Kobieta epoki samurajów i ta sama u progu nowoczesności
Wstęp
Japonia - kraj fascynujący, kobieta - postać nieodgadniona... W takiej konfiguracji na tle dwóch epok historycznych: samurajów z okresu 1185-1603 i wczesnej japońskiej nowoczesności od 1868 do 1912 roku przedstawiona zostanie pozycja japońskiej kobiety w rodzinie.
Tematyka ta jest na tyle obszerna, że wiele wątków zostało pominiętych, choć zdaję sobie sprawę z ich istnienia. Nie znalazłam miejsca na opisanie kobiety-gejszy, choć niewątpliwie zagadnienie jest ciekawe i zasługuje na socjologiczną analizę. Temat pracy zawęziłam do Krótkiej rzeczy o kobiecie...
System rodzinny w Japonii
W imperium japońskim od najdawniejszych czasów utrzymuje się tradycja głosząca, że kraj ten jest od początku swego istnienia rządzony przez człowieka-bóstwo, boga-słońce w osobach ludzkich jego potomków. Rodzina cesarska zachowuje ciągłość tych potomków przez wszystkie wieki, ona jest także matką-kolebką ludu japońskiego. I każda rodzina japońska, znajdująca swe odzwierciedlenie w odwiecznej rodzinie królewskiej, jest również odwieczną komórką społeczną, uwieczniającą się z pokolenia na pokolenie. Taką właśnie drogą zachowana została nieprzerwana ciągłość rodziny. Od najdawniejszych czasów rodzina była w Japonii szeroką grupą pokrewieństwa, składająca się z małżonków, ich rodziców, ich dzieci oraz bliskich krewnych. Głównym zadaniem rodziny była troska o przekazywanie następnym pokoleniom „ducha rodzinnego” oraz o swe uwiecznienie. A cała organizacja życia rodzinnego była pomyślana ze względu na te dwa cele. Istotnymi wyznacznikami japońskiego systemu rodzinnego były od najdawniejszych czasów: autorytet głowy rodziny, sukcesja władzy i majątku, adopcja, i wreszcie rodzinny, nie osobowo-prywatny charakter instytucji małżeństwa. W całej historii rodziny japońskiej pozycja kobiety była drugo- a nawet trzeciorzędna. Było to spowodowane autorytetem głowy rodziny; gdyż on zasadzał się na społeczno-moralnej tradycji i prawie rodzinnym, nakazującym posłuszeństwo, poddanie i cześć „pierwszej i najbardziej odpowiedzialnej osobie w rodzinie”.
Samuraj jej panem
Epoka samurajów, wojowników wyznających idee Konfucjusza, charakteryzuje się swoistym stosunkiem mężczyzn do kobiet. Samuraj bowiem odnosił się do kobiet z pewną pogardą. Według konfucjańskiej moralności kobieta miała się bez reszty poświęcić teściom, dzieciom i mężowi, to znaczy wyrzec się w ogóle osobistego życia. Tak działo się w rodzinach samurajskich wysokiego szczebla, gdzie zamężna kobieta winna była tylko prowadzić dom męża, co prawda przy pomocy licznej służby. W epoce samurajów i feudalizmu rodzina japońska w swojej organizacji nie różniła się zasadniczo od rodziny z okresu Heian (koniec VIII - XII w.). Prawdziwa rodzina, wbrew teorii o pięciu stopniach pokrewieństwa, składała się z osób żyjących pod jednym dachem: byli to krewni ze strony ojca w linii wstępnej prostej, żona i dzieci. Ta jednostka rodzinna, stanowiąc dzięki wspólnemu domowi zwartą całość, miała własne bóstwa. Były one albo w postaci talizmanu pochodzącego ze świątyni shintō albo buddyjskiego obrazka. Władzę w domu sprawował zwykle ojciec rodziny: władza ta miała się stać w warstwie samurajów, począwszy od wieku XIV, absolutna. Wśród ludu, chociaż teoretycznie rządził ojciec, matka zachowywała decydujący głos we wszystkich sprawach dotyczących dobra rodziny, była współtowarzyszką i chętnie wysłuchiwaną doradczynią, bez której nie podjęto żadnego ważniejszego postanowienia. Natomiast w domach buke (rody samurajskie) ojciec rodziny decydował niemal we wszystkich przypadkach, i w okresie Muromachi (XIV - XVI w.) bardzo często nie zasięgał już opinii małżonki. On również udzielał członkom rodziny zezwolenia na przyjęcie jakiegoś urzędu, ponieważ odpowiedzialny był przed suwerenem za wszystkich krewnych, nad którymi sprawował opiekę. Ten, kto dziedziczył ojcowskie imię i dobytek, winien był dbać o potrzeby braci i sióstr, którzy w ten sposób byli od jego zależni, jako że prawo starszeństwa stało się w klasie samurajów absolutnie obowiązujące począwszy od XIII wieku.
