4. Ryzyko w działalności inwestycyjnej
Nieodłącznym elementem każdej działalności gospodarczej, w tym przede wszystkim w działalności inwestycyjnej, jest ryzyko. Ryzyka tego nie można uniknąć, ponieważ w chwili podejmowania decyzji; podmiot ją podejmujący nie może przewidzieć, jak dalej będzie rozwijać się sytuacja. Ponadto podmiot nie posiada pełnej informacji na temat czynników zewnętrznych, od niego niezależnych, a wiec może zaistnieć prawdopodobieństwo wystąpienia w prognozie błędów wynikających z innej wartości założonych w projekcie inwestycyjnym parametrów, itd.
W gospodarce rynkowej sukces jednostki gospodarczej zależny jest od jej zdolności przystosowania własnej działalności do coraz to wyższych wymagań rynku, oraz umiejętności pokonywania trudności i przezwyciężania niepowodzeń. Sukces to zysk, który prowadzi do umocnienia pozycji przedsiębiorstwa na rynku. Każde działanie w przedsiębiorstwie podejmowane jest na podstawie decyzji organów zarządzających, dążących do wypracowania zysku jako celu ostatecznego jednostki. Każda decyzja jednak, to wybór, który pociąga za sobą konsekwencje, a każde działanie podjęte na podstawie takiej decyzji wiąże się z ryzykiem.
Zarządzanie ryzykiem obejmuje przedsięwzięcia mające na celu planową i celową analizę, sterowanie ryzykami występującymi w działalności przedsiębiorstwa i kontrolę podejmowanych przedsięwzięć. Zarządzanie ryzykiem powinno mieć charakter planowy i celowy, tzn. działania w tym kierunku nie powinny być podejmowane bardziej lub mniej sporadycznie, lecz systematycznie i długofalowo. Konieczna jest także integracja tych przedsięwzięć w ramach kompleksowego systemu zarządzania firmą.

