Spis treści

Wstęp

W ostatnich latach coraz częściej możemy usłyszeć o sprawach dotyczących niepełnosprawnych, zarówno w sferze zatrudnienia, jak również w każdej innej dziedzinie życia. Według wyników kwartalnego Badania Aktywności Ekonomicznej Ludności (BAEL), prowadzonego przez GUS liczba osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej od 2002 roku regularnie spadała i w 2008 roku wyniosła około 3,7 mln osób. Oznacza to, że 11,8% ludności w tym przedziale wiekowym posiada prawne orzeczenie niepełnosprawności.
W 2008 roku liczba osób niepełnosprawnych prawnie w wieku produkcyjnym wyniosła około 2,2 mln i stanowiła 9,3% ludności w tym wieku.

W Polsce pracodawcy niechętnie zatrudniają osoby niepełnosprawne. Za przyczynę uważa się przede wszystkim skomplikowane przepisy dotyczące odpowiedzialności pracodawców, problem ze znalezieniem odpowiednich pracowników spełniających potrzeby firm czy też stereotypy dotyczące niepełnosprawnych. Obecnie istnieje wiele tzw. Zakładów Pracy Chronionej (ZPCh), w której 40% pracowników stanowią niepełnosprawni. ZPCh mają obowiązek zapewniać ulgi medyczne i rehabilitacyjne swoim niepełnosprawnym pracownikom. Przywilejami z jakich mogą się korzystać ZPCh są m.in. ulgi w podatku dochodowym i dodatkowe wsparcie finansowe ze środków PFRON.

Po wstąpieniu Polski do UE osoby niepełnosprawne zostały objęte wsparciem
w ramach Sektorowego Programu Operacyjnego Rozwój Zasobów Ludzkich.
W jego ramach prowadzone są dwa projekty, publiczny konkurs projektów oraz projekty inicjowane przez PFRON, o charakterze zamkniętym. Łączny budżet na to działanie przekracza 106 mln euro, z czego prawie 72% finansują fundusze EU. Z działań wspieranych przez Europejski Fundusz Społeczny, mogą korzystać jedynie osoby niepełnosprawne zarejestrowanej jako bezrobotne lub poszukujące pracy w urzędach pracy.

Rozdział I

Cel, zakres i metodyka pracy

Celem mojej pracy jest omówienie problematyki zatrudnienia osób niepełnosprawnych w Polsce oraz w wybranych krajach Unii Europejskiej.

Drugi został poświęcony teoretycznym zagadnieniom z zakresu niepełnosprawności - pojecie, podział, stopnie, a także fundacje w spierające niepełnosprawnych.

W rozdziale trzecim dokonano analizy niepełnosprawnych na rynku pracy. Na podstawie materiałów źródłowych przeanalizowano zmiany zachodzące w latach 2005-2008. Przestawiono obecnie popularne kampanie społeczne, zachęcające pracodawców do zatrudnienia osób niepełnosprawnych.

Rozdział czwarty zawiera informacje w jaki sposób Unia Europejska walczy
z dyskryminacją osób niepełnosprawnych.

W pracy wykorzystane zostały dane zawarte w literaturze książkowej dotyczącej kwestii niepełnosprawności, zatrudnienia osób upośledzonych, a także informacje zawarte na stronach internetowych Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, rocznikach statystycznych Głównego Urzędu Statystycznego oraz innych stronach dotyczących zagadnienia niepełnosprawności.

Rozdział II

Niepełnosprawność - ujęcie teoretyczne

2.1. Definicja i ogólna charakterystyka

Niepełnosprawności możemy przypisać wiele definicji. Światowy Program Działań na rzecz Osób Niepełnosprawnych oraz Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych podkreślają, że upośledzenie jest problemem społecznym i nie ogranicza się do określonej osoby. Mówiąc o niepełnosprawności mamy na myśli relacje między zdrowiem człowieka, a ludzkością i środowiskiem wokół niego. Człowiek nie jest często
w stanie dokonać godziwej oceny okoliczności, ani reagować odpowiednio do niej. Takie zjawiska znajdujemy wówczas, gdy dziecko z racji choroby czy tez wrodzonego lub nabytego defektu organicznego nie może samodzielnie przystosować się do środowiska Zdrowe
i choroba są nieodstępnymi elementami istnienia każdego człowieka.

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) określając niepełnosprawność podaje poniższe termony, uwzględniające stan zdrowia:

• Niesprawność (impariment) - każda utrata sprawności lub nieprawidłowość

w budowie czy funkcjonowaniu organizmu pod względem psychologicznym, psychofizycznym lub anatomicznym;

• Niepełnosprawność (disability) - każde ograniczenie bądź niemożność prowadzenia aktywnego życia w sposób uznawany za typowy dla człowieka;

• Ograniczenia w pełnieniu ról społecznych (handicap) - wada określonej osoby, wynikająca z niesprawności lub niepełnosprawności, ograniczająca bądź uniemożliwiająca pełną realizacje roli społecznej odpowiadającej wiekowi, płci oraz zgodnej ze społecznymi i kulturowymi uwarunkowaniami;

„Przez osobę niepełnosprawną należy rozumieć tę osobę, której stan fizyczny, psychiczny lub umysłowy trwale lub okresowo utrudnia, ogranicza bądź uniemożliwia wypełnianie ról społecznych (…)” W przypadku tej definicji mamy na myśli zdolność do wykonywania pracy zawodowej. Warunkiem jest posiadanie przez te osobę orzeczenia wydanego przez stosowny organ orzekający o stopniu i trwałości niezdolności do pracy oraz określenie dalszych rozwiązań co do odzyskania tej zdolności.

Powszechnie stosowana definicja niepełnosprawności mówi, iż niepełnosprawną jest osoba, której stan fizyczny lub/i psychiczny trwale lub okresowo utrudnia ogranicza lub uniemożliwia wypełnienie zadań życiowych i ról społecznych zgodnie z normami prawnymi

i społecznymi.

Nietrafne postawy w stosunku do niepełnosprawnych mogą być następstwem różnych ich problemów - lęku przed odmiennością, obawy przed niesamodzielnością, braku wiedzy
i doświadczeń osobistych w kontaktach z innymi, nieumiejętnością zachowania się
w towarzystwie. Rozpowszechnione stereotypy, często bardzo krzywdzące, w sposób nieprawdziwy przypisujące niepełnosprawnym negatywne cechy osobiste niewłaściwie przedstawiające ich trudności, powodują, że ten strach przed otoczeniem jest coraz większy. Niepełnosprawni zmuszeni są do akceptacji ograniczeń narzucanych im ową konwencją. Osoby te nie są widziane jako partnerzy różnorakich przedsięwzięć życiowych, dysponują wprawdzie pewnymi ograniczeniami, ale chcą wykorzystać swoje możliwości. Sądzi się, ze inwalidzi, którzy posiadają takie same przygotowanie i fachowość jak osoby zdrowe, mają ograniczone szanse na awans. Często twierdzi się, iż osoba niepełnosprawna ma mniejsze możliwości na zawarcie związku małżeńskiego i założenie rodziny. Człowiek z defektem zdrowotnym jest przypisywany do kategorii w znacznym stopniu izolowanej społecznie. Nieumiejętność reagowania na ich kalectwo, tworzy dystans wobec niepełnosprawnych. Postawy te są urozmaicone, w zależności od rodzaju inwalidztwa. Najsilniejsze zastrzeżenia trafiają się w przypadku chorób psychicznych i upośledzenia umysłowego. Niepełnosprawni widziani są na ogół przez ludzkość jako słabe, lękliwe, nerwowe, wycofujące się z życia społecznego, towarzyskiego, niepewne siebie, bądź niezadowolone z życia. Kategoria ta czuje się odrzucana, podlega zauważalnej marginalizacji społecznej.

2.2. Stopnie, symbole przyczyn i rodzaje niepełnosprawności

2.2.1. Stopnie niepełnosprawności

Powiatowe Zespoły ds. Orzekania o Niepełnosprawności orzekają niepełnosprawność osób dorosłych dla celów pozarentowych i przyznają im stopień niepełnosprawności. Od 1.01.2002 r. orzekają również niepełnosprawność dzieci. Obowiązują trzy podstawowe stopnie inwalidztwa:

• Znaczny.

Do znacznego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej

i wymagającą, w celu pełnienia ról społecznych, stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innych osób w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji.

Niezdolność do samodzielnej egzystencji to naruszenie umiejętności organizmu, które uniemożliwia danej osobie samodzielne zaspokajanie zasadniczych potrzeb życiowych, m.in. poruszanie się czy komunikację.

Normy odnoszące się do kwalifikacji do znacznego stopnia niepełnosprawności zawierają kryteria określające skutki naruszenia sprawności organizmu powodujące:

• niezdolność do pracy — całkowitą niezdolność do wykonywania pracy zarobkowej

z powodu fizycznego, psychicznego lub umysłowego naruszenia sprawności organizmu;

• przymus sprawowania opieki — całkowitą zależność osoby od otoczenia, polegającą na pielęgnacji w zakresie higieny osobistej i karmienia lub w wykonywaniu czynności samoobsługowych, w prowadzeniu gospodarstwa domowego oraz w ułatwianiu kontaktów z otoczeniem;

• przymus udzielania pomocy, w tym również w pełnieniu ról społecznych — zależność osoby od otoczenia, polegającą na udzieleniu wsparcia w czynnościach samoobsługowych, w prowadzeniu gospodarstwa domowego, z zakresu współdziałania w procesie leczenia, rehabilitacji, edukacji oraz w pełnieniu określonych ról społecznych.

Przez długotrwałą opiekę i pomoc w pełnieniu ról społecznych, rozumie się potrzebę jej sprawowania przez okres powyżej 12 miesięcy.

• Umiarkowany

Do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę z naruszoną sprawnością organizmu, niezdolną do pracy albo zdolną do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej, lub wymagającą czasowej albo częściowej pomocy innych osób

w celu pełnienia ról społecznych.

Standardy stosowane przy kwalifikowaniu do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności zawierają kryteria określające naruszenie sprawności organizmu powodujące:

• czasową pomoc w pełnieniu ról społecznych — konieczność udzielenia pomocy

polegającej na udzieleniu wsparcia w czynnościach samoobsługowych,

w prowadzeniu gospodarstwa domowego, z zakresu współdziałania w procesie leczenia, rehabilitacji, edukacji oraz w pełnieniu określonych ról społecznych, w okresach wynikających ze stanu zdrowia;

• częściową pomoc w pełnieniu ról społecznych — wystąpienie co najmniej jednej

z okoliczności, o których mowa powyżej.

• Lekki .

Do lekkiego stopnia niepełnosprawności zalicza się osobę o naruszonej sprawności organizmu, powodującej w sposób istotny obniżenie zdolności do wykonywania pracy,

w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych

z pełną sprawnością psychiczną i fizyczną, lub mającą ograniczenia w pełnieniu ról społecznych dające się kompensować przy pomocy wyposażenia w przedmioty ortopedyczne, środki pomocnicze lub środki techniczne.

Standardy dotyczące kwalifikowania do lekkiego stopnia niepełnosprawności określają warunki naruszonej sprawności organizmu powodujące:

• istotne obniżenie zdolność do wykonywania pracy — naruszona sprawność organizmu powodująca ograniczenia w wykonywaniu pracy zarobkowej znacznie obniżające wydajność pracy na danym stanowisku w porównaniu do wydajności, jaką wykazują osoby o podobnych kwalifikacjach zawodowych z pełną sprawnością psychiczną

i fizyczną;

• ograniczenia w pełnieniu ról społecznych — trudności doświadczane przez osobę zainteresowaną relacjami z otoczeniem według przyjętych norm społecznych, jako skutek naruszonej sprawności organizmu;

• możliwość kompensacji ograniczeń — wyrównywanie dysfunkcji organizmu spowodowanej utratą lub chorobą narządu, dzięki przedmiotom ortopedycznym, środkom pomocniczym i środkom technicznym.

Stopień niepełnosprawności orzeka się:

• na czas określony — jeżeli według wiedzy medycznej może nastąpić polepszanie stanu zdrowia;

• na stałe — jeśli według wiedzy medycznej stan zdrowia nie rokuje zmiany na lepsze.

Osoba niepełnosprawna posiadająca decyzje o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności w przypadku zmiany stanu zdrowia może wystąpić z wnioskiem

o ponowne wydanie orzeczenia uwzględniającego ową zmianę.

