WYKŁAD 1: PRZEDSIĘBIORSTWO JAKO ORGANIZACJA

Nauka o przedsiębiorstwie interesuje się jednostkami gospodarczymi, które w niej funkcjonują. Jednostki gospodarcze mogą być:

• Jednoosobowe,

• Wielkie, bardzo złożone,

• Krajowe i między narodowe.

Nauka o przedsiębiorstwie zajmuje się:

• Gospodarstwami wytwarzającymi dobra i usługi zaspokajające cudze potrzeby,

• Nie obejmuje gospodarstw domowych, które są nastawione na samozaopatrzenie i mają charakter konsumpcyjny, nie wytwórczy,

• Gospodarstwami chłopskimi (towarowymi), które są przedmiotem zainteresowania nauki o przedsiębiorstwie.

Nauka o przedsiębiorstwie dzieli się na:

• Ogólną- problemy wspólne dla wszystkich jednostek gospodarczych niezależnie od rodzaju prowadzonej działalności.

• Specjalistyczną.

Kapitał założycielski

Gospodarstwa nastawione na zaspokajanie wyłącznie cudzych potrzeb, posiadają wyznaczony przez ich właściciela kapitał na prowadzenie tej działalności. Istnieje odpowiedni zapis mówiący o kapitale gospodarstwa oraz o oddzieleniu go od pozostałego majątku kapitału właściciela.

Spotyka się także:

• Przedsiębiorstwa państwowe,

• Spółki kapitałowe- z o.o., S.A.

Podział przedsiębiorstw działowo- gałęziowy:

• Przedsiębiorstwa przemysłowe,

• Przedsiębiorstwa budowlane,

• Przedsiębiorstwa handlowe,

• Przedsiębiorstwa transportowe,

• Przedsiębiorstwa bankowe,

• Przedsiębiorstwa ubezpieczeniowe.

Podział przedsiębiorstw funkcjonalny:

• Przedsiębiorstwa zaopatrzenia,

• Przedsiębiorstwa produkcji,

• Przedsiębiorstwa zbytu,

• Przedsiębiorstwa finansowe,

• Przedsiębiorstwa inwestycyjne.

Współczesne przedsiębiorstwa działają w warunkach gospodarki kapitalistycznej. Wiąże się to z funkcjonowaniem rynku. Przedsiębiorstwa konkurują, ale także współpracują ze sobą- są zatem nośnikami postępu.

Konkurencja zmusza do innowacyjności:

• Wewnątrz przedsiębiorstwa,

• Na zewnątrz (bycie lepszym od konkurenta, zaspakajanie potrzeb klientów, zdobycie ich uznania).

Cechy przedsiębiorstwa

1. Współczesne przedsiębiorstwa mają pewne cechy wspólne, ale także takie, które je różnią.

2. Cechy systemowo zależne i niezależne

• Cechy niezależne od systemu gospodarczego i gospodarki kapitalistycznej:

• przedsiębiorczość- jest cechą właściwą każdego przedsiębiorstwa, jest to podejmowanie inicjatyw we wszystkich sferach życia przedsiębiorstwa łącznie z ryzykiem, cecha prywatnych przedsiębiorstw, ulega jednak pewnemu osłabieniu poprzez oddzielenie zarządzania od własności.

• innowacyjność- potrzebna do tego, aby istnieć i utrzymywać się na konkurencyjnym rynku, obejmuje produkty, technologie, organizację, metody zarządzania i procesy.

• gospodarność- właściwa dla każdego podmiotu gospodarczego, jest to minimalne zużycie środków dla maksymalizacji celu, racjonalizm ograniczony zasobami, polega na oszczędności zasobów i zwiększeniu efektu działalności.

• równowaga finansowa- jest niezbędna do utrzymania się w dłuższym okresie, jej dziedziną zainteresowania są przychody i koszty działalności, gospodarstwa, które nie potrafią jej zachować bankrutują lub są zasilane z zewnątrz (np. dotacje).

Cechy te nazywane są też zasadami.

• Cechy zależne systemowo:

• autonomia przedsiębiorcza- jest to samodzielne ustalenie planu gospodarczego, prawo do podziału wypracowanego zysku, dyskusje odnoszące się do wytycznych do planu (koncern, holding), potrzeb rynku, wymagań państwa.

• dochodowość- przyczyną aktywności jest maksymalizacja zysku, dochody powinny być wyższe niż wydatki, zysk nie stanowi jedynego celu w gospodarce rynkowej są nimi również: pozycja na rynku, wartość przedsiębiorstwa, świadczenia dla załogi itp.

• formy własności- dominuje własność prywatna, przedsiębiorstwa publiczne podlegają władzom komunalnym, przedsiębiorstwa państwowe, prawo właściciela do decydowania, współdecydowania, jako przywilej załogi.

Obok przedsiębiorstw istnieją także zakłady. Pełnią one funkcje:

• bazy materialno- technicznej, w której realizuje się procesy gospodarcze,

• wewnętrznych jednostek organizacyjnych bardziej złożonych przedsiębiorstw,

Przedsiębiorstwa wielozakładowe:

• w zakładach prowadzi się procesy gospodarczo- produkcyjne,

• przedsiębiorstwo realizuje procesy finansowe,

• osobowość prawna- cech formalna, która stanowi o ich odmienności,

• przedsiębiorstwo posiada osobowość prawną,

• istnieje podrzędność zakładu wobec przedsiębiorstwa.

Definicja przedsiębiorstwa

Jest to gospodarstwo, które prowadzi działalność zarobkową.

Przedsiębiorstwo- jednostka gospodarcza działająca na własny rachunek w celu osiągnięcia korzyści materialnych (zysku) i ponosząca ryzyko i odpowiedzialność zgodnie z przepisami prawa i srosunkami rynkowymi.

Kupiec- we własnym imieniu prowadzi własną działalność zarobkową.

Cechy przedsiębiorstwa (T. Grusiecki):

• podmiot gospodarczy działający w sferze produkcji, wytwarzający w sposób zorganizowany dobra i usługi na potrzeby odbiorców,

• ekonomicznej podmiotowości przedsiębiorstwa towarzyszy podmiotowość prawa,

• profesjonalizm w celu maksymalizacji korzyści materialnych,

• podstawą ekonomiczną funkcjonowania przedsiębiorstwa jest kapitał (suma praw materialnych i niematerialnych),

• kapitał jest zawsze czynny i zaangażowany,

• w systemie gospodarczym przepisy prawa decydują, które formy organizacyjne mogą występować na rynku, jako przedsiębiorstwa.

W wąskim zakresie zajmuje się jedynie problemami gospodarowania w przedsiębiorstwie- z punktu widzenia właściciela, interesów właściciele. Stosunki między ludźmi:

właściciel- pracownicy,

właściciel- kierownicy,

kierownicy- pracownicy.

Podwójna rola człowieka: przedmiotowa- czynnik produkcji, podmiotowa- jego wiedza i umiejętności.

W szerokim zakresie traktuje przedsiębiorstwo, jako układ socjologiczno-techniczny- przedsiębiorstwo jest obiektem badań nauk technicznych, prawniczym socjologicznych, psychologicznych, traktuje się je, jako podmiot wszystkich decyzji gospodarczych dotyczących m.in.: celów, środków, metod działania.

WYKŁAD 2: PRZEDSIEBIORSTWO, PRZEDSIĘBIORCA, PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ.

Przedsiębiorca

Przedsiębiorca jest przedmiotem zainteresowania nauk o zarządzaniu.

• Aspekt ekonomiczny- właściciel zasobów potrzebnych do prowadzenia danego rodzaju działalności i prowadzący tę działalność przy pomocy pracowników najemnych na swój rachunek i na swoje ryzyko według własnego uznania.

• Aspekt organizacyjny- podejmuje decyzje wprawiające w ruch zespół ludzi zorganizowanych w przedsiębiorstwo (aktywny właściciel środków produkcji).

A. Smith- cechuje umiejętność oszczędzania i mobilizowania kapitału.

J. B. Say- umiejętnie łączy czynniki produkcji przenosząc zasoby ekonomiczne z obszaru o niższej na obszar o wyższej efektywności.

J. Schumpeter- dynamizuje gospodarkę poprzez ciągłe wprowadzanie innowacji, które są siłą napędową poruszającą mechanizm gospodarczy.

R. Cantillon- przedsiębiorca spełnia istotne funkcje organizatora produkcji i różnych sił będących w zasięgu naszego oddziaływania.

J. Schumpeter- przedsiębiorca to ten, który tworzy przedsiębiorstwo, wprowadza postęp techniczny, nowe wyroby, zdobywa nowe rynki zbytu, podejmuje decyzje organizacyjne dotyczące połączenia produktów itp.