W zarządzaniu ryzykiem można wyróżnić trzy następujące etapy:
1. identyfikacja i kwantyfikacja ryzyka,
2. sterowanie ryzykiem,
3. kontrola podejmowanych przedsięwzięć.
Pierwszy etap ma charakter informacyjny i prognostyczny. Punktem wyjścia do analizy ryzyka jest jego identyfikacja czyli określenie, jakimi rodzajami ryzyka i w jakim zakresie zagrożone jest w danym momencie przedsiębiorstwo?
Wymaga to przeanalizowania poszczególnych transakcji z punktu widzenia zagrożenia ich ryzykiem, a następnie dokonania ich klasyfikacji. Szczegółowe określenie do jakiej grupy ryzyka można zaliczyć ryzyko związane z daną transakcję jest konieczne w celu wyboru określonych metod jego pomiaru. Kolejnym krokiem analizy w tym etapie jest pomiar ryzyka za pomocą różnych metod. Zarządzać można jedynie ryzykami, które są mierzalne.
Drugim etapem procesu zarządzania ryzykiem jest sterowanie ryzykiem, czyli podejmowanie przedsięwzięć mających na celu ograniczenie ryzyka do założonych dopuszczalnych rozmiarów. Zapobieganie ryzyku wiąże się z utratą niektórych szans i dodatkowymi kosztami (np. z tytułu ubezpieczeń, zintensyfikowania kontroli wewnętrznej). W związku z tym na zarządzie firmy spoczywa zadanie znalezienia kompromisu i uzyskania odpowiedniego zysku przy uwzględnieniu ograniczeń, wynikających z konieczności utrzymania odpowiedniego poziomu ryzyka i płynności.
Ryzyko, związane bezpośrednio z działalnością przedsiębiorstwa zdeterminowane jest przez dwa rodzaje czynników:
endogeniczne (wewnętrzne), związane bezpośrednio z samym przedsiębiorstwem, jakością i sprawnością pracy kadry pracowniczej, jakością procedur i przepisów wewnętrznych, sprawnością systemów informatycznych itp.,
egzogeniczne (zewnętrzne), zależne od sytuacji makroekonomicznej gospodarki oraz polityki ekonomicznej państwa.
Dla działalności inwestycyjnej przedsiębiorstwa największe jednak znaczenie będą miały czynniki natury zewnętrznej, czyli decyzje w zakresie procesów pośrednich, np. finansowych (stopy procentowe, stopa inflacji) oraz procesów bezpośrednich, np. rodzaj polityki rządu co do stopy podatkowej, eksportu, produkcji, realizacji inwestycji.
Ocena ryzyka umożliwić powinna odpowiedź na pytanie, czy firma może zaangażować własne i obce środki w finansowanie działalności inwestycyjnej? Pojęcie ryzyka zarówno w przeszłości jak i obecnie jest nierozerwalnie związane z niemal każdą działalnością wykonywana przez człowieka i stanowi integralną część tej działalności. Ryzyko jako pojęcie doczekało się niezliczonej liczby definicji oraz podziałów, z których wybrałem jedynie niewielką część dla celów prezentacji omawianego zagadnienia.
Ryzyko można określić jako możliwość wystąpienia zdarzeń odmiennych od oczekiwanych lub innymi słowy niezależnych od danego podmiotu. Powyższą definicję można rozwinąć stwierdzając, że wspomniane wcześniej „zdarzenia odmienne od oczekiwanych” mogą być rozpatrywane zarówno w pozytywnym jak i negatywnym tego słowa znaczeniu. Z tego wynika, że ryzyko nie zawsze musi być kojarzone ze stratą, ale czasami może być ono również związane z możliwością uzyskania nieoczekiwanych, nieplanowanych zysków związanych z prowadzoną działalnością.
Stąd tez można wnioskować, że ryzyko związane jest z następującymi czynnikami:
1. czynnikiem niepewności co do przyszłego przebiegu zdarzeń,
2. zagrożeniem stratą.
H. Markowitz określił ryzyko jako „wariancję stopy zwrotu, która jest rzeczą niepożądaną, i której wielkość inwestor chce zminimalizować”. Natomiast zdaniem R. Kendall'a „ryzyko rynkowe wiąże się z groźbą poniesienia straty w związku z niekorzystną zmianą cen aktywów lub kontraktów znajdujących się aktualnie w posiadaniu przedsiębiorstwa”.
Na wyniki przedsiębiorstw wpływają więc czynniki o charakterze zewnętrznym lub wewnętrznym. Na wspomniane czynniki o charakterze zewnętrznym podmioty gospodarujące nie maja wpływu natomiast czynniki wewnętrzne zależą od decyzji podejmowanych przez jednostki gospodarcze.
Czynniki zewnętrzne nazywane są elementami tzw. ryzyka systematycznego, którego źródłem są zmiany gospodarcze, polityczne oraz społeczne. Natomiast czynniki wewnętrzne określane są mianem tzw. elementów ryzyka niesystematycznego, którego specyfika jest zależna od rodzaju prowadzonej działalności.
Do głównych źródeł ryzyka systematycznego należą:
ryzyko rynkowe,
ryzyko siły nabywczej,
ryzyko stopy procentowej.
Ze względu na charakter ponoszonego ryzyka można wyróżnić ryzyko o charakterze ogólnym, na które składają się:
ryzyko polityczne,
ryzyko gospodarcze,
ryzyko prawne,
ryzyko siły wyższej.
Podstawowym rodzajem ryzyka jest ryzyko rynkowe, którego źródłem są zmiany cen instrumentów będących przedmiotem obrotu na rynkach finansowych.
Na ryzyko rynkowe składają się:
ryzyko stopy procentowej,
ryzyko kursu walutowego,
ryzyko cen akcji oraz cen towarów.
1.Ryzyko stopy procentowej - jest to prawdopodobieństwo poniesienia strat związanych z niekorzystnymi zmianami stóp procentowych na rynku. Ryzyko to wynika więc, jak sugeruje sama nazwa, ze zmienności stóp procentowych na rynku. Ich zmiana powoduje zmianę stóp dochodu wymaganych przez inwestorów, a to z kolei wpływa na zmianę wartości instrumentów finansowych i zmianę cen. Na ryzyko stopy procentowej narażone są oprócz banków przedsiębiorstwa finansujące swoją działalność bieżącą z zaciągniętych kredytów oraz lokujące nadwyżki środków pieniężnych w postaci depozytów bankowych.
Cechą, która wyróżnia stopy procentowe jest ich niestabilność, gdyż w bardzo krótkich okresach ulegają one znacznym zmianom. Zmiana poziomu stóp procentowych może nieść ze sobą niebezpieczeństwo niekorzystnego wpływu na dochody i wartość posiadanych aktywów danego podmiotu oraz w konsekwencji na jego sytuację finansową. W związku z powyższym instytucje finansowe oraz inwestorzy w ostatnich latach zaczęli coraz bardziej interesować się metodami pomiaru, analizy i zarządzania ryzykiem na jakie są narażeni oraz instrumentami pozwalającymi im na zabezpieczenie się przed nim. W tym miejscu należy podkreślić, że zainteresowań tych nie można ograniczyć jedynie do ryzyka stopy procentowej, ale również niezwykle istotne dla wyników danej jednostki jest ryzyko kursowe. Zmiany rynkowych stóp procentowych oraz niekorzystne wahania kursów walut mogą doprowadzić do spadku zyskowności danej inwestycji, zachwiania jej płynności, a w konsekwencji do jej upadłości.
2. Ryzyko kursu walutowego (ryzyko walutowe) - zmiany rynkowych stóp procentowych oraz niekorzystne wahania kursów walut mogą doprowadzić do spadku zyskowności danej inwestycji, zachowania jej płynności i może się to odbić negatywnymi skutkami na inwestorze. Ryzyko kursowe jest szczególnie dotkliwe wtedy, gdy zaciągamy zobowiązania w walutach obcych (zadłużamy się w walutach obcych).
Ze względu na charakter ponoszonego ryzyka można wyróżnić ryzyko o charakterze ogólnym, na które składają się:
- ryzyko polityczne,
- ryzyko gospodarcze,
- ryzyko prawne,
- ryzyko siły wyższej.
Kolejna grupa ryzyka to:
1.ryzyko źródeł finansowania. Z reguły głównym źródłem finansowania są fundusze z kredytów i pożyczek. Mogą to być kredyty i pożyczki preferencyjne (wspierane przez państwo) - to jest korzystne. Najczęściej to kredyty komercyjne. Kredytowanie może odbywać się tylko w części wartości projektu inwestycyjnego, od kredytobiorcy wymagany jest tzw. udział własny. Im wyższy udział własny kredytobiorcy tym mniejsze ryzyko kredytodawcy. Banki komercyjne starają się zachęcić inwestora do jak najwyższego udziału środków własnych. Czasem źródło inwestowania w postaci kredytów może być zgubne dla inwestora - bank może wstrzymać kredytowanie przedsięwzięcia inwestycyjnego a to może doprowadzić do upadłości inwestora. Należy dokładnie czyta warunki umowy.
2. ryzyko operacyjne - to każde ryzyko nie sklasyfikowane do ryzyka rynkowego (wg banków) Przejawia się wystąpieniem straty finansowej lub osłabieniem reputacji firmy na skutek różnych błędów technicznych (np. nieprzewidziana przerwa w produkcji, dostawie surowców) lub popełnienia celowego nadużycia. . Ryzyko to towarzyszy pionom zaplecza produkcyjnego oraz pionom obsługi klienta, pionom operacyjnym. Ryzyko operacyjne to wszystkie zagrożenia nie związane z ryzykiem rynkowym.
3. Ryzyko prawne - związane jest z zawieraniem szeregu umów z wieloma podmiotami często zagranicznymi. Zawierane są one często w różnych językach w oparciu o różne przepisy prawne (np. obowiązujące w tych krajach). Należy znać prawo i tak konstruować umowy by nie były one źródłem dodatkowego ryzyka.