W epoce samurajskiej warunki życia kobiety japońskiej były bardzo różne w zależności od klasy społecznej i czasu. Przypuszcza się, że w kręgach arystokracji w życiu ich, podobnie jak w poprzednich okresach, dominowała nuda: większość opowieści i pamiętników, jakie w tym czasie pisywały kobiety, mówiły o poczuciu sytej pustki. Joüon des Longrais pisze: „uczucia kobiety nie wykraczały prawdopodobnie poza uległość wobec tego, co musiało się stać, bo zapisane było od początku czasów w księdze przeznaczenia. Gdy los zsyłał dobro, musiało ono być nietrwałe, gdyż na świecie wszystko przemija, nieszczęścia zaś były karą za popełnione grzechy. Na myśl im nie przychodziło, by przeciwstawić się nieuniknionemu losowi. W tej bierności nie było tchórzostwa ani głupoty; kobieta bardzo trafnie przeprowadzała bilans swoich sukcesów i niepowodzeń. Uważa się, że jest to pogląd słuszny lecz tylko w odniesieniu do kobiet w warstwach arystokratycznych, a w innych kręgach społecznych rzecz ta miała się inaczej. W rodzinach samurajskich, stojących wyżej w hierarchii społecznej, a podobnie i w rodzinach zwykłych bushi, kobieta, choć nie sprawowała władzy absolutnej, zajmowała w rodzinie istotne miejsce. W Japonii od wieków duszą domu było irori (palenisko), gdzie utrzymywano ogień, uważany za rodzaj domowego słońca. Irori gromadziło co wieczór na posiłki i pogawędki wszystkich członków grupy rodzinnej. W epoce samurajskiej miejsce irori zaczął zajmować hibachi (przenośny, porcelanowy piecyk). Hibachi spowodował niejako rozluźnienie więzów rodzinnych, poprzez możliwość podzielenia paleniska na mniejsze. Japońska żona samuraja rządziła sprawami pieniężnymi i czuwała nad żeńską częścią służby, wychowywała synów i córki. Zajmowała się kuchnią i szyciem odzieży dla wszystkich domowników. Jest też rzeczą prawdopodobną, że miała dostęp do kura (drewniane spichrze ze ścianami oblepionymi gliną, chroniącą przed pożarami). I - co ważne - wpajała potomkom swym ducha jej klasy, pogardę śmierci, posłuszeństwo wobec seniora a także podstawowe zasady buddyzmu i filozofii konfucjańskiej. Można jednak sądzić, że los małżonek zwykłych bushi był nie do pozazdroszczenia; mąż najczęściej przebywał poza domem: wojował albo służył seniorowi. Żony wojowników okresu samurajów nie były ani wytworne ani wykształcone; nie celowały w subtelnościach i dość pobieżnie znały klasyków chińskich, nie gardziły natomiast komponowaniem wierszy w języku yamato („czysty” język japoński), i te, które pochodziły z wybitniejszych rodzin, wrażliwe były na różnorodne formy sztuki. Kroniki wojenne z tamtych czasów opowiadają o czynach wojennych żon samurajów, które w obronie swoich domów chwytały za halabardę, strzelały z łuków, a nawet (o zgrozo!) szły z mężami na wojnę. Zwraca się jednak uwagę na fakt, że nie zatracały kobiety wdzięku; a podkreśla się ich ofiarność