Orzeczenie o znacznym albo umiarkowanym stopniu niepełnosprawności nie stanowi przeciwwskazania do podjęcia zatrudnienia. Jednak pracodawca zmuszony jest do zapewnienia odpowiednich warunków pracy, uwzględniające potrzeby wynikające

z niepełnosprawności. Warunki te powinny być potwierdzone pozytywną opinią Państwowej Inspekcji Pracy.

W przypadku niepełnosprawności dzieci, do osób niepełnosprawnych, zaliczamy te, które nie ukończyły 16 roku życia, jeżeli mają naruszona sprawność fizyczna lub psychiczną

o przewidywanym okresie trwania powyżej 12 miesięcy, z powodu wady wrodzonej, długotrwałej choroby lub uszkodzenia organizmu, powodującą

Nieodzowność zapewnienia im całkowitej opieki lub pomocy w zaspokajaniu zasadniczych potrzeb życiowych w sposób przewyższający wsparcie potrzebne osobie w danym wieku. Niepełnosprawność dzieci, bez przyznawania stopnia niepełnosprawności, orzekają Powiatowe Zespoły ds. Orzekania o Niepełnosprawności.

Schorzenia układu krążenia, schorzenia neurologiczne i narządów ruchu są najczęściej występującymi czynnikami powodującymi niepełnosprawność. Uszkodzenia narządu słuchu, wzroku, osoby z chorobami psychicznymi i obniżonej sprawności, mają problemy

w codziennym funkcjonowaniu, wykonywaniu zadań wymagających szczególnego podejścia do edukacji i na rynku pracy.

2.2.2. Symbole przyczyn niepełnosprawności

Możemy wyróżnić następujące symbole niepełnosprawności:

1) 01-U - upośledzenie umysłowe;

2) 02-P - choroby psychiczne;

3) 03-L - zaburzenia głosu, mowy i choroby słuchu;

4) 04-O - choroby narządu wzroku;

5) 05-R - upośledzenie narządu ruchu;

6) 06-E - epilepsja;

7) 07-S - choroby układu oddechowego i krążenia;

8) 08-T - choroby układu pokarmowego;

9) 09-M - choroby układu moczowo-płciowego;

10) 10-N - choroby neurologiczne;

11) 11-I - inne, m.in.: choroby zakaźne i odzwierzęce, zeszpecenia, choroby układu krwiotwórczego.

Symbol przyczyny niepełnosprawności, który znajduje się w orzeczeniu, pozwala na rozpoznanie uszkodzenia lub choroby, która niezależnie od przyczyny jej powstania powoduje zaburzenia funkcji organizmu oraz ograniczenia w wykonywaniu czynności życiowych i aktywności społecznej. Orzeczenie może mieścić więcej niż jeden symbol, ale nie więcej niż trzy symbole schorzeń, które w porównywalnym stopniu wpływają na zaburzenie funkcji organizmu

2.2.3. Rodzaje niepełnosprawności

Do podstawowych rodzajów niepełnosprawności zaliczamy:

Dysleksja

O zagadnieniach dotyczących tej choroby oraz innych zaburzeniach uczenia się lub koncentracji mówi się coraz więcej. Uczeni od lat prowadza badania nad przyczynami ich powstawania i wciąż brak jednolitych ustaleń w tym zakresie.

Dysleksja rozwojowa - schorzenie odznaczające się przeciwieństwami w nauce czytania

i pisania, mimo stosowania standardowych metod nauczania, inteligencji na poziomie przeciętnym i sprzyjających warunków społeczno- kulturowych.

Rozwój dysleksji powoduje m.in. podłoże genetyczne. Jest to choroba dziedziczna. Możliwość odziedziczenia trudności w czytaniu wynosi do 60%, natomiast problemów
z ortografią ok. 70-80%. Przyczyną dysleksji może być, także hyperaktywność (ADHD), jako efekt wybuchowości i zaburzeń skupienia. U dzieci z tym schorzeniem, stwierdza się zburzenia wzrokowe czy słuchowe.

Z dysleksja powiązane są terminy:

- dysortografia - specyficzne trudności w pisaniu, przejawiające się popełnieniem różnego typu błędów, w tym ortograficznych;

- dysgrafia - deformacja strony graficznej pisma - brzydkie, niekaligraficzne;

- dyskalkulia - specyficzne problemy w rozwiązywaniu najprostszych nawet zadań matematycznych;

- dysfonia - przejawia się niewyraźnym i cichym mówieniem -wada bardzo rzadko stwierdzana;

Abberacje chromosomowe

Ze względu na rodzaje mutacji wronia się choroby genetyczne niedziedziczące się, które powstają wskutek mutacji DNA, tylko w komórkach somatycznych oraz choroby genetyczne dziedziczące się, wywołane mutacjami istniejącymi we wszystkich komórkach ciała.

Zaliczamy tu:

Zespół Dawna

Dawniej znany jako mongolizm. Osoby z taką wadą mają mongoidalne rysy twarzy, niski wzrost, szczególny układ bruzd na dłoniach, niezborność ruchów i niedorozwój umysłowy,

a przy tym są bardzo pogodnymi i ciepłymi ludźmi. Zespól Dawna wykrywa się metodami wczesnej diagnostyki.

Autyzm

Przyczyny autyzmu są bardzo niejasne i dla każdej osoby inne. Pochodne tej choroby, według statystyk, występują raz na 500 osób i cztery razy częściej u chłopców niż dziewcząt. Autyzm wpływa na rozwój mózgu w sferach rozumowania, kontaktów socjalnych

i porozumiewania się. Dzieci i dorośli, mają problem z komunikacją w grupie

i zorganizowanych czynnościach. W niektórych przypadkach może występować agresja

lub/i samookaleczenia się.

Afazja

Jest to częściowe lub całkowite zaburzenie czynności mowy człowieka, który już wcześniej opanował te czynności.

2.3. Ulgi i uprawnienia osób niepełnosprawnych

Karta parkingowa

Karta parkingowa to jedyne zaświadczenie uprawniające osoby niepełnosprawne do parkowania na „kopertach”. Mogą ją otrzymać osoby posiadające ważne orzeczenia

w znacznym, umiarkowanym i lekkim stopniu niepełnosprawności, które w orzeczeniu dysponują kodem R lub N. Na wydanie karty czeka się na ogół kilka dni.

Kartę parkingową może przypaść również instytucja zajmująca się opieką, rehabilitacją lub edukacją osób niepełnosprawnych.

Zdjęcie 1. Karta parkingowa osoby niepełnosprawnej

Źródło: www.pcpr.turek.pl/?action=strona&ids=8&idm=1&lang=pl&idst=33.

Zwolnienie z opłat za używanie odbiorników radiowych i telewizyjnych dotyczy:

- osób zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności ( I grupa inwalidzka)

- osób o trwałej lub okresowej całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym, którym przysługuje zasiłek pielęgnacyjny;

- osób, które ukończyły 75 rok życia;

- inwalidów - wojskowych i wojennych;

- osób, których ostrość wzroku nie przekracza 15%;

- osób niesłyszących, u których zaobserwowano całkowitą głuchotę lub obustronne upośledzenie słuchu;

- osób, które uzyskują świadczenie pielęgnacyjne z stosownego organu realizującego zadania w zakresie świadczeń rodzinnych jako zadanie zlecone z zakresu administracji rządowej, bądź rentę socjalną z ZUS lub innego organu emerytalno - rentowego;

- kombatantom, będącym inwalidami wojennymi lub wojskowymi, członkowie ich rodzin, niektóre osoby będące ofiarami represji wojennych i okresu powojennego;

Od maja 2005 roku, zwolnienie nie przypada osobom, które mieszkają we wspólnym gospodarstwie domowym z co najmniej dwiema osobami, które ukończyły 26. rok życia

i które nie spełniają założeń do uzyskania tych zwolnień.

Ulgowa oplata paszportowa dotyczy:

- emerytów, rencistów, osób niepełnosprawnych bez względu na rodzaj schorzenia,

a także współmałżonkowie tych osób, pozostających na ich wyłącznym utrzymaniu, od których pobiera się 50% wysokości stawki;

- osób znajdujących się w domach opieki społecznej lub zakładach opiekuńczych, bądź korzystających z pomocy społecznej w formie stałej zapomogi;

Tabela 1. Ulgi przysługujące osobom niepełnosprawnym w podróży środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego (PKP) i autobusowego (PKS)

Lp.	Uprawnieni	Przejazdy PKP (2 klasa)	Przejazdy PKS	Uwagi
1.	Dzieci do lat 4	100% ulga pociągi osobowe, pospieszne i ekspresowe, IC, EC. Bilety jednorazowe klasa 2, w 1 klasie -dopłata	100% ulga Autobusy zwykłe I przyspieszone Bilety jednorazowe	PKS pod warunkiem nie korzystania przez dziecko z oddzielnego miejsca do siedzenia, a jeżeli korzysta to ulga 78%
2.	Przewodnik lub opiekun towarzyszący w podroży osobie niewidomej albo osobie niezdolnej do samodzielnej egzystencji Opiekun - 18 lat Przewodnik - 13 lat lub pies przewodnik	95% ulga pociągi osobowe, pospieszne i ekspresowe, IC, EC Bilet jednorazowe Klasa 2, w klasie 1-dopłata	95% ulga autobusy zwykłe, przyspieszone i pospieszne Bilety jednorazowe
3.	Dzieci i młodzież dotknięte inwalidztwem lub niepełnosprawne	78% ulga pociągi osobowe pospieszne i ekspresowe, IC, EC Bilety jednorazowe Klasa 2, w klasie 1-doplata	78% ulga autobusy zwykłe, przyspieszone i pospieszne Bilety jednorazowe lub miesięczne imienne	Wyłącznie w ramach przejazdów w celowych, których katalog zawiera ustawa
4.	Rodzice lub opiekunowie dzieci i młodzieży dotkniętej inwalidztwem lub niepełnosprawnej	78% ulga pociągi osobowe, pospieszne i ekspresowe, IC, EC Bilety jednorazowe Klasa 2, w klasie 1-dopłata	78% ulga autobusy zwykłe, przyspieszone i pospieszne Bilety jednorazowe	Tylko jedno z rodziców lub opiekun na przejazdy celowe
5.	Osoby niezdolne do samodzielnej egzystencji	49% ulga pociągi osobowe; bilety jednorazowe 37% pociągi pospieszne i ekspresowe, IC, EC Bilety jednorazowe Klasa 2, w klasie 1-dopłata	49 % ulga autobusy zwykłe; Bilet jednorazowe 37% ulga autobusy przyspieszone i pospieszne Bilety jednorazowe
6.	Osoby niewidome, które nie są uznane za osoby niezdolne do samodzielnej egzystencji	37% ulga pociągi: osobowe, pospieszne i ekspresowe, IC, EC Bilety jednorazowe lub miesięczne imienne Klasa 2,w klasie 1-dopłata	37% ulga autobusy: zwykłe, przyspieszone i pospieszne Bilety jednorazowe lub miesięczne imienne

Źródło: www.pcpr.turek.pl/?action=strona&ids=8&idm=1&lang=pl&idst=33.

2.4. Zasadnicze dylematy życiowe osób niepełnosprawnych

Świat jest stworzony przede wszystkim dla ludzi pełnosprawnych, którzy widząc osobę niepełnosprawna, staja się bezduszni i nierzadko skrępowani. Inwalidzi, codziennie muszą pokonywać niezwykle trudne dla nich przeszkody przy „włączaniu się” do normalnego życia. Wykonywanie każdej czynności przez ludzi zdrowych, sprawnych odbierane jest jak cos oczywistego. Niestety, te same czynności , którym muszą stawiać czoło osoby niepełnosprawne, rosną do rangi największego problemu. Napotykane, przez niepełnosprawnych, przeszkody wchodzą w drogę do dojścia do samodzielności

i rozpoczęcia zadowalającego życia.

