METODY AKTYWNE

Metody aktywne to takie metody, których założeniem jest zaangażowanie osób uczących się w proces dydaktyczny. Stosowanie metod aktywnych wpływa korzystnie nie tylko na ucznia ( wiedza i umiejętności zdobyte samodzielnie są trwalsze ), lecz także na nauczyciela, stawiając go w roli badacza i twórcy. Istotą metod aktywnych jest przewaga uczenia się nad nauczaniem.

Stosowanie metod aktywnych w praktyce szkolnej prowadzi do:
 zwiększenia skuteczności nauczania i uczenia się,
 możliwości motywowania uczniów do działania,
 możliwości rozwijania twórczego myślenia, kreatywności ucznia oraz własnej,
 integracji wiedzy różnych przedmiotów,
 umiejętności współpracy i komunikacji w grupie,
 umiejętności organizowania pracy własnej i innych.
Stosowanie metod aktywnych rozbudza zainteresowania, każdemu uczniowi daje możliwość uczestniczenia w procesie dydaktycznym, ułatwia przyswajanie wiedzy, wspomaga w dążeniu do sukcesu.
Metody te można podzielić na:
 rozwijające umiejętności krytycznego myślenia, a więc analizowania, oceniania, porównywania i wyciągania wniosków np. burza mózgów, studium przypadku, sześć myślących kapeluszy,
 nastawione na emocje, przeżywanie, działanie np. symulacja, portfolio, projekt,
 wykorzystujące graficzne zapisy:
- procesu podejmowania decyzji ( drzewo decyzyjne ),
- dyskusji ( metaplan )

BURZA MÓZGÓW

- stwarza możliwość spontanicznego zgłaszania wszystkich, nawet najbardziej śmiałych pomysłów rozwiązania bez ich wstępnej weryfikacji,
- pomysły zgłasza cała klasa,
- przebiega w dwóch etapach:
1 faza - gromadzenie pomysłów, formułowanie problemów, zgłaszanie pomysłów i ich rejestrowanie zgodnie z zasadą „pierwsza myśl najlepsza",
2. faza - ocena pomysłów, wybór najlepszego.

TECHNIKA NAUCZANIA - „635"

Jest to modyfikacja burzy mózgów różniąca się od niej organizacją pracy ucznia na lekcji. Zmusza uczniów do szybkiego zgłaszania propozycji rozwiązań.
6 - to liczba osób ( lub grup ) biorących udział w rozwiązywaniu zadań,
3 - to liczba rozwiązań ( pomysłów ),
5 - to liczba powtórzeń ( 5 - krotnie podaje się formularz z wypisanymi pomysłami sąsiadowi lub kolejnym grupom ),
Organizacja pracy uczniów:
 zapisanie zadania na tablicy,
 podział klasy na grupy ( np. 6 grup 2-3 osobowych ),
 rozmieszczenie grup w kole,
 grupa zapisuje 3 propozycje rozwiązań i przekazuje sąsiadom po lewej stronie,
 każda kolejna grupa zapisuje 3 inne rozwiązania lub rozwija wcześniejszą odpowiedź,
 po pięciokrotnej wędrówce kartek otrzymujemy kartkę z 18 rozwiązaniami,
 ocena rozwiązań wg ustalonych kryteriów.
Przykłady zastosowań: Podaj propozycje wykorzystania odpadów. Z jakimi problemami borykają się ludzie w Twoim miejscu zamieszkania?

STUDIUM PRZYPADKU

Etapy:
 diagnoza - uczniowie na podstawie opisu zdarzenia powinni zdefiniować problem, którego owo zdarzenie dotyczy.
 poszukiwanie rozwiązań - uczniowie powinni zaproponować możliwe rozwiązania  analizowanego problemu,
 prognozowanie następstw - uczniowie powinni ocenić pozytywne i negatywne skutki poszczególnych rozwiązań,
 dyskusja nad poszczególnymi rozwiązaniami - uczniowie prezentują innym rezultaty przeprowadzonej przez siebie analizy, podając uzasadnienie wyborów.
Cele, jakie można osiągnąć wykorzystując studium przypadku:
1. Etap zapoznania się z opisem zdarzenia i diagnozy problemu:
 korzystanie z różnych źródeł informacji,
 krytyczna analiza źródeł informacji,
 selekcja informacji.
2. Etap poszukiwań rozwiązań i prognozowania ich następstw:
 podejmowanie decyzji,
 przewidywanie konsekwencji proponowanych rozwiązań,
 wartościowanie następstw (pozytywne, negatywne) zgodnie z przyjętymi kryteriami.
3. Etap dyskusji:
 formułowanie i artykułowanie argumentów (opinii),
 słuchanie innych osób.
Zalety metody:
 rozwija umiejętność krytycznego myślenia,
 uaktywnia uczestników,
 wyrabia umiejętność współpracy w grupie.
Wady metody:
 pracochłonna (wymaga dokładnego przygotowania),
trudna do realizacji w mało aktywnej klasie.