godną podziwu. Kobiety japońskie z niższych warstw nader rzadko a nawet wcale nie umiały pisać i czytać, stąd wiersze i opowiadania z epoki samurajów należą do autorstwa arystokracji i kobiet z wyższej warstwy bushi. Niektóre kobiety z tych warstw mogły poszczycić się wyższym wykształceniem. Wśród ludu kobieta japońska zachowała bardzo mocną pozycję i często ona rządziła w domu. Jednakże, przykład jaki dawali bushi, zwłaszcza od XIV wieku, zaczął coraz mocniej oddziaływać na warstwy ludowe, gdzie kobiet stopniowo zaczęła traktować swój prestiż, przynajmniej na zewnątrz. W miarę jak coraz większej mocy nabierać zaczęło prawo starszeństwa i utwierdzała się władza ojcowska, pozycja żony stawała się drugorzędna, a wzmacniało się stanowisko matki ojca rodziny.
Jej „nowoczesna” rola i społeczny awans
Głębokim przemianom w sposobie myślenia, jakie powszechnie dokonały się wśród ludu w związku z przeobrażeniami systemu rządów i stale rosnącym wpływem Zachodu na warunki życia w Japonii u progu nowoczesności, towarzyszyły także liczne zmiany w także w stylu życia rodziny, charakteru małżeństwa i sytuacji kobiety japońskiej. Inne już stały się przedmioty zarówno najkonieczniejsze do życia, jak i błahe drobiazgi. Przesadnie podkreślano także śmieszność wszystkiego, co należało do „starej Japonii”, choć i stare i nowe obyczaje istniały obok siebie. Nagle i nieoczekiwanie zaczęto zachwycać się wszystkim, co przybywało z Europy i Ameryki, wprowadzając zamęt w ustalone poglądy. Tradycyjna rodzina japońska stopniowo się rozprzęgła, ustępując coraz częściej miejsc rodzinie typu zachodniego, nawet wtedy, gdy nie odbywało się to pod bezpośrednim wpływem idei europejskich. Tu wpływ był powierzchowny. W istocie grupowa mentalność nie zanikła a zmieniła się jej zewnętrzna forma, i mąż, jedyne źródło dochodów, odtwarzał w swoim miejscu pracy „grupę” rodzinną wraz z jej stosunkami współzależności, grupę, która nie istniała już w założonej przez niego rodzinie. Japońska rodzina nowoczesna daje pierwszeństwo stosunkom rodzice-dzieci, to znaczy stosunkom między ojcem albo matką a ich dziećmi, zatem związkom natury uczuciowej, gdy tymczasem związki mąż-żona są znacznie luźniejsze. Nowoczesny mężczyzna reprezentuje „społeczny” element zewnętrzny, który jak zależny od grup zawodowych może bywać dosyć niestały, podczas gdy kobiet zamężna, reprezentująca dbałość o domowe ognisko i o przyszłość swoich dzieci, a także o spokojną starość rodziców, odgrywa znacznie ważniejszą rolę w grupie rodzinnej, złożonej prawie wyłącznie z dziadków, rodziców i rodzonych dzieci. U progu nowoczesności taka ograniczona rodzina staje się ekonomiczną jednostką konsumpcyjną a nowoczesna kobieta zamężna pozostaje ostoją rodziny, ale w tym przypadku wciela stare pojęcie szefa klanu, którym dawniej bywał zawsze mężczyzna, czy o samuraj, czy arystokrata.
