Istota międzynarodowej współpracy gospodarczej

Katarzyna Mianowany

Krzysztof Grzempa

SPIS TREŚCI

1. Czynniki kształtujące międzynarodowe stosunki gospodarcze

2. Czynniki hamujące międzynarodowe stosunki gospodarcze

3. Istota międzynarodowych stosunków w świetle Karty Narodów Zjednoczonych

4. Wybrane międzynarodowe organizacje gospodarcze:

- EFTA

- CEFTA

- NAFTA

- OPEC

5. Unia Europejska- podstawowe zagadnienia

- Istota

- Cele

- Instytucje

- Prawa obywatelskie

- Symbole

- Traktaty

- Wyzwania

1. Czynniki kształtujące międzynarodowe stosunki gospodarcze

W rozwoju światowych stosunków, nie tylko gospodarczych ale i społecznych od kilkudziesięciu lat obserwujemy procesy, które prowadzą do umiędzynarodowienia wszystkich aspektów życia. Widzimy, iż gospodarki poszczególnych państw otwierają się, upatrując w tym wymiernych korzyści, i jedynie słusznej drogi rozwoju. Mamy zatem do czynienia z procesem globalizacji, następuje szybki rozwój powiązań międzynarodowych w zakresie gospodarki w skali światowej. Występuje również stopniowa liberalizacja powiązań gospodarczych w kierunku gospodarek otwartych. Prowadzi to w prostej linii do zwiększenia wymiany handlowej (na początku lat 80tych już 20-22% produkcji było przedmiotem wymiany handlowej)

Mamy również do czynienia z wysoką specjalizacją oraz substytutywnością produkcji. Państwa bogate wytwarzają wyroby zaawansowane technologicznie, natomiast państwa słabo rozwinięte dostarczają im, surowce, płody rolne, produkty nisko przetworzone. Zauważalny jest także tzw. Efekt naśladownictwa, czyli przejmowanie wzorców w krajach mniej rozwiniętych gospodarczo. Nader widoczny jest postępujący proces integracji gospodarczej państw i tworzenie bloków gospodarczych:

1.      RWPG - 1949 - 1991 r. - kraje Europy Środkowej i Wschodniej;

2.      EWG - od 1958 r. - obecnie 15 krajów Europy Zachodniej; od 1993 r. - Unia Europejska;

3.       EFTA - od 1960 r. - Stowarzyszenie Krajów Wolnego Handlu - np. kraje skandynawskie, a na początku także Wielka Brytania i Austria;

4.     NAFTA - USA, Kanada, Meksyk;

5.      APEC - propozycja utworzenia ugrupowania 18 krajów leżących nad Pacyfikiem ( między innymi: USA, i Chiny);

         Różnicowanie poziomów rozwoju gospodarczego różnych krajów świata (Północ, Południe):

a)     Kraje tzw. trzonu technologicznego - USA, Japonia, RFN;

b)     Kraje kompleksowo uprzemysłowione - większość pozostałych rozwiniętych krajów kapitalistycznych;

c)      Kraje o stosunkowo nowoczesnej strukturze gospodarki - kraje stosunkowo rozwinięte - w tym Polska;

d)     Kraje słabo rozwinięte o strukturze rolno-przemysłowej lub prawie pozbawione przemysłu - większość krajów świata - głównie w Afryce, Ameryce Południowej i Środkowej oraz wiele innych krajów;

2. Czynniki hamujące międzynarodowe stosunki gospodarcze

Czynnikiem, który hamuje wzrost znaczenia międzynarodowych stosunków gospodarczych w poszczególnych krajach są tzw. bariery rozwojowe. Wyróżniamy następujące bariery:

1. bariera demograficzna występuje w krajach słabo rozwiniętych gospodarczo (np. Indie, Bangladeż) które charakteryzują się dużym przyrostem naturalnym i niskim poziomem życia - niski dochód narodowy na 1 mieszkańca.

