BEZPIECZEŃSTWO NAD WODĄ

Opracował:
mgr Tomasz Czajkowski
ratownik WOPR
WSTĘP

Każde zbliżające się wakacje witane są zawsze z ogromną radością. Dla dzieci i młodzieży to oczekiwana przez cały rok pora odpoczynku od trudów nauki i intensywnej pracy w szkole. Piękna, ciepła pogoda, las, góry, woda i ruch na świeżym powietrzu oto nierozłączne warunki wakacyjnego odpoczynku. Ale pamiętajmy jednak, że wypoczynku bezpiecznego. Miesiące letnie niosą bowiem ze sobą poważne niebezpieczeństwa, do zagrożenia życia włącznie. Zawsze więc z niepokojem będziemy oczekiwać na szczęśliwy powrót dzieci z wszelkich wakacyjnych wyjazdów- obozów, kolonii, wczasów czy wycieczek.

Do szczególnie niebezpiecznych należy wypoczynek dzieci i młodzieży nad wodą. Świadczy o tym nie malejąca, a nawet rosnąca rokrocznie liczba utonięć osób w wieku szkolnym (rocznie prawie 100 przypadków). Przyczyn tego zjawiska można wyliczyć wiele: brak umiejętności pływania, mała liczba kąpielisk strzeżonych, brawura i ryzykowne zachowanie nad wodą, brak opieki dorosłych, kąpiel w miejscach niebezpiecznych.

Wydaje mi się, że wielu z tych tragedii można by uniknąć, gdyby wzrósł stopień świa-domości zagrożeń związanych z wodą, podniósł się poziom wiedzy na temat zachowania się w niebezpiecznych sytuacjach, zwiększyły się umiejętności pływania i samoratownictwa oraz elementarna wiedza z zakresu udzielania pomocy innym osobom. Powszechne przeszkolenie w tej dziedzinie mogłoby sprawić, że wśród wypoczywającej nad wodą młodzieży zaczną pojawiać się osoby rozsądne, kompetentne i prawidłowo reagujące w razie wypadku.

Artykuł ten podejmuje tematykę bezpiecznej kąpieli i udzielania pomocy tonącym. Są-dzę, że skorzystają z zawartych w nim informacji nie tylko osoby zainteresowane ratownic-twem wodnym, ale także nauczyciele i opiekunowie, no i oczywiście szerokie kręgi dzieci i młodzieży szkolnej.

NAJCZĘSTSZE PRZYCZYNY UTONIĘĆ

Najczęstszymi przyczynami utonięć są:

1. Brak umiejętności pływania.

2. Niepotrzebna brawura, przecenianie swoich sił i umiejętności pływackich.

3. Pływanie w stanie nietrzeźwym. Alkohol powoduje zaburzenia zmysłu równowagi i orientacji.

4. Niedocenianie niebezpieczeństwa w wodzie.

5. Pływanie w miejscach zabronionych.

6. Skoki "na główkę" do wodzy nieznanej.

7. Pływanie obok statków, barek i łodzi motorowych, w pobliżu śluz i zapór wodnych.

8. Siadanie na rufie kajaku lub na burcie łodzi.

9. Nieumiejętność postępowania w przypadku wywrócenia się kajaku lub łodzi.

10. Lekkomyślne potrącenie i wrzucanie innych do wody oraz zanurzanie osób pływających.

Szczególnie godne napiętnowania jest wywoływanie fałszywego alarmu dla zabawy.

ZASADY BEZPIECZEŃSTWA PODCZAS KĄPIELI

1. Czas i pory kąpieli.
Sezon letni, pory dnia: najlepiej od godz. 10 do 18. Nigdy po posiłkach, po wysiłku fizycznym, po opalaniu się, w czasie choroby, podczas burzy.
2. Opieka.
Do 7 lat zakaz samodzielnego przebywania na kąpieliskach. Zawsze w towarzystwie osób doświadczonych i odpowiedzialnych, najlepiej pod opieką nauczycieli, instruktora, ratownika, rodziców. Nie pływać samotnie.
3. Miejsce do kąpieli.
Strzeżone kąpielisko, zakaz kąpieli (budowle wodne, żegluga, porty, prądy wodne, zanieczyszczenia).
4. Odległość od brzegu.
Odległość gwarantująca powrót do brzegu. Najlepiej pływać wzdłuż brzegu, w odległości do 50 m.
5. Głębokość wody.
Dla nie umiejących pływać - głębokość wody "do pasa". Dla pływających - do 4 m. Do wyko-nania skoku na głowę- minimum 1,8 m.
6. Zachowanie się nad wodą.
Świadomość istniejących zagrożeń. Ograniczenie brawury, ryzykownych popisów, "wygłupiania się", zachowanie pełnej trzeźwości i rozsądku.
7. Ćwiczenia i zabawy w wodzie.
Atrakcyjne lecz dostosowane do umiejętności pływackich, wykluczające ryzyko i eskalację niebezpiecznych zachowań (brutalność i agresja, rywalizacja i "rekordomania", niesprawny sprzęt).
8. Przybory do pływania.
Stosować wyłącznie sprzęt i przybory pływackie. Zrezygnować z bali, dętek traktorowych, budowy tratw.
9. Ubiór pływacki.
Kostium pływacki, czepek, okulary, ręcznik, klapki. Ciepła koszulka, dres lub płaszcz kąpielowy, czapka - w chłodne i wietrzne dni do włożenia po wyjściu z wody.
10. Higiena a bezpieczeństwo pływania.
Stosowanie środków kosmetycznych zabezpieczających przed nadmiernym działaniem słońca, wody, wiatru. Przestrzeganie proporcji czasowych między wysiłkiem a wypoczynkiem. Stosowanie podstawowych zabiegów higienicznych po kąpieli.