Ryzyko towarzyszące realizacji przedsięwzięć inwestycyjnych
Każdy projekt inwestycyjny stwarza ryzyko niepowodzenia. Nie ma raczej inwestycji które gwarantują 100 % spełnienie przyjmowanych na etapie projektowania założeń. Należy odróżnić pojęcie ryzyka od niepewności związanej z inwestowaniem. Niepewność to pojęcie szersze - ryzyko to jego pochodna. Ryzyko ma charakter wymierny. Ryzyko można nie tylko identyfikować ale też weryfikować przy zastosowaniu określonych metod pomiaru.
W ocenie efektywności ekonomicznej niepewność i ryzyko to funkcje dwóch grup czynników:
1 - ilość i jakość informacji będących w dyspozycji inwestora
2 - zmienność warunków realizacji i eksploatacji inwestycji.
Rozpatrujemy je w uwzględniając nast. fakty:
1. niepewność ma wymiar informacyjny - jej przyczyna jest bariera dostępu do informacji lub niewiarygodność uzyskanej informacji
2. Ryzyko ma wymiar finansowy - bo można dokonać jego pomiaru. Dotyczy to sytuacji gdy istnieje dostęp do informacji umożliwiające ocenę strat lub zysków związanych z projektem inwestycyjnym.
Wyznacznikiem ryzyka jest możliwość wystąpienia straty lub zysku, różnych od wielkości oczekiwanych przez inwestora.
Uwzględnienie ryzyka w rachunku efektywności inwestycji jest nadrzędnym warunkiem podejmowania decyzji inwestycyjnych.
Trzy podstawowe grupy warunków w których inwestorzy podejmują decyzje inwestycyjne:
1. Warunki pewności: dotyczące realizacji projektu inwestycyjnego
2. Warunki niepewności - związane z brakiem podstaw do określenia szans lub zagrożeń w osiąganiu oczekiwanych dochodów z projektu inwestycyjnego
3. Warunki ryzyka - określone możliwościami ustalenia oczekiwanych dochodów z inwestycji
Wyznacznikiem określenia warunków ryzyka jest skłonność do podejmowania ryzyka i gotowość jego pomiaru.