Przedsiębiorczość

Synonim przedsiębiorczości:

• Zmysł przedsiębiorczości,

• Duch przedsiębiorczość,

• Postawy (zachowania) przedsiębiorcze.

Przedsiębiorczość to cecha człowieka aktywnego, twórczego i inteligentnego oraz skłonnego do działania w warunkach niepewności. Przejawia się w różnych dziedzinach działalności.

Peter Drucker- Przedsiębiorczość jest cechą, sposobem zachowania przedsiębiorcy i przedsiębiorstwa, pod którą rozumuje się:

• gotowość i zdolność do podejmowania i rozwiązywania w sposób nowatorski nowych problemów,

• umiejętność pojawiających się szans i okazji,

• elastycznego przystosowania się do zmieniających się warunków.

Ekspansywność- stawianie ambitnych zadań,

Innowacyjność- specyficzne narzędzie przedsiębiorczości.

Czynniki wpływające na przedsiębiorczość:

• krajowy system ekonomiczny,

• system zarządzania w przedsiębiorstwie,

• osobiste predyspozycje ludzi,

• wykształcenie pracowników,

• uwarunkowania kulturowe.

Przedsiębiorstwo

Prof. E. Lipiński- przedsiębiorstwo to jeden z największych wynalazków ludzkości.

Prof. O. Lange- przedsiębiorstwo jest ośrodkiem stosowania zasady racjonalnego gospodarowania- pierwszym w historii rozwoju działalności gospodarczej.

Przedsiębiorstwo, jako zespół ludzi uprawiających w sposób systematyczny działalność zarobkową.

Cechy przedsiębiorstwa:

• odrębność techniczno- produkcyjna i organizacyjna,

• odrębność ewidencji nakładów i wyników w jednostkach pieniężnych (aspekt prawny),

• osobowość prawna- warunek konieczny nazywania jednostki gospodarczej mianem przedsiębiorstwa.

Przedsiębiorstwo przemysłowe:

• techniczny podział pracy- z reguły bardzo rozwinięta specjalizacja,

• techniczne uzbrojenie pracy- zróżnicowanie zależnie od rodzaju produkcji,

• zróżnicowane warunki pracy.

Współcześnie w spółkach akcyjnych nie można jednoznacznie wskazać podmiotów przedsiębiorczości i przedsiębiorców, znaczna część akcjonariuszy to inwestorzy pasywni, a najbardziej aktywni to menedżerowie, którzy nie są właścicielami przedsiębiorstwa.

Czy oddzielenie własności od zarządzania jest jednoznaczne z oddzieleniem właściciela od zarządzania?

• Stopień skomplikowania procesów gospodarczych wpłynął na pojawienie się menedżerów.

• Menedżerowie posiadają dużą wiedzę i są w stanie zarządzać.

• Pasywni właściciele nie są przedsiębiorcami, ale dostarczają kapitał.

• Konkurencja w gospodarce wymusza na menedżerach by zachowywali się jak przedsiębiorcy.

• Motywem przedsiębiorczości jest pragnienie maksymalizacji zysków.

• Głównym motywem jest powiększenie wartości przedsiębiorstwa. Osiąganie zysków to środek jego realizacji.

• Gwarancja prywatnej własności wyniku finansowego działań przedsiębiorczych. Jest to motyw ściśle powiązany z prawem.

Przedsiębiorcą może być jedynie właściciel środków produkcji.

Najemny menedżer wykonuje swoje funkcje z powodu:

• Wynagrodzenia,

• Osiągania i utrzymania dobrej posady,

• Uznania i samorealizacji.

W warunkach oddzielenia własności od zarządzania inicjatywa właściciela ogranicza się do wskazania osób zarządzających i nadzorujących na podstawie ich kwalifikacji i pobudek.

Rada nadzorcza- wybierana przez zgromadzenie, jest wypadkową podziału praw własności. Główny akcjonariusz wytycza działania strategiczne.

Ograniczenie przedsiębiorczości przez właścicieli do:

• kontroli działań strategicznych- kombinacja czynników produkcji,

• wyboru zarysu koncepcji działania.

Negatywne zjawiska:

• mała skuteczność kontrolowania zgodności zarysu działania z realizacją,

• motywacje najemnych menedżerów ograniczają się do wpływania na: działania firm konkurencyjnych, prostego motywowania pracowników- płacowe, pozapłacowe.

Podejmowane działania polegają na restrykcji motywów przedsiębiorcy do podejmowania działań przedsiębiorczych.

Przedsiębiorstwa państwowe:

• zanik motywu działań przedsiębiorczych,

• strategie działań imitacyjnych,

• niska efektywność,

• konieczność zmian systemowych- prywatyzacja.

Podejścia badawcze:

• czynnikowe- czynniki elementarne i dyspozycyjne,

• decyzyjne- ujmuje przedsiębiorstwo jako system społeczno- ekonomiczny,

• systemowe- traktuje przedsiębiorstwo jako system z podsystemami,

• sytuacyjne- każde przedsiębiorstwo jako indywidualny obiekt,

• zorientowane na pracę- jednostkowa nauka gospodarcza, przedsiębiorstwo jako pracodawca i pracobiorcy,

• marketingowe- przedsiębiorstwo zorientowane na konsumenta,

• ekologiczne- równowaga środowiska.

Sądy wartościujące- do identyfikacji zdarzeń, procesów zachodzących w przedsiębiorstwie:

• ogólne i konkretne,

• jest wiele sądów przeciwstawnych,

• sądy autorskie- poszczególnych autorów,

• charakter sądów: subiektywny, indywidualny.

Nowe idee w rozwoju teorii przedsiębiorstwa:

• podejście neoklasyczne- czarna skrzynka,

• koncepcja menedżerska- rozproszenie własności,

• podejście behawiorystyczne- aspiracje, naciski,

• przedsiębiorstwo jako mechanizm alokacji zasobów- rynek, transakcje,

• przedsiębiorstwo w ujęciu teorii agencji- relacje kierownik- pracownik.

WYKŁAD 3 INTERESY PRACOWNICZE W PRZEDSIĘBIORSRWIE

Pracobiorcy- mają odrębne interesy od pracodawców (właścicieli i menedżerów), stosunki pomiędzy nimi a pracodawcami łączą się zawsze z pewnymi problemami, część dochodu przedsiębiorstwa przeznaczona jest na płace pracowników.

Cele pracobiorców:

• płaca- poziom, relacje, oddziaływania motywacyjne,

• zatrudnienie- awansowanie i zwolnienia, ochrona miejsc pracy, dyscyplina,

• warunki pracy.

Włączenie pracobiorców w zarządzanie:

• interes dla pracodawców,

• powody włączenia: zachowanie spokoju społecznego, elastyczność i trafność podejmowanych decyzji, integracja pracowników z przedsiębiorstwem, motywacja do pracy.

Stosunki przemysłowe- zbiorowe stosunki pracy

• interakcje między: ludźmi, grupami, organizacjami; normami, regułami, porozumieniami.

Pracobiorcy są w centrum tych stosunków.

Przedmiotem stosunków przemysłowych jest:

• zatrudnienie, płace, warunki pracy,

• współuczestnictwo w decydowaniu.

Stosunki przemysłowe odnoszą się do:

• partycypacja zakładowa,

• partycypacja ponadzakładowa.

Modele stosunków przemysłowych:

• model zdecentralizowany- pracownicy mogą realizować swoje uprawnienia:

• pośrednio- przedstawicielsko,

• partycypacja pośrednia- realizowana za pomocą organów przedstawicielskich wybieranych przez pracowników, rady pracownicze, związkowe rady zakładowe. Rady nadzorcze pracują zgodnie z: zasadą parytetu, 1/3 składu, reprezentacja 2 lub 3 osobowa.

• partycypacja finansowa: posiadanie akcji do dywidendy, uczestnictwo w podziale zysku, fundusz z odpisów zysku.

• bezpośrednio- demokracja przy warsztacie,

• stosowanie określonych form organizacji pracy,

• konsultacyjny styl zarządzania, zebrania załogi, opinie pracowników,

• wprowadzenie koncepcji zarządzania zasobami ludzkimi.

Na zarządzanie zasobami ludzkimi w obrębie stosunków przemysłowych składa się: zaangażowanie pracowników, wykorzystanie umiejętności zatrudnionych, kontrola jakości, tworzenia warunków do pracy zespołowej, dążenie do doskonałości.

• model scentralizowany:

• model administracyjny,

• model partnerski:

- ruch związkowy,

- organizacje pracodawców,

- partycypowanie, system rad zakładowych,

- udział pracowników w Radach Nadzorczych.

