System wielopartyjny zorganizowany
System kilkupartyjny (paropartyjny)
System partii dominującej
System dwublokowy
Ad.1
Około 5 partii liczących się. Jest efektem wprowadzenia progów wyborczych, a także systemu mieszanego.
Ad.2
W bardzo długim okresie czasu jedna z partii dominuje, rządząc samemu albo w koalicji (np. socjaldemokracja w Szwecji; Kongres Narodowy w Indiach)
Ad.3
Partie łączą się w dwa przeciwstawne bloki polityczne.
System dwupartyjny
Prowadzi do niego większościowy system wyborczy.
Dwupartyjność luźna
Dwupartyjność sztywna.
Ad.1
Nie ma silnej dyscypliny partyjnej. Występuje w USA.
Ad.2
Silna dyscyplina partyjna (Wielka Brytania). Kierownictwo partyjne określa wytyczne, które realizują członkowie partii.
System jednopartyjny
System właściwy dla krajów autokratycznych czy totalitarnych.
Systemy partyjne w krajach socjalistycznych
Dwie odmiany:
Model jednopartyjny
Model tzw. „partii hegemonicznej”
PRAWO WYBORCZE
System wyborczy - ogół zasad postępowania i instytucji związanych z prowadzeniem wyborów (znaczenie szersze); sama metoda obliczania wyników wyborów (znaczenie węższe)
Prawo wyborcze - 1) aspekt przedmiotowy; ogól przepisów prawnych związanych z wyborami. 2) aspekt podmiotowy; (tradycyjnie ujmowany jako prawo obywatela) prawo obywatela do wybierania lub bycia wybieranym.
Funkcje wyborów:
Kreacyjna (obsadzanie stanowisk)
Legitymizacyjna (otrzymywanie legitymacji od społeczeństwa)
Polityczno - programowa (udzielenie poparcia dla określonej wizji programowej)
Rozładowywania napięć społecznych
Podstawowe zasady prawa wyborczego (przymiotniki wyborcze)
Są to główne, fundamentalne rozstrzygnięcia dotyczące uprawnień obywateli w procesie wyborczym.
Zasada powszechności
Polega ona na założeniu, aby krąg wyborców był jak najszerszy i obejmował osoby zamieszkałe na jakimś obszarze.
Ograniczenia tej zasady nazywamy cenzusami wyborczymi:
Cenzusy mające charakter jawnie dyskryminujący (cenzusy historyczne)
Cenzusy niemające w swej istocie charakteru dyskryminacyjnego (cenzusy współczesne). Przyjmuje się fikcję, że ich rozsądne stosowanie nie narusza zasad powszechności.
Cenzus płci
Pierwsze państwo na świecie, które przyznało prawa kobietom - Nowa Zelandia (1896 r.)
W Europie - Finlandia (1906)
W większości państw - po I wojnie światowej.
W Anglii po I wojnie, ale miały wyższy cenzus wieku.
W USA - 1920 r.
We Francji dopiero po II wojnie światowej.
Lichtenstein - 1986 r.
Szwajcaria na szczeblu całego państwa - 1972 r.
Cenzus majątkowy
- podatkowy (jakie się płaciło podatki)
- typowo majątkowy (jaki majątek się posiadało)
Cenzus rasowy
W RPA do 1994 r.
W USA formalnie do 1865 r.
Cenzus wyznaniowy
- uprzywilejowanie jakiejś grupy wyznaniowej
- pozbawienie jakiejś grupy praw wyborczych (np. Żydzi na 10 lat w przypadku Księstwa Warszawskiego)
Cenzus wykształcenia
Obecnie, jeśli występuje wiąże się z umiejętnością czytania i pisania.
Cenzus zawodowy
Pozbawia się praw wyborczych osoby zatrudnione w resortach siłowych - wojsko, policja.
Występował w Polce w okresie międzywojennym - wojskowi w służbie czynnej nie posiadali czynnego prawa wyborczego.
Cenzus klasowy (warstwowy)
Występował m.in. w I Rzeczypospolitej.
Niektóre warstwy są pozbawione praw wyborczych albo tylko niektóre je posiadają.
Cenzus bankructwa
Osoba, która zbankrutowała pozbawiana była praw wyborczych.
Cenzus moralności
Występował m.in. w polskiej ordynacji wyborczej z 1935 r. - dotyczył, np. osób wykluczonych ze służby wojskowej, osób trudniących się nierządem
Cenzus kolaboracji i współpracy z podziemiem zbrojnym
Polska ordynacja wyborcza z 1946 r.
Cenzus dziadka
Występował w USA; szczególnie w stanach południowych.
Polegał na tym, że aby otrzymać prawo wyborcze trzeba było udowodnić, że przodek również miał prawo wyborcze - miał na celu dyskryminacje ludności murzyńskiej