COLLEGIUM

STUDIUM REHABILITACJI, PSYCHOLOGII I POLITYKI SPOŁECZNEJ

Dr Dorota Wydro

ZAGADNIENIA KLINICZNE

NIEURAZOWE CHOROBY NARZĄDU RUCHU

Co to jest?

Osteoporoza, czyli zrzeszotnienie kości, to choroba polegająca na patologicznym zaniku tkanki kostnej, postępującym szybciej niż odpowiada to normie w danym wieku (w odróżnieniu od nie powodującego dolegliwości ubytku kości wraz z wiekiem-osteopenia starcza). Chociaż skład kości jest prawidłowy-jest jej zbyt mało. Ubytek masy kostnej powoduje osłabienie wytrzymałości szkieletu, dlatego powstają złamania patologiczne w miejscach, w których choroba osłabia kości najbardziej-w kręgosłupie, szyjce kości udowej, żebrach i kości promieniowej. Masa kostna jest największa w wieku 20-25 lat; z wiekiem stopniowo zmniejsza się, szczególnie u kobiet w początkowym okresie menopauzy oraz po ukończeniu 70 roku życia u obydwu płci.

Przyczyna

Jest nią ujemny bilans wapnia (czyli przewaga utraty nad podażą) w organizmie, który może być spowodowany przez:
- niedostateczną ilość tego pierwiastka w pożywieniu,
- obniżone wchłanianie z przewodu pokarmowego,
- nadmierną utratę z kałem lub moczem.

Podział

I. Osteoporoza samoistna (pierwotna)-przyczyna nie jest znana:
- młodzieńcza,
- pomenopauzalna-TYP I (druga dekada po menopauzie; przypuszcza się że odgrywa w tym przypadku rolę zanik czynności hormonalnej jajników)-złamania kręgosłupa i kości promieniowej,
- inwolucyjna (starcza)-TYP II (po 70 roku życia)-złamania szyjki kości udowej.

II. Osteoporoza wtórna-może być skutkiem:
- nowotworów kości (szpiczak, białaczki),
- niewydolności nerek,
- zaburzeń hormonalnych (nadczynność przytarczyc, zespół Cushinga, nadczynność tarczycy, cukrzyca),
- stosowaniem leków (heparyna, metotreksat, glikokortykoidy, wyciągi tarczycy),
- przewlekłych chorób wątroby,
- długotrwałego unieruchomienia,
- zapaleń (np. reumatoidalne zapalenie stawów).

1

Co wpływa na większe prawdopodobieństwo wystąpienia osteoporozy?
- Choroba wystąpiła wśród krewnych (czynniki genetyczne),
- późne osiągnięcie dojrzałości płciowej,
- przedwczesna menopauza,
- niskie spożycie wapnia (np. dieta wegetariańska),
- konserwowana żywność (szczególnie "fast-food"-wysoka zawartość fosforanów hamuje znacznie wchłanianie wapnia w jelitach),
- używki (alkohol, tytoń, kofeina),
- wiek,
- mała aktywność ruchowa.

Profilaktyka
* U dzieci spożycie wapnia (jonów wapniowych) w codziennej diecie powinna wynosić około jednego grama. Dodatkowo należy pamiętać o preparatach witaminy D i odpowiednio częstym pobycie dziecka na słońcu-skonsultuj z lekarzem rodzinnym lub pediatrą

* U dorosłych podaż dzienna wapnia to 1,5 grama (u kobiet w ciąży zapotrzebowanie jest większe).
Unikaj spożywania nadmiernej ilości fosforanów (konserwanty, "fast-food" jw.); zapytaj lekarza rodzinnego jak regulować zawartość białka w Twojej diecie.
Pamiętaj o aktywności ruchowej (sport, rekreacja); osoby w podeszłym wieku-spacery.

UWAGA! CHOROBA CZĘSTO PRZEBIEGA BEZOBJAWOWO, A JEJ PIERWSZĄ OZNAKĄ SĄ ZŁAMANIA PATOLOGOCZNE

Objawy:
- bóle pleców, pośladków, pachwin;
- obniżenie wzrostu (efekt złamania i zapadnięcia kręgów kręgosłupa)
- okrągłe plecy
- uwypuklenie brzucha
- silne dolegliwości po mnogich złamaniach i odkształceniach kręgów.