SZEŚĆ MYŚLĄCYCH KAPELUSZY

Metoda ta jest szczególnie przydatna tam, gdzie uczniowie muszą współpracować ze sobą i zgodnie ze swoimi predyspozycjami brać udział w rozwiązywaniu problemów. Myśli i poglądy przedstawione są w sposób bardzo uporządkowany. Autor metody przypisał kapeluszom - 6 różnych sposobów myślenia.
 Biały - to tzw. mały komputerek, który zajmuje się wyłącznie faktami, liczbami i ma do nich podejście obojętne, nie wydaje żadnych opinii.
 Czarny - to tzw. pesymista. Jeśli padają różne opinie - natychmiast je krytykuje. Widzi braki, zagrożenia i niebezpieczeństwa w proponowanym rozwiązaniu.
 Czerwony - to człowiek kierujący się emocjami, ktoś, kto przekazuje swoje odczucia na gorąco, kierując się intuicją.
 Niebieski - to tzw. dyrygent orkiestry, ktoś, kto przewodniczy całej dyskusji. To do niego należy kontrolowanie przebiegu spotkania, przyznawanie głosu poszczególnym mówcom, jak też podsumowanie dyskusji.
 Zielony - to tzw. innowator , osoba myśląca twórczo. Zadaniem twórcy jest wskazanie zupełnie nowych oryginalnych pomysłów.
 Żółty - to tzw. optymista, który widzi sprawy w „różowych okularach". Jest bardzo pozytywnie nastawiony, wskazuje na zalety i korzyści danego rozwiązania.
Przebieg:
1. Zapisanie na tablicy problemu, który będzie przedmiotem dyskusji, np.
„Czy w tym roku szkolnym będziemy promowali naszą szkołę w środowisku".
2. Dzieci siedzą w kręgu i losują przygotowane kapelusze w 5 kolorach, niebieski zostawiamy dla siebie.
3. Na tablicy wywieszamy wskazówki dotyczące sposobu myślenia każdego z kapeluszy.
4. Każde dziecko przygotowuje odpowiednie argumenty na rzecz wylosowanego stanowiska.

SYMULACJA

Ta metoda daje uczniom możliwość tworzenia ( modelowania ) jakiejś rzeczywistości. Uczniowie, odgrywając w niej pewne role, starają się osiągnąć określony cel. Ich zadaniem jest zrozumienie zarówno charakteru roli, którą im wyznaczono, jak i społecznego procesu, w którym uczestniczą.
Etapy realizacji:
1. Wybór wydarzenia, którego modelem ma być symulacja.
2. Określenie umiejętności, które uczniowie nabędą lub rozwiną.
3. Ustalenie podstawowego konfliktu zawartego w symulowanym procesie społecznym - wokół tego konfliktu skupiać się będzie akcja.
4. Określenie czasu, miejsca i okoliczności, w których przebiega akcja.
5. Określenie wiedzy i doświadczeń uczniów potrzebnych do przeprowadzenia symulacji.
6. Określenie ram odtwarzanej rzeczywistości  - określenie konkretnych aktywności, czasu ich trwania i reguł, według których będą przebiegały.
7. Charakterystyka ról.
8. Przygotowanie miejsca symulacji i potrzebnych rekwizytów - szczególnie atrakcyjne jest przeprowadzenie symulacji w realnych warunkach np. w sali sądowej.
9. Określenie standardów sukcesu - ustalenie kryteriów, które umożliwiają ocenę efektów uczestniczenia uczniów w symulacji.
Zalety metody:
 Metoda jest nastawiona na aktywność i emocje uczniów,
 Wszyscy uczniowie uczestniczą w symulacji,
 Nauka dokonuje się przez zabawę ( udział w grze ),
Wady metody:
 Jest pracochłonna ( wymaga specjalnego przygotowania nauczyciela ),
 Wymaga ustalenia wcześniej i podania uczniom do wiadomości tabeli kryteriów oceny ich pracy.