Cecha niepewności i ryzyka jest dynamiczny i ekonomiczny charakter. Wyrażają to nast. fakty:
1 niep. i ryz. wzrastają wraz z wydłużeniem horyzontu czasowego inwestycji - wraz ze wzrostem czasu zaangażowania kapitału inwestora.
2. Inwestor podejmujący decyzję inwestycyjną związaną z większym ryzykiem może więcej zyskać lub stracić
3. Ryzyko ma swoją cenę- zależy ona od rodzajów ryzyka i metod jej ustalania.
Z uwagi na cenę mówimy o inwestycjach bardziej bezpiecznych lub mniej bezpiecznych a bardziej ryzykownych - czyli o inwestycjach o zwiększonym lub zmniejszonym ryzyku.
Źródła ryzyka decyzji inwestycyjnych podejmowanych na podstawie rachunku:
Wśród źródeł towarzyszących działalności inwestycyjnej są czynniki:
1. Makrogospodarcze
2. Mezogospodarcze
3. Mikrogospodarcze
1. Czynniki makrogospodarcze - analiza ogólnej gospodarki w kraju - to czynniki związane z ogólną sytuacją gospodarczą kraju, na te czynniki ma wpływ sytuacja międzynarodowa. Są to stan gospodarki, polityka monetarna, celna, podatkowa, poziom inflacji. Ryzyko systemowe.
2. Czynniki mezogospodarcze - ryzyko podejmowania decyzji związane z analizą sektorową.
3. Czynniki mikrogospodarcze - analiza sytuacji finansowej przedsiębiorstwa.
Te czynniki to wyznaczniki różnych rodzajów ryzyka.

Stosując kryterium częstotliwości występowania wyróżniamy:
1. ryzyko systemowe (systematyczne) - przyczyną czynniki ogólnogospodarcze (makro gospodarcze)
2. ryzyko specyficzne (sektorowe) - źródłem czynniki mezo i makro gospodarcze.

Wg kryterium skutków decyzji inwestycyjnej w globalnej strategii przeds. można wyróżnić:
1. ryzyko projektu inwestycyjnego - wynika ze skali trafności założeń technicznych i założeń ekonomiczno-finansowych danego projektu. Projekt oceniamy autonomicznie, w sposób wyizolowany, niezależnie od innych projektów prowadzonych w danym przedsiębiorstwie, niezależnie od poglądów właścicieli. Sam rodzaj projektu inwestycyjnego jest nośnikiem ryzyka.
2. Ryzyko przedsiębiorstw i jego właścicieli - . Ryzyko przedsiębiorstwa zamierzającego realizować daną inwestycję zazwyczaj nie jest takie samo jak ryzyko tej inwestycji. Ryzyko przedsiębiorstwa zależy od relacji między korzyściami osiągniętymi z realizacji danego projektu inwestycyjnego a korzyściami związanymi z eksploatowaniem majątku będącego w dyspozycji tego przedsiębiorstwa. Relacje te mogą wynikać z techniczno-organizacyjnych i ekonomicznych współzależności między nową inwestycją a dotychczasowym funkcjonowaniem przedsiębiorstwa. Ryzyko właścicieli kapitału jest związane z ryzykiem systematycznym (systemowym) i ich skłonnością oraz preferencjami do podejmowania decyzji inwestycyjnych. Właściciele mogą nie być zainteresowani ryzykownym rozwojem przedsiębiorstwa.
Ryzyko pojedynczego projektu inwestycyjnego oddziaływuje na ryzyko przedsiębiorstwa i ma wpływ na ryzyko właścicieli.

Postawy inwestora wobec ryzyka:
1. neutralność - inw. nie przywiązuje znaczenia do stopnia zróżnicowania dochodów możliwych do osiągnięcia w wyniku inwestycji. Inwestuje wówczas, gdy szansa uzyskania dochodów przewyższa niebezpieczeństwo poniesienia strat. Interesuje się głównie tym aby inwestycja przyniosła dochód.
2. Awersja - inwestor unika ryzyka, nie inwestuje gdy szansa osiągnięcia dochodów jest zbyt mała. Im bardziej inwestor unika ryzyka, tym większe muszą być szan\se osiągnięcia dochodów. Jedynie duża szansa osiągnięcia dochodów może przekonać inwestora do podjęcia ryzyka.
3. Skłonność - inwestuje nawet wówczas, gdy niebezpieczeństwo poniesienia straty jest większe od szansy osiągnięcia zysku. Im większa skłonność inwestora do ryzyka, tym większa możliwość poniesienia straty.
Miary stopnia ryzyka
Miary stopnia ryzyka inwestycyjnego opierają się na możliwych poziomach dochodów z inwestycji. Należy rozważać poziom dochodu z inwestycji w różnych układach okoliczności w jakich będzie przebiegać w przyszłości realizacji inwestycji (różne sploty okoliczności jakie mogą mieć miejsce w przyszłości miejsce).
Wyróżniamy 3 warianty okoliczności przy realizacji inwestycji;
1 Najkorzystniejszy układ okoliczności przy realizacji przedsięwzięcia inwestycyjnego - optymalny, modelowy - trudny do zrealizowania, nieprawdopodobny.
2 Najmniej sprzyjający układ okoliczności (najmniej korzystny) - też raczej nieprawdopodobny, mało prawdopodobny, że się pojawi.
3 Zakładamy zaistnienie warunków ani szczególnie korzystne ani szczególnie niekorzystne - warunki pośrednie - może być wiele odmian
Musimy te wszystkie trzy warianty brać pod uwagę - odmian tych wariantów będzie bardzo wiele. To jest niezbędne do dokonania pomiaru ryzyka.
Przy pomiarze ryzyka inwestowania należy ustalić prawdopodobieństwo wystąpienia poszczególnych poziomów dochodu. Wyznaczamy je na 3 sposoby:
1. ustalone na podstawie matematycznych prawidłowości dotyczących proporcji między różnymi przewidywanymi poziomami dochodów.
2. ustalone na podstawie doświadczeń z przeszłości dotyczących realizacji inwestycji w podobnych warunkach
3. jako prawdopodobieństwa subiektywne, wyznaczane przez podejmującego decyzję na podstawie jego doświadczenia, intuicji oraz oceny
Prawdopodobieństwo wystąpienia poszczególnych poziomów dochodów z inwestycji odznacza się trzema właściwościami
1 prawdopodobieństwo dochodów które nie mogą się zażyć lub są nieosiągalne
2. Suma prawdopodobieństw wszystkich możliwych dochodów powinna być równa jedności
3 Prawdopodobieństwo określonego ciągu poziomu dochodów powinno być równe sumie prawdopodobieństw każdego poziomu dochodów w tym ciągu.
Znając prawdopodobieństwo wystąpienia różnych poziomów dochodu z inwestycji można obliczyć wartości określonych miar stopnia ryzyka inwestowania. Miary te są zazwyczaj oparte na metodach statystycznych. Istota tych metod polega to na tym, że analizujemy podstawowe parametry dotyczące rozkładu dochodu.