UWAGA! CZĘSTO DOCHODZI DO TZW. "BŁĘDNEGO KOŁA BÓLÓW OSTEOPOROTYCZNYCH"
CHOROBA WYWOŁUJE BÓL PODCZAS PORUSZANIA SIĘ, A BRAK RUCHU NASILA OSTEOPOROZĘ

Leczenie
Jest zależne od przyczyny i stopnia zaawansowania choroby. Należy zapobiegać dalszemu ubytkowi masy kostnej i złamaniom patologicznym.

W osteoporozie inwolucyjnej:
- zwiększenie podaży wapnia -spożywanie większej ilości mleka, ryb, twardej wody;
- podawanie preparatów wapniowych-ostrożnie u osób z kamicą nerkową;
- podawanie witaminy D, bifosfonianów i kalcytoniny (zapytaj lekarza);

W osteoporozie pomenopauzalnej:
- jw. + leczenie hormonalne (estrogeny, gestageny) pod kontrolą ginekologa. Istotna jest także korekta zmian hormonalnych po operacjach ginekologicznych.

Dolegliwości bólowe zmniejsza się podawaniem leków (środki przeciwbólowe, kalcytonina).

Należy leczyć dokonane uszkodzenia kośćca i nie zapominać o ćwiczeniach rehabilitacyjnych.
2
PAMIĘTAJ!

W OKRESIE MENOPAUZY U CO CZWARTEJ KOBIETY MOŻNA STWIERDZIĆ ZRZESZOTNIENIE KOŚCI

PO "SIEDEMDZIESIĄTCE" 50% LUDZI MA OSTEOPOROZĘ, A POZOSTALI SĄ NIĄ ZAGROŻENI

DO 50-TEGO ROKU ŻYCIA NALEŻY WYSYCIĆ ORGANIZM TAKĄ ILOŚCIĄ WAPNIA I INNYCH MINERAŁÓW, ABY POWSTAŁ NIEZBĘDNY ZAPAS NA WIEK PODESZŁY

7-15% ZŁAMAŃ SZYJKI KOŚCI UDOWEJ U OSÓB W PODESZŁYM WIEKU KOŃCZY SIĘ ZGONEM (!!!)

ZAWARTOŚĆ WAPNIA W KOŚĆCU SPORTOWCÓW JEST WIĘKSZA NIŻ U LUDZI NIEAKTYWNYCH RUCHOWO

DENSYTOMETRIA kostna - badanie nieinwazyjne pozwalające określić gęstość tkanki kostnej.

OSTEOPOROZA - FAKTY I MITY

1. Osteoporoza dotyka wyłącznie kobiety. TAK czy NIE?

Utrata masy kostnej i degradacja struktury tkanki kostnej - przyczyny osteoporozy -następują u kobiet szybciej niż u mężczyzn. Błędne jednak jest myślenie o osteoporozie jako o chorobie kobiet. Osteoporoza zagraża obecnie 5. milionom kobiet i 4. milionom mężczyzn w Polsce.

2.Osteoporoza jest chorobą nie powodującą zagrożenia życia. TAK czy NIE?

U białych kobiet ryzyko skrócenia życia spowodowane osteoporotycznym złamaniem kości wynosi 30%. Analogiczne ryzyko wywołane rakiem piersi wynosi 9%. Około 20% kobiet i 34% mężczyzn ze złamaniami kości biodra umiera w czasie krótszym niż rok od wystąpienia złamania.

3.Osteoporoza jest w Polsce problemem drugorzędnym. TAK czy NIE?

U kobiet ryzyko złamania kości biodrowej w wyniku osteporozy równe jest sumie ryzyka zachorowania na raka piersi, macicy i jajników.W Polsce odnotowuje się rocznie 12. tysięcy złamań szyjki kości udowej, powstałych w wyniku osteoporozy. Leczenie osteoporozy może stać się wkrótce istotnym problemem ekonomicznym. W USA, gdzie na osteoporozę cierpi ok. 25 milionów osób, na terapię tego schorzenia wydaje się rocznie ok. 15 miliardów dolarów.