Nowoczesna wieś także charakteryzowała się znacząca pozycją kobiet, bo oprócz prowadzenia gospodarstwa do nich należał też siew i sadzenie rozsady ryżu, czyszczenie i mielenie ziarna pszenicy i prosa. Obrządzały także zwierzęta domowe i uprawiały ogrody warzywne a podczas żniw pracowały razem z mężczyznami. Jeszcze dziś mówi się w Japonii, że na włosie kobiety wół pociągnie wóz. Czasem same prowadziły małe sklepiki, w których sprzedawały nadwyżki plonów. I tylko one trudniły się hodowlą jedwabników, w czym pomagały im córki. Kobiety odgrywały również bardzo ważną rolę w wioskach rybackich, gdyż ich mężowie często wyruszali nad morze, im powierzając zazwyczaj wszystkie sprawy. W wioskach, gdzie nurkami były kobiety, istniał swoisty matriarchat. One też przeważnie zajmowały się sprzedażą ryb.
Podobnie rzecz się miała w miastach, gdzie niemal zawsze kobieta prowadziła sklep lub warsztat rzemieślniczy, pomagając mężowi w pracy. Kobieta z ludu była bardzo aktywna i wbrew wyobrażeniom szeroko rozpowszechnionym w Europie nie była ani nieśmiała, ani zahukana, nawet gdy skrupulatnie przestrzegała reguł etykiety, czego wymagało od niej społeczeństwo. Ponadto wiele kobiet osiągało znaczne sukcesy w handlu, często okazując większą skłonność do ryzyka niż mężczyźni. Przykładem może stać się Kaifu Hana (1831 - 1917), która wynalazła pewien sposób tkania kreponu, zwany awashijira, i nie tylko sprzedawała go z powodzeniem w Japonii, lecz również eksportowała do Korei, Chin i do krajów południowo-wschodniej Azji. Kobiety japońskie, głównie wyraźne w handlu, w życiu publicznym zachowywały się nader skromnie. Prawie zawsze mężczyzna zbierał hołdy i powinszowania, i to on pokazywał się jako „pan”. Japońskie kobiety nie poczytywały sobie tego za ujmę i pogodnie trzymały się dawnego obyczaju, doskonale zdając sobie sprawę, że jest to jedynie zachowywanie pozorów, bo chodzi o to, by mąż „zachował twarz”; a prawdziwą głową domu, która decydowała w ostatniej instancji, zarządzała kasą i w rezultacie kierowała rodziną lub przedsiębiorstwem była ona. Nowoczesna kobieta, która wśród obcych wydawała się istotą bardzo łagodną, potulną i miłą w świecie, w domu nieraz okazywała się samowolną i chciwą władzy.
Typ kobiety japońskiej, który występował na wsi i w klasie średniej, przetrwał niezmieniony do dzisiaj. Kobiety japońskie, które ciężko pracowały, od niepamiętnych czasów odznaczały się silnym charakterem i zazwyczaj wykazywały większą skłonność do zajmowania się sprawami praktycznymi niż do umysłowych dociekań. Nie oznacza to jednak wcale, że brakło im zdolności do nauki i refleksji, poetek i pisarek w Japonii w owym czasie było sporo, jak Kinnō Bāsan (1811 - 1894), która zdobyła rozgłos swoimi utworami poetyckimi, albo Wakae Nioko (1835 - 1881), która była nauczycielką cesarzowej Shōken. Tylko, bądź prawie tylko, kobiety z warstw wyższych, które miały dużo wolnego czasu oraz te, które uprawiały wolne zawody albo były mniszkami, mogły pozwolić sobie na zawansowane studia i oddawać się pracy twórczej.