b)     żywnościowa związana z faktem, że przyrost naturalny ludzi często przekracza przyrost produkcji rolnej, w niektórych krajach występuje zjawisko niedożywienia i głodu *np. Afryka)

c) technologiczna - dotyczy słabo rozwiniętej gospodarki, przestarzałe maszyny, brak środków na wymianę, jest to głównie powodowane niskimi dochodami tytułu eksportu przez te kraje, głównie surowców czy płodów rolnych, co jest spowodowane niskimi cenami i dużą konkurencją.

d)     zadłużenia kryzysu finansowego, który był spowodowany znacznym wzrostem cen ropy w 73" (sześciokrotnym). Kraje naftowe uzyskiwały duże dochody (eksport ropy naftowej), które to w postaci … dolarów w bankach krajów wysoko rozwiniętych.

e)     ekologiczna - w pierwszym okresie po II wojnie dotyczyło to stopniowego wyczerpania się zasobów natomiast od końca 50 lat do początku lat 60 tych związane to było coraz bardziej z zanieczyszczeniem i degradacją środowiska, poprzez co nastąpiły duże straty gospodarcze (np. korozja) i społeczne (pogarszanie się stanu zdrowia ludności). Powodowało to konieczność ponoszenia kosztów, stąd kraje rozwinięte gospodarczo od 70" lat zaczęły podejmować szerokie przedsięwzięcia w celu poprawy stanu środowiska, których efekty są dość znaczące zarówno w przypadku poprawy stanu wód powierzchniowych, powietrza atmosferycznego, dużym problemem pozostaje dysponowanie odpadami. W Polsce również podjęto takie działania w latach 80" tych a w 90"tych uzyskano poprawę w stanu wód powierzchniowych, powietrza atmosferycznego, dużym problemem pozostaje dysponowanie odpadami (komunalnymi).

3. Istota międzynarodowych stosunków w świetle Karty Narodów Zjednoczonych

Swoją wizję, a zarazem poparcie dla rozwoju międzynarodowych stosunków gospodarczo-społecznych państwa wyraziły już w artykule nr55 Karty Narodów Zjednoczonych:

Artykuł 55

W celu stworzenia warunków stabilizacji i dobrobytu, koniecznych dla utrzymania między narodami pokojowych i przyjaznych stosunków, opartych na poszanowaniu zasady równouprawnienia i samostanowienia narodów, Organizacja Narodów Zjednoczonych popiera:

1. podnoszenie stopy życiowej, pełne zatrudnienie oraz warunki postępu i rozwoju gospodarczego i społecznego;

2. rozwiązywanie międzynarodowych zagadnień gospodarczych, społecznych, zdrowia publicznego i pokrewnych, jak również międzynarodową współpracę na polu kulturalnym i wychowawczym;

3. powszechne poszanowanie i przestrzeganie praw człowieka i podstawowych wolności dla wszystkich bez względu na rasę, płeć, język lub wyznanie.

4. Wybrane międzynarodowe organizacje gospodarcze

Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu
EFTA (European Free Trade Association)

EFTA powstała na podstawie Traktatu podpisanego 4 I 1960 roku w Sztokholmie. Traktat zawarły Austria, Dania, Wielka Brytania, Norwegia, Portugalia i Szwecja. Początkowo EFTA była organizacją konkurencyjna wobec Wspólnot Europejskich, ale wobec przystąpienia większości jej członków do Unii Europejskiej, staje się organizacją o marginalnym znaczeniu. Obecnie do Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu należą Norwegia, Szwajcaria, Lichtenstein i Islandia.

Celem EFTA jest przyspieszenie wzrostu gospodarczego państw członkowskich poprzez znoszenie ograniczeń we wzajemnej wymianie handlowej. W przeciwieństwie do umowy EWG znoszenie barier handlowych nie obejmuje ceł na produkty rolne.

Organami EFTA są: Rada, Komitet Doradczy, Komitet Przedstawicieli Parlamentów Państw EFTA. Najważniejszym organem jest Rada, która nadzoruje wykonanie postanowień umowy, może wydawać decyzje i zalecenia. Rada składa się z przedstawicieli państw członkowskich w randze ministra. Zbiera się 2-3 razy w roku. Komitet doradczy składa się z przedstawicieli życia społeczno-gospodarczego z państw członkowskich. Nie może ich być więcej niż pięciu, a osoby te nie reprezentują państw członkowskich. Komitet Przedstawicieli Parlamentów składa się z osób desygnowanych przez parlamenty krajowe, ma głównie funkcje doradcze i kontrolne.