Zatrudnienie- zasoby siły roboczej

Wśród zasobów przedsiębiorstwa występują zasoby siły roboczej aktywizowane w procesie pracy, nazywane też zasobami pracy. Określane są za pomocą liczby ludzi, lub za pomocą czasu pozostającego do dyspozycji w przedsiębiorstwie w danym czasie kalendarzowym. Kategoria zatrudnienia obejmuje tylko pracę podporządkowaną.

Rynek pracy

Przedsiębiorstwo działa w otoczeniu, na które składa się m.in. rynek pracy.

Zakładowa polityka zatrudnienia- zbiór decyzji i działań mających na celu optymalne dostosowanie poziomu oraz kwalifikacyjno- zawodowej i społecznej struktury zatrudnienia do wielkości i rodzaju realizowanych zadań.

Cele zakładowej polityki zatrudnienia:

• optymalne wykorzystanie czynnika ludzkiego,

• humanizacja pracy,

• efektywność i jakość pracy.

Zadania zakładowej polityki pracy:

• prognozowanie i planowanie potrzeb,

• organizowanie kształcenia i doskonalenia,

• ocenianie pracowników i ustalenie polityki awansowania,

• zapobieganie nadmiernej płynności załogi,

• troska o zaspokojenie biologicznych, psychicznych, społecznych potrzeb pracowników.

Skuteczność zakładowej polityki zatrudnienia:

• zakładowe podmioty polityki zatrudnienia,

• różnorodność instrumentów stosowanych i wykorzystywanych,

• badania polityki zatrudnienia.

Racjonalne zatrudnienie:

• dostosowanie poziomu i struktury zatrudnienia do rozmiarów i rodzaju zadań oraz warunków ich realizacji,

• efektywne spożytkowanie kwalifikacji zawodowych, czasu pracy, aspiracji pracowników,

• zapewnienie pracownikom odpowiednich warunków do wydajnej i bezpiecznej pracy, satysfakcji materialnej i niematerialnej.

Ekonomiczna racjonalność zatrudnienia:

• wysoka wydajność pracy, poziom realnych płac oraz zysków przedsiębiorstwa,

• aktywna polityka zatrudnienia i zakładowa polityka płac,

• społeczna racjonalność zatrudnienia- motywacje, warunki, organizacja, rezultaty, ocena, ekwiwalent,

• polityka zatrudnienia jest realizowana także przez inne instytucje oraz organizacje

Cechy pracy o dobrej jakości:

• społecznie i gospodarczo użyteczny cel pracy,

• moralne postawy pracowników,

• kultura w stosunkach miedzy pracownikami,

• racjonalne metody wykonywania zadań,

• systematyczność i dyscyplina,

• maksymalne wykorzystanie czasu pracy,

• dostosowanie kwalifikacji,

• współdziałanie pracowników,

• oszczędzanie,

• sprawna organizacja pracy,

• styl kierowania i warunki pracy.

Mierniki gospodarowania czynnikiem ludzkim:

• wskaźnik wykorzystania nominalnego czasu pracy,

• wskaźnik wydajności pracy na jednego zatrudnionego,

• stopień wykonania norm czasu pracy,

• wskaźnik zatrudnienia zgodnie z posiadanymi kwalifikacjami,

• ocena stopnia zadowolenia pracowników z wykonanej pracy,

• Wskaźnik absencji,

• Współczynnik zwolnień z różnych przyczyn,

• Mierniki struktury zatrudnienia w różnych przekrojach,

• Porównanie rzeczywistych wartości wskaźników z określonym wzorcem.

Racjonalizacja zatrudnienia- musi uwzględniać czynniki:

• Wewnętrzne:

• Postawy pracowników,

• System motywacji,

• Poziom technologii,

• Organizacja i humanizacja pracy,

• Stopień dopasowania wiedzy i umiejętności,

• Wykorzystanie rzeczywiste pracowników w procesie pracy.

• Zewnętrzne:

• Decyzje organów państwowych kształtujące system zarzadzania,

• Obowiązujące zasady systemu ekonomiczno- finansowego,

• Sytuacja na rynku pracy,

• Warunki substytucji pracy żywej praca uprzedmiotowioną.

Cele wpływające na wydajność i satysfakcję z pracy:

• Osiągnięcie optymalnego poziomu zatrudnienia,

• Sprowadzenie płynności załogi do uzasadnionych rozmiarów,

• Wykorzystanie nominalnego czasu pracy,

• Dbałość o jakość zasobów pracy,

• Tworzenie prawidłowych stosunków społecznych w pracy.

W gospodarce rynkowej istotną rolę w racjonalizacji zatrudnienia odgrywa ekonomiczny przymus optymalizacji. W warunkach konkurencji przedsiębiorstwa zmuszone są do utrzymania kosztów racy na poziomie konkurencyjnym.

Grupy interesów, a cele działalności wewnątrz przedsiębiorstwa

Interes- osiągnięcie zamierzonego celu. Jest motywem podjęcia działalności gospodarczej oraz pełnienia określonej funkcji społecznej (właściciela, menedżera, pracownika). Ma także wielostronne skutki społeczno- ekonomiczne. W rzeczywistości występują sprzeczności interesów poszczególnych podmiotów i grup interesów. Sprzeczności interesów są motorem postępu.

Analiza grup interesu wewnątrz przedsiębiorstwa:

• Czynniki zewnętrzne:

• Charakter rynku,

• Dziedzictwo kulturowe kształtujące mentalność i oczekiwania społeczeństwa.

• Rynek, konkurencja, otwarcie gospodarki, instytucje tworzące rynek.

• Wpływy kulturowe:

• Postawy wobec bogactwa i pracy,

• Modele konsumpcji,

• Indywidualizm,

• Skłonności do współdziałania w zespołach,

• Ostrożność lub skłonności do ekspansji ryzyka.

Cel działalności- suma wpływu interesów grup wewnętrznych przedsiębiorstw i czynników otoczenia. Można wyróżnić trzy grupy społeczne: właściciele, menedżerowie, pracownicy.

Konfiguracje celów:

• Zróżnicowanie konfiguracji celów przedsiębiorstwa na skutek oddziaływania interesów grup i otoczenia.

• Typ własności środków produkcji a kształtowanie celów gospodarczych przedsiębiorstwa.

Przedsiębiorstwa:

• Jednoosobowe,

• Spółki,

• Spółki osobowe: cywilna, jawna, komandytowa.

• Spółki kapitałowe: z ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjne, specyficzne postacie spółek.

Przedsiębiorstwo prywatne bez najemnej siły roboczej:

• Nie występuje podział na właścicieli, menedżerów, pracowników,

• Nie występuje konflikt między kapitałem, informacją a pracą,

• Wszystkie czynności produkcji traktowane są równorzędnie.

Przedsiębiorstwo prywatne jednoosobowe:

• Nie zatrudnia najemnej kadry menedżerskiej,

• Przeciwstawne interesy: właściciel- zwiększenie zysku w długim okresie czasu, pracownicy- maksymalizacja swoich płac.

Przedsiębiorstwo prywatne (partnership):

• Pojawia się najemna kadra menedżerska, która ma wpływ na kształtowanie celów przedsiębiorstwa,

• Kadra menedżerska traktowana jest jak najemna siła robocza, ale z wyższym wykształceniem,

• Konflikty: płacowy, uzależnienie płac menedżerów od wyników ekonomicznych przedsiębiorstwa.

Przedsiębiorstwo prywatne, spółka akcyjna, korporacja:

• Trzy grupy podmiotów: właściciele, menedżerowie, pracownicy,

• Wymienione grupy mają odmienne cele.

Nowy konflikt interesów:

• Czerpanie dochodów przez właścicieli w formie wynagrodzenia oraz udziałów w zyskach i wzroście wartości przedsiębiorstwa.

• Sytuacja rynkowa może zagrozić istnieniu przedsiębiorstwa.

Właściciele:

• Inwestorzy aktywni- posiadają znaczne udziały w przedsiębiorstwie,

• Inwestorzy pasywni- mają małe udziały, dostarczają kapitału umożliwiającego funkcjonowanie przedsiębiorstwa,

• Celem jest maksymalizacja stopy zwrotu kapitału.

Najemna kadra menedżerska:

• Jest zainteresowana zachowaniem statusu quo.

• Następuje uaktywnienie postaw dotyczących systemu partycypacji w zyskach, wypłaty nagród w formie akcji przedsiębiorstwa.

Spółka pracownicza:

• Wyłącznie pracownicy są właścicielami.

• Konflikt między płacą a zyskiem.

Przedsiębiorstwa państwowe i komunalne:

• Brak właściciela środków produkcji,

• Brak możliwości transformacji tradycyjnego celu właściciela kapitału na cele szczegółowe.

- transformacja- kadra menedżerska,

- cele szczegółowe- działania gospodarcze,

- cele właściciela- reprodukcja kapitału przez zysk w długim okresie.

