To jest wersja html pliku http://www.policyforum2007.equal.pl/download/Z2Z4L3BvbGljeWZvcnVtL2VuL2RlZmF1bHRfbXVsdGlsaXN0YV9wbGlrb3cvNQ/wystapienie_pani_beaty_kempy_sekretarz_stanu_w_ministerstwie_sprawiedliwosci.pdf.
G o o g l e automatycznie generuje wersję html dokumentu podczas indeksowania Sieci.

Page 1

1

Wystąpienie Sekretarza Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości p. Beaty Kempy

podczas otwarcia konferencji Policy Forum „Prewencja czy ponowne uwięzienie”

Warszawa, 21 czerwca 2007 r.

System resocjalizacji w Polsce.

Perspektywy wdraŜania dobrych praktyk Programu EQUAL w Polsce.

System penitencjarny kształtują przede wszystkim normy prawne będące wypadkową poziomu wiedzy

kryminologicznej z uwzględnieniem zjawisk dynamiki i struktury przestępczości, tradycji kulturowych

społeczeństwa oraz poziomu tolerancji społecznej. Istotnym czynnikiem wpływającym na realizację polityki

penalnej kraju jest takŜe jego kondycja finansowa i stan bazy materialnej związanej z wykonywaniem kary

pozbawienia wolności. Niezmiernie istotne dla efektywnego działania systemu resocjalizacji jest równieŜ

współdziałanie organów wykonywania kary pozbawienia wolności ze społeczeństwem współuczestniczącym w

wykonywaniu kary pozbawienia wolności. Wymienione grupy czynników przeplatają się wzajemnie tworząc

warunki, w których przebiega proces odbywania kary pozbawienia wolności oraz późniejsza readaptacja

społeczna skazanych. Podstawowym aktem prawnym, w oparciu o który funkcjonuje system penitencjarny

Rzeczypospolitej Polskiej jest ustawa Kodeks karny wykonawczy uchwalona w 1997 roku. Źródłem inspiracji

dla ustawodawcy były powszechnie uznawane wartości ogólnoludzkie znajdujące odzwierciedlenie w

Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych oraz

Europejskich Regułach Penitencjarnych.

Karę pozbawienia wolności, tymczasowe aresztowanie, karę aresztu wojskowego oraz inne środki

skutkujące pozbawieniem wolności wykonuje SłuŜba Więzienna, będąca umundurowaną i uzbrojoną formacją

apolityczną, podległą Ministrowi Sprawiedliwości. Znajduje ona umocowanie dla swej działalności w Ustawie z

dnia 26 kwietnia 1996 roku o SłuŜbie Więziennej. Wskazana ustawa określa zadania i organizację SłuŜby

Więziennej, precyzuje uprawnienia i obowiązki funkcjonariuszy.

Polski system penitencjarny kieruje się kilkoma podstawowymi zasadami przy wykonywaniu kary

pozbawienia wolności. W ich poczet wchodzi zasada humanitaryzmu opierająca się na przeświadczeniu, iŜ

kaŜdy człowiek posiada niezbywalną godność, stanowiącą źródło jego podmiotowości. Kolejną zasadną jest

zasada indywidualizacji polegająca na dostosowaniu sposobu wykonywania kary do indywidualnych

właściwości skazanych. Z kolei zasada odpowiedzialności wypływa z poszanowania godności i podmiotowości

skazanych. Istotną zasadą jest takŜe zasada wolnej progresji. Jej istotą jest uzaleŜnienie warunków

odbywania kary od postawy skazanego. Kolejną istotną zasadą jest udział społeczeństwa w wykonywaniu

orzeczeń oraz w świadczeniu pomocy społecznej i readaptacji skazanych. Jest to zasada określająca

otwartość jednostek penitencjarnych na świat zewnętrzny i ich współpracę z róŜnorodnymi organizacjami