EFTA nawiązała ścisłą współpracę ze Wspólnotami Europejskimi, tworząc Europejski Obszar Gospodarczy (do umowy nie przystąpiła Szwajcaria). EFTA zawarła również porozumienie z Polską. W 1992 roku został podpisany układ na mocy, którego między Polską a krajami EFTA ma być utworzona strefa wolnego handlu na artykuły przemysłowe, ryby i przetworzone artykuły rolne. Strefa ma powstać do końca 2001 roku, do tej pory stopniowo będą znoszone bariery w handlu, z tym że po stronie państw EFTA liberalizacja będzie postępować szybciej.

CEFTA (Central European Free Trade Agreement - Środkowoeuropejskie Porozumienie o Wolnym Handlu)

CEFTA powstała na podstawie porozumienia podpisanego 21 grudnia 1992 r. w Krakowie. Sygnatariuszami porozumienia były pierwotnie trzy kraje: Czechosłowacja, Polska i Wegry. Przyczyną powstania CEFTY był drastyczny spadek wymiany handlowej między krajami Europy Środkowej po upadku muru berlińskiego i rozwiązaniu RWPG. W 1993 roku eksport Polski do państw CEFTA był mniejszy o 41 % w porównaniu z 1988 r. zaś import o 36 %, podobna sytuacja miała miejsce w pozostałych krajach. Kolejna przyczyną powstania CEFTA był nacisk Unii Europejskiej, która nie chciała dopuścić do wzajemnej dyskryminacji towarów z państw porozumienia, które równocześnie zgłosiły swój akces do UE. Nie bez znaczenia była również chęć zawiązania silniejszej współpracy politycznej, czego przejawem było powstanie tzw. Trójkąta Wyszechradzkiego (nieformalnych spotkań szefów rządów i państw Czechosłowacji, Polski i Węgier).

Obecnie CEFTA ma znacznie szerszy zasięg. Do porozumienia przystąpiły Bułgaria, Słowenia, Rumunia a o członkostwo starają się Kraje Bałtyckie, Chorwacja, Macedonia i Ukraina. CEFTA reprezentuje rynek, na którym obecnych jest 90 mln konsumentów. Obszar CEFTY rozciąga się od Bałtyku po Morze Czarne i Adriatyk.

Celem porozumienia jest zniesienie ceł w handlu między krajami członkowskimi. Towary podzielono na kilka grup w ramach których cła są stopniowo znoszone. Towary zaszeregowano do grup kierując się "wrażliwością" na konkurencje na rynkach państw członkowskich. Do najbardziej wrażliwych zaliczono artykuły rolno-spożywcze, na które cła nie zostaną zupełnie zniesione a nastąpi jedynie ich redukcja.

Północnoamerykańskie Porozumienie o Wolnym Handlu (North American Free Trade Agreement - NAFTA

Układ zawarty między USA, Kanadą i Meksykiem tworzący strefę wolnego handlu, obowiązuje od 1994. Według jego postanowień w ciągu 15 lat powinny być zniesione cła i bariery w przepływie towarów, usług, inwestycji zagranicznych. NAFTA nie jest więc porozumieniem, które miałoby doprowadzić do wspólnej polityki handlowej czy koordynacji polityki gospodarczej, choć wykracza poza zwykłe umowy handlowe, omawia zasady rozwiązywania sporów, ochronę środowiska oraz własności intelektualnej, stawia zadanie zapewnienia trwałego wzrostu w regionie.

W wyniku realizacji traktatu powstaje największy w świecie rynek (375 mln ludności, 6,5 bln dolarów rocznej produkcji). Jego ziszczenie może jednak napotykać przeszkody wynikające z poważnych różnic w poziomie rozwoju krajów uczestniczących w umowie. Atrakcyjność NAFTA jest duża dla innych państw Ameryki Łacińskiej, swój akces zgłosiło Chile i Argentyna. Dynamicznie rozwijające się w latach 90. inicjatywy integracji regionalnej na tym obszarze prowadzą też do idei poszerzenia NAFTA na Amerykę Południową i utworzenia docelowo wolnego rynku amerykańskiego.