Przetrwanie przedsiębiorstw państwowych jest możliwe jedynie dzięki dodatniemu wynikowi. Kadra menedżerska występuje bardziej w roli związkowców niż właścicieli środków produkcji. Państwo przeciwdziała tym tendencjom.

Biznes- podjęcie działalności gospodarczej związanej z pełnieniem określonej funkcji społecznej- właściciela, menedżera, pracownika.

WYKŁAD 4 POTENCJAŁ I DZIAŁALNOŚĆ PRZEDSIĘBIORSTWA

Kapitał- jest pojęciem wieloznacznym, interpretowanym zależnie od dziedziny ekonomicznej. Najogólniej jest to nagromadzone dobro, służące do rozwijania dalszej produkcji oraz zasoby pieniężna stosowane w produkcji. Jako kategoria ekonomiczna kapitał oznacza wartość, która ma zdolność do wzrostu. Różnica wartości jaka powstaje na skutek wzrostu nazywana jest: wartością dodatkową, zyskiem, procentem. Posiadanie kapitały umożliwia działalność. Gdy działalność jest racjonalna to wzrasta wartość kapitału lub spełnia on określoną funkcję, która zapewnia zwrot zaangażowanego dobra, kapitału. Jeżeli zostanie użyty nieodpowiednio nastąpi jego strata.

Według literatury:

• Kapitał to najmniej zbadany czynnik zmieniający swój skład, stopień płynności, źródło (pochodzenie).

• Mnogość określeń kapitału wynika z odmienności ich zastosowań.

• Niektóre z nich pozwalają na wyjaśnienie: mechanizmów procesów gospodarczych, służą do szacowania- prognozowania np. wartości przedsiębiorstwa.

W ekonomii pojęcie kapitału łączone jest z pojęciem zasobu. Zasobem przedsiębiorstwa jest każdy czynnik w jego dyspozycji, który może być wykorzystany w procesach produkcyjnych i wymiany. Czynnikami tymi są praca i kapitał oraz czynniki niematerialne (wiedza, lojalność itd.).

Środki pracy- wszystkie maszyny, urządzenia, instalacje, narzędzia za pomocą których człowiek wytwarza produkty i usługi.

Przedmioty pracy- surowce, półfabrykanty, naturalne i syntetyczne, które służą do produkowania danego dobra.

Do zasobów kapitałowych zaliczane są walory finansowe (środki pieniężne) występujące w różnych postaciach- gotówka, kredyt, papiery wartościowe.

Kapitał obrotowy- wyczerpuje się całkowicie w ciągu jednego cyklu produkcyjnego.

Kapitał trwały- wykorzystywany stopniowo w ciągu kilku lat (budynki, maszyny, urządzenia) zależnie od szybkości jego zużywania w procesie produkcji.

Podział kapitału na obrotowy i trwały ma swoje odzwierciedlenie w tzw. ruchu okrężnym kapitału, który jest pojęciem abstrakcyjnym. Wyraża rzeczywiste procesy gospodarcze zachodzące w przedsiębiorstwie w określonym czasie. Ruch okrężny środków obrotowych i trwałych w przedsiębiorstwie. Środki obrotowe znajdują się w nieustannym ruchu, przechodzą kolejno przez:

• fazę zaopatrzenia- przedsiębiorstwo wydaje zgromadzone środki pieniężne na zakup przedmiotów pracy. Środki pieniężne przeobrażają się w towar, którym są zapasy materiałowe do produkcji. Środki obrotowe przyjmują formę rzeczową, przechodzą do sfery produkcji.

• sferę produkcji- przedmioty pracy znajdują się w postaci produkcji nie zakończonej i nakładów na opanowanie nowej produkcji. Po zakończeniu tej fazy produkcja niezakończona przekształca się w wyroby gotowe. Ich wartość jest większa od wartości środków zaangażowanych. Środki obrotowe zachowują postać rzeczową, przechodzą ponownie do sfery obiegu.

• fazę zbytu- w wyniku sprzedaży wyrobów gotowych następuje zmiana formy środków obrotowych z towarowej na pieniężną. Jest to trzecia faza ruchu okrężnego środków obrotowych.

Ruch okrężny środków trwałych:

• stadium I- zużycie materialne, produkcyjne wykorzystanie środków trwałych.

• stadium II- amortyzacja, tworzenie rezerw pieniężnych,

• stadium III- odtworzenie, przemieszczenie wartości środków trwałych w nowe środki pracy.

Według innego schematu:

• stadium I- inwestowanie, przemiana pieniężnej formy wartości majątku trwałego w produkcyjną,

• stadium II- zużycie, przemiana produkcyjnej wartości majątku trwałego w towarową w trakcie produkcji.

• Stadium III- sprzedaż, przemiana towarowej formy wartości majątku trwałego w pieniężną w trakcie sprzedaży wyrobów wytworzonych przez ten majątek.

Istotą ruchu okrężnego kapitału są przepływy i związane z nim płynności. Aspekty finansowe są przedstawione w dyscyplinach: zarządzanie kapitałem, zarządzanie finansami przedsiębiorstwa.

Kapitał rozumie się jako źródło finansowania składników majątkowych zgromadzonych w przedsiębiorstwie. Można wyodrębnić kapitał własny i kapitał obcy. Podział ten wynika ze źródeł tworzenia i pozyskiwania kapitału, struktury kapitału, wartości przedsiębiorstwa.

Kapitał własny- tworzy się z wkładów właściciela i wspólników oraz opłat udziałowców lub akcjonariuszy z nabytych akcji lub udziałów. Składa się on z:

• kapitału zakładowego- pierwotny wkład właściciela, wniesiony na uruchomienie przedsiębiorstwa, później może być podwyższony lub uzupełniony. Zależnie od formy prawnej jednostki gospodarczej kapitał zakładowy przyjmuje różne nazwy:

• państwowe jednostki gospodarcze- fundusz założycielski, fundusz przedsiębiorstwa,

• spółdzielnie- fundusz udziałowy,

• przedsiębiorstwa prywatne jednoosobowe- kapitał właściciela,

• spółki z o.o.- kapitał udziałowy,

• spółki akcyjne- kapitał akcyjny.

Kapitał zakładowy jest trwale związany z jednostką gospodarczą i ma charakter długoterminowy, statyczny. Bywa czasem nazywany kapitałem związanym. Kapitał tworzony jest z wkładów właścicieli i akcjonariuszy. Rezerwy i czysty zysk często określane są jako kapitał rozporządzalny, dyspozycyjny.

• Kapitał rezerwowy (zapasowy, zasobowy).

Kapitał własny jest najbardziej stabilną podstawą finansowania działalności przedsiębiorstwa. Decyduje o stopniu utrzymania płynności finansowej. Wysokość kapitału jest cenną informacją dla wierzycieli, chodzi o ponoszenie konsekwencji finansowych w razie powstania strat.

Akcje- papiery wartościowe emitowane przez właścicieli potwierdzają nabycie prawa do współwłasności przedsiębiorstwa. Akcja jest odpowiednikiem części kapitału własnościowego przedsiębiorstwa. Nabywca posiada prawo do uczestniczenia w podziale części zysku przedsiębiorstwa. Zysk netto dzieli się na:

• zysk zatrzymany, przeznaczony na rozwój,

• zysk do podziału.

Część zysku podzielonego między akcjonariuszy przypadająca na jedną akcję nazywa się dywidendą. Wyróżnia się akcje:

• zwykłe,

• uprzywilejowane- ich posiadacze mają pierwszeństwo w wypłacie dywidendy i w otrzymaniu masy upadłościowej w razie likwidacji przedsiębiorstwa.

Każda akcja ma swoją wartość. Wyróżnia się następujące rodzaje wartości akcji:

• nominalna,

• emisyjna,

• rynkowa,

• księgowa.

W gospodarce rynkowej przedsiębiorstwo emituje papiery wartościowe w celu uzyskania lub zwiększenia swojego kapitału. Nadzór: kontrola publiczna, komisja papierów wartościowych, giełda.

Kapitał obcy- wymaga spłaty w ustalonych terminach z wierzycielami. Spłacanie zobowiązań łączy się w czynnym przedsiębiorstwie z zaciąganiem nowych. Kapitały obce mogą w przedsiębiorstwie występować stale w różnej wysokości i zmieniającej się strukturze. Możliwości pozyskiwania alternatywnych źródeł kapitału.

Przy wyborze źródeł finansowania należy uwzględnić:

• maksymalizację korzyści udziałowców firmy, wyrażoną stopą zyskowności kapitałów własnych.

• zapewnienie właściwego stopnia bieżącej i perspektywicznej płynności płatniczej, tj. ograniczenie ryzyka jej utraty do granic uznanych za rozsądne.