II

Ryzyko czasu (terminu)

Jednym z najwa ż niejszych problemów w decyzjach inwestycyjnych jest osi ą gni ę cie

projektowanych efektów w okre ś lonym czasie. Wszelkie analizy efektywno ś ci projektów

inwestycyjnych zak ł adaj ą bowiem okre ś lone terminy: kredytowania inwestycji,

harmonogramu nak ł adów, okresu ż ycia projektu czy czasu zwrotu nak ł adów. Wszelkie

opó ź nienia, z regu ł y powoduj ą dodatkowe koszty dla inwestora (np. zwi ą zane z zamro ż eniem

ś rodków czy karami umownymi), ale powoduj ą tak ż e negatywne skutki dla innych

uczestników procesu inwestycyjnego.

Ryzyko niewyp ł acalno ś ci inwestora

Niewyp ł acalno ść polegaj ą ca na opó ź nieniu sp ł aty zobowi ą za ń za zrealizowane etapy

inwestycji (zgodnie z umownym rozliczaniem prac), b ą d ź na przerwaniu inwestycji (zerwaniu

umowy) jest z regu ł y bardzo dotkliwa dla wykonawcy. Inwestycja przerwana w fazie budowy

ma na ogó ł ni ż sz ą warto ść rynkow ą od ś rodków zainwestowanych w jej budow ę . Ryzyko

zwi ą zane z przerwaniem inwestycji dotyka przede wszystkim wykonawców, np.

budowlanych, ale równie ż banki kredytuj ą ce inwestycje.

Ryzyko zwi ą zane z finansowaniem inwestycji

Realizacja wi ę kszych przedsi ę wzi ęć wymaga z regu ł y korzystania z obcych ś rodków

finansowych, które mog ą przyjmowa ć ró ż ne formy. Po stronie funduszobiorcy ryzyko

sprowadza si ę g ł ównie do konsekwencji wywo ł anych trudno ś ciami w obs ł udze d ł ugu. Po

stronie funduszodawcy ryzyko wi ąż e si ę z mo ż liwo ś ci ą niewyegzekwowania nale ż nych

wp ł at.

Ryzyko braku do ś wiadczenia g ł ównych uczestników procesu inwestycyjnego

Ka ż dy z podstawowych uczestników procesu inwestycyjnego (inwestor, projektant, inspektor

nadzoru budowlanego, technolog,...) mo ż e nie posiada ć wystarczaj ą cych kwalifikacji

i odpowiedniego do ś wiadczenia do prowadzenia prac w projektowanym przedsi ę wzi ę ciu

inwestycyjnym i z tego powodu mo ż e pope ł nia ć b łę dy. Z uwagi na nieodwracalno ść

i niepowtarzalno ść procesu inwestycyjnego b łę dy pope ł nione w trakcie jego projektowania

i realizacji maj ą du ż y wp ł yw na poziom ryzyka inwestycyjnego.

Ryzyko ró ż norodno ś ci realizatorów

Ró ż norodno ść podmiotów organizacyjnych, które musz ą wspó ł pracowa ć przy konkretnym

przedsi ę wzi ę ciu, stwarza ryzyko trudno ś ci b ą d ź d ł ugotrwa ł o ś ci procesu „dopasowania”

partnerów, nabrania wzajemnego zaufania, wypracowania metody podejmowania wspólnych

rozstrzygni ęć .