Nim zaczęto otwierać szkoły w całym kraju, kobiety wiejskie, a i te z uboższych warstw miejskich, rzadko umiały pisać i czytać. Wszystkie wykształcone kobiety u progu nowoczesności należały do klasy najwyższej albo były buddyjskimi mniszkami przy klasztorach. Kiedy począwszy od 1872 roku pozwolono kobietom chodzić do szkoły podstawowej, mogły cieszyć się nadzieją, że córki ich będą lepiej wykształcone, gdyż zasadnicze kształcenie kobiet obejmowało przede wszystkim praktyczne, domowe zajęcia codzienne. Nieliczne tylko mężatki miały dość wolnego czasu, by uczęszczać regularnie do szkoły, a często też uczyły się pierwszych kroków w pisaniu i czytaniu od swoich córek. Dostęp do szkół nie zachęcił wielu japońskich dziewcząt do nauki, przynajmniej z początku, i dopiero kiedy około 1890 rodzice zaczęli posyłać do szkoły wszystkie dziewczynki, spośród nich wszakże, po ukończeniu klas podstawowych, nieliczne tylko kontynuowały naukę. Nieliczne czasopisma kobiece zaczęły interesować się polityką, którą pisma nie zajmowały się, dostarczając natomiast czytelniczkom rozrywki. Od 1905 roku dziewczęta zaczęły systematycznie uczęszczać do szkoły. Kobiety z arystokracji, które dysponowały dużą ilością wolnego czasu, zainteresowały się nauka dużo wcześniej, gdyż już od 1872 roku one pierwsze zaczęły posyłać swoje córki do szkół. Wiele dziewcząt uczyło się na tyle dobrze by móc kontynuować już naukę w szkołach średnich, lecz dopiero od 1901 roku mogły dostąpić do uniwersytetów.
Nowoczesne społeczeństwo japońskie chętnie przyznawało kobietom dostęp do kultury tradycyjnej, istniało bowiem przekonanie, że kształci je ona na doskonałe żony; zachodnia kultura, silniej skierowana ku wiedzy ścisłej, nie była im zabroniona, lecz zupełnie niedostępna.
Systematyczną pracę w fabrykach kobiety podjęły około 1890, wcześniej dziewczęta pracowały w przędzalniach dorywczo lub sezonowo, zależnie od potrzeb, lecz nie były robotnicami wykwalifikowanymi. Od 1890 roku zaczęto organizować przędzalnie w sposób bardziej racjonalny, a że w przemyśle dawał się we znaki brak wykwalifikowanego personelu, zatrudniano coraz więcej kobiet, przede wszystkim w przędzeniach, gdzie stanowiły one ponad 90% załogi. Od tego czasu coraz częściej zaczęto kobietom przyznawać funkcje publiczne i administracyjne. Poza zawodami, do jakich mogły kandydować kobiety wykształcone, niewiele jednak było prac, które mogłyby wykonywać osoby bez wykształcenia.
Aby wyraźniej nakreślić pozycję żony, kobiety w rodzinie zasadnym wydaje się przedstawienie stosunków układających się w Japonii między kobietą a mężczyzną z kręgów arystokratycznych i wysokiego stopnia samurajów oraz na przełomie XIX i XX wieku. Krótko mówiąc: będzie o miłości
O miłości sprzed wieków
Arystokracja z Kioto, przeważnie bezczynna, której życie i możności poruszania się były krępowane przez liczne zakazy i która uznawała poligamię, przywiązywała wielką wagę do związków miłosnych, stanowiących remedium na ich permanentną nudę. Mężczyzn tej epoki czarowały różne drobiazgi mające związek z kobietami, błahostki, które dzisiaj wydają się raczej bez znaczenia: rękaw jedwabnego kimona przerzucony przez okno, wiersz miłosny wykaligrafowany kobiecą ręką... W opowieściach nieraz przeczytać można o tym, jak to szlachetnie panowie wieczorem lub wczesnym rankiem podpatrują kobiety w ich domach: „Patrząc uważnie, zobaczył, że jej sylwetka, w szacie niedbale zarzuconej na ramiona, była delikatna i nadzwyczaj dziewczęca. Dźwięk jej głosu był równie uroczy, chociaż pełen godności. Kiedy rozmyślał, jakie to szczęście, że dane mu było ją ujrzeć, stopniowo robiło się coraz jaśniej, więc powrócił do domu.”Obyczaje arystokracji były swobodne, ale całe jej postępowanie podlegało ściśle określonym regułom. Między innymi określały one, że wielbiciel musiał zdradzić swoje zamiary wysyłając damie list z dołączonym do niego wierszem a ten powinien być dziełem nader oryginalnym. Ponadto po pierwszej nocy kochanek posyłał kochance swojej parę słów, kobiety odpowiadały w tym samym tonie. Poetycznie wyrażane uczucia, niezależnie od tego czy były szczere, czy udane, prowadziły do stosunków raczej brutalnych, często nietrwałych. Mężczyźni żądali od kobiet przede wszystkim, aby były łatwo dostępne. W każdej chwili mogły zostać zdobyte albo porzucone, nieraz wskutek zmowy z innymi kobietami z ich otoczenia. Japońskie arystokratki stale były zazdrosne, czego w żadnym wypadku nie wolno było im okazać. Małżeństwo, gdy chodziło o arystokrację i dwór, było sprawą ściśle rodzinną. Jednakże czasami względy polityczne czyniły je sprawą państwową.