3

4.Żywienie dzieci nie ma wpływu na występowanie osteoporozy w wieku dojrzałym. TAK czy NIE?

99% wapnia w organizmie człowieka zmagazynowanych jest w zębach i kościach. Ten "bank wapnia" - tzw. szczytowa masa kostna - tworzy się do ok. 30 roku życia z tym,
że w pierwszej dekadzie życia tworzy się jej 50%, w drugiej - 40%, zaś w trzeciej tylko 10%.Ok. 1 % wapnia krąży we krwi i innych płynach ustrojowych, zapewniając m.in. prawidłową krzepliwość krwi, właściwą pracę mięśni, sprawne funkcjonowanie układu nerwowego i prawidłową gospodarkę hormonalną.Codzienną utratę wapnia, do jakiej dochodzi w wyniku wydalania i wydzielania, rekompensuje wapń przyswajany
z odpowiedniego pożywienia.

Niedobór wapnia we krwi powoduje sięganie do "magazynu", jakim jest układ kostny. Dzieje się tak zwłaszcza w okresie menopauzalnym, gdy zmniejsza się lub zanika działanie hormonów płciowych (zapobiegających nadmiernemu pobieraniu wapnia
z tkanki kostnej i nadmiernemu wydalaniu wapnia) i jednocześnie zmniejsza się zdolność przyswajania wapnia z pożywienia. O wielkości strat związanych z pobieraniem wapnia
z tkanki kostnej decyduje zatem "zasobność banku wapnia". Dieta przeciętnego polskiego jedenastolatka zapewnia obecnie tylko 50-70% zapotrzebowania na wapń.

5. Mleko jest przereklamowane. TAK czy NIE?

1 litr mleka zawiera ok. 1.2 g wapnia, w formie bardzo łatwo przyswajalnej w powiązaniu z obecną w mleku kazeiną. Substancją ułatwiającą przyswajanie wapnia jest też zawarta w mleku laktoza. 1 litr mleka zaspokaja dzienne zapotrzebowanie na wapń. Mleko zawiera ponadto m. in. wysokowartościowe białka, o wiele lepiej przyswajalne niż białka roślinne, łatwo przyswajalne tłuszcze, witaminy: A, B2, D, E i K oraz ważne związki mineralne. Konsumpcja mleka w Polsce w ciągu ostatnich 10 lat zmalała o 20%.

6. Współcześni dietetycy odradzają picie mleka. TAK czy NIE?

Polski Instytut Żywności i Żywienia, w ramach 10 Zasad Zdrowego Żywienia, zaleca osobom dorosłym spożywanie minimum 2 dużych szklanek chudego mleka dziennie, zaś dzieciom i młodzieży - co najmniej 4 szklanek mleka dziennie.

7. Na świecie odchodzi się obecnie od tzw. programów mlecznych, zapewniających dostępność mleka w szkołach. TAK czy NIE?

Programy mleczne realizowane w szkołach mają na świecie 50-letnią tradycję.

W Finlandii, gdzie spożycie mleka na jednego mieszkańca wynosi 150 litrów rocznie, z całkowicie darmowego mleka korzystają wszyscy uczniowie. W Szwecji darmowe mleko przysługuje uczniom w wieku 7-15 lat. Z przebadanych 33 krajów na świecie, dostępu do mleka w szkołach nie mają dzieci w Estonii, Grecji, Hiszpanii, Jemenie, Polsce, Rumunii i Wietnamie.

Program Unii Europejskiej umożliwia uzyskanie dopłat do wysokości 75% szklanki mleka dla jednego ucznia dziennie. Do otrzymania dopłat są uprawnione dzieci uczęszczające do przedszkoli, uczniowie szkół podstawowych i - w zależności od decyzji danego państwa członkowskiego - szkół średnich.
Obecnie trwają prace nad stworzeniem polskiego programu dopłat do mleka, które byłoby dostępne w szkołach. 4

8. Mleko jest dobre dla wszystkich. TAK czy NIE?

Mleko krowie nie powinno być podawane niemowlętom poniżej 6 miesiąca życia,
ze względu na obecność białek odmiennych od występujących w mleku kobiecym. Osoby dorosłe wykazujące nietolerancję laktozy nie powinny spożywać mleka, ale przetworzone produkty mleczne - jak kefir czy jogurt - w których laktoza w procesie produkcyjnym uległa rozłożeniu (patrz niżej).