Wszelkie ograniczenia związane z funkcjonowaniem osób niepełnosprawnych w szeroko rozumianym środowisku społecznym i fizycznym określa się mianem, wśród których najczęściej wymienia się:

Bariery architektoniczne , są to wszystkie elementy urbanistyczne, architektoniczne
i komunikacyjne, które ze względu na swoją formę lub sposób użytkowania w pewnym stopniu utrudniają, a czasem uniemożliwiają przemieszczenie się osobom niepełnosprawnym. I chociaż takie ograniczenia występowały od zawsze, czyli momentu zaistnienia osoby niepełnosprawnej w otoczeniu fizycznym, to idea bariery architektonicznej powstała dopiero pod koniec lat 60-tych XX wieku. Najbardziej kłopotliwymi barierami architektonicznymi są m. in. zbyt wąskie drzwi, wejścia i korytarze, za małe pomieszczenia, windy, złe oświetlenie, usytuowane w nieodpowiednim miejscu wyłączniki, klamki, uchwyty, nierówne i śliskie nawierzchnie itd. W tak obszernym ujęciu bariery architektonicznej mieszczą się wszystkie urządzenia, z których człowiek korzysta w życiu codziennym. Przy czym należy zauważyć, że do grupy osób z defektem zdrowotnym zalicza się, co absolutnie nie jest nadużyciem ze strony twórców takiego podejścia do problemu, nie tylko osoby niepełnosprawne poruszające się na wózku inwalidzkim, ale również osoby poruszające się przy pomocy balkoników, kul lub lasek, ludzi w podeszłym wieku, osoby korzystające z pomocy różnego rodzaju wózków, najczęściej matki z wózkami dziecięcymi itp.

Bariery techniczne - to takie, które czynią trudności osobie niepełnosprawnej funkcjonowanie społeczne.

Bariery komunikowana się - ograniczenia uniemożliwiające osobie niepełnosprawnej nieskrępowane porozumiewanie się lub/i przekaz informacji.

O dofinansowanie na zniesienie barier mogą ubiegać się:

- na likwidacje barier architektonicznych - osoby niepełnosprawne, które mają trudności
w poruszaniu się, jeżeli są właścicielami nieruchomości lub użytkownikami wieczystymi albo dysponują zgodą właściciela lokalu lub budynku mieszkalnego, w którym zamieszkują na stałe;

- na likwidacje barier technicznych i w komunikowaniu się - osoby niepełnosprawne, jeżeli jest to motywowane koniecznością wynikającą z niesprawności;

Wysokość dotacji usunięcia barier architektonicznych, technicznych oraz
w komunikowaniu się wynosi 80% kosztów przedsięwzięcia. Ponad 20% pokrywa wnioskodawca.

Bariery prawne - mają źródło z określonych regulacji prawnych. Co jakiś czas trzeba aktualizować orzeczenia niepełnosprawności, przy czym mogą wystąpić problemy, ponieważ lekarz coś źle orzeknie lub wpisze, bądź wniosek zostanie źle wypełniony.

Bariery ekonomiczne - należą do nich środki materialne. które nie pozwalają na użytkowanie z wszelkich możliwych sposobów rehabilitacji, leczenia, terapii. Często nie zezwalają niepełnosprawnym na uzyskanie takiej pomocy finansowej jaka jest im potrzebna. Muszą
o wszystko walczyć, za każdym razem udowadniając to, że są niepełnosprawni. Mimo, iż problem z zatrudnianiem niepełnosprawnych obecnie zanika, to jeszcze często są trudności ze znalezieniem potrzebnego zarobku.

Bariery świadomościowe i psychiczne są najbardziej bolesnymi. Rodzą się one z uprzedzeń, braku akceptacji i zrozumienia ze strony społeczeństwa do osób niepełnosprawnych. Tacy ludzie zamykają się w sobie i odcinają się od świata zewnętrznego.. Zdarza się, że rodzice niepełnosprawnych dzieci rezygnują z ich wychowania, bo nie czują się na siłach, bądź obawiają się braku akceptacji. Najczęściej to młodzi ludzie wytykają ich palcami, wyzywają, ranią psychicznie. Wielu ludzi ofiarowuje niepełnosprawnym swoją litość. Oni nie potrzebują litości, a zrozumienia. Nasz zasób słów jest ubogi w synonimy do słowa „niepełnosprawny” jeśli istnieją, to są bardzo krzywdzące.

2.5. Fundusze i organizacje ds. osób niepełnosprawnych

Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON)

to fundusz celowy, którego środki przeznaczane są na rehabilitację zawodową
i społeczną osób niepełnosprawnych oraz ich zatrudnianie

Środki PFRON przeznaczane są między innymi na:

• wyrównanie pracodawcom podwyższonych kosztów zatrudnienia osób niepełnosprawnych (w postaci dotacji do wynagrodzeń osób niepełnosprawnych oraz refundacji składek ubezpieczeń społecznych),

• wyrównanie składek na ubezpieczenia społeczne dla osób niepełnosprawnych, prowadzących działalność gospodarczą oraz niepełnosprawnych rolników i ich domowników,

• przystosowanie i zaopatrzenie nowych, a także istniejących miejsc pracy dla osób niepełnosprawnych,

• pomoc dla osób niepełnosprawnych, które rozpoczynają działalność gospodarczą/rolniczą lub tworzą spółdzielnie socjalne,

• wsparcie imprez sportowych, kulturalnych i rekreacyjnych osób niepełnosprawnych,

• turnusy rehabilitacyjne,

• tworzenie warsztatów terapii zajęciowej i zakładów aktywności zawodowej,

• zaopatrzenie osób indywidualnych w sprzęt rehabilitacyjny, ortopedyczny oraz środki pomocnicze,

• zniesienie barier architektonicznych i komunikacyjnych,

• dofinansowanie edukacji osób niepełnosprawnych, w tym szkoleń i doskonalenia zawodowego,

• wsparcie stowarzyszeń pozarządowych, działających na rzecz osób niepełnosprawnych,

• programy PFRON, adresowane przede wszystkim do osób indywidualnych, organizacji pozarządowych i jednostek administracji i samorządu,

• współfinansowanie projektów wspieranych ze środków pomocowych Unii Europejskiej.

Przychodami Funduszu są głównie środki pochodzące z obowiązkowych miesięcznych wpłat., których dokonują pracodawcy, zatrudniający co najmniej 25 pracowników w przeliczeniu na pełny wymiar czasu pracy, a wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych w ich zakładzie jest niższy niż 6 %. Z wpłat na Fundusz zwolnieni są pracodawcy, u których wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych wynosi co najmniej 6% . Wskaźnik ten jest inny dla państwowych i samorządowych jednostek organizacyjnych,
a także instytucji kultury oraz państwowych i niepaństwowych szkół różnego stopnia. Zwolnieni są także pracodawcy prowadzący zakłady pracy będące w likwidacji albo których upadłość ogłoszono.

Krajowa Rada Konsultacyjna ds. Osób Niepełnosprawnych

Krajowa Rada Konsultacyjna do Spraw Osób Niepełnosprawnych jest organem doradczym Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych, stanowiącym forum współpracy na rzecz osób niepełnosprawnych przedstawicieli organów administracji rządowej, samorządu terytorialnego i organizacji pozarządowych. Działa na podstawie Ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2008, Nr 14, poz. 92) oraz Rozporządzenia Ministra Pracy

i Polityki Społecznej z dnia 15 listopada 2007 r. w sprawie sposobu i trybu działania Krajowej Rady Konsultacyjnej do Spraw Osób Niepełnosprawnych (Dz. U. z 2007 r. Nr 230, poz. 1695). Posiedzenia Rady są zwoływane przez jej przewodniczącego lub co najmniej 5 członków Rady nie rzadziej niż raz na kwartał oraz w każdym czasie na wniosek Pełnomocnika. Kadencja Rady trwa 4 lata

Zadania Rady;

Do zakresu działania powiatowych rad należy m.in.:

 

1) przedsięwzięcia zmierzające do:

 

a) integracji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych,

b) realizacji praw osób niepełnosprawnych,

 

2) wydawanie opinii na temat projektów powiatowych programów działań na rzecz osób niepełnosprawnych,

 

3) ocena realizacji programów,

 

4) recenzowanie projektów uchwał i programów przyjmowanych przez radę powiatu pod kątem ich skutków dla osób niepełnosprawnych.

 

 

Zakładowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (ZFRON)

ZFRON mają obowiązek prowadzić zakłady pracy chronionej. Środki z tego funduszu powinny być przeznaczane na finansowanie rehabilitacji zawodowej, społecznej i leczniczej oraz ubezpieczenie osób niepełnosprawnych, zgodnie z zakładowym regulaminem wykorzystania tych środków, dlatego ZPCH odróżniają się od zwykłych firm. Pracodawca ZPCH musi oddać 15 % środków funduszu rehabilitacji na indywidualne programy rehabilitacji oraz co najmniej 10 % środków funduszu rehabilitacji na pomoc indywidualną dla niepełnosprawnych pracowników i byłych nie pracujących niepełnosprawnych pracowników tego zakładu, na cele związane z rehabilitacją leczniczą i społeczna.

W ramach indywidualnych programów rehabilitacji mogą być finansowane koszty:

• przekwalifikowania, bądź dokształcenia w celu nabycia lub podniesienia umiejętności zawodowych, specjalistycznych badań dla celów doradztwa zawodowego,

• przystosowania stanowiska pracy wynikającego z rodzaju stopnia niepełnosprawności,

• wynagrodzenia osoby sprawującej opiekę nad uczestnikiem programu rehabilitacji,

• wynagrodzenia działaczom komisji rehabilitacyjnej,

Indywidualne programy rehabilitacji kierowane są w szczególności do osób:

• posiadających najniższe umiejętności, które ze względu na rodzaj niepełnosprawności mają uciążliwe samodzielne wykonywanie pracy, które straciły zdolność do wykonywania pracy na obecnym stanowisku, które musza zmienić swoje kwalifikacje zawodowe,

Aby zrealizować indywidualne programy rehabilitacji pracodawca powołuje komisję rehabilitacyjną, której zadaniem jest, przy obecności niepełnosprawnego, opracowanie indywidualnego programu rehabilitacji. Ocenia również efekty rehabilitacji uczestnika,
a także ewentualna modyfikacja programu i określenie form dalszej rehabilitacji.

Program powinien określać:
- stanowisko pracy i wymagane umiejętności niezbędne do kontynuowania pracy na obecnym stanowisku lub podjęcia pracy na innym stanowisku,
- zakres dostosowania miejsca pracy i stanowiska pracy do potrzeb wynikających w rodzaju niepełnosprawności,
- harmonogram działań rehabilitacyjnych,
- terminy oceny postępów w rehabilitacji,
- osoby odpowiedzialne za realizację programu.

„Normalna Przyszłość” - Stowarzyszenie Pomocy Studentom i Absolwentom Niepełnosprawnym Ruchowo

Założycielami Fundacji są niepełnosprawni absolwenci Uniwersytetu Warszawskiego, która powstała w 2004 roku. Motywacja do jej powstania były napotykane przez nich utrudnienia w rozpoczęciu w pełni samodzielnego życia.

Zrealizowane dotąd projekty.

2 czerwca-24 czerwca 2008 r. - „Seminaria dla przedstawicieli instytucji szkoleniowych”.

Celem projektu była upowszechnianie potrzeb niepełnosprawnych mieszkańców Mazowsza w zakresie kształcenia ustawicznego wśród przedstawicieli publicznych

i niepublicznych instytucji szkoleniowych działających na obszarze województwa mazowieckiego. Dzięki temu przedsięwzięciu wzrosła świadomość przedstawicieli publicznych i niepublicznych instytucji szkoleniowych w kwestii organizacji szkoleń zawodowych, w których będą brały udział osoby z niepełnosprawnością.

Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych "Se - Ma - Ko"

Mottem działania Stowarzyszenia są słowa: "Serce masz kochane, więc daj je innym jako symbol człowieczeństwa" . Jest to samodzielna organizacja społeczną zrzeszającą osoby fizyczne i prawne chcące działać na rzecz osób niepełnosprawnych, dotkniętych kalectwem fizycznym.

Podstawowymi celami i zadaniami Stowarzyszenia „Se - Ma - Ko” są m.in.:

jedność osób niepełnosprawnych z pełnosprawnymi,

inspirowanie zajęć kulturalnych i oświatowych, 

wspieranie i poradnictwo osobom niepełnosprawnym,

Rozdział III

Rynek pracy, a zatrudnienie niepełnosprawnych

3.1. Rynek pracy

Rynek pracy to proces, w którym powstają warunki, relacje określające transakcje kupna - sprzedaży pracy. Jego podmiotami są człowiek (pracownik, kandydat do pracy), zakłady pracy i podmioty regulujące rynek pracy. Praca jest elementem, który podlega transakcjom, jest to specyficzny rodzaj towaru, którym zainteresowani są zarówno pracodawca i pracobiorca. Wynikiem zetknięcia się popytu na prace z podażą na prace
i zawarcia transakcji jest płaca (wynagrodzenie), która stanowi cenę pracy.