Inaczej układały się miłosne losy kobiet z warstwy bushi, podobnie jak regenci Fujiwara zwykli byli wydawać córki za cesarzy, aby zachować swoją przewagę i przywileje polityczne, tak i wielu przywódców z samurajskich rodów uprawiało w tym zakresie swoją własną politykę, wydając córki za feudałów osiadłych w pobliżu ich siedzib albo ludzi bardzo wpływowych. W średniowieczu samurajowie często uciekali się do tego sposobu, by zapewnić sobie sprzymierzeńców na wypadek jakiegoś konfliktu.
Bushi jako jedyna grupa społeczna charakteryzował się monogamią. Jednakże dola kobiet bushi nie zawsze lekka była, gdyż bushi wyżej stawiali swoje obowiązki wobec seniora niż wobec małżonki. (sic!) W razie niepłodności żony mężczyzna miał prawo jak kuge, czyli szlachetnie urodzeni, brać sobie „żony drugiego stopnia” ze swej klasy społecznej albo „kandydatki na matkę”, czyli pochodzące z klas niższych. Od początków wieku XV obyczaj ten począł zanikać; z barku męskiego spadkobiercy można było zaadoptować jednego z krewnych lub zięcia. Zwykle utrzymywano endogamię w obrębie każdej z klas społecznych. W klasie samurajów niewierność żon karano surowo, przeważnie rozwodem albo wypędzeniem jej. Kobiety podlegające władzy męża były na ogół przykładnie wierne a wśród bushi monogamia nie sprzyjała zbyt częstym przygodom miłosnym. Kobiety, chociaż zazdrośnie strzeżone przez otoczenie, w domu miały jednak względną swobodę; a nawet zdarzało się, że zarządzały całym gospodarstwem, gdy najstarsze dzieci były jeszcze małoletnie. Sprawy miłości w Japonii w owym czasie wydawały się równie proste jak jedzenie i picie. (sic!)
Nowoczesna miłość tragiczna?