Page 2

2

społecznymi i religijnymi. Pomoc skazanym w społecznej readaptacji, rozpoczęta w trakcie wykonywania

wobec nich kary, stanowi przedłuŜenie oddziaływań resocjalizacyjnych, będąc jednocześnie jednym z

najskuteczniejszych sposobów zapobiegania powrotowi do przestępstwa. Zasadą jest równieŜ ochrona

społeczeństwa i bezpieczeństwa skazanych w jednostkach penitencjarnych. Przytoczone powyŜej podstawy

prawne oraz najistotniejsze zasady wykonywania kary pozbawienia wolności są gwarantem tworzenia

humanitarnego, praworządnego systemu penitencjarnego, w którym mogą być realizowane cele wykonywania

kary pozbawienia wolności.

Zgodnie z Kodeksem karnym wykonawczym zakłady karne w Polsce dzieli się na: zakłady karne

dla młodocianych, zakłady karne dla odbywających karę po raz pierwszy, zakłady karne dla recydywistów

penitencjarnych oraz zakłady karne dla odbywających karę aresztu wojskowego. Wymienione rodzaje

zakładów karnych organizowane są w postaci trzech typów, róŜniących się w szczególności stopniem

zabezpieczenia, izolacji skazanych oraz wynikającymi z tego uprawnieniami w zakresie poruszania się w

zakładzie i poza jego obrębem. Stosując powyŜsze kryteria wyróŜnia się zakłady karne typu zamkniętego,

półotwartego i otwartego. Celem podziału zakładów karnych na rodzaje i typy jest zapewnienie społeczeństwu

ochrony przed sprawcami przestępstw, zagwarantowanie bezpieczeństwa zakładu i osób w nim

przebywających, a takŜe moŜliwość realizacji zasady progresji wewnętrznej skazanym krytycznie oceniającym

swoje postępowanie i wykazującym determinację do jego zmiany. Nasz kraj dysponuje 156 jednostkami

penitencjarnymi, w tym 70 aresztami śledczymi. Przebywa w nich obecnie blisko 91 tysięcy osadzonych.

W celu stworzenia warunków sprzyjających indywidualnemu postępowaniu ze skazanymi,

zapobieganiu szkodliwym wpływom skazanych zdemoralizowanych oraz zapewnieniu skazanym

bezpieczeństwa osobistego, wyboru właściwego systemu wykonywania kary, rodzaju i typu zakładu karnego

oraz ich rozmieszczenia wewnątrz zakładu dokonuje się klasyfikacji osadzonych. Poza rodzajem i typem

zakładu karnego skazanych kieruje się do odpowiednich systemów odbywania kary: zwykłego,

programowanego oddziaływania oraz terapeutycznego. Jest to bardzo istotne dla realizacji zasady

indywidualizacji, która ma sprzyjać optymalizacji oddziaływań korekcyjnych. Dlatego teŜ szczególnie

intensywnym oddziaływaniom poddaje się młodocianych, którzy odbywają karę w systemie programowanego

oddziaływania. W sposób szczególny traktuje się pozbawione wolności kobiety cięŜarne i karmiące oraz

prowadzi się programy terapeutyczne dla osób z zaburzeniami psychicznymi i uzaleŜnionych.

W polskim systemie penitencjarnym wyróŜnia się takie m.in. środki oddziaływania na skazanych, jak

praca, zdobywanie kwalifikacji zawodowych, nauczanie, zajęcia kulturalno-oświatowe i sportowe,

podtrzymywanie kontaktów z rodziną i światem zewnętrznym oraz procedury terapeutyczne. Ostatnie lata są

szczególne dla problematyki zatrudnienia osób pozbawionych wolności. Zdynamizowanie zatrudnienia stało

się jednym z priorytetowych zadań więziennictwa. Podjęto szereg działań, które przyniosły wymierne efekty.

Obecnie pracuje ponad 20 000 skazanych.

