obu bokach ciała , wydzieliny tych gruczołów są odprowadzane do jajowodu - u Polyopisthocotylea występuje przewód jelitowo-płciowy łączy jeden z pni jelita z jajowodem, usuwa do jelita nadmiar żółtka zebranego w jajowodzie - Rozród: - obojnaki i jajorodne - wykluwające się larwy oncomiracidium zaopatrzone w urzęsiony nabłonek, przypominają postać dojrzałą - rozwój prosty - z wyjątkiem Udonelli wszystkie larwy pływają w wodzie w poszukując żywicieli - są też gatunki żyworodne - Ekologia: - wyst. na skrzelach i skórze ryb, Polyopisthocotylea pasożytują jamie gębowej, przednim odcinku przewodu pokarmowego i pęcherza płazów CESTODA- tasiemce - małe, czasem dochodzą do kilkunastu metrów długości - spłaszczone grzbietowo-brzusznie, taśmowate - skoleks - szyja (collum) - łańcuch (strobila) złożony z członów - tylko tasiemce jednoczłonowe nie maja członów - Budowa ciała: - 0,5mm- kilkanaście metrów - niekiedy są walcowate - narząd czepny- skoleks (przyssawki, haki)- brak ich u Caryophyllaeus - 3 rodzaje narządów czepnych: * przyssawki właściwe (acetabulia) zaokrąglone, wyodrębnione z powierzchni ciała, z własna muskulaturą * bruzdy przyssawkowe (bothridia) z własna muskulaturą, płaksie, mało wyodrębnione, mogą być podzielone na bruzdy wtórne lub być osadzone na szypułkach * bruzdy przylgowe (bothria), podłużne wgłębienia skóry, brak własnej muskulatury, mieszczą się na stronie grzbietowej i brzusznej - haki osadzone na krótkim ryjku, tworzą 1, 2 lub więcej wieńców - ryjki za pomocą wciągaczy mogą się wsuwać do odpowiednich pochewek - w szyi mieści się strefa proliferacyjna (w niej odkładane są nowe człony) - odcinek ciała poza szyja - łańcuszek jest segmentowany - proglotydy- poszczególne człony zawierające zespół narządów płciowych - w strefie proliferacyjnej odkładają są nowe człony: - przód- człony szersze niż dłuższe - środek- kwadraty - tył- są dłuższe niż szersze - ostatnie człony są najstarsze, jeśli odrywają się od strobili po wypełnieniu macicy jajami, są to człony apolizyjne - gdy odrywają się wcześniej- człony anapolizyjne - gdy człony uwalniają się przed dojrzewaniem narządów rozrodczych - cz. hyperapolizyjne - wór powłokowo mięśniowy jak u przywr, ale tu pogrążony w parenchymie nabłonek tworzy bardziej prawidłowa warstwę - zew. warstwa ciała pokryta jest rąbkiem mikrokosmków i przewiercona porowatymi kanałami - gruczoły skórne- ograniczają się do „narządów ciemieniowych”, a u niektórych krawędzi członów (Moniezia) - warstwa mięśni okrężnych przylega do oskórka, pod nią mięśnie podłużne - mięśnie miąższowe- silnie rozinięta warstwa włókien ułożonych poprzeczni, zwłaszcza podłużne/ oddzielają warstwę korowa od rdzeniowej - w miąższu występują ciałka wapienne silenie załamujące świtało - Układ pokarmowy: brak - Układ wydalniczy: - najbardziej prymitywny składa się z 2 bocznych naczyń (po str. grzbietowej, zaginają się koło skoleksu- biegną po stronie brzusznej- człon końcowy otwór wydalniczy) - pęcherz wydalniczy u tych, u których odpadają końcowe człony- naczynia wydalnicze otwierają się oddzielnie - układ drabinkowy - główne naczynia połączone są z komórkami płomykowymi za pomocą naczyń włoskowatych - Układ nerwowy: - zwoje mózgowe w skoleksie - podłużne pnie nerwowe - głównie pnie nerwowe odchodzą ku tyłowi, biegną na zewnątrz naczyń wydalniczych - Narządy zmysłów: - brak - słabo rozwinięte komórki czuciowe - Układ rozrodczy: - obojnaki (wyj. niektóre Acoleidae) - w każdym członie rozwija się pełny zestaw narządów płciowych - tasiemce jednoczłonowe maja 1 zestaw tego typu - hermafrodytyzm protandryczny- rozwój gruczołów męskich poprzedza rozwój żeńskich narządów - nierzadko w przedniej części strobili (człony męskie), w tylnej człony żeńskie * Męskie narządy: - jądra- liczne pęcherzyki w pobliżu strony grzbietowej - od jąder