ŻYWIENIE
KOBIET
CIĘŻARNYCH
ŻYWIENIE
KOBIET
CIĘŻARNYCH
Prawidłowe
żywienie oraz
tryb życia są,
obok
uwarunkowań
genetycznych
zasadniczymi,
elementami
rozwoju
osobniczego.
Podstawowe problemy w
żywieniu kobiet ciężarnych:
Zapotrzebowanie
energetyczne w
poszczególnych okresach
ciąży i połogu
Struktura spożycia w
aspekcie proporcji
podstawowych składników
odżywczych oraz
produktów, które są
źródłem poszczególnych
składników
Prawidłowe żywienie kobiet
w okresie przed poczęciem
Żywienie kobiet w czasie
karmienia piersią
Nieprawidłowe żywienie w czasie
ciąży może źle wpływać na jej
przebieg i być przyczyna takich
powikłąń jak poronienie, poród
przedwczesny, zaśniad
groniasty, niedokrwistość, wady
cewy nerwowej, kretynizm.
Według Komitetu
Żywienia Człowieka
PAN kobiety
ciężarne powinny
otrzymywać
2800kcal/dobę, a
kobiety karmiące
3100 kcal/dobę. W
tym okresie rośnie
zapotrzebowanie na
podstawowe
składniki odżywcze,
a w mniejszym
stopniu na energię.
Prawidłowy przebieg ciąży i zapewnienie optymalnych
warunków rozwoju płodu stanowią, jeden z istotniejszych
problemów w medycynie perinatalnej.
Zwiększone zapotrzebowanie na substancje odżywcze w
czasie ciąży spowodowane jest wzrostem płodu, łożyska
oraz tkanek matczynych.
Wzrasta podstawowa przemiana materii jako następstwo
zwiększonej ilości tkanek aktywnych metabolicznie (tkanki
płodu, łożysko, tkanki matki), zwiększonego wysiłku kobiety
ciężarnej (głownie w zakresie układu krążenia i
oddechowego) oraz jako następstwo wydatków na syntezę
tkanek.
Zmiana nawyków żywieniowych kobiety ciężarnej powinna
obejmować nie tylko okres samej ciąży, ale kilkumiesięczny
okres przed planowanym jej początkiem. Zmiana diety w
tym okresie ma na celu wyrównanie ewentualnych
niedoborów żywieniowych.
Płód jest całkowicie
uzależniony od
substratów
pokarmowych i
energetycznych
otrzymywanych
drogą krwionośną
od matki.
Metabolizm
Przebieg zmian w metabolizmie
matki:
Dostarczanie ilości tlenu i
składników odżywczych
wystarczających do
prawidłowego wzrostu i
rozwoju płodu
Zapewnienie odpowiednich
zapasów energetycznych na
okres bezpośrednio po
porodzie
Stworzenie odpowiednich
rezerw energetycznych u
matki w celu zapewnienia
karmienia dziecka, nawet w
przypadku ograniczeń
dietetycznych w czasie laktacji
Metabolizm
Zmiany w zużyciu tlenu przez kobiety
ciążarną odzwierciedlają
zapotrzebowanie energytyczne związane
z syntezą tkanek i utrzymywaniem na
prawidłowym poziomie metabolizmu
zarówno matki jak i płodu.
Dodatkową ilość tlenu wydatkowaną na
wentylację w ciąży oceniono na
10ml/min., a zużycie tlenu przez
mięśniówkę macicy wzrasta o 33%
Zapotrzebowanie
energetyczne
W populacjach prawidłowo
odżywianych przyrost
masy ciała w okresie
ciąży wynosi średnio
12,5 kg, a średnia masa
noworodków 3,5 kg.
Średni dodatkowy wydatek
energetyczny wynosi
około 75000 kcal. W
czasie kilku pierwszych
tygodni po zapłpdnieniu
jest on niewielki, a
rośnie gwałtownie pod
koniec I trymestru i
pozostaje w II i III
trymestrze na stałym
poziomie.
Zapotrzebowanie
energetyczne
Kobiety o małej masie ciała lub wykazujące mały przyrost
masy w ciąży należą do grup ryzyka urodzenia dziecka o
masie urodzeniowej poniżej 2500g. Kobiety o dużej
masie ciała lub wykazujące duży przyrost masy ciała
odwrotnie- urodzą prawdopodobnie większe dzieci.
