Gry dydaktyczne (symulacyjne)
Całkiem niedawno powstało pojęcie gier dydaktycznych, które dotyczy gier i zabaw stosowanych w procesie kształcenia. Ta metoda nauczania, określana również jako metoda inscenizacji, wykorzystywana jest w praktyce szkolnej w postaci inscenizacji strukturalnych oraz niestrukturalnych, które różnią się tym, iż w przypadku inscenizacji strukturalnej, uczniowie posiadają opis sytuacji wyjściowej oraz swojej roli, natomiast w przypadku inscenizacji niestrukturalnej - to uczniowie sami tworzą projekt inscenizacji określonego problemu, przy czym inscenizacja ta jest przeprowadzana bez wcześniejszego przygotowania.
Jak twierdzi K. Kruszewski, gry dydaktyczne służą kształtowaniu myślenia twórczego, które umożliwia przebudowywanie starych oraz tworzenie nowych schematów. Występuje w nich zatem myślenie oraz uczenie się takie jak w procesie rozwiązywania problemów, przez co można gry dydaktyczne zaliczyć do grupy problemowych metod kształcenia.
Gry symulacyjne są pewnym naśladowaniem, odwzorowywaniem rzeczywistości, polegającym na odgrywaniu pewnych ról według zasad rządzących nimi w prawdziwym świecie. Zatem można stwierdzić, iż gry symulacyjne stanowią zabawę "na niby", która ma służyć ćwiczeniu najbardziej efektywnych reakcji. Ten rodzaj gier zawiera w sobie cechy zarówno symulacji społecznych jak i gier edukacyjnych.
Po skończeniu gry, uczniowie wychodzą z odgrywanych ról i przystępują do rozmowy na temat powstałych w trakcie inscenizacji sytuacji. Można tutaj wyznaczyć pewnych uczniów do roli obserwatorów, których zadaniem jest udzielenie kolegom informacji zwrotnych. Gry dydaktyczne należy postrzegać jako ćwiczenie określonych zachowań społecznych, którego celem jest skuteczne ich stosowanie w prawdziwych sytuacjach. Ważnym jest, iż zarówno ze "zwycięstwa" jak i z "przegranej" uczniowie mogą się wiele nauczyć.
Najbardziej znane symulacje wykorzystywane są w następujących sytuacjach:
podczas ćwiczeń w wojsku (tzw. gry wojenne)
dla przedstawicieli biznesu, którzy ćwiczą rozmowy z klientami oraz techniki sprzedaży)
podczas treningów pilotów czy kosmonautów
w grach komputerowych
Istotę symulacji stanowi doskonalenie konkretnych umiejętności i uczenie się na własnych błędach, które są popełniane w czasie bezpiecznych ćwiczeń a nie w życiu, co w konsekwencji daje transfer określonej wiedzy, umiejętności oraz sprawności. Podczas tego rodzaju ćwiczeń, błędne zachowania są poddawane korekcie i powtarzane dowolną liczbę razy, a wiadomo, iż trening stanowi podstawę dla osiągania wysokich sprawności w działaniu.
Gra symulacyjna obejmuje następujące fazy:
przedstawienie uczniom niezbędnych informacji dla rozpoczęcia gry
wykorzystanie przez uczniów otrzymanych wiadomości poprzez ich weryfikację i przetworzenie na potrzeby gry
stworzenie nowych wiadomości oraz doświadczeń (prowadzona przez uczniów gra dostarcza im nowych wiadomości sprzyjających powstawaniu kolejnych umiejętności, które z kolei umożliwiają kontynuowanie gry)
wykorzystywanie zdobytych przez uczniów doświadczeń i wiadomości (faz 3 i 4 mogą być powtarzane)
Konstruowanie gry dydaktycznej obejmuje następujące etapy:
określenie pedagogicznych celów gry
określenie użytkowników gry oraz jej przebiegu
zebranie niezbędnych do opracowania gry materiałów (wszelkie gry symulacyjne stanowią modele różnych wydarzeń rozgrywających się w danych realiach)
opracowanie scenariusza gry z uwzględnieniem poszczególnych ról, dopasowania elementów gry, harmonogramu oraz proporcji czasu gry do czasu rzeczywistego
zebranie materiałów wejściowych przeznaczonych dla uczestników gry (mogą to być również wykazy źródeł)
ustalenie reguł oraz instrukcji gry
sprawdzenie, czy poszczególne role i cele gry są zrozumiałe
organizacja wyposażenia technicznego
wykonanie z postronnymi uczestnikami próby gry
ustalenie czasu niezbędnego dla rozegrania gry
opracowanie planu omówienia gry po jej ukończeniu
Gry symulacyjne w odróżnieniu do tradycyjnych lekcji nie powodują powstawania u uczniów aż takiego poziomu lęku, ponieważ rola nauczyciela ogranicza się tutaj do obserwatora, doradcy i pomocnika w przeprowadzeniu lekcji (nie jest on wykładowcą i egzekutorem suchej teorii). Jednak taka rola wychowawcy nie oznacza jednocześnie osłabienia jego autorytetu - jego zadaniem jest kontrola przebiegu symulacji oraz podtrzymywanie bezpiecznej atmosfery wśród jej uczestników (w sferze fizycznej i psychicznej). Z drugiej jednak strony, wychowawca nie może czuć się odpowiedzialnym za utrzymanie absolutnego porządku oraz dostarczenie uczniom pewnych prawd ostatecznych, gdyż powoduje to powstawanie różnych interakcji, przez co prowadzona gra nie będzie odzwierciedlać prawdziwych procesów społecznych, a tym samym - przestanie mieć swoją wartość.