Optymalizacja struktury kapitałowej wiąże się bezpośrednio z maksymalizacją wartości rynkowej firmy, która z kolei jest jednym z podstawowych kryteriów i miar oceny efektywności jej działania. W polityce kształtowania kapitału przedsiębiorstwa powinno się kierować rentownością zastosowania kapitału łącznego i własnego.

Poziom rentowności wskazuje na siłę dochodową przedsiębiorstwa, tj. zdolność przynoszenia dochodu z zastosowanego kapitału. Rozróżnia się:

• rentowność kapitały własnego,

• rentowność kapitału łącznego,

• efekt dźwigni finansowej.

Majątek trwały- w skład majątku trwałego przedsiębiorstwa wchodzą:

• Finansowy majątek trwały (stałe udziały danej jednostki w innych firmach)

• Środki trwałe- uznaje się przeznaczone na własne potrzeby lub do wynajmu, stanowiące własność lub współwłasność:

• nieruchomości,

• maszyny, urządzenia,

• środki transportu i inne.

Kompletne i zdatne do użytku w momencie przyjęcia do użytkowania przedmioty o dłuższym niż rok przewidywanym okresie ich używania, a także inwentarz żywy, do środków trwałych zalicza się obce obiekty.

Środki trwałe kwalifikuje się według:

• własność lub współwłasność oraz prawo do dokonywania przez jednostkę odpisów amortyzacyjnych,

• okres używania dłuższy niż rok,

• zdolność do użytku w momencie przyjęcia do używania,

• przeznaczenie na własne potrzeby lub do oddania w użytkowanie na podstawie dzierżawy lub innej umowy.

• Wartości niematerialne i prawne- nadające się do gospodarczego wykorzystania np. prawo wieczystego użytkowania gruntów, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, prawa autorskie, prawo do projektów, wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów zdobniczych, licencje, programy komputerowe. Przeznaczone na własne potrzeby lub do oddania w użytkowanie na podstawie umowy najmu. Wartościami niematerialnymi są koszty organizacji poniesione przy założeniu i poszerzeniu spółki akcyjnej, koszty zakończonych prac rozwojowych, przez które rozumie się badania, których wynik może być wykorzystany do produkcji nowych lub ulepszonych ściśle określonych wyrobów, produktów, technologii. Koszty prac rozwojowych prowadzonych przez jednostkę na własne potrzeby, poniesione przed podjęciem produkcji muszą spełniać wymagania:

• produkt lub technologia są ściśle określone, koszty prac są wiarygodnie określone,

• techniczna przydatność produktu i technologii są stwierdzone, udokumentowane,

• koszty prac rozwojowych zostaną pokryte przychodami ze sprzedaży tych produktów lub zastosowania technologii.

Od wartości niematerialnych i prawnych są dokonywane odpisy amortyzacyjne według zasad obowiązujących dla środków trwałych. Ich okres amortyzacyjny powinien być krótszy np. do 5 lat. Kierownik jednostki może w uzasadnionych przypadkach okres amortyzacji skrócić lub wydłużyć.

Ocena wykorzystania maszyn i urządzeń

Zmiany w stanie posiadania urządzeń:

• W stanie ilościowym,

• W stanie wartościowym.

Wskaźnik gotowości produkcyjnej oraz wskaźniki sprawności produkcyjnej:

• Maszyny posiadane,

• Maszyny produkcyjne.

Wskaźnik strat (rezerw) produkcyjnych:

• Posiadane maszyny,

• Pracujące maszyny,

• Nieczynne maszyny

• Przyczyny unieruchomienia urządzeń.

Przeciętna wydajność maszyn:

• Produkcja,

• Maszyny podstawowe,

• Przepracowane maszynogodziny,

• Wydajność maszyny.

Badanie wykorzystania czasu pracy urządzeń:

• Nominalny fundusz czasu,

• Faktycznie przepracowany czas,

• Przestoje (uzasadnienie),

• Wskaźniki produkcyjnego wykorzystania czasu maszyn,

• Wskaźniki przestojów.

Wykonanie planu remontów:

• Bieżący,

• Średni,

• Kapitalny.

• Przestoje maszyn remontowanych (czas przestojów w godzinach):

• Planowany,

• Faktyczny.

Przestoje nieprodukcyjne w produkcji:

• Nominalny fundusz czasu,

• Straty czasu (przyczyny),

• Czas faktycznej pracy maszyn (zdolności produkcyjne).

Majątek obrotowy:

• Majątek rzeczowy- na rzeczowy majątek obrotowy składają się trzy podstawowe grupy zapasów:

• Zapasy materiałowe,

• Zapasy produkcji niezakończonej,

• Zapasy wyrobów gotowych.

Noszą one łącznie nazwę zapasów materiałowych.

Zapasy produkcyjne- związane z realizacją procesu produkcyjnego.

Zapasy towarowe- wyroby gotowe i towary handlowe.

Zapasy materiałowe- w przedsiębiorstwach usługowych.

Zadania zasobów majątkowych:

• Ochrona procesów gospodarczych przed zakłóceniami i ich stabilizacja,

• Pełne wykorzystanie podstawowych czynników wytwórczych,

• Utrzymanie założonego poziomu obsługi klientów,

• Utrzymanie zapasów wymaga angażowania znacznych kapitałów,

• Obniżają krótkookresową płynność finansową,

• Racjonalizacja- optymalizacja poziomu i struktury zapasów, wykorzystanie i zużycie w procesach produkcyjnych.

Ekonomika zużycia:

• Efektywne gospodarowanie materiałami wpływa na wyniki ekonomiczne przedsiębiorstwa przemysłowego,

• Mierniki materiałochłonności:

- materiałochłonność całkowita produkcji,

- materiałochłonność jednostkowa.

Badania materiałochłonności przyczyniają się do minimalizacji nakładów materiałowych.

Główne czynniki obniżenia materiałochłonności:

• Postęp konstrukcyjny,

• Normalizacja i unifikacja,

• Postęp technologiczny,

• Dobór materiałów..

Konstrukcje materiałooszczędne- łączy się z wieloma działaniami.

Normalizacja- proces tworzenia jednolitych kryteriów,

Unifikacja- metoda normalizacji prowadząca do zmniejszenia różnorodności odmian i czynności.

- metody i sposoby obróbki materiałów określa technologia.

- dobór materiałów.

Normowanie zużycia:

• Ustalanie najbardziej celowego poziomu nakładów materiałowych,

• Norma zużycia- ekonomicznie uzasadniony poziom nakładu materiałowego na jednostkę wyrobu.

• Norma składa się:

- nakład materiałowy- przedmiot normy,

- odniesienie normy- produktu na który jest zużywany materiał.

Norma spełnia dwie funkcje: planistyczną i kontrolno- analityczną. Planowanie zużycia kosztów materiałowych oraz sterowania zapasami- planistyczna. Układ odniesienia w ocenie faktycznego zużycia, analiza materiałochłonności wyrobu, poziomu technologii, nieprawidłowości w przebiegu procesów produkcji.

Zasady normowania:

• Stosowanie analizy techniczno - ekonomicznej warunków produkcji,

• Dobór właściwych metod normowania,

• Aktualizacja i kompletność norm zużycia,

• Konkretne potrzeby użytkowników bazy normatywnej.

• W normowaniu stosowane są dwie grupy metod: statystyczne i techniczne.

Metody techniczne:

- analityczno- obliczeniowa,

- doświadczalno- laboratoryjna,

- doświadczalno- produkcyjna

Kontrola zużycia realizowana jest w formie:

- kontrola wstępna,

- kontrola bieżąca,

- kontrola wynikowa.

Zapasy produkcyjne i towarowe:

• Zapas materiałów

• Zapas produkcji nie zakończonej

• Zapas wyrobów gotowych

• Czynniki kształtujące zapasy produkcyjne:

- zewnętrzne - warunki dostaw, formy zaopatrzenia, wielkość jednorazowej dostawy, minimalne partie transportowe, warunki zbytu, czynniki ekonomiczne.

- wewnętrzne- warunki magazynowania, właściwości materiałów, proces technologiczny, przygotowanie produkcji .

Zasady ekonomiki zapasów:

• Minimalizacja nakładów na zakup, sprowadzanie i utrzymanie zapasów

• Zapewnienie ciągłości produkcji i rytmiczności obsługi odbiorców

• Zapobieganie powstawaniu zapasów nadmiernych i zbędnych

• Przeciwdziałaniu stratom ilościowym i jakościowym oraz moralnemu zużyciu zapasów.

Metody sterowania zapasami:

• Parametry: normy zapasów, optymalny poziom dostawy, zapas rezerwowy, poziom zapasów sterujących.

