Fryderyk schiller, Zbójcy

Wstęp:

Epoka burzy i naporu: niezadowolenie młodych twórców mieszczańskich ze stosunków feudalnych, nastroje rewolucyjne. Wpływ Rousseau: Nowa Heloiza i Emil. Pod wpływem Younga otoczenie kultem Szekspira. Wśród Niemców Hamman i Herder. Rewolucyjna treść utworów, ale nie forma. Zaniedbania formy (inaczej niż np. Lessing). Upodobanie dramatu. Chęć wykazania oryginalności wobec zwykłych ludzi. Gwałcenie reguł dramatycznych. Nową epokę otwiera na dobre twórczość Goethego. Leisewitz, Klinger, Lenz, Heinrich Wagner, Christian Schubert.

Powstanie `zbójców'.

Pomysł napisania tragedii poddałoautorowi opowiadanie Schuberta „Przyczynek do historii ludzkiego serca. Pierwszy ukończony i ogłoszony utwór Schillera. Schubert charakteryzuje sytuację Niemiec i nastroje. Dramat miał w przejmujący sposób ukazywać „wstrząsające nieszczęścia”. Zapożyczenia z Klingera, Szekspira, don Kichota, Fieldinga, ale całość oryginalna. Nadanie historii o nienawiści braterskiej i rebelii zbójeckiej rangi problemu społeczno-narodowego. Po wystawieniu `zbójców' książę Karol Eugeniusz zabronił pisarzowi `pisania komedii' z powodu rewolucyjnej wymowy dzieła, Schiller zdecydował się więc uciec ze Stuttgartu.

Wśród publiczności Zbójcy cieszyli się jednak powodzeniem.

Zbójcy

Popularne elementy dramatu (który uważany był w okresie burzy i naporu za formę o szczególnej przydatności do ujawniania tajemnic ludzkiego serca): konflikt rodzinny, nieprzeciętne postacie przeżywające niezwykłe dzieje, gwałtowne epizody, kończące się kulminacją śmiertelnych ofiar. \w duchu Rousseau głoszą bunt przeciw więzom narzuconym przez państwo niedoskonale zorganizowane, potrzebę wolnego życia wyzwolonej jednostki. Dochodzenie sprawiedliwości na własną rękę, najradykalniejszy wyraz rewolucji literackiej.

Styl i język właściwe epoce: rozpiętość tonacji: zwroty i wyrażenia biblijne, sformułowania wzorowane na szekspirowskich, ale też dosadne, drastyczne słowa. Zróżnicowanie językowe jako element charakterystyki bohaterów. Lament niedołężnego Moora, proste słowa bogobojnego zastraszonego daniela, uniesienia kochającej Amalii, inwektywy księdza, surowe napomnienia pastora, zbójeckie dialogi zbójców bandy, przewrotne mowy Franciszka.

Mimo swobody konstrukcji jasny, zrozumiały bieg akcji, logiczna motywacja bohaterów. Schiller wiązał swoją twórczość z teatrem, który był `amboną' do wygłaszania poglądów mających oddziaływać na społeczeństwo, Schiller trafnie rozumiał sens i zadania rewolucji literackiej. Literatura miała być srodkiem społecznego oddziaływania , musiała zatem być komunikatywna i pouczająca.

Budowa:

Brak jedności czasu i miejsca. Akcja w ciągu 15 miesięcy, akt I w maju, II rok później, III trzy miesiące później. IV i V następują szybko po sobie. Miejsce akcji określa Schiller: Niemcy. Poszcz. Sceny: w Zamku Moorów we Frankonii, karczma u granic Saksonii, Czeskie Lasy, okolica naddunajska, las obok zamku…