Realizacja zasady otwartości i udziału społeczeństwa w wykonywaniu orzeczeń, sprowadza się w

Page 3

3

duŜym stopniu do współdziałania z odpowiednimi stowarzyszeniami, organizacjami i instytucjami. Na

przestrzeni lat 2001-2006 liczba zawartych porozumień pomiędzy zakładami karnymi i przedstawicielami

społeczeństwa wzrosła z ok. 400 do ponad 700, a liczba skazanych objętych oddziaływaniami realizowanymi

w wyniku zawartych porozumień zwiększyła się z 15 tysięcy w 2001 roku do ponad 38 tysięcy w 2005 roku.

Celem nauczania i szkolenia zawodowego prowadzonego w warunkach izolacji jest umoŜliwienie

osobom skazanym i tymczasowo aresztowanym uzyskanie wykształcenia ogólnego lub kwalifikacji

zawodowych. Obecnie sieć szkół przywięziennych obejmuje 3 szkoły podstawowe, 10 gimnazjów, 27

zasadniczych szkół zawodowych, 11 techników zawodowych, 10 liceów ogólnokształcących i 1 szkołę

policealną. Przeciętnie, w kaŜdym roku, naukę w formach szkolnych organizuje się dla około 4 tysięcy

osadzonych. Uzupełnieniem oferty edukacyjnej, dla osób pozbawionych wolności, są szkolenia kursowe

organizowane przez jednostki penitencjarne. W 2006 r. zorganizowano 472 szkoleń kursowych dla blisko 6

tysięcy osadzonych. Zakres organizowanych szkoleń kursowych dostosowywany jest do potrzeb lokalnych

rynków pracy.

Na przestrzeni lat 90-tych więziennictwo dokonało ewolucji w systemie przepustkowym. Warto

podkreślić, Ŝe po raz pierwszy w 2000 r. wskaźnik niepowrotności skazanych z zezwoleń na opuszczenie

zakładu karnego bez dozoru spadł poniŜej 1%. PowyŜszy wynik na tle krajów Unii Europejskiej naleŜy uznać

za bardzo dobry. Warto teŜ zwrócić uwagę na fakt, Ŝe więziennictwo odnotowuje systematycznie malejącą

liczbę skazanych podejrzanych o popełnienie przestępstwa, w trakcie korzystania z czasowego opuszczenia

zakładu karnego. Liczba ta zmalała o ponad połowę na przestrzeni lat 2001-2005 przy równocześnie

niezmienionej, wysokiej liczbie osadzonych korzystających z zezwoleń.

Realizując przepisy obowiązującego Kodeksu karnego wykonawczego polskie więziennictwo prowadzi

wobec skazanych oddziaływania terapeutyczne. Oddziaływaniami tymi są objęci szczególnie skazani, u

których zdiagnozowano róŜnorodne zaburzenia. Aktualnie w jednostkach penitencjarnych funkcjonuje 56

oddziałów terapeutycznych w tym: 21 oddziały dla skazanych uzaleŜnionych od alkoholu, 13 oddziałów dla

skazanych uzaleŜnionych od środków odurzających lub psychotropowych oraz 22 oddziały dla skazanych z

niepsychotycznymi zaburzeniami psychicznymi lub upośledzonych umysłowo. Przeciętnie w ciągu roku terapią

obejmuje się łącznie 4 300 skazanych uzaleŜnionych oraz 2 100 skazanych z niepsychotycznymi

zaburzeniami psychicznymi lub upośledzonych umysłowo. Obecnie w oddziałach terapeutycznych przebywa

130 skazanych za przestępstwa popełnione w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych. Wobec tej

grupy skazanych zapoczątkowano realizację oddziaływań specjalistycznych, zgodnych z opracowanym

programem.

W pracy z osadzonymi w jednostkach penitencjarnych współdziałają osoby duchowne i

wspomagające je osoby świeckie. Posługa duszpasterska nie jest jedynym zakresem ich działalności.

