COLLEGIUM

STUDIUM REHABILITACJI, PSYCHOLOGII I POLITYKI SPOŁECZNEJ

Dr Dorota Wydro

ZAGADNIENIA KLINICZNE

NIEURAZOWE CHOROBY NARZĄDU RUCHU

Choroba zwyrodnieniowa stawów

1.Definicja
Zwyrodnienieniem stawów określa się zespół chorobowych zmian struktury i funkcji elementów tworzących staw (chrząstki stawowej, warstwy podchrzęstnej kości, płynu stawowego, torebki stawowej, więzadeł i mięśni). Zmiany te polegają na uszkodzeniu chrząstki stawowej, sklerotyzacji (stwardnieniu) kości w warstwie podchrzęstnej, tworzeniu wyrośli kostnych i torbieli podchrzęstnych oraz zaburzeniu funkcji błony maziowej (wewnętrznej warstwy torebki stawowej).
Choroba zwyrodnieniowa stawów jest najczęstszą postacią zaburzeń czynności stawów, rozpoczyna się czasami już w 2 i 3 dekadzie życia. W wieku powyżej 60 lat występuje u około 60% osób, będąc najczęstszą przyczyną bólu stawów. Należy jednak podkreślić, że zwyrodnienie stawów nie jest konsekwencją starzenia - jest to proces chorobowy nie występujący w warunkach prawidłowych.

2. Przyczyny choroby
Dotychczas nie wyjaśniono jednoznacznie przyczyny schorzenia. Badania wykazują, że choroba zwyrodnieniowa stawów jest skutkiem wpływu wielu czynników działających zarówno na sam staw jak i na cały organizm.
W części przypadków proces zwyrodnienia rozwija się wtórnie: na podłożu zmian wrodzonych stawów (wrodzona dysplazja stawów biodrowych), zapalenia stawów (reumatoidalne zapalenie stawów), chorób metabolicznych (dna moczanowa), chorób gruczołów wydzielania wewnętrznego i zaburzeń neurologicznych (mózgowe porażenie dziecięce). Duży odsetek przypadków zwyrodnienia stawu kolanowego ma podłoże urazowe (powtarzające się skręcenia stawu, jednorazowy większy uraz lub wielokrotne małe urazy, złamania wygojone w wadliwym ustawieniu), lub jest wynikiem wadliwego ustawienia osi długich kości udowej i piszczeli względem siebie.


1



W znacznej części przypadków przyczyna choroby zwyrodnieniowej stawów nie została ustalona. Istotną rolę mogą odgrywać tu nieprawidłowości krążenia miejscowego w obrębie stawów. Przypuszcza się również, że przyczyną zwyrodnienia są zmiany w składzie płynu stawowego, który odżywia chrząstkę lub zaburzenia metaboliczne w samej chrząstce. Przyczyn zwyrodnienia upatruje się także w nieprawidłowej pracy mięśni. Cykliczne umiarkowane oddziaływanie mięśni na stawy ma działanie ochronne, podczas gdy dłuższe obciążenie statyczne lub brak obciążenia i ruchu powoduje degenerację stawu. Pod uwagę bierze się wpływ nadmiernego obciążenia stawów w trakcie uprawiania sportu wyczynowego (piłka nożna, biegi, podnoszenie ciężarów) a także ciężkiej pracy fizycznej (górnicy). Wskazując na przyczyny choroby, podkreśla się istotny wpływ nadwagi na rozwój zmian zwyrodnieniowych stawów, w szczególności stawu kolanowego.

3. Objawy choroby

Początek choroby jest dyskretny, pierwszymi objawami mogą być osłabienie kończyny i uczucie zmęczenia. Czasami dolegliwości występują dopiero przy znacznym zaawansowaniu choroby. Ból będący często najwcześniejszym objawem, zwykle nasila się podczas ćwiczeń i wysiłku. W miarę postępu zmniejsza się ruchomość stawów, pojawiają się przykurcze zgięciowe. Stawy stają się bolesne przy dotyku, a w czasie ruchu zauważalne jest trzeszczenie lub „tarcie”. W miarę upływu czasu choroba zazwyczaj postępuje, pojawiają się bóle również w spoczynku (bóle nocne), sprawność chorego ulega coraz to większemu upośledzeniu. Szczególnie charakterystyczne dla choroby zwyrodnieniowej stawów jest ich powiększanie się i zniekształcenie obrysów. Jest ono wywołane rozrostem chrząstki, kości, więzadeł, ścięgien i torebek oraz przewlekłym stanem zapalnym błony maziowej.