• Metoda ABC, XYZ

• Metody statystyczne

• Metody optymalizacyjne

• Metody dynamiczne (poziom zapasu wyznaczający moment zamawiania, model stałego cyklu zamawiania )

• Współczesne metody : just in time, kanban,

• Metody dotyczące produkcji w toku.

Czynniki wpływające na efektywność:

• W zaopatrzeniu : obniżenie cen materiałów i kosztów zakupu

• Pełne i rytmiczne zaopatrzenie

• Obniżenie poziomu zapasów i uniknięcie zapasów nieprawidłowych.

• Gospodarowanie rzeczowym majątkiem obrotowym w przedsiębiorstwie.

Odpowiedzialne działania:

• Ustalenie właściwego poziomu zakupów

• Wyszukiwanie optymalnych źródeł dostawy

• Złożenie ofert i przeprowadzenie pertraktacji handlowych

• Wybór rodzaju transportu

• Opracowanie harmonogramów dostaw

• Ewidencja i kontrola realizacji zamówień oraz ich aktualizacja

• Przyjmowanie i rozliczanie dostaw

• Majątek finansowy obejmuje:

• Należności i roszczenia- zobowiązania handlowe od odbiorców za dostarczone towary i usługi, świadczenia z budżetu oraz inne rozrachunki z pracownikami, zaliczki dla dostawców oraz roszczenia sporne.

Należności to środki przedsiębiorstwa, które służą finansowaniu rozliczeń z kontrahentami. Typowe mierniki oceny należności:

- wskaźniki cyklu (szybkości obiegu)

- należności określane w relacji do sprzedaży,

- udział należności w aktywach ogółem,

- udział należności trudno ściągalnych w należnościach ogółem.

• Środki pieniężne- gotówka w kasie, środki na rachunku rozliczeniowym, rachunki krajowe, rachunki lokat terminowych, krótkookresowe papiery wartościowe, inne środki pieniężne.

Stanowią rezerwę niezbędną do regulowania bieżących zobowiązań finansowych:

- zobowiązań wobec dostawców,

- zobowiązań wobec budżetu z tytułu podatków,

- wypłat wynagrodzeń dla załogi,

- spłaty zaciągniętych kredytów i odsetek.

Wypracowane przez przedsiębiorstwo środki pieniężne to zyski.

Aktywa o wysokiej płynności: środki pieniężne, krótkoterminowe papiery wartościowe.

Narzędzie regulowania płynności: kredyty obrotowe zaciągana na krótsze i dłuższe terminy, systematyczne prognozowanie przepływów pieniężnych- cash flow.

WYKŁAD 5 PLANOWANIE W PRZEDSIĘBIORSTWIE

Działalność przedsiębiorstwa:

• Koncentracja działalności

Koncentracja-sensu stricte, w odniesieniu do przedsiębiorstw produkcji materialnej, koncentracja produkcji polega na organizowaniu działalności w coraz większych zakładach lub jednostkach równorzędnych.

Koncentracja- sensu largo-polega na łączeniu w jedno przedsiębiorstwo większej liczby zakładów lub przedsiębiorstw.

Koncentracja organizacyjna- ma węższe znaczenie, może mieć podstawy inne niż organizacyjne np.: kapitałowe, umowne.

Koncentracja może zachodzić drogą rozwoju:

• Wewnętrznego- polega na zwiększaniu rozmiarów działalności poprzez akumulowanie lun pełniejsze wykorzystanie zasobów,

• Zewnętrznego- łączenie się lub przyłączanie lub wchłaniania odrębnych przedsiębiorstw.

Rozwój wewnętrzny może prowadzić do koncentracji w sensie stricte i w sensie largo, rozwój zewnętrzny odnosi się tylko do koncentracji w sensie largo.

• Specjalizacja działalności:

• Przedmiotowa- zmniejszenie liczby lub różnorodności rodzajów przedmiotów działalności.

• Technologiczna- ograniczenie się do działalności wymagającej zastosowanie mniej licznych i mniej różnorodnych technologii, metod lub stadiów technologicznych.

Specjalizacja przemysłowa- forma mieszana, występuje w produkcji wyrobów. Kooperacja wiąże się ze specjalizacją.

• Dywersyfikacja- proces odwrotny do specjalizacji. Oznacza rozszerzenie lub zwiększenie różnorodności przedmiotu lub obszaru działalności, technologii lub metod.

• Dywersyfikacja pozioma- formy wyodrębnione ze względu na stopień odejścia od dotychczasowego zakresu działalności:

• Dywersyfikacja koncentryczna- gdy nowa dziedzina działalności jest związana z dotychczasową,

• Dywersyfikacja konglomeratowa- gdy nie ma powiązań z dotychczasową działalnością.

Powyższe dywersyfikacje mogą zachodzić w trybie rozwoju wewnętrznego lub zewnętrznego.

Wady dywersyfikacji:

• Trudności w zarządzaniu,

• Niemożność uzyskania dużych efektów z koncentracji produkcji wyspecjalizowanej,

• Łatwość przekroczenia progu kompetencji.

Wybór między koncentracją działalności wyspecjalizowanej i różnorodnej jest typowym problemem strategicznym. Problem rozwiązuje się poprzez analizę różnorodnych zależności.

Koncentracja działalności wyspecjalizowanej:

• Zalety (korzyści):

• Zmniejszenie nakładów inwestycyjnych,

• Pełne wykorzystanie nowoczesnych, wydajnych urządzeń,

• Rozłożenie kosztów badań+ rozwoju na większą liczbę jednostek,

• Zmniejszenie kosztów zarządzania,

• Podział pracy i zatrudnienia,

• Logistyka- łańcuch dostaw,

• Koncentrowane wejście na rynek,

• Poprawa jakości wyrobów i usług,

• Konkurowanie na rynku.

• Wady (niedomagania):

• Długie cykle inwestycyjne,

• Większe straty w razie awarii i przerw remontowych,

• Inercja we wprowadzaniu zmian,

• Współpraca może być utrudniona,

• Alienacja pracowników przedsiębiorstwa,

• Niedocenianie małych korzyści i małych strat,

• Większa uciążliwość dla otoczenia.

Koncentracja działalności niejednorodnej:

• Przetrwanie na rynku, „schyłek życia produktu”,

• Możliwość przetrwania dekoniunktury,

• Osiągnięcie obniżki kosztów pośrednich,

• Możliwość zmiany oferty rynkowej,

• Zadowolenie pracowników,

• Unikanie restrykcji antymonopolowych,

• Uzyskanie efektu synergii.

• Postęp techniczno- organizacyjny- proces dokonywania celowych zmian technicznych i organizacyjnych. Warunkiem rozstrzygającym jest efektywność ekonomiczna.

• Kryteria różnicowania strumieni innowacji:

• Oryginalność zmian:

- innowacje kreatywne,

- innowacje imitujące,

• Sprzężenie osobowe i instytucjonalne:

- innowacje sprzężone,

- innowacje niesprzężone,

• Mechanizm pobudzania do innowacji:

- innowacje podażowe,

- innowacje popytowe,

• Przedmiot innowacji i rodzaj efektów:

- innowacje produktowe,

• - innowacje procesowe (technologiczne).

• Innowacje

Innowacyjne zarządzanie przedsiębiorstwem- wdrażanie postępu technicznego ( ssanie, tłoczenie), realizacja postępu technicznego. Zasilania:

• Wewnętrzne źródła- prace badania+ rozwój, działalność wynalazcza, racjonalizatorska,

• Zewnętrzne źródła- prace badania+ rozwój instytutów. Patenty, licencje know-how.

Planowanie.

Planowanie sytuacyjne- plany problemowe rozwiązują określone sprawy lub sytuacje. Wymuszone jest przez podmioty zewnętrzne (banki, rady wierzycieli itp.) oraz wierzchnie organy władzy w spółkach kapitałowych (rada nadzorcza, zgromadzenia wspólników). Podejmowane jest z inicjatywy przedsiębiorstwa.

Inne plany szczegółowe przedsiębiorstwa:

• Plan restrukturyzacji,

• Plany rozwojowe w tym tzw. plany biznesu,

• Plany sytuacyjne wieloletnie o szerokim zasięgu przedmiotowym,

• Biznes plan- plany prowadzenia interesów organizacji.

Planowanie operacyjne główne kryteria podziału systemu:

• Horyzont czasowy planowania,

• Rodzaje funkcji- działalności,

• Waga rozwiązywanych problemów.

Podział planowania operacyjnego (kryteria podziału):

• Okres planowania,

• Zakres planowania,

• Przedmiot planowania.

Horyzont czasowy:

• Krótkoterminowe- bieżące,

• Średnioterminowe- wieloletnie,

• Długookresowe- perspektywiczne.

Funkcje organiczne- plany funkcjonalne:

• Planowanie sprzedaży,

• Planowanie działalności podstawowej (produkcja, świadczenia usług),

• Planowanie zaopatrzenia,

• Planowanie zatrudnienia,

• Planowanie kosztów i finansów.