odchodzą włosowate przewody wyprowadzające (odprowadzają plemniki do nasieniowodu) - nasieniowód (może tworzyć rozszerzenia): ^ rozszerzenie przed ujściem torebki prąciowej- zew. pęcherzyk nasienny ^ rozszerzenie w samej torebce- wew. pęcherzyk nasienny - torebka prąciowa otacza: prącie i przewód wytryskowy * Żeńskie narządy: - jajniki- po brzusznej stronie ciała, przewężony w środku - jajowód- często rozszerzony w części proksymalnej, ścianki rozszerzenia umięśnione (regulacja przedostawania się oocytów z jajnika do jajowodu) - pochwa rozszerzająca się w zbiornik nasienia - ujście pochwy najczęściej w pobliżu otworu torebki prądowej (wspólne zagłębienie= przedsionek płciowy) - dalej jajowód zmierza do ootypu otoczonego gruczołami Mehlisa - przed ujściem do ootypu wpada do jajowodu przewód żółtnikowy - żółtniki - Gruczoły Mehlisa - od ootypu odchodzi macica - macica przybiera różną postać - u Cyclophyllidea macica nie ma własnego otworu, przybiera postać cewki z bocznymi wypuklinami lub rozgałęzieniami - tasiemce z otworem- jaja składane są w miarę ich dojrzewania - tasiemce bez otworu- rozpadanie się członu - człony w pobliżu skoleksu nie mają narządów płciowych, w miarę oddalania się od szyi najpierw kształtują się narządy męskie, potem żeńskie - częste samozapłodnienie[przedsionek płciowy zamyka się, nasienie przepływa do pochwy] - krzyżowe zapłodnienie między sąsiadującymi członami - spermatogeneza komórki powstałe z kolejnych podziałów spermatogonii, tworzą zespół syncycjalny (w nim rozwijają się spermatocyty I i II rzędu) - plemniki są kopulacji sa magazynowane w zbiorniku nasiennym - Rozwój: - 3 fazy: bruzdkowanie, preonkosfery i onkosfery - po wejściu do macicy oocyt przechodzi 2 podziały z wytworzeniem ciałek kierunkowych dojrzałe jaja z dwoma przedjądrzami męskimi i żeńskimi rozpoczyna 1 podział bruzdkowania 1. podczas bruzdkowania tworzą się 3 typy elastomerów: *makromery (ich cytoplazma otacza zarodek- osłonka zew. poza nimi do osłonki przechodzą komórki żółtkowe) *mezomery *mikrometry 2. faza preonkosfery: mikrometry degenerują, mezomery dzielą się intensywnie i różnicują - tworzenie osłonki wewnętrznej z różnicowania się kilku k. na powierzchni zarodka (u Pseudophyllidae- jest orzęsiona, nazywa się embrioforem) 3. faza onkosfery: - wewnątrz embrioforu zarodek zostaje otoczony błoniasta osłonką onkosfery - z 6 komórek na biegunie zarodka powst. haczyki embrionalne (ułożone w 3 pary)- u Cyclophyllidea 2 komórki przekształcają się w gruczoły penetracyjne (ich wydzielina pomaga dojrzałej onkosferze uwolnić się z osłonek i przebić ściany żywiciela pośredniego) - większość komórek zarodka różnicuje się na: k. somatyczne i germinatyczne (dużo RNA, z nich rozwija się larwa tasiemca) - schematy rozwoju: 1. Pseudophyllida, Tetraphyllidae, prawdopodobnie Diphyllidae - urzęsiona larwa, (coracidium) zostaje połknięta przez widłonoga (oczlik) ^ w jelicie onkosfera uwalnia się od embrioforu, dostaje się do jamy ciała - przetwarza się w jego jamie ciała w procerkoid (wydłużona, z tyłu krążkowaty przydatek ogonowy z 6 hakami (cerkomerami)) - w II żywicielu pośrednim (ryba) larwa dostaje się do jej jamy ciała, osiedla się w mięśniach wątrobie, śledzione lub gruczołach płciowych, przekształca się w plerocerkoid (3cm), - połknięty przez żywiciela ostatecznego zmienia się w dojrzałego osobnika (człowiek) 2. Cyclophyllidae - brak wolnego stadium larwalnego - 1 żywiciel pośredni - z jaja wypełza 3 hakowa larwa- onkosfera - przenika do jamy ciała (różne postacie): * tetrathyridium- wydłużona, zwarta budową wyciągnięta lub wpuklon główka * cysticerkoid- skoleks wpuklony z szyjką, otoczony podwójna fałda pęcherzyka * cercocystis- przydatek ogonowy i 6 haków * cysticercus- pęcherzyk o cienkich ściankach z ciecz, skoleks rozwija się wtórnie

---