Jednak masa urodzeniowa noworodka nie zawsze koreluje
z masą ciała matki. Nie określono dotąd jednoznacznie,
jaki powinien być przyrost masy ciała u kobiet
ciężarnych. Większość badaczy nie podaje
rygorystycznych zaleceń co do przyrostu masy
koncentrując się bardziej na racjonalnym przyjmowaniu
pokarmów, tak aby zaspokoić energetyczne potrzeby,
prawidłowy rozwój i wzrost płodu.
Zapotrzebowanie
energetyczne
WHO przyjeła, że
dodatkowy wydatek
energetyczny w ciąży
wynosi 300 kcal na
dobę. Uważa się, że
jeżeli kobieta nie miała
niedowagi w okresie
przed poczęciem,
prawdopodobnie nie
jest konieczne
zwiększenie spożycia
energii w I trymestrze
ciąży, a w II i III zaleca
się zwiększenie
spożycia produktów o
300 kcal na dobę.
Główne składniki pokarmowe
Tłuszcze.
Tłuszcze powinny pokrywać 30% zapotrzebowania
energetycznego, w tym kwasy tłuszczowe
nasycone 10%, a nienasycone 4,5%.
Nienasycone kwasy tłuszczowe odgrywają rolę w
prawidłowym rozwoju mózgowia oraz siatkówki
płodu.
Ilość cholesterolu przyjmowanego nie powinna
przekraczać 300 mg na dobę.
Główne składniki pokarmowe
Kobieta ciężarna powinna
spożywać tłuszcze w
ograniczonych ilościach z
przewagą tłuszczy
roślinnych.
Niedobory tłuszczów w diecie
występują bardzo rzadko.
Głównym źródłem kwasów
tłuszczowych
wielonienasyconych są
oleje sojowy,
słonecznikowy,
kukurydziany oraz ryby
morskie.
Główne składniki pokarmowe
Białko
Średni przyrost masy ciała matki to 12,5
kg z czego 0,9 kg to białko.
Zapotrzebowanie na białko rośnie z
rozwojem płodu, macicy itd. 1,3 g/kg
m.c.
25% przyrostu masy przypada na macicę
i tkankę gruczołów sutkowych, 10% na
tkankę łożyskowa i 50% na płód
Główne składniki pokarmowe
Węglowodany.
Wiele komórek
wykorzystuje
glukozę jako jedyne
źródło energii np.
mózgowie, komórki
szpiku, erytrocyty,
również mięśnie.
Źródłem
węglowodanów są
przedewszystkim
produkty zbożowe,
warzywa i owoce.
Główne składniki pokarmowe
Węglowodany powinny
pokrywać 50-60%
energii z pożywienia.
Powinny być to w
większości
węglowodany złożone.
Udział sacharozy nie
powinien przekraczać
10%. Najlepiej
wykluczyć z swojej
diety słodycze
wszelkiego rodzaju.
Witamina A
Instytut Żywności i Żywienia zaleca dzienną
dawkę 5000 j.m. witaminy A na dobę dla
osobników dorosłych, dla kobiet ciężarnych i
karmiących zalecane jest dzienna dawka 6000
j. m. Według WHO dzienne zapotrzebowanie
na witaminę A dla kobiet ciężarnych wynosi
750 µg dla kobiet karmiących 1200 µg.
Suplementację witaminy A podczas ciąży w
dawkach przekraczających zalecane powinno
przeprowadzać się z dużą ostrożnością i
uwagą ze względu na możliwość działania
teratogennego.
Dla kobiet ciężarnych
hipowitaminoza A jest bardzo
niebezpieczna powoduje wiele
poważnych wad wrodzonych
płodu: wady twarzoczaszki,
ośrodkowego układu
nerwowego oraz serca.
Wyniki badań
przeprowadzonych na
zwierzętach i ludziach
wskazują, że przy
niedostatecznej podaży tej
witaminy zapasy matki mogą
podlegać mobilizacji i
transportowi do płodu.