PORTFOLIO

(Teczka z dokumentami)

Metoda ta polega na gromadzeniu przez uczniów materiałów (dokumentacji) na określony temat w celu:
- rozbudzenia zainteresowania przedmiotem,
- zgłębienia wiedzy na wybrany temat,
- nabycia umiejętności gromadzenia, porządkowania informacji według przyjętego własnego schematu,
- dokonania samooceny i samoanalizy.
W czasie pracy uczniów nad portfolio nauczyciel ma możliwość obserwowania postępów uczniów, ich możliwości intelektualnych, emocjonalnych i sensomotorycznych.
Organizacja pracy uczniów;
1. Ustalenie tematu portfolio dla wszystkich uczniów w klasie.
2. Przeprowadzenie burzy mózgów w celu zainspirowania różnorodnością gromadzonych materiałów będących treścią portfolio.
- wycinki z prasy,
- widokówki,
- notatki z przeczytanych materiałów,
- własne wnioski, przemyślenia, sugestie, uwagi krytyczne,
- wykaz literatury,
- wywiady,
- rysunki,
- wiersze,
- opis faktów prezentowanych w radio, telewizji, taśmach video.
3. Ustalenie terminów spotkań:
- pierwsze spotkanie po 3-4 tygodniach: zaprezentowanie sposobu gromadzenia dokumentacji, wyodrębnienie elementów zbioru, określenie słabych i mocnych stron kolekcji ,
- kolejne spotkanie w odstępie 3-4 tygodni lub na podsumowanie semestru; umożliwienie dyskusji między uczniami na temat gromadzonych materiałów, prezentacji wiedzy i nabytych umiejętności.
4. Nawiązanie kontaktu z rodzicami w celu osiągnięcia pozytywnych efektów pracy dzieci, zrozumienia dla ich wysiłku włożonego w proces uczenia się.
Ocena portfolio może być jedną z cząstkowych w semestrze.

METODA PROJEKTU

Polega na samodzielnym zrealizowaniu przez uczniów zadania, które jest przygotowane i koordynowane przez nauczyciela. Często jest ono realizowane przez grupy uczniów, głównie ze względu na szeroki zakres tematyczny i czynnościowy. Uczniowie zdobywają informacje w szerokim zakresie, przygotowują opracowanie, a potem prezentację zagadnienia.
Prezentacja ma różne formy, może być pisemna, graficzna, może mieć charakter przemówienia, recytacji, inscenizacji, kabaretu, kroniki, wystawy, prezentacji komputerowej.
Uczniowie otrzymują dokładne instrukcje do pracy przygotowane przez nauczyciela. Realizacja projektu jest rozłożona w czasie, może trwać nawet kilka miesięcy.
Metoda ta pozwala skutecznie rozwijać następujące umiejętności uczniów:
 Formułowanie problemu,
 Korzystanie z różnych źródeł informacji,
 Krytyczne ocenianie wiarygodności informacji,
 Przygotowanie i praktykowanie wystąpień publicznych,
 Współpraca z innymi w grupie,
 Ocenianie swojej grupy.

Sposób przeprowadzenia:
1. Określenie z uczniami tematu projektu.
2. Przygotowanie instrukcji do projektu, która zawiera:
- temat projektu i jego cele,
- zadania, jakie mają wykonać uczniowie,
- źródła, które powinni wykorzystać,
- termin konsultacji z nauczycielem,
- termin prezentacji i czas jej trwania.
- sposoby prezentacji,
- kryteria oceny projektu,
3. Realizacja projektu zgodnie z instrukcją.
4. Ocena projektu.
Zalety metody:
 Rozwija samodzielność i aktywność uczniów,
 Rozwija umiejętność organizowania własnej pracy,
 Daje możliwość poznania problemów środowiska.
Wady metody:
 Pracochłonna,
Obciąża ucznia dodatkową pracą w domu.