AKT I

Jasna ekspozycja w akcie I, zarysowanie intrygi Franciszka będącej motorem akcji, podjęcie działania przez braci, które wpłynie na ich dalsze losy: Franciszek doprowadza do wyklęcia starszego brata przez ojca by zyskać władzę i ukochaną brata, Amalię. Dostarcza ojcu rzekomy listo od korespondenta w Lipsku o rzekomych haniebnych czynach Karola (hazard, kobiety), które rzekomo doprowadziły do nałożenia listu gończego na niego. Franciszek namawia ojca by wyrzekł się Karola. W karczmie w Saksonii Moor podczas rozmowy z spiegelbergiem dostaje list od Franciszka. Moryc Spiegelberg namawia przyjaciół do założenia zbójeckiej bandy. Obierają oni dowódcą Karola, o co zawistny jest spiegelberg. Przysięgają mu posłuszeństwo i wierność do śmierci, on im - że ich nie opuści.

Karol, uważając się za skrzywdzonego niesłusznie przez ojca, postanawia mścić się na całym społeczeństwie.

Franciszek mówi Amalii, że Karol oddał otrzymany od niej pierścionek dziewce. Amalia przejrzewa jego grę. Odrzuca swoje klejnoty, by stać się godną szlachetnego nędzarza.

AKT II

II akcja narasta. Franciszek postanawia zabić ojca i zdobyć Amalię. Zleca Hermanowi, by w przebraniu zameldował staremu Moorowi, że Karol padł w bitwie pod Pragą, pod pozorem, że dzięki temu Herman uzyska Amalię. Herman dostarcza te wieści w chwili, gdy Amalia gra na klawikordzie staremu moorowi pożegnaini Hektora z Andromachą. Daje moorowi miecz z wypisanym krwią `testamentem' Karola, a Franciszkowi podobiznę Amalii. Moor rozpacza, że zabił swego syna. Amalia czyta konającemu moorowi ustępu Biblii o Jakubie opłakującym Beniamina.

Karol staje na czele bandy zbójców, uważa się za bojownika o sprawiedliwość społeczność. Wkrótce obaj częściowo osiągają swój cel: Franciszek jest panem zamku Moorów, Karol przywódcą oddanej mu, zdecydowanej na wszystko bandy zbójców. Popełnia liczne zemsty na niegodziwcach, m.in. wysadził prochownię. Otoczonego w Czeskim Lesie przez wojska ksiądz próbuje przekonać do poddania się, ale banda zbójecka staje w obronie Moora. Spiegeleberg wykazuje się tchórzostwem, Schweizer poprzysięga go zabić.

AKT III

III zarysowują się trudności w dalszym realizowaniu ich planów: Franciszek nie potrafi zdobyć Amalii, która go odtrąca, Herman wyznaje księżniczce, że Karola i starmy Maksymilian Moor żyją. Karola ogarniają wątpliwości co do słuszności własnego działania. Powtórnie przysięga, że nie opuści swej bandy, która za niego zabiła 300 rajtarów. przybycie Kosinskyego i opowiadanie o tragicznych przeżyciach (jego ukochana, Amalia, została zmuszona przez księcia do bycia jego metresą pod groźbą zabicia Kosinskyego. Chciał zabić księcia, został wygnany z państwa i odebrano mu dobra - a był bogaty) przyspiesza decyzję zbójcy Moora o powrotu w rodzinne strony - perypetia.

AKT IV

IV obaj antagoniści znajdują się pod jednym dachem, co powoduje, że akcja zmierza ku Katastrofie: Karol przybywa do zamku w przebraniu jako hrabia Brand z Maklemburgii, dowiaduje się, że ojciec go nie wyklął i że Amalia kocha go nadal. Cując się jako zbójca niegodny jej uczucia, pragnie odejść nie poznany. Shweizer zabija spiegelberga za namawianie go do buntu przeciwko kapitanowi. Karol rozważa nawet samobójstwo. Dowiedziawszy się jednak przypadkiem o niecnym postępowaniu Franciszka wobec ojca (więzi on starca w wieży głodowej 3 miesiace, a Herman przynosi mu jedzenie), postanawia zemścić się za to na bracie. Franciszek, zaniepokojony pojawieniem się nieznanego hrabiego, traci pewność siebie i przeczuwa zbliżanie się mściciela. Próbuje namówić daniela, by zamordował hrabiego.