SAMORATOWNICTWO

Cz. I - Zagrożenia funkcjonowania organizmu

	Zagrożenia	Opis sytuacji	Sposób postępowaia
1	Przykurcz mięśnia	Przyczyna - zmęczenie mięśnia i niska temperatura wody, występuje często przy gwałtownym ruchu. Objawy - ograniczenie ruchów podczas pływania i silny ból, stwardnienie mięśnia.	Zachować spokój i rozciągnąć mięsień objęty przykurczem. Skorzystać z pomocy innych osób.
2	Nadmierne oziębienie organizmu	Przyczyna - długi czas pływania w bardzo zimnej wodzie. Objawy - zimno, dreszcze, gęsia skórka, zsinienie skóry, widoczne wyraźnie na twarzy a następnie zaburzenia świadomości, halucynacje, senność, zatrzymanie krążenia.	Po pierwszych sygnałach przechłodzenia organizmu, po prostu wyjść z wody, wysuszyć się, ciepło okryć i ogrzać cia-ło. W innej sytuacji (pływanie zbyt dale-ko od brzegu) należy zapobiegać utracie ciepła poprzez niezdejmowanie ubrania i przyjęcie zwartej pozycji (embrionalna, kuczna). Oczekiwać na pomoc.
3	Wstrząs termiczny	Przyczyna - gwałtowne wejście rozgrzanego ciała do zimnej wody. Objawy - zatrzymanie krążenia w wyniku nagłego przepływu dużej masy krwi z powierzchniowych naczyń włoskowatych przez żyły do serca.	Unikać wskakiwania do wody, gdy ciało jest rozgrzane (opalanie się, po wysiłku fizycznym, po spożyciu obfitego posił-ku, alkoholu, w czasie gorączki, itp.). Pomocą może być jedynie błyskawiczna akcja resuscytacyjna.
4	Zachłyśnięcie się wodą	Przyczyna - woda w górnych drogach oddechowych. Objawy - krztuszenie się, ka-szel.	Przy pierwszym kaszlu utrzymać twarz nad powierzchnią wody, ciało pochylone w przód. Po opanowaniu odruchowego kaszlu, dalsze usuwanie wody z dróg oddechowych wykonywać poprzez kaszel pod wodą (połączony z wydechem). Skorzystać z przyborów pływackich lub innych osób.
5	Wyczerpanie sił pływaka	Przyczyna - zbyt długie pły-wanie, przeliczenie się z możliwościami kondycyjnymi. Objawy - ogólne osłabienie, zmęczenie mięśni, brak sił aby kontynuować pływanie.	Położyć się na wodzie na plecach i odpoczywać. Zachować spokój i skorzystać z pomocy innych osób.

SAMORATOWNICTWO

Cz. II - Niebezpieczne miejsca

	Zagrożenia	Opis sytacji	Sposób postępowania
6	Wodorosty	Ze względu na długość i ukształtowanie łodyg wszelka roślinność wodna powoduje nieprzyjemne wrażenia dotykowe, które są źródłem lęku i gwałtownych, panicznych ruchów. Gwałtowne i nerwowe ruchy powodują owijanie się wodorostów wokół kończyn uniemożliwiając pływanie.	Unikać pływania w miejscach gdzie występuje roślinność wodna.Położyć się na wodzie i wykonywać spokojne kraulowe ruchy kończynami, jak najbardziej poziomo i blisko powierzchni wody, odpłynąć z zagrożonego miejsca.Uwięzione wodorostami kończyny należy rozplątać spokojnie i powoli.
7	Silny prąd wody	Silny prąd wody znosi pływaka z biegiem rzeki lub wynosi go na pełne morze daleko od brzegu, uniemożliwiając mu powrót do miejsca wypłynięcia. Zagrożenie na rzece stanowią także przeszkody, o które może uderzyć się osoba znoszona prądem wody.	Na rzece - nie tracić sił na pływanie pod prąd. Poddać się sile wody, trzymając ręce przed sobą, by chronić ciało przed urazami. Wypłynąć z głównego nurtu w stronę wypukłego brzegu (łagodniejszego) i wyjść tam na ląd. Na morzu próbowć płynąć wzdłuż brzegu by wyjść ze strefy działania prądów. W innym przypadku wzywać pomocy z brzegu.
8	Wiry	Wiry stanowią niebezpieczeństwo wciągnięcia pływaka pod wodę. Woda może ulec zawirowaniom prostopadłym lub równoległym do swojej powierzchni. Siła tych zawirowań wynika z prędkości prądu wody i jest większa pod jej powierzchnią.	Ułożyć się płasko na wodzie i szybko odpłynąć od miejsca jej zawirowania. Pokonywać wir płynąc zgodnie z kierunkiem ruchu wody.W przypadku wessania pływaka przez wir w głąb, powinien on pod wodą odbić się i wypłynąć zgodnie z kierunkiem płynącej wody. Nigdy pod prąd !
9	Falowanie	Fala zakłóca rytm pływania i oddychania, może spowodować zachłyśnięcie się wodą i utonięcie.	Obserwować ruch fal i pozwolić jej się unosić. Położyć się na wodzie na plecach, spokojnie oddychać i odpoczywać. Przy konieczności dopłynięcia do brzegu należy wykorzystać energię wody i płynąć z falą i na jej grzbiecie.