Pracodawcy oferują określone miejsca pracy, wyrażając tym samym popyt. Pracodawcy identyfikowani są przede wszystkim przez zakłady pracy, które dzielimy na działy, branże, gałęzie, formy prawne, wielkość i pozycje na rynku. Podział ten jest szczególnie ważny z punktu widzenia potencjalnych pracowników oraz prowadzenia aktywnej polityki społecznej i ekonomicznej przez podmioty sterujące, które wpływają na rynek pracy. Praca oferowana jest przez dwie grupy: osoby bezrobotne i wszystkich pracujących, które chcą zmienić miejsce pracy.

Rynek krajowy dzielimy na subrynki - zależnie od:

• wieku

• płci

• wykształcenia

• zawodu

• miejsca zamieszkania

• narodowości

Pojęcia związane z rynkiem pracy:

Siła robocza - wszyscy zatrudnieni, jak i osoby zarejestrowane jako poszukujące pracy.

Współczynnik aktywności zawodowej - odsetek społeczeństwa w wieku produkcyjnym, który należy do zasobu siły roboczej.

Stopa bezrobocia - odsetek siły roboczej, która nie ma pracy, ale jest zarejestrowana jako poszukująca pracy.

Zniechęceni pracownicy - nie wierzą w perspektywę znalezienia pracy i opuszczają zasób siły roboczej.

Istnieją trzy przyczyny pozostania bezrobotnym. Jedni pracownicy zostają zwolnieni
z pracy, bo są zbędni, inni tymczasowo tracą pracę, oczkując ponownego zatrudnienia przez te samą firmę, jeszcze inni sami odchodzą z pracy. Zasób siły roboczej powiększa się także
o te osoby, które do tej pory nie były do niej zaliczane. Są to przede wszystkim absolwenci szkół wyższych, wchodzący na rynek pracy oraz Ci którzy kiedyś opuścili zasób siły roboczej, teraz wracają poszukując pracy.

Ludzie przestają być bezrobotni, znajdując pracę, albo rezygnują z poszukiwań i na stałe opuszczają zasób siły roboczej. Niektórzy członkowie tej ostatniej grupy osiągają wiek emerytalny, co umożliwia im otrzymanie emerytury, jednak najwięcej jest zniechęconych pracowników.

Rysunek 1. znajdujący się na kolejnej stronie, przedstawia przepływy na rynku pracy. Każda osoba może pracować, być bezrobotna lub też może nie należeć do zasobu siły roboczej. Strzałki określają kierunki przepływów poszczególnych grup. Na każdej z tych dróg ruch jest bardzo duży.

Rysunek 1. Przepływy na rynku pracy

Źródło: Begg.D., Fischer S., Dornbusch R., Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, 2007, s. 249.

3.1.1. Popyt na pracę

Popyt na prace zakłada odwrotna relacje pomiędzy praca realna, a wielkością zatrudnienia w danym czasie, przy założeniu, że pozostałe czynniki pozostają bez zmian.

Krzywa popytu na pracę ma nachylenie ujemne. Przy wyższym poziomie płac pracodawcy zatrudniają mniej pracowników niż przy niższym.

Krzywa popytu na pracę przesuwa się w prawo, gdy:

• zwiększy się wydajność pracy dzięki zmianie technologicznej,

• zajdzie wzrost cen,

• zwiększy się popyt na produkcje.

3.1.2. Podaż pracy

Podaż pracy jest to dodatnia zależność między poziomem płac realnych, a liczbą pracowników oferowanych ma rynku pracy w danym okresie, przy założeniu, że pozostałe czynniki są bez zmian.

Krzywa podaży ma dodatnie nachylenie. Przy wyższych stawkach płac więcej pracowników będzie gotowych dłużej pracować niż prze niższych.

Aby krzywa podaży pracy S uległa przesunięciu w prawo musi:

• wystąpić dodatkowe źródło osób, które szukają pracy ,

• napływ robotników z innych krajów,

• wzrost liczby kobiet poszukujących pracy.

Krzywa podaży przesunie się w lewo, gdy:

• nastąpi obniżenie wieku emerytalnego,

• nastąpi wydłużenie obowiązku szkolnego lub wojskowego.

3.2. Bezrobocie - przyczyną nierównowagi na rynku pracy

Przez wzajemne oddziaływanie popytu na pracę i podaży pracy mogą wystąpić różne sytuacje, m.in.:

• równowaga popytu z podażą, powstaje gdy liczba wolnych miejsc pracy jest równa liczbie poszukujących pracy (stan rzadko osiągany),

• niedobór potencjału pracy, liczba wolnych miejsc pracy jest wyższa od liczby osób, które szukają pracy (występuje w gospodarce centralnie sterowanej),

• nadwyżka potencjału pracy (bezrobocie), liczba wolnych miejsc jest mniejsza niż osób szukających pracy ( występuje w gospodarce rynkowej).

Klasyfikacja bezrobocia:

• frykcyjne - łączy się z koniecznością poszukiwania i wybierania miejsc pracy, zaliczamy tutaj również osoby chwilowo pozbawione pracy ze względu na zmianę zawodu; szacowane jest na 2 - 3% siły roboczej,

• koniunkturalne (przymusowa, keynesowskie) - zmienia się wraz
  z koniunkturą w gospodarce.

• strukturalne (chroniczne) - powstaje przez niedostosowanie kwalifikacji pracowników do wykonywania określonych czynności zawodowych

Tabela 2. Przyczyny i rodzaje bezrobocia

Przyczyna bezrobocia	Bezrobocie
		Frykcyjne	Strukturalne	Cykliczne
Sezonowość produkcji		+ + +
Spadek produktywności			+ + +
Zbyt wysokie koszty pracy		+ + +	+ + +
Recesja gospodarcza		+ +	+ + +
Rozmiary siły roboczej		+ + +
Inflacja	+ +
Ruchliwość pracownicza	+ + +
Nowe technologie		+ + +
Wejście na rynek pracy nowych pracowników	+ + +	++
Wysoki poziom zasiłków dla bezrobotnych	+ + +
Zmiany w systemie wartości	+	+ + +

Liczba znaków + odzwierciedla orientacyjną skale wpływu

Źródło: Skawińska E., Sobiech K. G., Nawrot K. A., Makroekonomia. Teoretyczne
i praktyczne aspekty gospodarki rynkowej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, 2008, s. 152.

3.2.1. Koszty i skutki bezrobocia

Z bezrobociem łączą się różne kategorie kosztów oraz skutków , są to m.in.:

Koszty bezpośrednie:

- wydatki z Funduszu Pracy,

- koszty utrzymania instytucji obsługujących bezrobotnych,

- koszty wcześniejszych emerytur i świadczeń przedemerytalnych,

- koszty pomocy społecznej dla bezrobotnych i ich rodzin.

Koszty pośrednie:

- luka czynników wytwórczych,

- luka podatkowo - ubezpieczeniowa,

- koszty bezrobocia w szarej strefie gospodarki,

- ulgi i zwolnienia fiskalne w częściach o szczególnym zagrożeniu bezrobociem.

Pozytywne skutki społeczno - ekonomiczne:

- wspomaganie procesów restrukturyzacji,

- poprawa wyboru kwalifikacji i zawodu,

- racjonalizacja zatrudnienia,

- zmiana nastawienia wobec pracy.

Negatywne skutki społeczno - psychologiczne i moralne:

- szkody moralno - etyczne,

- zagrożenia egzystencji,

- niebezpieczeństwo w sferze psychicznej jednostki,

- pogorszenie standardu życia,

- zakłócenia w życiu rodzinnym,

- powstawanie patologii społecznej,

- napięcia i konflikty społeczne.

3.3. Struktura osób niepełnosprawnych w Polsce

Tabela 3. Struktura osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej według stopnia niepełnosprawności w 2008 roku

Wyszczególnienie	Liczba osób w tys.	Struktura w %
Ogółem	3708	100,0
według stopnia:
znaczny	997	26,9
umiarkowany	1414	38,1
lekki	1297	35,0

Źródło: GUS, BAEL 2008.

W 2008 roku szacowana liczba niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej wynosiła 3708 tys., w tym najwięcej stanowiły osoby ze stopniem umiarkowanym, albowiem 1414 tys.

W przeliczeniu na procenty, daje to 38,1%. Natomiast najmniejszy udział w tej trupie stanowią osoby ze stopniem znacznym - 997 tys., czyli 26,9%.

Tabela 4. Struktura osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym według stopnia niepełnosprawności w 2008 roku

Wyszczególnienie	Liczba osób w tys.	Struktura w %
Ogółem	2213	100,0
według stopnia:
znaczny	414	18,7
umiarkowany	881	39,8
lekki	919	41,5

Źródło: GUS, BAEL 2008.

Według GUS i BAEL w 2008 roku, osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym było 2213 tys., w tym najwięcej ze stopniem lekkim - 919 tys., co stanowiło 41,5%. Zaś najmniejszy procent przypadł osobom ze stopniem znacznym - 18,7%, czyli 414 tys. osób.

Porównując wyżej ukazane tabele, stwierdzamy, że w roku 2008 w Polsce mieszkała większa liczba osób w wieku 15 lat i więcej, aniżeli w wieku produkcyjnym. Różnica ta wynosiła 1495 tys.

Wykres 1. Struktura wiekowa osób niepełnosprawnych w 2005 roku, [%]

Źródło: GUS (Aktywność ekonomiczna…, 2005 - 2006r.).

W 2005 roku największy procent osób niepełnosprawnych stanowiły osoby w wieku 65 lat
i więcej, czyli 35,96%. Na drugim miejscu znalazły się osoby między 55, a 64 rokiem życia, stanowiąc 27,99%. Natomiast najmniej było osób między 15, a 24 rokiem życia.

Osoby niepełnosprawne potrzebują szczególnej pomocy w znalezieniu i utrzymaniu pracy. Na rynku pracy mogą korzystać z różnorodnych sposobów wsparcia, m.in. system, który nakłania pracodawców do tworzenia miejsc pracy, czy też taki, który zwiększa mobilność
i przygotowanie samych przyszłych pracowników. Takiego rodzaju działania, mają pomóc młodym ludziom włączyć się w bieg normalnego, społecznego funkcjonowania.

3.4. Zatrudnienie i bezrobocie niepełnosprawnych

Niepełnosprawni dzięki zatrudnieniu zwiększają swoją samoocenę oraz ocenę otoczenia, włączają się do życia społecznego, stają się mniej zamknięci w sobie. Zatrudnienie daje możliwość znalezienia nowych znajomych, a nierzadko także partnera. Jest idealną formą wsparcia finansowego i usamodzielnienia się. Osoby znajdujące zatrudnienie w obrębie otwartego rynku pracy, poprzez swoją codzienną obecność wśród pełnosprawnych mogą ukazywać swoje kompetencje i tym samym, niszczyć stereotyp inwalidy jako osoby słabej
i niekompetentnej.

Najczęściej występującymi przyczynami braku dostępu do pracy są zazwyczaj zwolnienia z pracy z powodu niewielkiej wydajności, likwidacja zakładu pracy, brak ofert dla niepełnosprawnych, mimo posiadania przez ich odpowiedniego wykształcenia. Najtrudniej zdobyć prace osobom zamieszkujących tereny wsi, gdzie dominuje praca fizyczna, która ogranicza, a czasem nawet całkowicie wyklucza z zatrudnienia osoby przede wszystkim niewidomych i osoby z rozległymi zaburzeniami motoryki. Osoby te muszą migrować do miast, gdyż pełnosprawni są nieprzychylni co do ich zatrudnienia, odwołując się do posiadanej przez nich renty inwalidzkiej, która ma całkowicie zapewnić im źródło utrzymania.

Tabela 5. Liczba osób niepełnosprawnych zarejestrowanych w Powiatowych Urzędach Pracy (PUP) jako bezrobotni i poszukujący pracy niepozostający w zatrudnieniu, w tym powyżej 12 miesięcy, według stanu na koniec miesiąca, w latach 2005-2008

Okres sprawozdawczy	Niepełnosprawni zarejestrowani w PUP jako bezrobotni i poszukujący pracy niepozostający w zatrudnieniu		w tym powyżej 12 miesięcy
		ogółem	w tym bezrobotni	razem	w tym bezrobotni
stan na koniec m-ca	w liczbach bezwzględnych
Gru - 2005	104 658	76 834	53 900	38 909
Gru - 2006	98 957	72 589	x	36 641
Gru - 2007	92 357	67 284	44 749	31 833
Gru - 2008	96 577	73 112	42 748	31 330

x - brak danych

Źródło: sprawozdawczość Powiatowych Urzędów Pracy w latach 2005-2008.