AKT V

V rozwiązanie węzła akcji tragicznej, katastrofa. Po rozmowie z pastorem Moserem, Franciszek popełniając samobójstwo uchodzi zemsty brata. Schweitzer, który obiecał Karolowi dostarczyć żywego Franciszka, strzela sobie w głowę. Dopełnia się także los Karola. Uwolniony przez niego z więzy głodowej ojciec umiera, dowiadując się, że jego syn jest rozbójnikiem. Krótkotrwałą iluzję, że może zaznać szczęścia u boku Amalii, niszczą zbójcy, przypominając mu złożoną niegdyś przysięgę, że ich nie opuści. Karol zabija Amalię spłacając tym dług wobec bandy, a sam postanawia oddać się w ręce niesprawiedliwości, co oznacza rychły jego koniec.

Obaj bracia zestawieni na zasadzie opozycji, złączeni są jednym: pragnieniem zmiany swojego położenia. Karol próbuje kwestionować i krytykować stosunki społeczne, Franciszek stara się zdeprecjonowac więzy naturalne łączące rodzinę.

Spiegelberg - druga negatywna postać dramatu

Ojciec Moor - ruina człowieka, bezwolny starzec, nieszczęścia uważa za karę za dawne winy (niezbyt dobrze wychował Karola, nieumiejętnie postępował z Franciszkiem), ale szlachetny, ojcowski stosunek do poddanych.

Amalia - monolit stałości i wierności, heroina, trochę zbyt bierna, nienaturalna, wykazuje stanowczości i aktywność opierając się zalotom Franciszka. Dobrowolnie wybiera śmierć

Herman - nieprawny syn szlachecki, tłumiący w sobie gorycz doznanych upokorzeń, podburzony umiejętnie przez Franciszka, daje się użyć jako narzędzie w intrydze. Urażona duma i zawiedzione uczucie nie tłumią w nim jednak ludzkich odruchów: widząc boleść ojca Moora i Amalii żałuje swego udziału w grze, wyjawia Amalii prawdę o Karolu i jego ojcu, żywi uwięzionego starca.

Daniel - konwencjonalny stary sługa i przeciwstawieni sobie bezwzględny, fanatyczny ksiądz i pełen godności, surowy pastor Moser, nakreśleni są nader plastycznie.

Interesujące jest zróżnicowanie zbójeckiej bandy, szlachetny Pollen, najbliższy Karolowi, wierny Schweitzer - pozytywni.

Na czele grupy stoi bystry, pozbawiony skrupułów, cyniczny i przedsiębiorczy Spiegelberg, okrutny i dziki Schufterle, niepewny Razmann, bezbarwni Grimm i Schwarz.

Kosinsky - epizodyczna postać, człowiek, którego katastrofa życiowa nie złamała zupełnie, nie uczyniła bezwolną ofiarą, lecz skłoniła do działania mającego na celu zemszczenie się na sprawcach jego nieszczęść. Przystaje do bandy Moora, by zrealizować swoje zamierzenia.

Zbojca Moor - reprezentuje zasadniczą ideę utworu, szlachetny rozbójnik, walczący o sprawiedliwość, dobry, występujący przeciw krzywdzie i w obronie mieszczan. Gorące serce, chęć działania. Bycie hersztem to w ówczesnych Niemczech jedyna droga do podjęcia jakiejkolwiek akcji z bronią w ręku.

Franciszek - zepsuty, słaby, chorowity, zazdrosny o pierworodztwo brata.

Skojarzenia z Emilią Gallotti.

Zieje Kosinskyego to jaby wiariant tragedii hrabiego Appiani i Emilii Gallotti (Lessing, pierwsza niemiecka tragedia o wymowie mieszczańskiej).

---