Witamina D
Witamina D wytwarzana jest
w skórze pod wpływem
promieniowania
nadfioletowego dlatego
dzienne zapotrzebowanie jest
tak trudne do określenia.
Normy zalecane przez WHO i
Instytut Żywności i Żywienia
wynoszą: dla kobiet w czasie
ciąży i laktacji 10 µg na dobę.
U ciężarnych wykazujących niedobory w zakresie
wapnia i witaminy D, które rodziły powtórnie w
krótkich odstępach czasu, obserwowano
zmniejszenie mineralizacji tkanki kostnej, a w
skrajnych przypadkach osteomalację. Badania
wykazały iż płód nie zawsze w pełni wykorzystuje
zasoby wapnia które dostarcza do organizmu
matka. Związek pomiędzy niedostateczną podażą
wapnia a występowaniem nadciśnienia tętniczego
indukowanego ciążą jest udowodniony badaniami.
Witamina E
Dobowe zapotrzebowanie kobiet
ciężarnych wynosi 12mg/dobę, a w
czasie laktacji do 14mg. Wchłanianiu
tej witaminy sprzyja obecność
wielonienasyconych kwasów
tłuszczowych (zwłaszcza kwasu
linolowego).
Hiperwitaminoza po spożywaniu
dużych dawek Wit E nie została
stwierdzona.
Niedobór witaminy może rozwijać się
w zespołach złego wchłaniania co
wiąże się z dużą ilością wydalania
tłuszczów z kałem lub u chorych z
mukowiscydozą z niedrożnością dróg
żółciowych. Niedobór witaminy może
objawiać się poprzez miażdżycą
tętnic, dystrofią mięśniową.
Witamina K
Dla tej witaminy bardzo trudne jest określenie
precyzyjnej dawki potrzebnej dla organizmu.
Przyjmuje się że zapotrzebowanie dorosłego
człowieka to 4 mg na dobę Źródłem tej
witaminy powinna być żywność, zwykła racja
pokarmowa zawiera wystarczające ilości tego
składnika. Flora bakteryjna przewodu
pokarmowego wytwarza również znaczną
ilość witaminy K.
W pierwszych dniach po urodzeniu
noworodki mają bardzo małe stężenie
witaminy K zalecane jest więc
podawanie matkom przed i po
porodzie 1 mg tej witaminy dziennie.
Noworodki mają dwukrotnie dłuższy
czas krzepnięcia krwi co nie zawsze
jest przyczyną dużych wykrwawień.
Według Amerykańskiej Akademii
Pediatrów niektóre noworodki
wykazują objawy Choroby krwotocznej
noworodków (CHKN). Charakteryzuje
się ona obniżoną wartością czynników
krzepnięcia. Na występowanie tej
choroby bardziej narażone są dzieci,
których matki w czasie ciąży
otrzymywały leki przeciwdrgawkowe,
warfarynę, ryfampicynę.
Ustalono, że karmienie piersią może
odgrywać istotna rolę w patogenezie
CHKN. Choroba ta może być wywołana
również przez wiele innych czynników:
zaburzenia wchłaniania jelitowego,
biegunki czy dysfunkcję wątroby dziecka.
Krwawienia można zlikwidować lub
zmniejszyć poprzez podawanie witaminy K
dlatego Amerykańska Akademia Pediatrów
zaleca profilaktyczne podawanie witaminy
K wszystkim noworodkom.
Witamina B
Witamina B
1
Według WHO zalecana norma dla osób
dorosłych, dzieci, kobiet w okresie ciąży i
laktacji która wynosi 0,4 mg/1000 kcal
spożywanych produktów. Polskie normy w
odniesieniu do kobiet ciężarnych to 1,8 mg,
kobiet karmiących to 2 mg.
Witamina B
2
Instytut Żywności i Żywienia podaje normy dla
kobiet ciężarnych 2,0 mg dla karmiących 2,5
mg
Witamina B
6
Komitet Żywienia Człowieka PAN proponuje
następujące normy: dla kobiet ciężarnych 2,6
mg, dla karmiących 3,0 mg
Witamina PP
Dobowe zapotrzebowanie na
niacynę według WHO wynosi
6,6 mg/1000 kcal. Normy
dzienne ustalone przez Instytut
Żywności i Żywienia dla kobiet
ciężarnych 18 mg a dla kobiet
karmiących 20 mg.
