STANOWISKO KOMPROMISOWE W SPRAWIE POCHODZENIA POLSKIEGO JĘZYKA OGÓLNEGO I LITERACKIEGO.

Dzisiejsza nauka wiąże genezę języka ogólnego z dwiema hipotezami: wielkopolskiego lub małopolskiego podłoża gwarowego.

Stanowisko kompromisowe w sprawie pochodzenia polskiego języka ogólnego i literackiego przyjęli:

WŁADYSŁAW KURASZKIEWICZ

ZDZIAŁAW STIEBER (czyt. sztiber)

ZENON KLEMENSIEWICZ

Przyjmując za podstawę kształtowania się średniowiecznego języka ogólnego dialekt wielkopolski, dopuszczają i z większym niż inni naciskiem podkreślają wczesne uczestnictwo w jego strukturze gramatycznej i w słownictwie składników innych dialektów, ale zwłaszcza małopolskiego.

Krytyczna analiza właściwości systemu gramatycznego i słownictwa dostarcza następujących wniosków:

Wpływ wielkopolski	Wpływ małopolski	Neutralne
Brak mazurzenia w ogólnym języku polskim to wpływ działania normy, która ustala się na podstawie dialektu wielkopolskiego. Brak wymiany - ch w -k to objaw starego wpływu wielkopolskiego. Brak wymiany chw- na f- można interpretować jako działanie normy, która powstała na podstawie prawidłowości wielkopolskiej, a wzmocniła się dzięki wpływom czeskim. Obecność grup śrz, źrz, Przewaga - sko nad obocznym -sk Panujące stanowisko formantu na- (wobec obocznego naj-) Sposób użycia form biernika zaimków mie cie sie i mię cię się w XVI w. dowodzi okresowego wpływu dialektu małopolskiego, ale ostatecznie zwyciężają związane z tradycją wielkopolską formy na -ę Przewaga i ostateczne zwycięstwo spójnika iże nad eże dowodzi genetycznej łączności j. ogólnego z podłożem dialektycznym wielkopolskim. Upowszechnienie się w j. ogólnym wyrazu trzymać na szkodę wypartego dzi(e)rżeć przemawia za wpływem tradycji wielkopolskiej.	Wymiana prepozycji s(e) na z(e) jest wątpliwym argumentem na rzecz hipotezy małopolskiej. Zbieżność wymowy rz i ż stanowi mniej istotny wpływ dialektu małopolskiego. Postać bać się wskazuje na udział dialektu małopolskiego. Przewaga -in nad obocznym - ino Obecność formantu - isty w staropolszczyźnie wskazuje na rozwojową łączność z dialektem małopolskim. Formy typu robiłech są produktem przejściowego wpływu dialektu małopolskiego na normalizujący się język literacki XVI w. Okresowe szerzenie się zakresu użycia końcówki msc. l. mn. - och dowodzi wpływu dialektu małopolskiego	Samogłoski nosowe nie dają się wykorzystać jako element interpretacji genezy języka. Oboczności ew / ow nie można wciągnąć w dyskusję o genezie języka, a ostateczne upowszechnienie się postaci ow dowodzi wpływu dialektu małopolskiego na normalizujący się język w XVI w. Nieobecność struktur typu work, kupc (worek, kupiec) nie musi dowodzić słuszności hipotezy małopolskiej. Nieobecność w nagłosie grup re-je- (w ich miejscu ra-ja-) niekoniecznie wiąże się z pochodzeniem małopolskim. Pisownia typu twardy, świat nie dostarcza żadnego argumentu. Użycie końcówki l. podw. -wa nie da się wyzyskać w rozważaniu genezy j. ogólnego.

Podstawę dialektycznej charakterystyki języka literackiego w pierwszej fazie rozwojowej integracji gwar stanowią:

• zabytki wielkopolskie: Kazania gnieźnieńskie (koniec XV w.);

• środkowomałopolskie: Psałterz floriański (cz. I koniec XIV w.), Żywot Błażeja (koniec XIV lub początek XV), Psałterz puławski (może z 2 poł. XV w.);

• północnomałopolskie: Kazania świętokrzyskie (poł. XIV w.), Psałterz floriański (cz.
  2 i 3 - 1. poł. XV w.), Biblia szaroszpatacka (poł. XV w.);

• mazowieckie: Kodeks Świętosława z Wocieszyna (1449 r.), Rozmowa mistrza ze śmiercią (koniec XV w.), Legenda o św. Aleksym (koniec XV w.).

• Cennym źródłem dialektologii są także roty przysiąg schyłku XIV w.

1

---