SAMORATOWNICTWO

Cz. III - Niebezpieczne miejsca

	Zagrożenia	Opis sytuacji	Sposób postępowania
10	Miejsca bagniste	Nie można stanąć na dnie, nogi zapadają się i pływak stopniowo pogrąża się w błocie.	Położyć się na wodzie, odpłynąć od bagnistego miejsca i szukać innego wyjścia na brzeg. Błędem jest wyciąganie nóg z wody, gdyż zapadają się one na przemian.
11	Zmienne ukształtowanie dna	Wynika z dynamiki wody. W morskiej strefie przybrzeżnej prąd denny tworzy na przemian głęboki i niebezpieczny rów oraz wypłycenie zwane rawą. Na zakolach rzek powstają głębokie plosa (przy wklęsłym brzegu) oraz łagodne odsypiska przy brzegu wypukłym. Występują tu również płytkie łachy, brody, mielizny.	Przy dopuszczalnym prądzie wody (1 m/s) niebezpieczne ukształtowanie dna stanowi zagrożenie głównie dla osób nie umiejących pływać. Należy wtedy przestrzegać znaków informacyjnych, które ostrzegają przed niebezpiecznymi zmianami konfiguracji dna. Bezpieczna kąpiel jest możliwa jedynie z dala od miejsc, w których następuje gwałtowny spadek dna.
12	Ostrogi	Utworzone są z drewnianych pali wbitych w dno. Zagrożenie stanowią głębokie rowy po obu stronach pali, silny prąd wody przez sam kontakt z powierzchnią ostrogi.	Kąpiel w pobliżu ostrogi jest bezwzględnie zakazana.
13	Inne budowle hydrotechniczne	Niebezpieczeństwo wynika z faktu, że większość budowli spełnia określone funkcje techniczne związane z regulacją wody. Występują przy nich silne prądy, zawirowania wody, urządzenia te pracują z olbrzymią mocą i zagrażają człowiekowi, który znajdzie się w zasięgu działania tych sił.	Kąpiel w pobliżu wszystkich budowli wodnych jest bezwzględnie zakazana, z wyjątkiem tych obiektów, które przeznaczone są do kąpieli (baseny, pływalnie, pomosty na kąpieliskach).

SAMORATOWNICTWO

Cz. IV - Niebezpieczne sytacje

	Zagrożenia	Opis sytuacji	Sposób postępowania
14	Wywrotka sprzętu pływającego (rekreacyjnego)	Wywrócenie się jednostki pływającej związane jest z przymusową "kąpielą" załogi. Poziom zagrożenia uzależniony jest od: umiejętności pływackich załogi, odległości od brzegu, temperatury wody, urazów spowodowanych wywrotką.	Sprawdzenie liczebności i kondycji załogi - w pierwszej kolejności ratujemy ludzi.Określenie stanu technicznego jednostki, jeżeli tonie: odpływamy od niej lub próbujemy ją ratować (włożyć środki ratun-kowe do wnętrza łodzi).Jeżeli utrzymuje się na wodzie, pozostajemy przy niej oczekując pomocy lub podejmując próbę ponownego jej postawienia i wylania wody.Można też jednostkę doholować do brzegu i tam przywrócić jej sprawność

LITERATURA
1. L.Baturo, J.Dobrzeniecki, D.Roszczynialska, R.Ziółkowska: Pływanie i ratownictwo wodne. WSWF Gdańsk, Gdańsk 1977.
2. W.Wiesner, B.Kowalewski: Tablice poglądowe z ratownictwa wodnego. Horyzonty, Warszawa 2000.
3. W.Wiesner: Pływaj razem z nami. WOPR Warszawa, Wrocław 1997.
4. R.Molasy: Elementy hydrologii i budowle wodne. WOPR Warszawa, Warszawa 1999.

---