Przez wieki powszechnie panowała opinia, że miłość odgrywa w małżeństwie niewielką rolę i że wcale nie jest koniecznym warunkiem szczęścia małżonków. W japońskich miastach i wśród arystokracji u progu nowoczesności panowała surowsza niż na wsiach moralność. Tu stosunki między obu płciami były dużo rzadsze a małżeństwo z miłości uważano za rzecz daleką od właściwej. Sądzono, że inne czynniki, tj. stanowisko społeczne, majątek, są znacznie ważniejsze, wtedy gdy chodzi o zapewnienie trwałego szczęścia młodej parze, niż samo uczucie, które jak dyktował powszechny zdrowy rozsądek, szybko przemija. „Przyjaźń, wzajemny szacunek, przywiązanie winny były zastąpić słomiany ogień miłości z pierwszych dni małżeństwa, jeżeli miłość w ogóle wchodziła w grę. Celem małżeństwa nie było zaspokojenie namiętności, lecz założenie rodziny i wychowanie dzieci.” Louis Frèdèric, japonista, podkreśla, iż w Japonii u progu nowoczesności chodziło o związek dwojga ludzi sankcjonujący połączenie się dwóch rodzin albo dwóch grup społecznych, w czym uczucie miłości nie odgrywało żadnej roli. Zaznacza także, że bardzo pomyślną rzeczą było, kiedy tak zadzierzgnięte więzy umacniała miłość, ale w gruncie rzeczy uczuciu temu w małżeństwie nie przypisywano wielkiego znaczenia, bo był to czynnik drugorzędny. Stosunki między mężem a żoną stały się więc związkami przede wszystkim ekonomicznymi, rzadko miały charakter uczuciowy, zwłaszcza, że małżeństwa najczęściej nadal najczęściej kojarzono za pomocą nakōdo (swatów albo swatek). Nowoczesne małżeństwo, w gruncie rzeczy było stworzeniem nowej jednostki ekonomicznej, przy czym uczucia odgrywały małą rolę, ważne stawało się dopiero, gdy urodziło się dziecko, zwłaszcza chłopiec, pieczętujący ostatecznie ten związek jako nową jednostkę społeczno-ekonomiczną.
Młodzi - nowocześni często przeżywali miłosne idylle, i romantyczne, i...skrywane przed światem, także platoniczne, ale zakochanej dziewczynie ani młodzieńcowi nie przechodziło przez myśl, by z ukochaną osobą nawiązać stosunki poza małżeństwem. Dwoje zakochanych dość rzadko zawierało małżeństwo, bo interesy rodzinne i konwenanse przeważnie inaczej decydowały o ich losie. Zdarzało się nawet czasem, że zakochani, nie mogąc się pobrać, albo wspólnie popełniali samobójstwo (junshi), albo tylko jedno z nich, zwiedzione w nadziejach, kładło kres swojemu życiu, co notowano w kronikach i co wprawiało w romantyczną zadumę młode kobiety.
Podsumowanie
Pozycja japońskiej kobiety w różnych i odległych czasowo od siebie epokach znacznie się od siebie różniły. Kiedy samuraj był jej panem, kiedy rodzina miała wyraźny patriarchalny charakter rola kobiety sprowadzona została do instrumentu w ręku całej grupy rodzinnej. Japonka epoki wojowników; mimo, że była ogromnie silna, aktywna i zaradna; pozostała zamknięta w absolutnym kloszu męża. Głębokie przemiany w sytuacji japońskiej kobiety nastąpiły na przełomie XIX i XX wieku. Jej pozycja jest wyraźnie ugruntowana, a związki mąż-żona są znacznie luźniejsze. Japonka staje się kobietą coraz bardziej wykształconą, odnosi sukcesy w handlu i nadal wychowuje dzieci według starej japońskiej tradycji. A Kimono z dum nosi podczas świąt i ważnych uroczystości.
Dzisiaj Japonka nie różni się znacznie od kobiety z Europy Zachodniej, jest tak samo energiczna, zaradna i ciągle odnosi sukcesy w handlu, w nauce i kulturze. A mimo to obyczaje japońskie są pełne anachronizmów i ciągle niektóre dziedziny życia stanowią wyłączną domenę mężczyzn. Podczas ceremonii parzenia herbaty, zadymiania, układania kwiatów (ikebana) kobiety są , jak w czasach samurajów, opanowane, cierpliwe, nie pozbawione precyzyjnych ruchów.
Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl
Bibliografia
Adamski Franciszek - Socjologia małżeństwa i rodziny
Budrewicz Olgierd - Tokijskie ABC, Iskry
Frèdèric Louis - Życie codzienne w Japonii u progu nowoczesności (1868 - 1912)
Frèdèric Louis - Życie codzienne w Japonii w epoce samurajów (1185 - 1603)
Tubielewicz Jolanta - Mitologia Japonii
Tubielewicz Jolanta - Historia Japonii
Internet