Według Powiatowych Urzędów Pracy liczba zatrudnionych niepełnosprawnych, w grudniu 2005 roku wynosiła 104 658 tys. i zmniejszyła się do 96 577 tys. w grudniu 2008 roku.
W tym bezrobotnych było 76 834 tys. (2005) i 73 112 tys. (2008). Natomiast osób zarejestrowanych dłużej niż 12 miesięcy w 2005 roku było 53 900 tys., i stan uległ zmianie do 42 748 tys. w roku 2008. W tej grupie liczba osób bezrobotnych wynosiła 38 909 tys.
w grudniu 2005 rok, i spadła w grudniu 2008 roku do 31 330 tys.

Wykres 2. Struktura zarejestrowanych bezrobotnych według wieku według stanu na koniec września 2008 roku

Źródło: sprawozdawczość Powiatowych Urzędów Pracy wg stanu na koniec września 2008r.

Struktura wieku zarejestrowanych bezrobotnych osób niepełnosprawnych wskazuje, że najwięcej bezrobotnych znajdowało się w przedziale wieku 45-54 lata (40,7%), a najmniej -w grupach wieku: 60-64 lata (2,9%) i 18-24 lata (7,8%). Osoby znajdujące się w przedziale wieku 25-34 lata stanowiły 15,2% ogółu bezrobotnych niepełnosprawnych, w grupie wieku 35-44 lata - 17,0%, zaś w grupie 55-59 lat - 16,4%.

W przypadku osób sprawnych największy udział osób bezrobotnych stanowią osoby
w przedziale wieku 25-34 lata (29,1%) i również - tak jak w przypadku osób niepełnosprawnych - w grupie wieku 45-54 lata (22,8%). Znacznie większy udział wśród sprawnych bezrobotnych stanowiły osoby młode, w wieku 18-24 lata - 21,3%. Osoby
w przedziale wieku 35-44 lata stanowiły 18,6%, zaś w grupach wieku 55-59 i 60-64 lata - odpowiednio 6,9% i 1,3%.

3.5. Bariery w zatrudnianiu niepełnosprawnych

Następującymi barierami, które ograniczają zatrudnienie osób niepełnosprawnych są:

• Indywidualne (psychologiczne) - rodzą się z samej choroby czy niepełnosprawności. Są to często cechy osobowościowe człowieka niepełnosprawnego ( np. umiejętności przystosowawcze, wola itp.), nastawienie do siebie samego, czynniki społeczno - demograficzne (poziom wykształcenia, zawód, umiejętności) oraz rodzaj i stopień niepełnosprawności. Osoby te, szybciej i dotkliwiej odczuwają zmęczenie, posiadają większą wrażliwość na warunki pracy, które mogą zakłócić łatwość wykonywania czynności, np. wysoka temperatura otoczenia, konieczność przemieszczania. Są to tzw. bariery medyczne

i biologiczne, które prowadzą do psychologicznych.

Z analizy badań, przeprowadzonych przez Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych w 2005 roku. wynika, że do głównych barier indywidualnych zalicza się:

- zbyt niski poziom wykształcenia - 8,9%,

- mała aktywność zawodowa - 7,7%,

- negatywna postawa grupy tych osób - 7,5%,

- brak specjalistycznego przygotowania do istniejącego rynku pracy - 5,4%,

- niska świadomość o prawach przysługujących tym osobom - 3,5%,

- zbyt wygórowane wymagania osób niepełnosprawnych - 1,5%.

• Społeczne - czyli wszystkie stereotypy, uprzedzenia. Postawy rodziców, którzy już od najmłodszych lat mówią dziecku o niemożliwości podjęcia przez niego pracy i sugerują bierność zawodową. Postawy profesjonalistów, proponujących tylko wybrane zawody oraz pracowników, jak i samych pracodawców w odniesieniu do osób niepełnosprawnych. Główna przyczyną takich zachowań, jest brak jakiejkolwiek Widzy na temat tej grupy osób, ich możliwości zawodowych oraz form pomocy pracownikom w zakresie dostosowania miejsca pracy do ich potrzeb.

• Ekonomiczne - znajdują się zarówno po stronie osób niepełnosprawnych (wydatki na środki transportu), jak i pracodawcy (przeświadczenie o ponoszeniu dodatkowych kosztów zawiązanych z zatrudnieniem pracownika - inwalidy).

• Funkcjonalne - przede wszystkim brak transportu publicznego, który musi być dostosowany do każdego pasażera, także inwalidy! Zaliczamy tutaj także bariery architektoniczne, które są związane z jakością całej infrastruktury zakładu pracy

(tj. dostęp do wszystkich pomieszczeń, pięter w budynku, wyposażenie pomieszczeń).

Na podstawie danych zebranych przez PFRON, możemy wymienić najczęściej wymieniane przez pracodawców bariery w zatrudnieniu:

- opory psychologiczne pracodawców - 6,8%,

- obawy związane z koniecznością przebudowy pomieszczeń, zakupu specjalistycznego sprzętu - 5,7%,

- brak przygotowania w zakresie przepisów prawnych - 4,5 %,

- obawy co do zapewnienia opieki medycznej - 3,5 %,

- wątpliwości dotyczące negatywnej reakcji już zatrudnionych pracowników - 0,6%,

- brak zainteresowania pracodawców zatrudnieniem niepełnosprawnych - 0,1%.

3.6. Zatrudnienie chronione

Zatrudnienie chronione polega na podjęciu pracy w specjalnych warunkach, przez osoby niepełnosprawne. Obejmuje środowisko dostosowane do psychofizycznych możliwości człowieka

i wynikających stad ograniczeń. Jednocześnie wiąże się to z sytuacja, w której dana osoba nie może uzyskać lub utrzymać pracy na otwartym rynku.

3.6.1. Zasady finansowania składek na ubezpieczenie społeczne osób niepełnosprawnych

Do najważniejszych zasad finansowania należą:

Zakłady pracy chronionej

• składki: emerytalna, chorobowa, wypadkowa są finansowane przez PFRON lub budżet państwa.

Pracodawcy zatrudniający co najmniej 25 pracowników przy wskaźniku zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości co najmniej 6% ,w stosunku do zatrudnionych osób niepełnosprawnych PFRON refinansuje:

• osoby z lekkim stopniem niepełnosprawności - część kosztów osobowych pracodawcy odpowiadającą należnej składce na ubezpieczenia społeczne,

• osoby ze znacznym i umiarkowanym stopniem niepełnosprawności - część wynagrodzenia odpowiadającą należnej składce od pracownika na ubezpieczenie emerytalne oraz część kosztów osobowych pracodawcy odpowiadającą należnej od pracodawcy składce na ubezpieczenie emerytalne.
  

Pracodawcy zatrudniający do 25 pracowników

• za niepełnosprawnych o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności składkę emerytalną opłaca PFRON i budżet państwa

Osoby niepełnosprawne prowadzące działalność gospodarczą

• tym osobom PFRON finansuje:
  - 75 proc. składek na ubezpieczenie emerytalne w odniesieniu do osób zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności,
  - 50 proc. składek na ubezpieczenie emerytalne w odniesieniu do osób zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności,
  - 50 proc. składek na ubezpieczenie wypadkowe w odniesieniu do osób zaliczonych do lekkiego stopnia niepełnosprawności.

3.6.2. Wysokość dofinansowania do wynagrodzeń zatrudnionych osób niepełnosprawnych

Zakłady pracy chronionej (zatrudniają minimum 25 pracowników niepełnosprawnych,

a wskaźnik ich zatrudnienia musi wynosić co najmniej 40% ogółu pracowników ):

• 1) 130% najniższego wynagrodzenia - w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do znacznego stopnia niepełnosprawności,
  2) 110% najniższego wynagrodzenia - w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności,
  3) 50% najniższego wynagrodzenia - w przypadku osób niepełnosprawnych zaliczonych do lekkiego stopnia niepełnosprawności.
  

Pracodawcy zatrudniający co najmniej 25 pracowników przy wskaźniku zatrudnienia osób niepełnosprawnych w wysokości co najmniej 6% oraz pracodawcy zatrudniający do 25 pracowników:

• 1) 70% najniższego wynagrodzenia,
  2) 90% najniższego wynagrodzenia, w przypadku gdy dotyczyć ono będzie osób niepełnosprawnych, u których stwierdzono chorobę psychiczną, upośledzenie umysłowe lub epilepsję oraz pracowników niewidomych.

3.7. Korzyści pracodawców z zatrudniania osób niepełnosprawnych

Zatrudnienie osób niepełnosprawnych wielu pracodawcom kojarzy się finansowym rajem - niższe podatki, specjalne fundusze na tworzenie miejsc pracy i urządzenie zakładu, mniejsze koszty pracy. Gdyby jeszcze niepełnosprawny, okazał się osoba w pełni zdrową

Pomimo to warto pamiętać, że przy zatrudnianiu osób z orzeczeniem niepełnosprawności nie chodzi wyłącznie o dobro pracodawcy, ale w szczególności
o społeczną rehabilitacje osób upośledzonych fizycznie lub psychicznie. Zastanawiając się nad zatrudnieniem osoby niepełnosprawnej powinniśmy wiedzieć, że jest ona przewidywalna, odpowiedzialna, samodzielna, potrafi się uczyć. Dlatego może być bardzo dobrym pracownikiem każdego przedsiębiorstwa. Osoba niepełnosprawna swoim zaangażowaniem motywuje innych pracowników do bardziej efektywnej pracy, a swoja obecnością wpływa na atmosfer i kulturę pracy.

Szczególnymi korzyściami z zatrudnienia są:

• zwolnienie z wpłat na PFRON,

• zwrot części, a nawet całości składek ZUS,

• dofinansowanie wynagrodzenia niepełnosprawnego pracownika do 130% najniższego wynagrodzenia,

• szkolenie osób niepełnosprawnych organizowane przez pracodawcę:

Na wniosek pracodawcy PFRON refunduje koszty szkolenia zatrudnionych u pracodawcy osób niepełnosprawnych. Zwrotu dokonuje starosta na warunkach i w wysokości określonych w umowie zawartej z pracodawcą.

• zwrot kosztów wyposażenia stanowiska pracy:

Pracodawca, który zatrudni na co najmniej 36 miesięcy os. niepełnosprawną, bezrobotną lub poszukującą pracy, może ubiegać się maksymalnie o 15-krotnosc przeciętnego wynagrodzenia. Należy wcześniej zawrzeć umowę ze starostą. Gdyż zwrotowi nie podlegają koszty poniesione przed dniem jej zawarcia.

3.8. Koszty zatrudniania niepełnosprawnych

Koszty zatrudniania niepełnosprawnych przedstawiają się następująco:

Zwiększony czas wykonywania czynności przez niepełnosprawnych

• Polega na różnicy wyrażonej w procentach, między obowiązującą w przedsiębiorstwie dla pracownika pełnosprawnego minimalną wydajnością danej czynności,
  a rzeczywistą wydajnością zatrudnionego niepełnosprawnego wykonującego tę czynność lub czynności w tej samej jednostce czasu

Czas pracy:

• 40 godzin tygodniowo, nie więcej niż 8 godzin dziennie - dotyczy osób o lekkim stopniu niesprawności,

• 35 godzin tygodniowo, nie więcej niż 7 godzin dziennie - dotyczy osób
  o umiarkowanym i znacznym stopniu niesprawności,

• Pracowników niepełnosprawnych nie można zatrudniać w godzinach nocnych
  i nadliczbowych.

Przerwy w pracy:

• Pracownikom niepełnosprawnym przysługuje dodatkowa 15 minutowa przerwa
  w pracy wliczana do czasu pracy.

Wynagrodzenie:

• Pomimo krótszego czasu pracy pracownik niepełnosprawny ma prawo do wynagrodzenia

w tej samej wysokości co pracownik pełnosprawny zatrudniony na tym samym stanowisku pracy.