Ryzyko doboru wykonawców

Ryzyko wyst ę puje tak ż e w doborze uczestników procesu inwestycyjnego czyli projektanta,

technologa, wykonawcy, kierownika budowy czy inspektora nadzoru. Mankamenty tkwi ć

mog ą w niew ł a ś ciwym doborze osób i zatrudniaj ą cych je instytucji, w samej procedurze

doboru i selekcji uczestników procesu, w tym równie ż w sposobie przeprowadzenia

przetargów na projektowanie, roboty budowlane, instalacje i us ł ugi inwestycyjne.

Ryzyko zwi ą zane z procedurami prawnymi

Ryzyko w zarz ą dzaniu projektem inwestycyjnym tkwi równie ż w samej procedurze

uzgodnie ń i opiniowania rozwi ą za ń projektowych. Ryzyko to zwi ą zane jest z uzyskaniem

(i czasem uzyskania) ró ż nego rodzaju pozwole ń niezb ę dnych do realizacji procesu

inwestycyjnego, takich jak: decyzja o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu zgodnej z aktualnym planem zagospodarowania przestrzennego, uzgodnienia i opinie dotycz ą ce projektu, które nale ż y uzyska ć od w ł adz i instytucji rz ą dowych (sanitarnych, ochrony pracy etc.)

uzgodnienia i opinie dostawców mediów (energetyka, wodoci ą gi, kanalizacja,

telekomunikacja etc.),

decyzja o pozwoleniu na eksploatacj ę obiektu (odbiór).

Ryzyko dla inwestycji stanowi wszelkie przed ł u ż anie okresów uzgodnie ń , wysoko ść kosztów

zwi ą zanych z uzyskanymi pozwoleniami czy procedury odwo ł a ń i wykonania niezb ę dnych

uzgodnie ń .

Ryzyko ze strony ś rodowiska

Niemal ka ż da wi ę ksza inwestycja wzbudza, pod pretekstem naruszenia prawa, przepisów

wykonawczych czy ekologicznych, protesty s ą siadów, organizacji ekologicznych czy innych

grup. Mog ą one na d ł u ż szy okres wstrzyma ć realizacj ę czy eksploatacj ę obiektu, a nawet

doprowadzi ć do jego przedwczesnej likwidacji, powoduj ą c oczywi ś cie straty.

Ryzyko warunków gruntowych

Kolejnym ź ród ł em ryzyka, specyficznym dla inwestycji budowlanych, a rzadziej

wyst ę puj ą cym w produkcji przemys ł owej, jest niespodziewane ujawnienie si ę

niesprzyjaj ą cych warunków geotechnicznych lub wyst ą pienie z ł ych warunków atmosferycznych. K ł opoty i opó ź nienia mog ą tak ż e wynikn ąć , je ż eli natrafi si ę na stanowisko

archeologiczne.

Ryzyko jako ś ci projektu inwestycyjnego

Wymagania jako ś ciowe dotycz ą i s ą konsekwencj ą wszystkich faz procesu inwestycyjnego,

przy czym najwi ę kszy wp ł yw na jako ść ca ł ej inwestycji maj ą b łę dy i usterki w fazach

poprzedzaj ą cych realizacj ę projektu. Ryzyko nie osi ą gni ę cia odpowiedniego poziomu jako ś ci

w procesie inwestycyjnym okre ś lonego umow ą silnie wp ł ywa na efektywno ść inwestycji ze

wzgl ę du na wysokie koszty inwestycji i koszty usterek cz ę sto niemo ż liwych do usuni ę cia.

Ryzyko zmiany kursów

W przedsi ę wzi ę ciach inwestycyjnych bardzo cz ę sto kupuje si ę zagraniczne maszyny,

urz ą dzenia, patenty, licencje, surowce, Cz ę sto równie ż zak ł ada si ę sprzeda ż na eksport cz ęś ci

produkcji. Wahania kursów walutowych wywieraj ą istotny wp ł yw na skutki finansowe

zwi ą zane ś ci ą ganiem i regulowaniem zobowi ą za ń zagranicznych.

Ryzyko zwi ą zane z zachowaniem mened ż erów i podw ł adnych

O wynikach firmy, w tym b ę d ą cych efektem przedsi ę wzi ęć inwestycyjnych, decyduje tak ż e

jako ść mened ż erów, ich sposób rozumienia biznesu, etyka, styl kierowania etc., a tak ż e jako ść

pracowników, ich integracja z przedsi ę biorstwem i style zachowa ń . Dopasowanie zespo ł ów

pracowniczych i akceptacja mened ż era jako przywódcy stanowi ą podstaw ę osi ą gania

po żą danej wydajno ś ci i jako ś ci pracy, okre ś lonych w rachunku op ł acalno ś ci.