Wieloprzekrojowy charakter planowania wskazuje na związki między wyróżnionymi planami:

• Planowanie okresowe powiązane z planowaniem funkcjonalnym,

• Plany strategiczne są planami wieloletnimi,

• Plany operacyjne odnoszą się do okresów bieżących, krótkich.

Plany operacyjne- narzędzie sterowania realizacją strategii. Środki potrzebna do realizacji planu: czynniki rzeczowe (materiały, części, narzędzia), czynniki osobowe, zasilanie finansowe. Plany operacyjne przedstawia się najpierw w ujęciu rzeczowym, następnie finansowym (pieniężnym).

Budżet- wynik przekształcenia rzeczowego planu w ujęcie wartościowo- pieniężne. Budżetowanie zakłada odpowiedzialność za koszty i wyniki.

Podział planów:

• Plany ogólne,

• Plany szczegółowe,

Powszechnie występujące:

• Marketingowe i sprzedaży (zbytu)- badanie rynku (p. marketingowy), ilość produktów możliwych do sprzedaży (p. zbytu).

Marketingowe badania rynku:

• Badania popytu,

• Analiza towaru i opakowania,

• Analiza odbiorców, ostatecznych użytkowników, pośrednich ogniw sprzedaży.

• Analiza cen,

• Analiza elementów oddziaływania na rynek, sytuacji konkurencyjnych,

• Planowanie sprzedaży (ilość, wielkość, kierunki sprzedaży),

• Nawiązanie do strategii kosztowej i wyróżnienia.

• Działalności podstawowej: program działania, harmonogram działalności, zapotrzebowanie na zasoby.

• Zaopatrzenia: rodzaj, ilość, terminy, częstotliwość, źródła dostaw materiałowych, wielkość zapasów.

• Zatrudnienia i płac: zapotrzebowanie na siłę roboczą, przewidywane zmiany na siłę roboczą, plan płac (wielkość funduszu na wynagrodzenia, wydajność pracy, pracochłonność produkcji, rezerwy czasu pracy)

• Kosztów: wielkość nakładów do wykonania założonego planu produkcji, planu sprzedaży, prowadzenia działalności pozaoperacyjnej.

• Finansów: wielkość wyniku finansowego, rentowność działania, podział wyniku finansowego, wpływy i wydatki, obowiązkowe odpisy, podział pozostałego zysku, przyjęta strategia finansowa.

Planowanie operacyjne nawiązuje do założeń planu strategicznego: wytyczne planu strategicznego, bieżące ustalenia, normy i normatywy. Najpierw buduje się plany ogólne (konkretyzują działalność przedsiębiorstwa, korzystają z informacji dotyczących przeszłości i informacji z otoczenia: zawarte umowy i zamówienia, analiza dotychczasowej struktury i kierunków sprzedaży, badania potrzeb rynku i zachowań konkurentów krajowych oraz zagranicznych), później szczegółowe.

Plan ogólny- konkretyzacja działalności przedsiębiorstwa w ciągu roku. Korzysta się z informacji dotyczących przeszłości oraz informacji z otoczenia. Informacje z otoczenia: zawarte umowy i zamówienia, analiza dotychczasowej struktury i kierunków sprzedaży, badania potrzeb rynku i zachowań konkurentów krajowych oraz zagranicznych.

Opracowanie planu ogólnego:

• Ustalenie dostępnych czynników produkcji,

• Pożądany wynik finansowy,

• Cele nadrzędne: wzrost rentowności kapitału, maksymalizacja zysku, minimalizacja kosztów.

Plan ogólny konfrontuje się z potrzebami rynku: planem sprzedaży, planem produkcji, planem finansowym. Do planu sprzedaży dostosowany jest plan działalności podstawowej- produkcji, jest on podstawą do budowy planu kosztów. Plany ogóle są podstawą do budowy: plany zaopatrzenia, planu zatrudnienia i płac, planu ekonomiczno- finansowego.

Planowanie szczegółowe- podział zadań ogólnych na zadania cząstkowe i przydzielenie ich do wykonania poszczególnym komórkom i stanowiskom pracy. Należy określić metody ich realizacji. Punktem wyjścia jest szczegółowy plan produkcji, sprzedaży.

Cele:

• Równomierne obciążenie maszyn, urządzeń i powierzchni produkcyjnej,

• Równomierne obciążenie pracowników,

• Terminowa realizacja zamówień,

• Maksymalne wykorzystanie kapitału obrotowego.

W sporządzaniu planu zaopatrzenia wykorzystuje się metody programowania matematycznego, bierze się pod uwagę wielkość i terminy zamawianych dostaw, sposoby racjonalnego wykorzystania kapitału obrotowego (just in time).

Planowanie produkcji

Planowanie i sterowanie produkcją polega na tym, że podstawowe funkcje są realizowane w różnych komórkach przedsiębiorstwa w różnych przedziałach czasu.

Funkcje planowania i sterowania produkcją:

• Prognozowanie przewidywanej sprzedaży:

• Pion do spraw handlowych według zgłoszeń zamówień odbiorców,

• Badania rynku, klientów,

• Prognozy na rok lub dwa lata.

Plan techniczno- ekonomiczny- wielkość produkcji w ujęciu asortymentowym, wartościowym. Plan tworzą zastępca do spraw handlowych i zastępca do spraw produkcji.

Projektowanie technologiczne- element rozwoju techniki i technologii, wyroby istniejące są modernizowane, a nowe uruchamiane. Planowanie procesów przebiegu produkcji należy do głównego technologa podlegającego zastępcy do spraw technicznych.

Główny harmonogram produkcji- powstaje z planu produkcji i obejmuje: liczbę wyrobów, odbiorców wyrobów, terminy realizacji, spodziewane wpływy pieniężne. Jest on podstawą do uruchomienia produkcji części i podzespołów oraz montażu finalnego. Sporządzany jest ręcznie lub komputerowo. Na jego podstawie zamawia się surowce, podzespoły i materiały. Harmonogram uwzględnia zdolności produkcyjne, zasoby, stan zatrudnienia, kooperację i informacje. Jest opracowywany przez szefa produkcji i zastępcę do spraw produkcji.

Plan zaopatrzenia materiałowego- zawiera dostawy materiałów, rodzaj, ilość i ceny. Jego podstawą jest główny harmonogram produkcji. Wpływa na wyniki finansowe przedsiębiorstwa poprzez minimalizację zapasów magazynowych oraz kapitał zamrożony w zapasach magazynowych. Plan wykorzystania maszyn i urządzeń produkcyjnych opracowuje główny mechanik.

Plan kosztów:

• Układy:

• Kalkulacyjny,

• Rodzajowy,

• Koszty:

• Bezpośrednie,

• Pośrednie- wydziałowe i ogólnozakładowe.

• Kalkulacja ceny wyrobu.

Uzupełnienie planu produkcji:

• Plan wysyłki gotowych wyrobów i sprzedaży,

• Plan sterowania wytwarzaniem i jakością,

• Plan finansowy,

• Badania marketingowe.

Procesy zaopatrzenia materiałowego dla produkcji

Procesy produkcyjne wymagają dostarczenia wielu surowców, półproduktów, materiałów, półfabrykantów, części, podzespołów i większych elementów niezbędnych do wytworzenia produktu o nowych cechach i własnościach. Tworzone są zasileniowe strumienie materiałowe.

Decyzje zaopatrzeniowe:

• Wybór źródeł zakupy,

• Określenie wielkości i częstotliwości kupowanych materiałów,

• Wybór środka transportu i przewoźnika,

• Ustalenie ceny,

• Jakość kupowanych pozycji materiałowych.

Decyzje mają wpływ na ekonomikę przedsiębiorstwa oraz poziom kosztów i osiągane zyski. Proces zakupów do produkcji znacznie różni się od zakupów indywidualnego klienta.

Analiza rynku zaopatrzeniowego- powinna dotyczy c głównie tych, które są niezwykle istotne. Przestrzegać należy zaleceń metody ABC. Analiza rynku zaopatrzeniowego musi uwzględniać:

• Stabilność rynku i poziom jego regulacji,

• Udział importu,

• Kształtowanie się cen,

• Bariery i możliwości wejścia na rynek nowych producentów i konkurencyjnych odbiorców,

• Możliwości produkcyjne występujących na nim podmiotów.

Planowanie zakupów- ustalenie harmonogramu zakupów; co, kiedy, w jakiej ilości będzie potrzebne, aby zapewnić ciągłość produkcji. Opracowanie planu potrzeb materiałowych jest bazą do poszukiwania źródeł nabywania surowców, materiałów i podzespołów.