Zwolnienia od pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia:

• Pracownik niepełnosprawny może być zwolniony od pracy z powodu:

- wykonywania badań specjalistycznych, zabiegów leczniczych lub usprawniających,

- przebywania na turnusie rehabilitacyjnym w wymiarze do 21 dni roboczych w ciągu roku.

Urlop wypoczynkowy:

• Przy umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności pracownikowi przysługuje prawo do dodatkowych 10 dni urlopu wypoczynkowego z prawem wynagrodzenia.

Zwolnienia od pracy w celu uczestniczenia w turnusie rehabilitacyjnym:

• Osoba z umiarkowanym lub znacznym stopniem niepełnosprawności ma prawo do urlopu rehabilitacyjnego w wymiarze do 21 dni raz w roku. Jeżeli skorzystała z tego prawa, pracodawca może skalkulować ten koszt i uwzględnić go podczas rozliczenia.

Zwolnienia od pracy na badania specjalistyczne, zabiegi lecznicze lub usprawniające,
a także w celu uzyskania zaopatrzenia ortopedycznego lub jego naprawy, jeżeli czynności te nie mogą być wykonane poza godzinami pracy:

• Pracownicy niepełnosprawni ze stopniem umiarkowanym i znacznym mają prawo do takiego zwolnienia w ciągu dnia z pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia.

Zwiększona absencja chorobowa:

• To wyrażona w procentach różnica między średnią absencją chorobową niepełnosprawnych, a pełnosprawnych w tym samym okresie sprawozdawczym. Jeżeli ci pierwsi chorują częściej, pracodawca może ją udokumentować, skalkulować
  i uwzględnić w rozliczeniu rocznym.

Czas przeznaczony wyłącznie na pomoc w pracy niepełnosprawnym:

• Pracodawca często musi przydzielić niepełnosprawnym asystentów lub pomocników w celu poprawy wydajności ich pracy, bądź też ułatwienia im funkcjonowania. Zwiększa to koszty związane z zatrudnieniem osób niepełnosprawnych, które można ująć w rozliczeniu.

Koszty przystosowania pomieszczeń:

• Jest to różnica między poniesionymi kosztami adaptacji pomieszczeń stosownie do potrzeb wynikających z niepełnosprawności pracowników a kosztami adaptacji pomieszczeń, które byłyby poniesione na pozostałych pracowników. Jeżeli zatrudniający musi zaadaptować pomieszczenia do specyficznych potrzeb niepełnosprawnych, może traktować ten koszt jako dodatkowy podwyższony koszt zatrudnienia tych osób.

Osoby niepełnosprawne mogą również korzystać z wielu ulg i odliczeń od podatku dochodowego, np. odliczają od dochodu wydatki poniesione na cele rehabilitacyjne, zakup lekarstw czy dostosowanie pomieszczeń i mieszkań do swoich potrzeb.

Tabela 6. Liczba osób niepełnosprawnych prawnie i sprawnych w wieku 15 lat i więcej według aktywności zawodowej, w tys

Wyszczególnienie	Ogółem	Aktywni zawodowo			Bierni zawodowo
				Razem		Pracujący	Bezrobotni
OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE PRAWNIE
2005	4085	663	535	128	3422
2006	3806	571	481	90	3235
2007	3753	566	494	73	3187
2008	3708	578	508	71	3130
OSOBY SPRAWNE
2005	27173	16498	13581	2917	10675
2006	27560	16367	14113	2255	11193
2007	27639	16294	14746	1546	11345
2008	27665	16433	15292	1140	11232

Źródło: GUS, Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności w latach 2005-2008.

Na podstawie powyższej tabeli stwierdzamy, że na przełomie lat 2005 - 2008 liczba osób wśród niepełnosprawnych prawnie ogółem malała od 4085 tys. do 3708 tys. W tym aktywnych zawodowo było 663 tys. w 2005 roku i 578 tys. w roku 2008, natomiast liczba biernych zawodowo spadła z 3422 tys. do 3130 tys.

Liczba osób sprawnych, w tym samym przedziale czasu, podwyższył się z 27173 tys. do 27665 tys., gdzie liczba aktywnych zawodowo zmniejszyła się z 16498 tys. do 16433 tys.,
a biernych zawodowo zwiększyła się z 10675 tys. do 11232 tys.

Tabela 7. Aktywność zawodowa osób w wieku 15 lat i więcej według BAEL GUS, w %

Wyszczególnienie	Współczynnik aktywności zawodowej	Wskaźnik zatrudnienia	Stopa bezrobocia
OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE PRAWNIE
2005	16,2	13,1	19,3
2006	15,0	12,6	15,8
2007	15,1	13,2	12,9
2008	15,6	13,7	12,3
OSOBY SPRAWNE
2005	60,7	50,0	17,7
2006	59,4	51,2	13,8
2007	59,0	53,4	9,5
2008	59,4	55,3	6,9

Źródło: GUS, Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności w latach 2005-2008.

Współczynnik aktywności zawodowej wśród osób niepełnosprawnych prawnie na przełomie 2005 - 2008 roku zmniejszył się o 0,6%, z 16,2% do 15,6%. Wskaźnik zatrudnienia zwiększył się o 0,6%, natomiast stopa bezrobocia spadła z 19,3% na 12,3%, czyli o 7%.

Wśród osób sprawnych współczynnik aktywności zawodowej zmniejszył się o 1,3%, wskaźnik zatrudnienia zwiększył się o 5,3%, a stopa bezrobocia zmniejszyła się z 17,7% na 6,9%, czyli o 10,8%.

Tabela 8. Liczba osób niepełnosprawnych prawnie i sprawnych w wieku produkcyjnym według aktywności zawodowej, w tys

Wyszczególnienie	Ogółem	Aktywni zawodowo					Bierni zawodowo
				Razem	Pracujący				Bezrobotni
OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE PRAWNIE
2005	2386	570	444		125		1816
2006	2280	503	416		87		1777
2007	2259	511	439		72		1748
2008	2213	528	460		69		1685
OSOBY SPRAWNE
2005	21547	16130		13226		2905		5417
2006	21594	16020		13775		2246		5574
2007	21564	15947		14410		1537		5617
2008	21546	16089		14957		1131		5457

Źródło: GUS, Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności w latach 2005-2008.

Tabela przedstawia zmiany liczby osób niepełnosprawnych prawnie i sprawnych w latach 2005-2008. Osób niepełnosprawnych prawnie ogółem w 2005 roku było 2386 tys., co uległo zmianie do 2213 tys. w roku 2008. Liczba aktywnych zawodowo wynosiła 570 tys. w 2005 roku, i zmalała do 528 tys. w 2008 roku, natomiast liczba biernych zawodowo zmniejszyła się z 1816tys, na 1685 tys.

Pośród osób sprawnych liczba ogółem wyniosła 21547 tys. w 2005 roku oraz 21546 tys.
w 2008 roku.. Aktywnych zawodowo było 16130 tys., i spadło do 16089 tys. a stopa bezrobocia zwiększyła się o 40 tys., z 5417 tys. do 5457 tys.

Tabela 9. Aktywność zawodowa osób w wieku produkcyjnym według BAEL GUS, w %

Wyszczególnienie	Współczynnik aktywności zawodowej	Wskaźnik zatrudnienia	Stopa bezrobocia
OSOBY NIEPEŁNOSPRAWNE PRAWNIE
2005	23,9	18,6	21,9
2006	22,1	18,2	17,3
2007	22,6	19,4	14,1
2008	23,9	20,8	13,1
OSOBY SPRAWNE
2005	74,9	61,4	18,0
2006	74,2	63,3	14,6
2007	74,0	66,8	9,6
2008	74,7	69,4	7,0

Źródło: GUS, Badanie Aktywności Ekonomicznej Ludności w latach 2005-2008.

Współczynnik aktywności zawodowej wśród osób niepełnosprawnych prawnie w wieku produkcyjnym w roku 2005 wynosił 23,9%, a także tyle samo w 2008 roku. Jednak na przełomie tych lat w 2006 wynosił 22,1% i w 2007 roku 22,6%. Wskaźnik zatrudnienia w tej grupie wzrósł z 18,6% w 2005 roku do 20,8% w 2008 roku, a stopa bezrobocia spadła
z 21,9%, na 13,1%.

W kręgu osób sprawnych na przełomie tych samych lat, współczynnik aktywności zawodowej zmienił się z 74,9% w 2005 roku, na 74,7% w roku 2008. Wskaźnik zatrudnienia wzrósł o 8%, z 61,4% do 69,8%, zaś stopa bezrobocia zmniejszyła się 11%, z 18.0% na 7,0%.

Tabela 10. Liczba pracujących osób niepełnosprawnych zarejestrowanych w  Systemie Obsługi Dofinansowań PFRON

Wyszczególnienie	grudzień
		2005	2006	2007	2008
Pracownicy niepełnosprawni
ogółem w tys.	206,8	212,1	221,0	202,7
w zakładach pracy chronionej	173,9	174,1	178,8	163,3
na otwartym rynku pracy	32,9	38,0	42,2	39,4
Pracodawcy
ogółem w tys.	7290	7949	9135	9068
prowadzący zakłady pracy chronionej	2356	2251	2185	2135
otwarty rynek pracy	4934	5698	6950	6933

Źródło: dane PFRON według stanu na dzień 13.03.2009 r.

Tabela przedstawia zmiany między grudniem 2005 roku, a grudniem 2008 roku. Pracowników niepełnosprawnych w 2005 roku było 206,8 tys., w tym zatrudnionych
w zakładach pracy chronionej 173,9 tys. i 32,9 tys. na otwartym rynku pracy. Natomiast
w 2008 roku liczba ta zmieniła się na 202,7 tys. - ogółem, gdzie w zakładach pracy chronionej pracowało 163,3 tys., a na otwartym rynku pracy - 39,4 tys.

W gronie pracodawców liczba ta wynosi 7 tys.290 zł. w grudniu 2005 roku, w tym prowadzących zakłady pracy chronionej było 2356 tys., zaś na otwartym rynku 4934 tys.
W grudniu 2008 roku ogółem było 9068 tys., gdzie liczba prowadzących zakłady pracy chronionej zmniejszyła się do 2135 tys., a na otwartym rynku pracy liczba zwiększyła się do 6933 tys.

3.10. Kampanie społeczne na rzecz osób niepełnosprawnych

Reklama społeczna to komunikat perswazyjny, gdyż podobnie jak reklama komercyjna, służy nie tylko informowaniu, ale również zmianie postaw i zachowań. Natomiast, tym co ja odróżnia od reklamy komercyjnej, jest jej specyficzny cel, który polega na wywoływaniu nie tyle jakichkolwiek postaw i zachowań, co postaw i zachowań społecznie pożądanych.

3.10.1. Wybrane kampanie społeczne

Problematyka niepełnosprawności jest najczęściej przedstawiana w formie kampanii społecznej, rozumianej jako długotrwałe przedsięwzięcie reklamowe.

„Sprawni w pracy”

Kampania ta została zrealizowana przez Ministerstwo Polityki Społecznej wraz ze Stowarzyszeniem Przyjaciół Integracji, która ruszyła 5 maja 2005 roku, w Europejskim Dniu Protestu Przeciw Dyskryminacji. Uświadamiała, jak trudno osobom niepełnosprawnym podjąć zatrudnienie, nawet gdy posiadają wyższe kwalifikacje od pełnosprawnych. Na kampanie składały się dwa filmy reklamowe oraz dwa plakaty zamieszczone w dziennikach „Rzeczpospolita” i „Gazeta Prawna”, które przedstawiały znane postacie literackie - osoby niepełnosprawne kapitana Hooka i Quasimodo. Owocem kampanii było opublikowanie książek „Sprawni w pracy” oraz „Niepełnosprawny pracownik. Co pracodawca wiedzieć powinien”.

W reklamach telewizyjnych prezentowany był niepełnosprawny chłopiec o imieniu Piotrek przedstawiany podczas rozmowy kwalifikacyjnej do pracy. Pomimo, że jego przygotowanie zawodowe jest najwyższe i spełnia wszystkie oczekiwania pracodawcy, jego szanse w stosunku do innych pretendentów ocenione zostały na „zero procent”. Niestety
o niepowodzeniu kandydata nie decydują kwalifikacje, ale to, iż jest on niepełnosprawny- bez reki i nogi.

Kolejna osobą niepełnosprawna jest recepcjonistka Ania, która wszystkich pracowników firmy rozpoznaje po krokach.