Ryzyko przedsi ę wzi ę cia inwestycyjnego mo ż na rozwa ż a ć z trzech punktów widzenia:

• ryzyko projektu (pojedynczej inwestycji, ryzyko wy łą czne),

• ryzyko przedsi ę biorstwa,

• ryzyko w ł a ś ciciela kapita ł u (tzw. ryzyko systematyczne).

Pomi ę dzy tymi trzema rodzajami ryzyka istnieje ś cis ł a zale ż no ść : ryzyko projektu wp ł ywa na

ryzyko firmy, to za ś na ryzyko akcjonariuszy.

Brigham zauwa ż a, ż e te trzy typy ryzyka s ¹ ze sob ¹ skorelowane; je ¿ eli gospodarka ma si ê

dobrze, to podobnie b ê dzie mia ³ a si ê firma i wi ê kszo œæ jej projektów. Dlatego ryzyko wy ³¹ czne

[ryzyko projektu] jest generalnie dobrym przybli ¿ eniem dla trudno mierzalnego ryzyka firmy

i ryzyka systematycznego.

Ryzyko projektu

Ryzyko pojedynczej inwestycji zwane ryzykiem projektu rozwa ż a si ę w sposób wyizolowany,

bez uwzgl ę dniania innych dzia ł alno ś ci firmy. Ryzyko projektu mo ż na okre ś li ć jako

mo ż liwo ść zaj ś cia takiej sytuacji, ż e korzy ść rzeczywista z projektu b ę dzie odmienna od

oczekiwanej. Wielko ść korzy ś ci z inwestycji mo ż e ró ż ni ć si ę znacznie od oczekiwanej

wskutek zmian warunków zewn ę trznych i wewn ę trznych nie uwzgl ę dnionych w momencie

projektowania inwestycji albo ich nieprognozowalno ś ci.

Ryzyko firmy realizuj ą cej now ą inwestycj ę nie zawsze jest identyczne z ryzykiem projektu,

czy z dotychczasowym ryzykiem firmy. Zale ż y ono od relacji mi ę dzy korzy ś ciami

wynikaj ą cymi z projektu, a korzy ś ciami wynikaj ą cymi z eksploatacji istniej ą cego maj ą tku

firmy. Nowa inwestycja mo ż e zarówno zwi ę ksza ć , jak i obni ż a ć ryzyko firmy.

Silnie dodatnia korelacja przep ł ywów gotówkowych (dochodów) z nowej inwestycji

z dotychczasowymi przep ł ywami (dochodami) firmy oznacza, ż e ryzyko projektu mo ż e

zwi ę ksza ć ryzyko firmy. Gdy jednak korelacja mi ę dzy przep ł ywami jest ma ł a lub ujemna,

globalne ryzyko firmy po uwzgl ę dnieniu projektów inwestycyjnych, mo ż e by ć mniejsze ni ż

ryzyko ca ł kowite samego projektu. Na przyk ł ad wprowadzenie do sprzeda ż y nowego wyrobu

odznacza ć si ę mo ż e wysokim ryzykiem projektu, je ś li jednak korelacja prognozowanych

dochodów wynikaj ą cych z realizacji tego projektu z aktualnymi dochodami firmy jest

ujemna, to realizacja takiego projektu obni ż a ryzyko firmy i mo ż e wp ł ywa ć stabilizuj ą co na

sytuacj ę finansow ą przedsi ę biorstwa [179]. Rezultat ten nosi nazw ę efektu ryzyka portfolio.

W literaturze przedmiotu rozwa ż a si ę wiele klasyfikacji i wiele rodzajów ryzyka w zale ż no ś ci

od celu przeprowadzanych analiz, rodzajów rozwa ż anej dzia ł alno ś ci inwestycyjnej, stopnia

szczegó ł owo ś ci problemu decyzyjnego itp. Przyk ł adowo, w zale ż no ś ci od grupy czynników

stanowi ą cych zagro ż enie dla celu danej inwestycji w aktywa kapita ł owe, mo ż na wyró ż ni ć

nast ę puj ą ce rodzaje ryzyka.

• Ryzyko polityczne

jest zwi ą zane ze zdarzeniami i decyzjami politycznymi podejmowanymi w kraju. Do

decyzji politycznych, które mog ą wp ł yn ąć na rynek kapita ł owy (negatywnie lub

pozytywnie), mo ż na zaliczy ć na przyk ł ad wynik wyborów prowadz ą cy do zmiany

rz ą dz ą cej opcji politycznej.

• Ryzyko zwi ¹ zane z sytuacj ¹ na gie ³ dzie papierów warto œ ciowych

Wi ąż e si ę z ci ą g ł ymi ruchami cen papierów warto ś ciowych. Analizy gie ł dowe prowadz ą

do wniosku, ż e ceny zmieniaj ą si ę zgodnie z trendami. Zmiana kierunku trendu -

z rosn ą cego na malej ą cy i odwrotnie - powoduje du żą niepewno ść inwestycji, nie mo ż na

bowiem jednoznacznie wskaza ć punktu, w którym nast ą pi zmiana trendu.