Objawy niedoboru występują
głównie w obrębie skóry,
przewodu pokarmowego i ukł.
Nerwowego.
Biotyna
Dzienne zapotrzebowanie wynosi 100-
300 µg .
Stany niedoboru występują bardzo
rzadko.
Kwas pantotenowy
Przyjmuje się, że dzienne
zapotrzebowanie wynosi 5-10 mg na
dobę lub 3-4 mg/1000 kcal.
Stany niedoboru występują również
bardzo rzadko.
Kwas foliowy
Kwas foliowy (nazywany także folanem, folacyną
lub kwasem pteroiloglutaminowyrn) to witamina
z grupy B (B9). Nasz organizm nie potrafi go
wytwarzać (jak np.: witaminy D3) i musi być on
dostarczony z pożywienia bądź preparatów
farmakologicznych. Kwas foliowy bierze udział
w syntezie kwasów nukleinowych – materiału
genetycznego komórek i dlatego jest niezbędny
w procesie wzrostu i rozmnażania. Jego
obecność jest konieczna do powstawania w
szpiku czerwonych krwinek, rozwoju i
prawidłowego funkcjonowania układu
nerwowego. Usprawnia pracę układu
pokarmowego. Każda kobieta, która planuje
ciążę powinna przyjmować profilaktyczną dawkę
kwasu foliowego tj. 0,4 mg/dziennie. W
rodzinach z obciążonym wywiadem, takich, w
których urodziły się już dzieci z wadami cewy
nerwowej - zaleca się zwiększenie dawki folanu
do 4 mg/dziennie. Większa dawka kwasu
foliowego potrzebna jest także przyszłej mamie
przyjmującej leki przeciwpadaczkowe lub chorej
na cukrzycę.
Badania naukowe dowodzą, iż regularne
zażywanie kwasu foliowego przed i w
czasie ciąży zmniejsza ryzyko wystąpienia
wad cewy nerwowej u dziecka (takich jak
bezmózgowie, rozszczep kręgosłupa czy
przepuklina oponowo-rdzeniowa) nawet o
ponad 70 procent.
Niedobór kwasu foliowego, już
pierwszych tygodniach ciąży może być
przyczyną poważnych wad rozwojowych.
Przy niedoborze kwasu foliowego dojść
może do zaburzeń rozwoju łożyska.
Zwiększa to ryzyko poronień samoistnych,
noworodek rodzi się słabszy i mniejszy,
zwiększa się u niego ryzyko zachorowania
w przyszłości na anemię, miażdżycę,
chorobę niedokrwienną serca, nowotwory
i depresje.
Witamina C
Zapotrzebowanie minimalne wg
WHO dla osoby dorosłej to 6,5-10
mg/24h. Normy opracowane
przez Komitet Żywienia
Człowieka PAN są nieco większe
wynoszą dla ciężarnych 90 mg/24
h, dla karmiących 100 mg/24 h.
Objawem hipowitaminozy jest
utrata łaknienia, bóle stawowo-
mięśniowe, krwawienia z dziąseł.
Do objawów awitaminozy C należą:
krwawienia z błon śluzowych, do
jam stawów, mięśni, wypadanie
zębów, osłabienie odporności.
Składniki mineralne
Wapń
Dobowe zapotrzebowanie kobiety ciężarnej
wynosi 1200 mg.
Duże ilości spotyka się w mleku matki.
Odgrywa istotną rolę w procesie krzepnięcia
krwi, a także w pobudzaniu i skurczu mięśni.
Zaleca się kobietom ciężarnym spożywać duże
ilości mleka i jego przetworów. Kobiety nie
spożywające przetworów wymagają
dodatkowej suplementacji.
Ciężarne wykazujące niedobór w
zakresie wapnia i witaminy D, które
rodziły powtórnie w krótkich
odstępach czasu, obserwowano
zmniejszenie mineralizacji tkanki
kostnej w skrajnych przypadkach
nawet osteomalację.
Dane epidemiologiczne wskazują na
potencjalny związek między
niedostateczną podażą wapnia w
ciąży a występowaniem nadciśnienia
indukowanego ciążą.