„Niepełnosprawni - pełnosprawni w pracy”

Kampanię realizowano w okresie marzec - lipiec 2007 roku, którą finansowano ze środków Europejskiego Społecznego i Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Przedstawiała szanse zatrudnienia osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy, poprzez dofinansowanie ich wynagrodzeń, które byłyby rekompensata dla pracodawców z tytułu większych kosztów zatrudnienia osób niepełnosprawnych.

Twarzą kampanii był poruszający się na wózku inwalidzkim - Wiktor, mimo wysokich kwalifikacji, sumienności i motywacji, poszukuje jakiejkolwiek pracy trzymając tabliczkę z napisem „Podejmę każdą pracę”. Jednak prezentowany spot został wyraźnie osłabiony przez ujawnienie faktu, że rolę Wiktora grał pełnosprawny aktor.

Rozdział IV

Unia Europejska wobec niepełnosprawnych

W Europie w ostatnich latach rośnie poczucie dyskryminacji ze względu na wiek i niepełnosprawność - tak pokazują wyniki badań, jakie zostały dokonane przez różne instytucje w Unii Europejskiej, zajmujące się problemem dyskryminacji. .

4.1. Dyskryminacja osób niepełnosprawnych

Większa część obywateli Unii Europejskiej opowiada się za integracją osób niepełnosprawnych ze społeczeństwem. Prawie każdy uważa również, że należy przeznaczyć więcej pieniędzy na usuwanie barier fizycznych, które utrudniają życie.

97% mieszkańców Unii sądzi, że należy coś zrobić dla lepszej integracji osób niepełnosprawnych ze społeczeństwem, a 93% - za przeznaczeniem na ten cel większych środków, szczególnie na usuwanie barier fizycznych. Większość Europejczyków (72%) uważa, ze dzieci z niepełnosprawnością powinny się uczyć w tych samych szkołach co ich pełnosprawni rówieśnicy. Najbardziej przyjaźni tej idei są Włosi, a nieco mniej Portugalczycy, Holendrzy, Grecy i Belgowie. Obywatele Unii w większości nie zgadzają się także z opinią, że osoby niepełnosprawne są mniej wydajne w pracy. Taką myśl wyraża zdecydowana mniejszość Europejczyków (39%). W Unii Europejskiej niepopularna jest także idea segregacji. 76% Europejczyków nie zgadza się ze zdaniem, że osoby chore psychicznie powinny być izolowane od społeczeństwa. Szczególnie silny sprzeciw idea ta budzi w Austrii, Grecji, Holandii, Szwecji i Danii.

4.1.1. Walka z dyskryminacją w UE

Wprowadzona 27 listopada 2000 roku Dyrektywa Rady Unii Europejskiej polega na tym, że ciężar dowodu dyskryminacji należy nie do osoby poszkodowanej, ale do dyskryminującej. Pracodawca musi dowieść, że nie stosuje dyskryminacji. Dyrektywa obliguje kraje członkowskie do ustanowienia zasad sankcji, które obejmują wpłatę odszkodowania dla osoby, która padła ofiarą dyskryminacji. Pracodawcy nie mogą odmówić zatrudnienia lub awansu osobie niepełnosprawnej tylko dlatego, że wymaga to przystosowania, np. stanowiska pracy. Może to być np. wykonanie podjazdu, który umożliwia niepełnosprawnemu poruszanie się na wózku inwalidzkim. Państwa członkowskie są zmuszone informować o podjętych przez nie krokach przy wprowadzeniu nowego prawa dla wszystkich zainteresowanych osób, np. pracodawców, pracowników. Dotyczy to także podawanie informacji w języku Braille'a, w łatwym języku dla osób z niepełnosprawnością intelektualna, z użyciem dużej czcionki dla niedowidzących.

Dyrektywa umożliwia krajom UE 3 lata na wprowadzenie nowych przepisów, przy czym w zakresie dotyczącym niepełnosprawności aż 6 lat.

4.2. Niepełnosprawni na rynku pracy, w wybranych krajach Unii Europejskiej

Irlandia

Populacja w Irlandii wynosi 3,9 mln ludzi, wśród których około 300 tys. to osoby niepełnosprawne. Polityka wobec osób niepełnosprawnych opiera się na zagwarantowaniu im podstawowych praw obywatelskich i praw człowieka, zgodnie z przyjętym w 1984 r. tzw. Zielonym dokumentem: "W kierunku pełnego życia".

W 1998 r. przyjęto Ustawę o równości w zatrudnieniu. Przekonuje ona, że wszelkie zachowania dyskryminacyjne są bezprawne. Dotyczy to zarówno zatrudnienia w sektorze publicznym, jak i prywatnym. Zobowiązuje pracodawców, aby przystosowywali stanowiska pracy do potrzeb pracownika niepełnosprawnego. Pracodawcy zatrudniający osoby niepełnosprawne uzyskują subwencje na częściowe pokrycie kosztów wynagrodzenia, tworzenie stanowiska pracy, adaptację stanowiska i miejsca pracy oraz zakup niezbędnego sprzętu dla niepełnosprawnych. Niektórzy pracownicy niepełnosprawni mogą otrzymać zasiłki na pokrycie kosztów dojazdu do pracy, osobistego lektora dla pracownika niewidomego i tłumacza języka migowego dla pracownika głuchego.

Portugalia

W Portugalii żyje około 10 mln mieszkańców. Brak jest dokładnych danych dotyczących osób niepełnosprawnych. Według szacunkowych obliczeń jest ich około 600 tys. Konstytucja Republiki Portugalii z 1976 roku gwarantuje, że wszyscy obywatele mają równe prawa i obowiązki. Zobowiązuje również rząd do stworzenia krajowej polityki zapobiegania niepełnosprawności, reedukacji obywateli, którzy stają się niepełnosprawnymi oraz społecznej integracji osób niepełnosprawnych.

Istnieją obecnie dwie formy zatrudnienia chronionego: zakłady pracy chronionej oraz enklawy pracy chronionej w zwykłych zakładach pracy. Przed zakładami pracy chronionej stawia się następujące zadania:

1. Zapewnianie zatrudnienia tym osobom niepełnosprawnym, które nie mogą otrzymać pracy na otwartym rynku pracy.
2. Zapewnienie odpowiedniego szkolenia zawodowego.
3. Promowanie przechodzenia pracowników do zatrudnienia w zwykłych zakładach pracy, w tych wszystkich przypadkach, kiedy jest to możliwe.

W Portugalii niewielu pracowników zakładów pracy chronionej przechodzi na otwarty rynek pracy, tworzy się tzw. enklawy pracy chronionej. Są to kilkuosobowe grupy pracowników niepełnosprawnych, pracujących w specjalnych warunkach, w zwykłych zakładach pracy. Celem tej formy zatrudnienia jest ułatwienie zawodowej integracji pracowników niepełnosprawnych, a także względnie łagodne przejście z pracy w warunkach chronionych do pracy w zwykłych warunkach.

Włochy

Włochy liczą około 58 mln mieszkańców. Liczbę osób niepełnosprawnych w wieku aktywności zawodowej określa się na blisko 4,5 mln.

W 1992 r. włoski parlament przyjął Ustawę dotyczącą pomocy, integracji społecznej
i praw osób niepełnosprawnych.

Gwarantuje ona:

1. Szacunek i ludzką godność, wolność, autonomię i promocję pełnej integracji szkolnej, zawodowej oraz społecznej.

2. Usunięcie wszelkich barier architektonicznych ograniczających samodzielność.

3. Medyczną i społeczną rehabilitację oraz prawną i ekonomiczną ochronę.

4. Interwencję w celu przezwyciężenia marginalizacji i rozwiązywania problemów socjalnych.

Włochy posiadają szeroki system kwotowy zatrudnienia (15 proc.), obejmujący różne grupy społeczne. Dla osób niepełnosprawnych wynosi 7 proc. w zakładach sektora prywatnego i publicznego, zatrudniających więcej niż 35 pracowników. Oprócz tego osoby niewidome mogą wykonywać pewne zawody (m.in. telefonisty, masażysty, fizjoterapeuty oraz nauczyciela w szkole średniej). Pracodawcy dysponują szeregiem materialnych zachęt do zatrudniania osób niepełnosprawnych - w formie subwencji na przyuczenie do zawodu młodych pracowników niepełnosprawnych, adaptację stanowiska pracy itp.

Niemcy

W skład Republiki Federalnej Niemiec wchodzi 16 krajów związkowych (landów). Populacja wynosi 83,3 mln obywateli, a liczbę osób niepełnosprawnych szacuje się na 6,5 mln.

Niemiecki Kodeks Socjalny z 1975 roku gwarantuje osobom niepełnosprawnym prawo do społecznej integracji i pomocy w celu wyeliminowania lub złagodzenia niepełnosprawności, zapobieżenia jej pogłębianiu się i ograniczaniu skutków; zapewnienia należnego miejsca w swojej społeczności lokalnej. W 1994 roku Konstytucja Zjednoczonych Niemiec została uzupełniona o artykuł dotyczący dyskryminacji osób niepełnosprawnych.

Podobnie jak we Włoszech, istnieje tam kwotowy system zatrudniania osób niepełnosprawnych. Zakłady mające przynajmniej 16 pracowników są zobowiązane do zatrudnienia 6 proc. osób niepełnosprawnych. Wskaźnik ten obowiązuje wszystkie zakłady pracy, sektor państwowy i prywatny, w tym również administrację państwową. Pracodawcy, zatrudniający osoby niepełnosprawne mają możliwość otrzymania zachęty finansowej
z terenowych oddziałów Federalnego Funduszu Kompensacji, np. na częściowe pokrycie wynagrodzenia pracowników niepełnosprawnych, tworzenie nowych i adaptację istniejących stanowisk pracy, wynagrodzenie lektorów dla pracowników niewidomych itp. Również pracownicy niepełnosprawni mogą otrzymywać dotacje w formie zasiłków na zakup pomocy technicznych potrzebnych do wykonywania pracy, pokrycie kosztów dojazdu do pracy, rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej.

Podsumowanie

Polska po wstąpieniu do Unii Europejskiej realizuje cele Strategii Lizbońskiej dotyczące wzrostu i tworzenia nowych miejsc pracy. Zadania stawiane przez UE są realizowane przy pomocy funduszy strukturalnych oraz pomocy ze strony Europejskiego Funduszu Społecznego. Dużą rolę odgrywają także zmiany w polityce wobec niepełnosprawności. Ze względu na niskie stopy zatrudnienia głównym źródłem dochodów większości osób niepełnosprawnych są świadczenia społeczne. Prowadzi to do wysokich wydatków na renty, które przekraczają 2% PKB. Przekształcenie polityki państwa w tym zakresie, powinno skupiać się na usuwaniu barier dla
niepełnosprawnych wchodzących na rynek, m.in. w zmianie
w systemie świadczeń, dostęp do edukacji, rozwijanie programów rehabilitacji zawodowej, czy wykorzystanie kampanii podnoszących świadomość, w celu budowania pozytywnych postaw dla pracodawców. Niestety pracodawcy chętniej zatrudniają osoby niepełnosprawne
z lekkim stopniem niepełnosprawności, czyli sprawniejszych i zdrowszych, którzy nie wymagają specjalnego przystosowania miejsca pracy. Brak dostatecznej wiedzy na temat rehabilitacji zawodowej oraz zainteresowania ze strony pracodawców są podstawowymi barierami w zatrudnianiu niepełnosprawnych. Jednak uświadomienie Polaków związane
z koniecznością adaptacji warunków pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych osób niepełnosprawnych co do warunków pracowniczych jest coraz większe i problemy
ze znalezieniem zatrudnienia zmniejszają się. Niemniej jednak zwiększenie tegoż zatrudnienia w zakładach na otwartym rynku pracy, nie jest równoznaczne
z przekształceniem ich w zakłady pracy chronionej. Dlatego bardzo dobrym rozwiązaniem dla takich osób jest praca w domu, która staje się coraz bardziej popularna. Telepraca jest związana z wykonywaniem obowiązków zawodowych w swoim miejscu zamieszkania, gdzie pracodawca gwarantuje przystosowanie stanowiska pracy, zapewnia odpowiednie narzędzia niezbędne do pracy oraz ustala z pracownikiem warunki kontroli poczynionych efektów.