OPEC, Organization of the Petroleum Exporting Countries, Organizacja Państw Eksporterów Ropy Naftowej

organizacja założona w 1960 na konferencji w Bagdadzie zwołanej w następstwie obniżenia cen ropy naftowej przez międzynarodowe spółki naftowe. Głównym jej celem jest dążenie do kontroli cen ropy.

W konferencji wzięli udział przedstawiciele Arabii Saudyjskiej, Kuwejtu, Iraku, Iranu i Wenezueli. Formalnie początkiem działania OPEC była konferencja w Caracas w styczniu 1961, kiedy to uchwalono statut. Do państw założycieli dołączyły później Katar (1961), Indonezja i Libia (1962), Zjednoczone Emiraty Arabskie (1967), Algieria (1969), Nigeria (1971), Ekwador (1973) i Gabon (1975). Kraje te dostarczają obecnie ponad 30% produkcji ropy naftowej, a na ich terytorium znajduje się ok. 25% rozpoznanych zasobów tego bogactwa naturalnego na Ziemi.

Siedzibą OPEC jest Wiedeń, najwyższym organem Konferencja, wykonawczym - Rada Gubernatorów wraz z Komisją Ekonomiczną i Sekretariatem. Działalność OPEC dotyczy wszystkich aspektów rynku, takich jak ceny, opłaty eksploatacyjne, limity wydobycia i zyski.

W wyniku kryzysu naftowego w latach 1973-1974 pozycja organizacji ogromnie wzrosła. W 1973 podwyższano wielokrotnie cenę ropy, a państwa członkowskie osiągnęły ogromne dochody stawiające je w rzędzie najbogatszych na świecie. Skutkiem tego był gwałtowny wzrost kosztów utrzymania w wysoko rozwiniętych państwach zachodnich i polityka oszczędnościowa w tych państwach.

Złagodzeniem sytuacji był fakt, że poza organizacją pozostawał jeden z największych producentów ropy - Meksyk. Spadek znaczenia OPEC wynikał także z konfliktów wojennych pomiędzy państwami członkowskimi (wojna iracko-irańska, wojna w Zatoce Perskiej). Znaczenie OPEC jest w dalszym ciągu duże, ale pozycja innych eksporterów, np. Rosji, wzrosła.

5. Unia Europejska- podstawowe zagadnienia

Istota

Powstanie Unii Europejskiej jest rezultatem 50 lat zacieśniania integracji między państwami europejskimi -- procesu, który rozpoczął się w 1951r. między 6 panstwami: Niemcami, Francją, Holandią, Belgią, Luksemburgiem i Włochami. Wtedy to powstała Europejska Wspólnota Węgla i Stali (tzw. traktat paryski) -- pierwszy krok na drodze zjednoczenia, a w 6 lat później utworzono Europejska Wspólnotę Gospodarczą i Europejską Wspolnotę Energii Atomowej (tzw. traktaty rzymskie). Pogłębiający się przez lata proces (Jednolity Akt Europejski 1986) zjednoczeniowy został uwieńczony w 1992r. podpisaniem Traktatu Maastricht -- dokumentu tworzącego nową formę organizacyjną dla integracji europejskiej -- Unię Europejską, którą tworzy dziś 15 panstw: 6 założycieli (Francja, Niemcy, Włochy, Luksemburg, Belgia i Holandia) oraz Dania, Irlandia i Wlk. Brytania (1973), Grecja (1981), Hiszpania i Portugalia (1986), Austria, Finlandia i Szwecja (1995). Integrację pogłębiały jeszcze dwa kolejne traktaty: amsterdamski (1997) oraz nicejski (2000r. -- jeszcze nie ratyfikowany -- odrzucili go w referendum Irlandczycy).