Współpracują z kadrą penitencjarną w kształtowaniu u osadzonych poŜądanych postaw i rozwijaniu ich

pozytywnych cech osobowości. Zgodnie z konstytucyjnymi zasadami osoby pozbawione wolności mogą

Page 4

4

wykonywać praktyki religijne niezaleŜnie od swego wyznania. Zasada tolerancji religijnej wpisana została do

przepisów wykonawczych, które szeroko traktują zakres prawa skazanych do wolności religijnej.

Przygotowanie skazanych do zwolnienia odbywa się w ramach tzw. pomocy postpenitencjarnej, która

rozciąga się na cały okres odbywania przez skazanego kary. Jej celem jest ułatwienie społecznej readaptacji,

a w szczególności przeciwdziałanie powrotowi do przestępstwa, który realizowany jest na kilku płaszczyznach,

m.in. udzielania skazanym oraz ich rodzinom niezbędnej pomocy, zwłaszcza materialnej, medycznej,

znalezienia pracy i zakwaterowania, udzielanie porad prawnych.

Dzięki wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej otworzyły się nowe perspektywy wzmocnienia działań

podejmowanych w ramach systemu penitencjarnego. Jednym z narzędzi umoŜliwiających podjęcie

innowacyjnych działań wspomagających procesy readaptacyjne osadzonych jest Program Operacyjny

Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL finansowany w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. SłuŜy on

testowaniu, upowszechnianiu i wdraŜaniu nowych sposobów zwalczania i zapobiegania wszystkim formom

dyskryminacji i nierówności na rynku pracy. Jednym z podstawowych celów programu jest takŜe włączanie

sprawdzonych rozwiązań do polityki zatrudnienia oraz integracji społecznej w skali lokalnej, regionalnej i

europejskich poprzez wdraŜanie sprawdzonych rozwiązań systemowych i działań praktycznych. W ramach

systemu penalnego kraju prowadzone są inicjatywy wspierające osoby odbywające karę pozbawienia

wolności i opuszczające jednostki penitencjarne umoŜliwiające bardziej efektywną readaptację społeczną i

przywracanie na rynek pracy byłych skazanych. UmoŜliwia to rozwój perspektyw dla polityki penitencjarnej,

ukierunkowanych na obniŜenie kosztów społecznych związanych z wykonywaniem kary pozbawienia wolności

i doskonalenia metod resocjalizacyjnych. Działania te realizowane są poprzez ścisłą współpracę instytucji i

organizacji działających na rzecz określonej grupy odbiorców w formie partnerstw na rzecz rozwoju. Grupą

odbiorców prowadzonych działań są osoby odbywające karę pozbawienia wolności i byli skazani. Spośród

107 partnerstw na rzecz rozwoju realizujących w Polsce program Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL 5

podejmuje działania na rzecz osób pozbawionych wolności i byłych skazanych. Są to:

-

Partnerstwo na rzecz Rozwoju „Nowa droga dla byłych więźniów”, którego administratorem jest Centralny

Zarząd SłuŜby Więziennej,

-

Partnerstwo na rzecz Rozwoju „Czarna owca”, którego administratorem jest Program Narodów

Zjednoczonych ds. Rozwoju - UNDP Polska,

-

Partnerstwo na rzecz Rozwoju „Wyjść na prostą”, którego administratorem jest Polska Fundacja

Ośrodków Wspomagania Rozwoju Gospodarczego "OIC Poland",

-

Partnerstwo na rzecz Rozwoju „Powrót do wolności”, którego administratorem jest Polskie Stowarzyszenie

Edukacji Prawnej,

Partnerstwa te podejmują działania zmierzające do ułatwienia osobom po odbyciu kary pozbawienia wolności

powrotu do społeczeństwa. W ramach prowadzonych działań realizowane są m.in. szkolenia zawodowe dla

osób skazanych, podejmowane są działania aktywizujące społecznie i zawodowo skazanych, wdraŜane są