DRZEWO DECYZYJNE

Metoda ta stanowi graficzne przedstawienie procesu podejmowania decyzji w określonej sprawie. Uczniowie pracują w grupach i wspólnie pokonują kolejne etapy procesu decyzyjnego.
Etapy:
 Zdefiniowanie problemu, który będzie przedmiotem rozważań,
 Określenie celów i wartości, istotnych dla osób podejmujących decyzję.
 Znalezienie różnych możliwości rozwiązań - ich ilość odpowiada liczbie
„gałęzi" drzewa.
 Określenie pozytywnych i negatywnych skutków każdego możliwego rozwiązania.
 Podjęcie ostatecznej decyzji.
Metoda ma charakter uniwersalny i może znaleźć zastosowanie na różnych przedmiotach. Dzięki niej uczniowie ćwiczą następujące umiejętności:
 Wyrażania własnych opinii,
 Doboru argumentów,
 Obrony własnego zdania,
 Słuchania innych,
 Krytycznego myślenia,
 Konstruowania kontrargumentów,
 Przewidywania skutków proponowanych rozwiązań,
 Dokonywania wyboru,
 Grupowego podejmowania decyzji.
Przebieg lekcji:
1. Nauczyciel określa problem, który będzie przedmiotem analizy metodą drzewa decyzyjnego.
2. Uczniowie zostają podzieleni na grupy. Każda grupa otrzymuje duży arkusz papieru z narysowanym schematem drzewa. Nauczyciel udziela instrukcji, jak należy wypełniać schemat oraz określa czas pracy dla grup.
3. Uczniowie w grupach rozpatrują różne możliwości rozwiązania problemu. Wpisują plusy i minusy każdego rozwiązania.
4. Następuje prezentacja efektów pracy poszczególnych grup.
5. Nauczyciel komentuje efekty pracy uczniów.

METODA METAPLANU


Jest to plastyczny zapis dyskusji poprzez utworzenie plakatu.
Sposób przeprowadzenia:
 Przedstawienie problemu (przedmiot dyskusji),
 Podział klasy na grupy 5-6 osobowe,
 Każda grupa otrzymuje:
- 1 arkusz papieru,
- 1 „chmurka" do zapisania tematu,
- 6 kółek i 6 owali do zapisywania odpowiedzi
- 2-3 prostokąty do zapisania wniosków,
- kolorowe flamastry , taśma samoprzylepna.
 Każda grupa zapisuje propozycje rozwiązań wraz z wnioskami w formie plakatu,
 Wybiera lidera grypy,
 Prezentacja pracy grup przez liderów,
 Opracowanie wspólnego wyniku dyskusji.

W metodzie tej do opracowania zadania wykorzystuje się rysunki, obrazy, symbole, zwroty, hasła. Pomaga w uporządkowaniu zagadnień, zrozumieniu zależności i związków między nimi. Pokazuje złożoność i drogę naszego myślenia.
Przebieg:
 -sformułowanie tematu,
 uczniowie pracują indywidualnie lub w grupie,
 wpisywanie przez uczniów pojedynczych skojarzeń na luźnych kartkach,
 porządkowanie kartek w zbiory i podzbiory,
 poszukiwanie zależności pomiędzy zbiorami,
 sporządzenie mapy,
 prezentacja

ŚNIEŻNA KULA


Uczniowie rozwiązują zadany problem w pojedynkę. Następnie uzgadniają swoje stanowiska:
- w dwójkach,
- w czwórkach,
- w ósemkach ……..
Na koniec wypracowują jedno wspólne dla całej klasy stanowisko.
Dyskusja ta daje szansę każdemu uczniowi na wyrażenie swojego zdania na podany temat.
Kształci następujące umiejętności:
- uzgadniania stanowisk,
- negocjowania, formułowania myśli.

METODY AKTYWNEGO OPISU

Polegają  na pełnym zaangażowaniu ucznia w działania rozwijające twórcze myślenie.
1. Opis wyjaśniający - za pomocą rysunku, schematu, wykresu, tabeli uczniowie określają cechy zjawiska, proces powstawania, mechanizm procesu.
Np. narysuj znane ci rodzaje wydm, systemy korzeniowe,
Dorysuj kierunek wiatru, dorysuj łodygę rośliny itd.

2. Technika linii czasu - zjawiska i procesy ukazuje w wymiarze linearnym, pokazuje ich następstwa w czasie.
Np. uczniowie na pasku podzielonym na trzy ery wpisują najważniejsze wydarzenia w dziejach Ziemi.
Na linii czasu zaznaczają lata najważniejszych wydarzeń integrującej się Europy.
Opis uzasadniający - uczniowie wyjaśniają zjawiska, proces, posługując się modelem, obrazem, rysunkiem, danymi statycznymi, podając przy tym szereg logicznie układających się argumentów.

---