Wybór dostawców- dostawca to partner z którym producent podpisuje wieloletnią umowę. Umowa ta dotyczy towaru, który nie został jeszcze wyprodukowany i będzie sukcesywnie dostarczany w określonych odstępach czasu. Wybierając dostawcę należy wziąć pod uwagę:

• Cenę nabywanego dobra,

• Odległość od dostawcy,

• Czas realizacji dostawy,

• Jakość nabywanego dobra,

• Warunki gwarancji i rękojmi,

• Solidność dostawcy,

• Sytuację finansową dostawcy.

Metody pomiaru stosowanie przy wyborze:

• Metody porównawcze oparte na skali ocen o ustalonej hierarchii,

• Arkusz oceny dostawcy,

• Metody graficzne,

• Zapytania ofertowe,

• Ogłaszanie przetargów,

• Negocjacje- uzgodnienia techniczne i organizacyjne (produkcja, dostawa, cena).

Bieżąca kontrola:

• Termin dostawy,

• Ruch zapasów materiałowych.

• Jakość dostarczanych towarów,

• Renegocjacje warunków umowy i zmiana źródła zakupów.

Marketing zakupów- czynności z dokonywaniem zakupów materiałowych- marketing zakupów, marketing zaopatrzeniowy. Przemyślany zespół decyzji i działań przedsiębiorstwa produkcyjnego określający jego politykę i strategię w zakresie zaopatrzenia w środki produkcji. Cele marketingu zakupów:

• Sprawne dokonanie zakupów lub zakontraktowanie z najbardziej korzystnych rozpoznanych źródeł,

• Uzyskanie wpływu na dostawców,

• Wpływy na procesy zachodzące na rynkach.

Baza informacyjna procesów decyzyjnych:

• Prognozy, programy, plany sprzedaży wyrobów,

• Dokumentacja techniczna,

• Indeksy materiałowe, wykazy komórek i stanowisk będących odbiorcami poszczególnych materiałów,

• Katalogi, cenniki, informatory itp.,

• Wydawnictwa GUS, specjalistyczne,

• Dane ewidencyjne przedsiębiorstw,

• Informacje uzyskane drogą wywiadu gospodarczego.

Procesy fizyczne tej sfery:

• Konieczne czynności manipulacyjne.

• Składowanie dostaw,

• Przepływ materiałów ze składu do pierwszego stanowiska roboczego w procesie produkcyjnym.

Planowanie zapotrzebowania materiałowego

Potrzeby materiałowe wynikają z zaplanowanej do wykonania produkcji, także na materiały pomocnicze (narzędzia, paliwa, części zamienne do maszyn i urządzeń, materiały eksploatacyjne, odzież robocza) służące normalnemu funkcjonowaniu przedsiębiorstwa.

Zapotrzebowanie na materiały podstawowe ma początek w planach produkcyjnych, generują one popyt wtórny. Pozostałe potrzeby przedsiębiorstwa to popyt uzupełniający.

Potrzeby zależne- wynikają z wewnętrznego zapotrzebowania na surowiec, materiały, podzespoły potrzebne do produkcji. Określenie potrzeb zależnych wymaga prowadzenia szeregu działań. Wykorzystywany jest system planowania potrzeb materiałowych MRP. Podstawą funkcjonowania MRP jest harmonogram produkcji wyrobów finalnych, konstrukcyjne rozwinięcie wyrobów na zespoły, elementarne części.

Potrzeby niezależne- wynikają wyłącznie z popytu zewnętrznego (pierwotnego) i mogą dotyczyć także np. podzespołów przeznaczonych na sprzedaż jako część zamienna.

Rozwinięcie materiałowe wyrobu- polega na rozpisaniu wyrobu finalnego na poszczególne elementy, tworząc wielopoziomowy obraz struktury wyrobu.

System MRP oparty jest na podziale czasu na odcinki i na sprecyzowaniu potrzeb materiałowych w poszczególnych etapach produkcji (poziomy rozwinięcia wyrobu) dla tych odcinków czasu. Dla ustalonych przedziałów czasu i poziomach rozwinięcia wyrobu konfrontuje się potrzeby materiałowe na surowiec z: harmonogramem produkcji, aktualnymi zapasami, niezrealizowanymi jeszcze dostawami. Na podstawie harmonogramu produkcji określa się zapotrzebowanie brutto na wyrób. Aby uzyskać zapotrzebowanie netto na wyrób finalny trzeba odjąć od zapotrzebowania brutto ilość wyrobów finalnych będących w zapasie. Należy ustalić termin rozpoczęcia produkcji, tak by na czas zaspokoić zapotrzebowanie netto. Następnie trzeba wyliczyć zapotrzebowanie brutto elementów z następnego poziomu, korzystając ze schematu rozwinięcia wyrobu na podstawie zapotrzebowania netto z poprzedniego poziomu. Dla każdego z elementów konstrukcyjnych należy obliczyć ilość zamawianej pozycji odejmując od zapotrzebowania brutto wielkość zapasu oraz zamówienia będące w realizacji oraz określić moment złożenia zamówienia na podstawie czasu realizacji dostaw danego elementu oraz innych istotnych przesłanej. Jeżeli nie ma kolejnych poziomów rozwinięcia wyrobu należy zakończyć tworzenie planu potrzeb materiałowych.

Dotychczas znane metody:

• Obliczanie ekonomicznej wielkości zamówienia- Economic Orger Quantity,

• Obliczanie ekonomicznej wielkości serii produkcyjnej- Economic Production Quantity.

Systemy te uwzględniają wyłącznie popyt niezależny.

System MRP II- system planowania zasobów (czynników) wytwórczych. Uwzględnia wykorzystanie zdolności produkcyjnych, wyposażenie techniczne zakładu, integruje operacje technologiczne z planowaniem finansowym.

Stosowane w praktyce:

• Koncepcja optymalnej technologii produkcji- OPT,

• Koncepcja optymalnego wykorzystania zdolności produkcyjnych- BOA,

• Koncepcja krytycznego czasu wytwarzania TCM.

Ocena działalności gospodarczej przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwo podlega ocenie. Podmiotami uprawnionymi do oceny są właściciel, współwłaściciele, wspólnicy, rady nadzorcze, komisje rewizyjne, inwestorzy, akcjonariusze jako potencjalny współwłaściciele, organa założycielskie, banki kredytujące, kontrahenci zawierający umowy.

Celem oceny jest stopień realizacji zadań oraz warunków nałożonych przez jednostki zewnętrzne. System oceny jest powiązany z systemem motywacyjnym. Ocena nie jest jednoznacznie formułowana. Występuje zamiennie lub łączenie z kontrolą- analiza ekonomiczna, diagnostyka ekonomiczna. Istota oceny wynika z definicji przedsiębiorstwa- realizacja celów jest oceniana. Ocena to ustalanie stopnia spełnienia przez przedsiębiorstwo celów działania przy uwzględnieniu warunków w jakich przebiega proces ich realizacji. Kryteria ocen:

• Moment czasu: ex post, ex ante,

• Przedział czasu objęty oceną- krótkookresowe, długookresowe,

• Przedmiot oceny- odcinkowa, całościowa,

• Podmiot oceny- wewnętrzna, zewnętrzna,

• Stopień powtarzalności: systematyczna, doraźna.

Miernik oceny to kategoria ekonomiczna odzwierciedlająca zdarzenie lub fakty z gospodarowania, występujące w przedsiębiorstwie i jego otoczeniu, wyrażona w odpowiednich jednostkach. Pojemność miernika: syntetyczne i odcinkowe. Poprawność systemu ocen- aby pojemność i decyzyjność były takie same lub zbliżone. Wybór układu odniesienia zależy od celu i przedmiotu oceny: układ normatywny, przestrzenny oraz czasowy.

Grupy wskaźników finansowych:

• Rentowności (zyskowności)- rentowność kapitału własnego, rentowność kapitału całkowitego, rentowność sprzedaży,

• Sprawności działania- wskaźnik produktywności środków trwałych, wskaźnik obrotu zapasami, wskaźnik obrotu należnościami, wskaźnik produktywności płac, wskaźnik wydajności pracy,

• Płynności- wskaźnik bieżący, wskaźnik szybki, wskaźnik zdolności kredytowej,

• Zadłużenia- wskaźnik obciążenia majątku zobowiązaniami, wskaźnik pokrycia odsetek zyskiem,

• Rynku kapitałowego- (dla spółek publicznych) wskaźnik zysku na jedną akcję, wskaźnik relacji ceny do zysku na jedną akcję, wskaźnik stopy dywidendy, wskaźnik stopy wypłat dywidendy.

Wybór mierników zależy od celów oceny. Powiązane z planowaniem strategicznym: udział przedsiębiorstwa w rynku, długość cyklu produkcyjnego.

2

---