Dobry przykład powinny dawać instytucje publiczne, przygotowując programy równości osób niepełnosprawnych oraz przedstawiać opinie publicznej informacji
o wdrażaniu i monitorowaniu takich programów. Również Konwencja Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) nakłada na nasz kraj zobowiązanie jakim jest stworzenie odpowiedniego systemu rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych, a co za tym idzie wzmacnianie pozycji osób niepełnosprawnych na rynku pracy. Służyć temu ma wprowadzanie systemów zatrudnienia preferencyjnego (gdzie osobie niepełnosprawnej udzielane jest pierwszeństwo przy zatrudnieniu), zatrudnienia chronionego (zakłady pracy chronionej) czy zatrudnienia wspomaganego (indywidualna pomoc udzielana osobie niepełnosprawnej przy podejmowaniu pracy).

Literatura:

1. Begg D., Fischer S., Dornbusch R., Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2007.

2. Burda M., Wypłosz Ch., MAKROEKONOMIA - Podręcznik europejski, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000.

3. Głąbicka K., Polityka społeczna w Unii Europejskiej. Aspekty aksjologiczne
   i empiryczne. ELIPSA, Warszawa 2001.

4. Jarosz A., Podstawy makroekonomii, Wydawnictwo KUL w Stalowej Woli, Stalowa Wola 2004.

5. Księżpolski M., Polityka społeczna. Wybrane problemy porównań międzynarodowych, Wydawnictwo ”Śląsk' Sp. Z o.o., wydawnictwo naukowe, Katowice 1999.

6. Kuzynowski A., Polityka społeczna, Wydawnictwo Szkoła Główna handlowa
   w Warszawie- Oficyna Wydawnicza, Warszawa 2006.

7. Mikulski J., Kurzynowski A., Rehabilitacja i zatrudnienie osób niepełnosprawnych na otwartym rynku pracy, Wydawnictwo polskie Towarzystwo Walki z Kalectwem
   w Warszawie, Warszawa 2004.

8. Pyzik G., Praca w przestrzeni życia osób niepełnosprawnych, Małopolska Wyższa Szkoła Ekonomiczna w Tarnowie, Tarnów 2008.

9. Rotkiewicz M. Zatrudnienie niepełnosprawnych - poradnik dla pracodawcy
   i pracownika, ODiDK, Gdańsk 2008.

10. Skawińska E., Sobiech K. G., Nawrot K. A., Makroekonomia. Teoretyczne
    i praktyczne aspekty gospodarki rynkowej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2008.

11. Wapiennik E., Piotrowicz R., Niepełnosprawny-pełnosprawny obywatel Europy, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa 2002.

12. Żuraw H., Udział niepełnosprawnych w życiu społecznym, Wydawnictwo Akademickie ŻAK, Warszawa 2008.

Źródła internetowe:

1. www.niepelnosprawni.gov.pl

2. www.gazetapodatnika.pl

3. www.niepelnosprawni.pl

4. www.pcpr.turek.pl

5. www.pfron.org.pl.

6. www.wild.com.pl

7. www.zfron.info

8. www.normalnaprzyszlosc.org

9. www.semako.webpark.pl

10. www.ciop.pl

11. www.pcpr.info

12. www.rp.pl

13. www.stat.gov.pl/gus/index_PLK_HTML.htm

14. www.gus.pl

Uprawnienia Osób Niepełnosprawnych, www.niepelnosprawni.gov.pl/uprawnienia-osob-niepelnosprawny, [dn.10.02.2010r.]

Stopnie niepełnosprawności, www.gazetapodatnika.pl/artykuly/stopnie_niepelnosprawnosci-a_2941.html, [dn.10.02.2010r.]

Symbole przyczyn niepełnosprawności, www.niepelnosprawni.gov.pl/instytucje-orzekajace-procedur/symbole-przyczyn- niepelnosprawno, [dn.26.01.2010r.]

Rodzaje niepełnosprawności, www.naszprzedszkolak.pl/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=60&Itemid=80, [26.01.2010r.]

Ulgi i uprawnienia osób niepełnosprawnych, www.pcpr.turek.pl/?action=strona&ids=8&idm=1&lang=pl&idst=33, [dn.26.01.2010r.]

Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, www.pfron.org.pl/portal/pl/1/1/PFRON.html, [dn.14.12.2010r.]

Powiatowe społeczne rady ds. osób niepełnosprawnych, www.niepelnosprawni.gov.pl/krajowa-rada-konsultacyjna/powiatowe-spoleczne-rady-ds-on/, [dn.26.01.2010r.]

Interwencja KIG-R do Ministra Jarosława Dudy w sprawie możliwości finansowania,
w ramach IPR, wydatków na wyeliminowanie barier funkcjonalnych, www.wild.com.pl/kigr/news.php?id=10021701, [dn.30.01.2010r.] .

nas, www.normalnaprzyszlosc.org, [dn.9.01.2010r.]

Se-Ma-Ko, www.semako.webpark.pl, [dn.9.01.2010r.]

Zatrudnienie a niepełnosprawność ruchowa, www.ciop.pl/18518.html, [dn.20.02.2010r.]

Dofinansowanie składek na ZUS osób niepełnosprawnych, www.niepelnosprawni.pl/ledge/x/7658, [dn.20.02.2010r]

Korzyści dla pracodawców zatrudniających osoby niepełnosprawne, www.pcpr.info/korzysci_dla_pracodawcow_zatrudniajacych_osoby_niepelnosprawne, [dn.10.02.2010r.]

Podsumujmy rzeczywiste podwyższone koszty zatrudniania niepełnosprawnych, www.rp.pl/artykul/86963.html, [dn.20.02.2010r.]

Kraje członkowskie, www.niepelnosprawni.pl/ledge/x/8363?query_id=12174, [dn.20.02.2010r.]

Akty normatywne:

1. Art. 4. ust. 1, ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r.

2. Art. 4. ust. 2. ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r.

3. Art. 4. ust. 3. ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r.

4. Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, DzU nr 123.

Spis zdjęć:

1. Karta parkingowa osoby niepełnosprawnej…………………………………………..14

Spis tabel:

1.Ulgi przysługujące osobom niepełnosprawnym w podróży środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego (PKP) i autobusowego (PKS)……………………….16

2. Przyczyny i rodzaje bezrobocia……………………………………………………..…28

3.Struktura osób niepełnosprawnych w wieku 15 lat i więcej według stopnia niepełnosprawności w 2008 roku…………………………………………………………30

4.Struktura osób niepełnosprawnych w wieku produkcyjnym według stopnia niepełnosprawności w 2008 roku…………………………………………………………31

5.Liczba osób niepełnosprawnych zarejestrowanych w Powiatowych Urzędach Pracy (PUP) jako bezrobotni i poszukujący pracy niepozostający w zatrudnieniu, w tym powyżej 12 miesięcy, według stanu na koniec miesiąca, w latach 2005-2008…………..33

6.Liczba osób niepełnosprawnych prawnie i sprawnych w wieku 15 lat i więcej według aktywności zawodowej, w tys…………………………………………………………….42

7.Aktywność zawodowa osób w wieku 15 lat i więcej według BAEL GUS, w %...........43

8.Liczba osób niepełnosprawnych prawnie i sprawnych w wieku produkcyjnym według aktywności zawodowej, w tys…………………………………………………………….44

9.Aktywność zawodowa osób w wieku produkcyjnym według BAEL GUS, w %...........45

10.Liczba pracujących osób niepełnosprawnych zarejestrowanych w  Systemie Obsługi Dofinansowań PFRON…………………………………………………………………...46

Spis rysunków:

1. Przepływy na rynku pracy……………………………………………………………...26

Spis wykresów:

1. Struktura wiekowa osób niepełnosprawnych w 2005 roku, [%]……………………..32

2. Struktura zarejestrowanych bezrobotnych według wieku według stanu na koniec września 2008 r……………………………………………………………………….34

Rotkiewicz M. Zatrudnienie niepełnosprawnych - poradnik dla pracodawcy i pracownika, ODiDK, Gdańsk, 2008, s. 22.

Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, DzU nr 123

Głąbicka K., Polityka społeczna w Unii Europejskiej. Aspekty aksjologiczne i empiryczne. ELIPSA, Warszawa, 2001, s. 244.

Art. 4. ust. 1, ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r.

Art. 4. ust. 2. ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r.

Art. 4. ust. 3. ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r.

www.niepelnosprawni.gov.pl/uprawnienia-osob-niepelnosprawny.

www.niepelnosprawni.gov.pl/uprawnienia-osob-niepelnosprawny.

www.niepelnosprawni.gov.pl/uprawnienia-osob-niepelnosprawny.

www.gazetapodatnika.pl/artykuly/stopnie_niepelnosprawnosci-a_2941.htm.

www.niepelnosprawni.gov.pl/instytucje-orzekajace-procedur/symbole-przyczyn-niepelnosprawno.

www.naszprzedszkolak.pl/index.php?option=com_content&view=category&layout=blog&id=60&Itemid=80.

www.pcpr.turek.pl/?action=strona&ids=8&idm=1&lang=pl&idst=33.

www.pcpr.turek.pl/?action=strona&ids=8&idm=1&lang=pl&idst=33.

www.pcpr.turek.pl/?action=strona&ids=8&idm=1&lang=pl&idst=33.

www.pcpr.turek.pl/?action=strona&ids=8&idm=1&lang=pl&idst=33.

www.pfron.org.pl/portal/pl/1/1/PFRON.html.

www.niepelnosprawni.gov.pl/krajowa-rada-konsultacyjna/powiatowe-spoleczne-rady-ds-on.

www.wild.com.pl/kigr/news.php?id=10021701.

www.wild.com.pl/kigr/news.php?id=10021701.

Tamże.

www.normalnaprzyszlosc.org.

www.semako.webpark.pl

Jarosz A., Podstawy makroekonomii, OFICYNA WYDAWNICZA FUNDACJI UNIWERSYTECKIEJ KUL, Stalowa Wola, 2004, s. 213.

Tamże, s. 214

Begg D., Fischer S., Dornbusch R., Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, 2007, s. 248, 250.

Jarosz A., Podstawy makroekonomii, op.cit, s. 215.

Tamże, s. 218.

Jarosz A., Podstawy makroekonomii, op.cit., s. 219.

Tamże, s. 220.

Skawińska E., Sobiech K. G., Nawrot K. A., Makroekonomia. Teoretyczne i praktyczne aspekty gospodarki rynkowej, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa, 2008, s. 151.

Skawińska E., Sobiech K. G., Nawrot K. A., Makroekonomia. Teoretyczne i praktyczne aspekty gospodarki rynkowej, op.cit., s.152.

Skawińska E., Sobiech K. G., Nawrot K. A., Makroekonomia. Teoretyczne i praktyczne aspekty gospodarki rynkowej, op.cit., s. 153.

Żuraw H., Udział niepełnosprawnych w życiu społecznym, Wydawnictwo Akademickie ŻAK, Warszawa, 2008, s. 152.

Tamże., s. 153.

www.ciop.pl/18518.html.

http://www.niepelnosprawni.pl/ledge/x/7658.

http://www.niepelnosprawni.pl/ledge/x/5435.

Tamże.

www.pcpr.info/korzysci_dla_pracodawcow_zatrudniajacych_osoby_niepelnosprawne.

www.rp.pl/artykul/86963.html.

Pyzik G., Praca w przestrzeni życia osób niepełnosprawnych, Małopolska Wyższa Szkoła Ekonomiczna
w Tarnowie, Tarnów 2008, s. 138.

Tamże, s.144.

Tamże, s.145.

Pyzik G., Praca w przestrzeni życia osób niepełnosprawnych, Małopolska Wyższa Szkoła Ekonomiczna
w Tarnowie, Tarnów 2008, s.146.

Wapiennik E., Piotrowicz R., Niepełnosprawny-pełnosprawny obywatel Europy, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa 2002, s. 48.

Wapiennik E., Piotrowicz R., Niepełnosprawny-pełnosprawny obywatel Europy, op.cit., s. 52.

http://www.niepelnosprawni.pl/ledge/x/8377.

Tamże.

http://www.niepelnosprawni.pl/ledge/x/8379.

5

Pracujący

Bezrobotni

Osoby nienależące do zasobu siły roboczej

Podejmujący prace

Emeryci
i chwilowo niezatrudnieni

Powracający na rynek pracy. Nowo wchodzący na rynek pracy

Zniechęceni pracownicy

Nowo zatrudnieni. Ponownie zatrudnieni

Tracący prace. Czasowo zwolnieni. Rezygnujący pracy

---