Cele Unii Europejskiej

Głównym zadaniem Unii Europejskiej jest organizacja stosunków między państwami członkowskimi i między narodami Europy w sposób oparty na zasadzie solidarności i zrozumienia. Główne cele UE to:

 1. Wspieranie i przyczynianie się do rozwoju gospodarczego i społecznego (przykłady: ustanowienie jednolitego rynku wewnętrznego w 1993, ustanowienie wspólnej waluty euro w 1999)

 2. Zapewnienie jednolitej tożsamosci Unii Europejskiej na arenie międzynarodowej (poprzez programy pomocy humanitarnej, wspólną politykę zagraniczną, wspólne działania podczas kryzysów międzynarodowych, wspólne stanowiska wobec organizacji międzynarodowych)

 3. Stworzenie przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości (działania wynikające z rynku wewnętrznego i swobody przemieszczania się na terytorium UE, koordynacja działania wymiaru ścigania, europejska policja -- Europol)

 4. Wprowadzenie obywatelstwa europejskiego (które nie zastępuje obywatelstwa narodowego, a jedynie je uzupełnia wprowadzając nowe prawa polityczne i społeczne dla obywateli europejskich)

 5. Zachowanie i budowa europejskiego dorobku prawnego acquis communitaire (cała legislacja instytucji europejskich oraz traktaty założycielskie).

Instytucje Unii Europejskiej

Unia Europejska zbudowała 5 instytucji zarządzajacych jej działaniem i rozwojem. Nie są one oparte na tradycyjnym modelu trójpodziału władzy:

 1. Parlament Europejski (wybierany przez społeczeństwo Unii Europejskiej)

 2. Rada Unii Europejskiej (Rada Ministrów) -- składająca się z ministrów -- reprezentantów poszczególnych krajów członkowskich

 3. Komisja Europejska (organ wykonawczy i posiadajacy inicjatywe legislacyjną, składający się z 20 komisarzy reprezentujących interesy UE, a nie państw, z których pochodzą)

 4. Trybunał Sprawiedliwości (potwierdzający zgodność prawną nowych aktów z istniejącym prawem)

 5.Trybunał Rewidentów Księgowych (Trybunał Obrachunkowy) -- (organ odpowiedzialny za wewnętrzną kontrole finansową).

Powyższe instytucje wspierane są poprzez działalność innych pomocniczych organów:

 1. Komitet Ekonomiczno Społeczny i Komitet Regionów (ciała doradcze)

 2. Ombudsman -- Rzecznik Praw Obywatelskich ( zajmujący się skargami obywateli odnosnie złego funkcjonowania administracji na poziomie europejskim).

 3. Europejski Bank Inwestycyjny (instytucja finansowa Unii Europejskiej) oraz Europejski Bank Centralny (odpowiedzialny za politykę monetarną i wspólną walutę Euro).

Poza tymi formalnymi instytucjami istnieje jeszcze jedno, nieformalne ciało -- Rada Europejska -- regularne, odbywające się co pół roku spotkanie szefów państw i rzadów członków Unii oraz Przewodniczącego Komisji Europejskiej. Podczas posiedzeń Rady dyskutowane są kluczowe zagadnienia dotyczące aktualnych problemów i kierunków rozwoju Unii Europejskiej.

UWAGA: Rada Europejska i Rada Unii Europejskiej to dwie osobne instytucje UE. Nie należy także żadnej z nich mylić z Radą Europy -- instytucją pozostającą poza UE i nie związaną z "piętnastką".

Prawa obywatelskie

Jednym z głównych ideałów UE jest stawianie w centrum wszystkich działań jednostkę, obywatela Unii Europejskiej, człowieka. Mając ten fakt na uwadze, instytucje Unii Europejskiej uznały fundamentalne prawa człowieka jako podstawę wszystkich aktów prawnych i rozwinęły prawodawstwo dotyczące swobody poruszania się i zamieszkania na terenie całej Unii Europejskiej. Zasadę tę podkreślił Traktat z Maastricht, który wprowadził pojęcie obywatelstwa europejskiego, co zaowocowało nowymi prawami obywatelskimi i politycznymi. Prawa te zostały następnie rozwinięte i sprecyzowane w Traktacie Amsterdamskim. Według Traktatów Unia ma prawo przeciwstawiać się wszelkim przejawom dyskryminacji na tle seksualnym, rasowym, etnicznym, religijnym, wiekowym i poglądowym. Unia Europejska ustanowiła specjalna politykę zmierzającą w kierunku wyrównania szans między kobietami a mężczyznami.Prawo do swobodnego przemieszczania się na terenie UE było początkowo częścią polityki rynku wewnętrznego i dotyczyło transferu pracowników. Stopniowo przeistoczyło się jednak w obywatelskie prawo do swobodnego poruszania się i zamieszkania przez obywateli UE w każdym zakątku Unii Europejskiej. Inne prawa wprowadzone przez obywatelstwo europejskie to:

 prawo wybierania i kandydowania do Parlamentu Europejskiego

 prawo składania petycji do Parlamentu i Ombudsman'a- prawo do ochrony konsularnej za granicą UE, gdzie kraj obywatelstwa danej osoby nie jest reprezentowany, przez jakąkolwiek placówkę dyplomatyczną kraju członkowskiego.

Symbole europejskie

Symbole Europejskie mają na celu podkreślić, że Unia Europejska stanowi jednolitą wspólnotę polityczną i kulturową. W 1986 Unia Europejska przejęła jako swój symbol flagę Rady Europy -- 12 żółtych gwiazd na błękitnym tle (12 symbolizuję doskonałość i dopełnienie). Hymnem Unii Europejskiej stała się w 1972 r. Oda do Radości z IX Symfonii Ludwiga van Beethovena w aranżacji Herberta von Karajana. Dniem Europy został ustanowiony dzień 9 maja, na pamiątkę ogłoszenia w 1950 roku planu Schumana, dającego początek integracji w kierunku Unii Europejskiej.

Traktaty europejskie

Integracja europejska została oparta na trzech traktatach założycielskich:

 1. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Węgla i Stali zwany też paryskim -- podpisany w Paryżu w 1951, mocy prawnej nabrał 27 lipca 1952r.

 2. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą (w 1992r. nazwa zmieniona na Wspólnota Europejska) podpisany w Rzymie w w 1957, wszedł w życie 1 stycznia 1958r.

 3. Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom) podpisany w Rzymie w 1957r., wszedł w życie 1 stycznia 1958r.
Traktaty założycielsie były nieznacznie zmieniane przy okazjach kolejnych rozszerzeń Wspólnot w latach 1973, 1981, 1986 i 1995. Większe zmiany instytucjonalne i polityczne w Unii Europejskiej wprowadziły trzy ważne dokumenty:

 1. Jednolity Akt Europejski podpisany w Luksemburgu i Hadze, wszedł w życie 1 lipca 1987r.

 2. Traktat ustanawiający Unię Europejską, znany jako Traktat z Maastricht -- wszedł w życie 1 listopada 1993 r.

 3. Traktat Amsterdamski, wszedł w życie 1 maja 1999r.Obecnie trwają prace nad reformą instytucjonalną UE w zwiazku z planowanym rozszerzeniem na wschód. 

 4. Projekt nowego traktatu został uchwalony w grudniu 2000 roku na szczycie w Nicei. Obecnie czeka go ratyfikacja wszystkich państw 15-tki. Irlandczycy odrzucili traktat z Nicei w referendum 7 czerwca 2001r. Stawia to jego przyszłość pod znakiem zapytania.

Obecnie zwołano Konwent Europejski, który pracuje nad wersją nowego ujednoliconego traktatu w postaci Konstytucji Unii Europejskiej.

Wyzwania na przyszłość

Integracja europejska, ani budowa Unii Europejskiej nie zostały
jeszcze zakończone. Unię czeka w przyszłości
wiele wyzwań i problemów, które musi rozwiązać pamiętając
stale o swojej misji tworzenia w Europie jak najszerszej przestrzeni
dobrobytu, bezpieczeństwa, wolności i poszanowania praw człowieka

W perspektywie najbliższych lat Unię Europejską czekają:

       Debata na temat przyszłości Europy

       Poszerzenie UE

       Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa oraz Unia
       Polityczna

---