Johann Friedrich Herbart (1776 - 1841)
- jego filozofia dopiero po 1830 r. znalazła zwolenników i odegrała znaczącą rolę.
- studiował w Jenie, później był profesorem w Królewcu i Getyndze
- nawiązał do poglądów Kanta, lecz wystąpił przeciw jego następcom (głównie Fichtemu i Schellingowi)
- był pierwszym habilitowanym docentem pedagogiki (1802 Getynga)
-pisma głównie o treści metafizycznej, psychologicznej i pedagogicznej
- nazywał siebie kantystą, ale w rzeczywistości jego łączność z Kantem była nikła. Kładł raczej nacisk na realistyczne składniki Kantowskiej teorii. Dołączył dwa motywy: naturalizm i mechanizm oraz pluralizm i indywidualizm (zajęły więcej miejsca w jego filozofii niż motywy kantowskie)
POGLĄDY:
- naturalny obraz świata: poznanie opiera się na doświadczeniu; przedmiotem doświadczenia są same rzeczy. Wracał do „potocznego poglądu”, uznając go za jedyny możliwy punkt wyjścia i oparcia dla filozofii. W naczelnych pojęciach, jakimi operuje myśl potoczna, tkwi sprzeczność (w samym pojęciu „rzeczy” - która jest jednocześnie jednością, a zarazem mnogością, w pojęciu „własności rzeczy” - zależne i niezależne od rzeczy, w pojęciu „jaźni”, itd.). podobne sprzeczności widział w innych pojęciach, za pomocą których, myśl potoczna formuje nasz naturalny obraz świata.
- metafizyka: wg niego, metafizyka dotąd była błędna. Usiłował pozbyć się pojęć dotychczasowych (rzeczy, jaźni) i dać metafizyce postać wolna od sprzeczności, tak by była jednocześnie daleka od idealizmu i naturalizmu. W rzeczywistości nie był tak daleki od naturalizmu. Naczelne pojęcie, to elementarne realne byty - tzw. realie. Jest ich wiele i jakościowo różnią się między sobą. Jednak my nie znamy tych różnych jakości, znamy jedynie stosunki, jakie między nimi zachodzą. Więc nasz wiedza może być jedynie formalna - taka też miała być metafizyka Herbarta. Każda z jednostek działa tak, by zachować samą siebie. Z tego działania i przeciwdziałania jednostek, wytwarza się ustrój świata. Nie tylko całość świata jest wyznaczana przez jego części, ale także części przez całość. herbartowski obraz metafizyczny świata przyjmował mnogość indywidualnych składników i przypominał w tym monadologię Leibnitza. Okazał się „płodny” w zastosowaniu głównie w psychologii i nauk od niej zależnych.
- psychologia: życie psychiczne pojął tak samo jak świat zewnętrzny: jako zespół niezależnych od siebie, a działających na siebie jednostek. Jednostki psychiczne = elementy duszy to wyobrażenia. Życie psychiczne polega na zmaganiu się wyobrażeń. Herbart wyobrażał sobie życie psychiczne jako mechanikę wyobrażeń, analogiczną do mechaniki ciał. W życiu psychicznym widział również działanie prawa apercepcji. Formowanie się wyobrażeń w świadomości, zależy od indywidualnych kolei, jakie ta świadomość przeszła. Kto ma inną przeszłość, ma inne wyobrażenia. Kolejna cecha tej psychologii: intelektualizm. Tylko wyobrażenia są pierwotnymi elementami psychicznymi i tylko one decydują o stanie świadomości, uczucia zaś i popędy są w niej zjawiskami wtórnymi, występującymi wtedy, gdy przebieg wyobrażeń został z takich, czy innych przyczyn zatamowany. Psychologia XIX w. nie zachowała poglądów Herbarta, starała się raczej je zwalczać, ale przez to wciąż do nich nawiązywała.
- etyka i estetyka: były zastosowaniem jego psychologii, utrzymane w duchu determinizmu i intelektualizmu. Zespolił je ze sobą, podporządkowując etykę estetyce (nasz stosunek do dobra jest ten sam, co do piękna). Etykę rozumiał wąsko - ograniczał ją, by przez to poprawić jej pozycję naukową. Stała się wyłącznie sprawą „smaku moralnego”, a estetyka sprawą smaku estetycznego. Estetykę i etykę cechował u niego głównie formalizm.
- pedagogika: opierała się na etyce (wskazując cele wychowania) i psychologii (środki wychowania). Jeden z głównych celów wychowania: wytworzenie wielostronności zainteresowań. Istotną rzeczą było wytworzenie odpowiedniego przygotowania umysłowego, bo w zależności od niego formują się wyobrażenia, z których uczucia i popędy powstają już automatycznie.
Podsumowanie: na filozofię Herbarta składały się: metafizyka realistyczna, pluralistyczna, deterministyczna, psychologia mechanistyczna, intelektualistyczna, posługująca się pojęciem apercepcji , estetyka pojęta formalistycznie, obejmująca etykę i intelektualistyczna pedagogika.
Dalsze, bardziej radykalne prądy stulecia, walczyły z tą filozofią i wreszcie ją zwalczyły. Filozofia Herbarta dla Europy Środkowej była poglądem rzeczowo i czasowo pośrednim między metafizyką początku stulecia a krytycyzmem i pozytywizmem.
Szkoła: po śmierci Hegla, szkoła zaczęła opanowywać uczelnie Rzeszy i Austrii. Około połowy stulecia, filozofia Herbarta, była już w krajach niemieckich najbardziej rozpowszechnioną uniwersytecką filozofią. Uczniowie jego, najczęściej zarzucali jego metafizykę, ale rozwijali szczegółowe działy filozofii. Poza kraje używające języka niemieckiego, wpływy Herbarta nie wyszły. Po roku 1870 zaczęły opadać (najdłużej trwały w pedagogice).