Zniekształcenia stawów kolanowych

Rozpoznanie choroby zwyrodnieniowej stawów opiera się głównie na stwierdzeniu opisanych wyżej objawów lub stwierdzeniu charakterystycznych zmian radiologicznych u pacjentów bezobjawowych. Zmiany zwyrodnieniowe stawów manifestują się na zdjęciach rentgenowskich początkowo nieregularnym lub asymetrycznym zwężeniem szpary stawowej (na skutek ścieńczenia chrząstki). Jednocześnie mogą wystąpić podchrzęstne zagęszczenia kości. W miarę postępu choroby na brzegach stawu pojawiają się narastające dziobiaste wyrośla kostne (osteofity). W miejscu zagęszczenia kości w okresie późniejszym, na skutek rozpadu tkanki kostnej, mogą pojawiać się okrągławe torbielowate ubytki (geody). Pojawienie się ubytków w pobliżu powierzchni stawowej świadczy o znacznym zaawansowaniu choroby i może dawać w następstwie złamanie i fragmentację osłabionej powierzchni stawowej, będąc przyczyną całkowitego zniszczenia stawu.
2






Radiogram stawów biodrowych. Zmiany zwyrodnieniowe po stronie prawej (R)



4. Zapobieganie

Procesu zwyrodnieniowego nie da się zatrzymać, można jedynie zmniejszyć szybkość niszczenia stawu. Dlatego najważniejszym postępowaniem jest zapobieganie rozwojowi choroby. Należy przywrócić prawidłowe stosunki anatomiczne i czynnościowe w stawie (korekcja szpotawości i koślawości) oraz leczyć wewnątrzstawowe nieprawidłowości (naprawa zerwanych łąkotek, usuniecie ciał wolnych, rekonstrukcja uszkodzonych więzadeł). Szczególnie ważne jest utrzymanie prawidłowej masy ciała tzn. do wartości 25 kg/m2 wg wskaźnika masy ciała (BMI). Istotne jest osiągnięcie i utrzymanie jak najwyższego poziomu sprawności fizycznej. Ćwiczenia podtrzymują dobry stan chrząstki i zakres ruchów oraz rozwijają ścięgna i mięśnie, które absorbują urazy. Zalecana jest jazda na rowerze zwykłym lub stacjonarnym, pływanie oraz ćwiczenia rozciągające i ćwiczenia postawy. Należy zachować właściwe proporcje między odpoczynkiem (4-5 godzin dziennie) a ćwiczeniami i wysiłkiem. Szczególną uwagę powinno się zwracać na czynności dnia codziennego. Zaleca się noszenie obuwia na elastycznej podeszwie i pokonywanie dalszych odległości z odciążaniem chorej kończyny przy pomocy parasola lub laski. Powinno unikać się miękkich krzeseł oraz podpórek i poduszek pod kolana, siedzieć na prostych krzesłach bez pochylenia oraz spać na równym i twardym podłożu. Wskazane jest kontynuowanie pracy zawodowej (wyjąwszy przypadki, w których niekorzystne warunki pracy są przyczyną choroby|), aktywności fizycznej i intelektualnej.

5. Leczenie

Zwalczanie objawów choroby polega na stosowaniu fizykoterapii: ultradźwięki, ciepłolecznictwo/parafinoterapia (jeżeli nie ma osteoporozy), wodolecznictwo, jonoforeza, magnetoterapia, krioterapia, elektroterapia. Walcząc z bólem i procesami zapalnymi, podaje się niesteroidowe leki przeciwzapalne i leki przeciwbólowe w postaci maści, żelu, tabletek i czopków. Ponadto stosuje się dostawowe wstrzyknięcia leku. W przypadku znacznego zaawansowania choroby i wyczerpaniu innych możliwości leczenia konieczna jest interwencja chirurgiczna. Możliwości leczenia operacyjnego są następujące: operacje korygujące ustawienie kości i powierzchni stawowych (osteotomie), operacje wymieniające powierzchnie stawowe (endoprotezoplastyki), operacje usztywniające staw.
Zabieg operacyjny endoprotezoplastyki stawu polega na wycięciu zniszczonych części stawu i zastąpieniu ich nowymi elementami metalowymi lub plastikowymi. Dzięki wymianie starego, zniszczonego stawu na nowy, sztuczny staw chorzy zostają uwolnieni od dokuczliwego bólu, przywrócona zostaje im sprawność kończyny i znacznie poprawia się jakość dotychczasowego życia.
3







Radiogram stawu biodrowego z wszczepioną endoprotezą.

4

---