Page 5

5

róŜnorodne programy wsparcia dla byłych skazanych oraz opracowywane są ujednolicone katalogi

świadczonej pomocy. Oprócz jednostek penitencjarnych w działaniach podejmowanych przez partnerstwa

uczestniczą takŜe inne instytucje świadczące pomoc osobom po zakończeniu kary pozbawienia wolności. Są

to instytucje i organizacje ogólnopolskie (Krajowa Rada Kuratorów, Polski Czerwony KrzyŜ, Ochotnicze Hufce

Pracy, Polski Komitet Pomocy Społecznej, Stowarzyszenie „Monar”, Uniwersytet Warszawski, Stowarzyszenie

Pomocy Społecznej, Rehabilitacji i Resocjalizacji im. Hansa Christiana Kofoeda) oraz inne stowarzyszenia i

fundacje działające na płaszczyźnie lokalnej. Celem podejmowanych działań jest wspólne wypracowanie

efektywnego systemu readaptacji społeczno-zawodowej byłych skazanych.

Oprócz działań podejmowanych na szczeblu krajowym istotnym elementem Inicjatywy Wspólnotowej

EQUAL jest współpraca ponadnarodowa prowadzona w ramach Partnerstw Ponadnarodowych. Jej głównym

celem jest osiągnięcie procesu uczenia się osób zaangaŜowanych w realizację projektów krajowych poprzez

promowanie i wzajemne przekazywanie wiedzy oraz stosowanych rozwiązań, w postaci dobrych praktyk, w

róŜnych krajach Unii Europejskiej. W wyniku podejmowanych działań zawiązane zostały Europejskie Sieci

Tematyczne skupiające wszystkie projekty prowadzące działania ukierunkowane na osoby pozbawione

wolności i byłych skazanych, w ramach których odbywają się cykliczne spotkania przedstawicieli projektów

krajowych.

NaleŜy podkreślić, iŜ działania podejmowane przez powołane partnerstwa w ramach projektów

ukierunkowane są na osiągnięcie celów związanych z podniesieniem skuteczności rozwiązań systemowych

polskiego wymiaru sprawiedliwości. Zakładane rezultaty oparte zostały na wdroŜeniu krajowego modelu

współpracy instytucji wymiaru sprawiedliwości i sektora pozarządowego na rzecz readaptacji społecznej i

aktywizacji zawodowej skazanych i byłych skazanych. Polski system prawny posiada szereg rozwiązań,

których celem jest wspomagania skazanego po zakończeniu odbywania kary pozbawienia wolności.

Rozwiązaniami takimi dysponuje zarówno SłuŜba Więzienna (m. in. pomoc postpenitencjarna), jak i organy

sądownictwa (m. in. dozór kuratorski) oraz organizacje społeczne.

Efekty wypracowane w wyniku prowadzonych projektów finansowanych ze środków Europejskiego

Funduszu Społecznego są istotnym czynnikiem umoŜliwiającym dokonanie zmian systemowych

ukierunkowanych na jeszcze efektywniejszą resocjalizację skazanych. Świadczyć o tym moŜe zaangaŜowanie

SłuŜby Więziennej w kontynuację rozpoczętych działań w kolejnym okresie programowania środków unijnych

na lata 2007-2013. W przyjętym przez Komisję Europejską w dniu 11 czerwca 2007 r. dokumencie „Narodowe

Strategiczne Ramy Odniesienia” znalazły się zapisy dotyczące zaangaŜowania tej słuŜby w procesy związane

z reintegracją społeczną skazanych i byłych więźniów. W szczególności dotyczyć to będzie działań

podejmowanych w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, gdzie SłuŜba Więzienna będzie miała

moŜliwość kontynuowania działań rozpoczętych w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL.

---