9. Mleko uczula. TAK czy NIE?

Mleko jest głównym alergenem pokarmowym u niemowląt i małych dzieci z tej prostej przyczyny, iż jest głównym składnikiem ich diety.
Uczulenie na białka mleka krowiego występuje u 1,8-7,5% niemowląt i u 2,2-2,8 dzieci do 4 roku życia.
Większość prawidłowo leczonych dzieci wyrasta z alergii.
Około 30% dorosłych Polaków nie toleruje obecnego w mleku cukru - laktozy. Spowodowane jest to nieobecnością enzymu trawiącego ten cukier - organizm wytwarza ten enzym w dzieciństwie, następnie tę zdolność zatraca. Nietrawienie laktozy uwarunkowane jest zarówno indywidualną dietą w dzieciństwie, jak i kształtującymi się przez tysiąclecia nawykami żywieniowymi obowiązującymi w danej rasie, wpływającymi na przystosowanie układu pokarmowego do trawienia laktozy (np. rasę żółtą charakteryzuje niemal stuprocentowa nietolerancja laktozy)

10. Picie mleka jest wyłącznym środkiem zapobiegania osteoporozie. TAK czy NIE?

Światowe autorytety podkreślają, iż najskuteczniejszą profilaktyką osteoporozy jest budowanie silnych kości w dzieciństwie i okresie dojrzewania. Picie mleka zapewnia dostarczanie organizmowi wapnia niezbędnego najpierw do budowania "rezerwuaru wapnia", następnie zaś - do uzupełniania codziennych deficytów tego pierwiastka. Należy pamiętać, że do właściwej absorpcji wapnia niezbędna jest również witamina D. Autorytety medyczne wymieniają cztery sposoby zapobiegania osteoporozie, dające pożądane rezultaty, jeśli stosowane są łącznie. Są to:
- zrównoważona dieta, bogata w wapń i witaminę D,
- aktywność fizyczna
- ograniczenie do minimum alkoholu, papierosów, kawy i herbaty
- poddawanie się badaniom kontrolnym, umożliwiającym wczesne wykrycie choroby i odpowiednią terapię

WNIOSKI:
- Osteoporoza jest już poważnym problemem społecznym - grozi obecnie
9 milionom dorosłych Polaków.

- Dieta współczesnych polskich dzieci nie zapewnia ilości wapnia niezbędnej do budowy pełnowartościowej tkanki kostnej, co niesie ryzyko zwiększania się zachorowalności na osteoporozę w przyszłości.

- Osteoporozie można zapobiegać m. in. poprzez kształtowanie dobrych nawyków żywieniowych. Modele zachowań żywieniowych, przekazywane głównie przez rodzinę do ok. 10 roku życia dziecka, przekształcają się następnie w trwałe zwyczaje żywieniowe.
5
- Mleko jest najbardziej dostępnym (najtańszym) źródłem łatwo przyswajalnego wapnia. Tylko 8% rodziców jako przyczynę niedostatecznego picia mleka przez dzieci wskazuje cenę.

- Współczesne polskie dzieci nie mają nawyku picia mleka.

- Jedynie minimalny odsetek młodzieży stwierdza, że do picia mleka zachęca reklama w TV i radio. Wykreowanie mody na picie mleka wśród dzieci poprzez skuteczną kampanię reklamową może być jednym z najprostszych - choć
nie powinno być jedynym - sposobów zapobiegania osteoporozie.

W TEJ SFERZE MOŻNA COŚ ZROBIĆ DZISIAJ. DZIĘKI TEMU MOŻNA MIEĆ WPŁYW NA TO, CO ZDARZY SIĘ ZA 30 LAT.

6

---