Gęstość kości noworodków matek, w
których diecie stwierdzono małą
zawartość wapnia, była mniejsza niż
noworodków matek otrzymujących
suplementację wapnia.
Fosfor
Podobnie jak wapń stanowi ważny składnik tkanki
kostnej, a także płynów międzykomórkowych. Zaleca
się jego dzienne spożycie na takim samym poziomie jak
wapnia.
Fosfor jest niezbędny do prawidłowego rozwoju ciąży,
lecz jego zapotrzebowanie łatwo pokrywa prawidłowa
dieta. Organizm kobiety ciężarnej zawiera około 700 g
fosforu.
Potrzeby płodowe do 20 tygodnia są bardzo małe,
największe są w okresie ostatnich 4 tygodni, kiedy płód
zużywa połowę z 15 g całkowitego zapotrzebowania.
Dzienne spożycie 2 g fosforu w pełni zaspokaja potrzeby
ciężarnej i płodu, pozwala również na magazynowanie.
Pierwiastki śladowe -
mikroelementy
Żelazo
Zalecane dzienne spożycie żelaza dla kobiet
ciężarnych znacznie się zwiększa (ok. 15mg).
Niemożliwe jest pokrycie dietą zwiększonego
zapotrzebowania u kobiet ciężarnych,
wskazana jest suplementacja.
Niedobór prowadzi do niedokrwistości
niedobarwliwej, zmniejszenia wydajności
fizycznej, zaburzeń funkcji układu
immunologicznego. Ciąża jest stanem, w
którym niedokrwistość zdarza się szczególnie
często, w skutek zwiększenia objętości krwi
matki, potrzeb płodu i łożyska.
Miedź
Dzienne zapotrzebowanie na
miedź nie jest dokładnie określone,
prawdopodobnie mieści się w
granicach od 1,5 mg do 3,0 mg. W
zestawach suplementacji żywienia
kobiet ciężarnych dzienna dawka
miedzi wynosi 2 mg.
Uczestniczy w metabolizmie tkanki
nerwowej, krwiotworzeniu,
wytwarzaniu tkanki łącznej
kostnej. Jest niezbędna do
prawidłowego dojrzewania
czerwonych i białych krwinek oraz
do syntezy enzymów.
Selen
Niedobór selenu charakteryzuje się szerokim
zakresem objawów, tj. może pozostawać w
związku przyczynowym z martwicą wątroby,
zahamowaniem wzrostem, dystrofią mięśniową,
nagłą śmiercią, krwawieniem, bezpłodnością.
Selen jest szybko wchłaniany z przewodu
pokarmowego i w większości wydalany z
moczem.
Ponieważ spożywany przez matkę selen jest
jedynym źródłem tego mikroelementem dla
płodu podczas ciąży i dla noworodka podczas
karmienia piersią, kobiety ciężarne i noworodki
wydają się szczególnie narażone na ryzyko
występowania niedoboru selenu i mogą
wymagać zwiększenia jego spożycia.
Suplementacja żywienia w
ciąży
Suplementacja może i powinna
oznaczać uzupełnienie odżywiania
kobiet ciężarnych ściśle określonymi
jakościowo oraz ilościowo
produktami, również naturalnym.
Należy przede wszystkim propagować
naturalne żywienie bogate w
niezbędne składniki i umacniać
przekonanie, że preparaty
farmaceutyczne zawierają żelazo,
witaminy itp. są jedynie
uzupełnieniem urozmaiconej diety.
WIC
W Stanach Zjednoczonych powstał program
uzupełnień żywieniowych dla kobiet,
niemowląt i dzieci (The Special
Supplementa Food for Womens, Infants and
Chilfren – WIC) polecany kobietom
ciężarnym o niskim dochodzie lub
zakwalifikowanym do grup ryzyka z
powodu innych przyczyn. Obecnie program
ten obejmuje także suplementację po
porodzie oraz dzieci przedzszkolnych aż do
5 roku życia. Program ten określa dietę i jej
suplementację w czasie ciąży, oraz
koordynuje działania w zakresie
usprawnienia opieki zdrowotnej i edukacji.
DZIĘKUJEMY ZA
UWAGĘ