• Ryzyko rynku

Przejawia si ę w wahaniach cen rynkowych. Jest ono zwi ą zane przede wszystkim ze

zmianami cen surowców, cen zaopatrzenia, cen sprzeda ż y produktów na rynku itp.

• Ryzyko p ³ ynno œ ci

Wi ąż e si ę z trudno ś ci ą likwidacji inwestycji. Przez p ł ynno ść nale ż y rozumie ć czas

niezb ę dny do zamiany posiadanych aktywów (na przyk ł ad papierów warto ś ciowych) na

gotówk ę . Im czas ten jest d ł u ż szy, tym ryzyko p ł ynno ś ci jest wi ę ksze.

• Ryzyko inflacji

Wi ąż e si ę ze zmian ą stopy inflacji. W warunkach wysokiej inflacji mo ż e to oznacza ć , ż e

dochód z inwestycji nie pokrywa wzrostu kosztów jej utrzymania.

• Ryzyko stopy procentowej

W du ż ym stopniu jest konsekwencj ą ryzyka inflacji. Poziom stopy zwrotu zale ż y od stopy

procentowej oferowanej na rynku przez banki. Wzrost stopy procentowej powoduje

odp ł yw kapita ł u z gie ł dy i lokowanie go na rachunkach bankowych. Lokaty bankowe s ą

znacznie mniej ryzykowne ni ż inwestowanie na gie ł dzie papierów warto ś ciowych.

Konsekwencj ą takiej sytuacji jest spadek stopy zwrotu z inwestycji i odwrotnie, obni ż enie

przez banki stóp procentowych prowadzi do wzrostu atrakcyjno ś ci inwestowania

w papiery warto ś ciowe.

Szczególnym przypadkiem ryzyka stopy procentowej jest ryzyko zmiany ceny, cz ę sto

zwane ryzykiem okresu posiadania. Jest ono charakterystyczne dla rynku obligacji

i wi ąż e si ę z sytuacj ą , w której posiadacz obligacji zamierza j ą sprzeda ć przed terminem

wykupu.

•Ryzyko kursów walut

Wyst ę puje wtedy, gdy instrument finansowy, w który si ę inwestuje, podlega denominacji

w innej walucie ni ż waluta inwestora. W takiej sytuacji stopa zwrotu wyra ż ona dwoma

ró ż nymi walutami nie jest taka sama. Je ż eli zatem inwestor kupuje instrument finansowy

w obcej walucie i nast ę puje deprecjacja kursu walutowego, to jest to sytuacja korzystna

dla inwestora. Przy aprecjacji kursu walutowego inwestor straci, poniewa ż zmaleje

nominalna stopa zwrotu z inwestycji.

• Ryzyko niedotrzymania warunków

Wyst ę puje wtedy, gdy emitent instrumentu finansowego nie dotrzymuje warunków kontraktu. Je ż eli inwestor zakupi obligacje wyemitowane na przyk ł ad przez spó ł k ę

gie ł dow ą , a ta nie wyp ł aci odsetek lub nie wykona terminowego wykupu obligacji,

inwestor poniesie strat ę .

• Ryzyko reinwestowania

Jest zwi ą zane z sytuacj ą , w której dochody inwestora z tytu ł u posiadania instrumentu

finansowego s ą reinwestowane przy innej stopie procentowej (np. z powodu zmiany stóp

procentowych na rynku) ni ż stopa zwrotu z danego instrumentu finansowego.

• Ryzyko wykupu na ¿¹ danie

Jest zwi ą zane z kontraktami terminowymi ora obligacjami. Na przyk ł ad, je ż eli inwestor

wystawi ł opcj ę sprzeda ż y typu ameryka ń skiego, któr ą mo ż na zrealizowa ć w dowolnej

chwili to, gdy żą danie realizacji tej opcji nast ą pi w momencie spadku warto ś ci

instrumentu, na który opcja zosta ł a wystawiona, inwestor poniesie z tego tytu ł u strat ę .

• Ryzyko zamienno œ ci

Wyst ę puje w przypadku instrumentów, które mog ą by ć zamienione na inne instrumenty

(w Polsce przyk ł adem takich instrumentów finansowych s ą obligacje zamienne

emitowane przez Skarb Pa ń stwa). Ryzyko polega na tym, ż e zamiana mo ż e wyst ą pi ć

w warunkach niekorzystnych dla inwestora.

• Ryzyko finansowe

Jest stanem niepewno ś ci, który pojawia si ę w przypadku finansowania inwestycji

kapita ł em obcym. Korzystanie z kapita ł u d ł u ż nego prowadzi do dodatkowych obci ąż e ń

finansowych zwi ą zanych z obs ł ug ą kredytu. Na ryzyko finansowe du ż y wp ł yw maj ą

wahania stopy procentowej, które do ść trudno przewidzie ć .

---