W trakcie prowadzenia gier symulacyjnych panuje atmosfera pozytywnej motywacji oraz możliwość powtórzenia danego fragmentu gry, a nauka w toku zabawy powoduje chęć uczniów do zdobywania nowych wiadomości oraz utrwalenia już tych nabytych. Jest to metoda nauki, która jest stosunkowo łatwa i lekka a jednocześnie bardzo efektywna.
Rola nauczyciela podczas prowadzenia gry symulacyjnej:
zamiast modelować grę według własnych wizji powinien on tylko obserwować i ewentualnie doradzać uczniom
nauczyciel powinien mieć pewną kontrolę nad przebiegiem symulacji podtrzymując przez wszystkie jej fazy trwania pozytywną i bezpieczną atmosferę wśród jej uczestników
najbardziej pożądana u nauczyciela jest postawa obserwatora w razie potrzeby udzielającego rad uczestnikom gry
w trakcie symulacji nauczyciel powinien robić notatki dotyczące przebiegu zabawy, cech jej uczestników oraz całej klasy jako społeczności
ważnym jest, by w miarę szybko rozpocząć ćwiczenie, gdyż już w trakcie jego trwania rozwiewana są ewentualne wątpliwości zgłaszane przez uczniów przed rozpoczęciem zabawy
Należy mieć świadomość, iż jak sama nazwa wskazuje - rolą symulacji jest w miarę dokładne odwzorowanie określonego zdarzenia lub procesu, bez względu na to, czy jest ono rzeczywiste czy fikcyjne, dlatego też należy bardzo dokładnie opracować zasady i scenariusz symulacji oraz nie zezwalać uczniom na wykraczanie poza wyznaczone ramy gry. Istotą całej gry jest to, by uczniowie wykorzystali swoją pomysłowość oraz aktywność dla opracowania najlepszego rozwiązania mieszcząc się w obrębie narzuconych im ograniczeń, bez obchodzenia czy łamania ich.
Najważniejszą fazą symulacji jest jej zakończenie i podsumowanie, gdzie zazwyczaj stosuje się spotkanie wszystkich uczestników dla przedyskutowania ćwiczenia. Taka analiza może się również odbywać w grupach, wtedy prowadzący powinien się spotkać z każdą z grup. Podczas końcowej dyskusji, uczestnicy symulacji, opierając się na własnych doświadczeniach, nabytych w trakcie gry oraz na zachowaniu pozostałych osób, mogą dokonać porównania oraz analizy całego zdarzenia. W trakcie tego spotkania ma miejsce dyskusja z nauczycielem i obserwatorem wydarzeń, analiza odczuć poszczególnych uczniów oraz całego procesu oraz porównanie symulacji do rzeczywistości wraz z rozważeniem stopnia realizacji założonych celów symulacji. Bardzo istotne jest tutaj, by nie poddawać ocenie umiejętności aktorskich uczniów.
Cechy gry symulacyjnej mają dwojaki charakter:
formalny - cechy formalne symulacji są określane przez reguły i abstrakcyjne założenia dotyczące tego, jak mają się zachowywać uczestnicy gry (jednak nie mówią one, jak mają się oni rzeczywiście zachowywać); przebieg symulacji uzależniony jest w dużym stopniu od jej uczestników - ich osobowości, zdolności oraz umiejętności, a więc od nieformalnych cech osobowości
nieformalny - cechy nieformalne stanowią takie czynniki jak: swobodne podejmowanie decyzji dotyczącej działania, świadomość odrębności tego działania oraz napięcie towarzyszące tej decyzji
Uczniom często wydaje się, iż otaczający ich koledzy posiadają niejako gotowe umiejętności, że są bardziej doskonali i zdolni, przez co oni sami są zdeprymowani swoimi brakami. Z tego powodu warto im uświadomić, że dzieci pojmowane przez nich jako "ideały" ciężko pracują na swój wizerunek systematycznie ćwicząc swoje umiejętności. Inną kwestią jest to, iż w naszych realiach szkolnych nie docenia się etapów pośrednich, próbowania i zachęcania przy jednoczesnym przecenianiu krytyki i uwydatniania wszelkich niedostatków. Nauczyciele stosują czarno - biały schemat oceniania uczniów, gdzie ich wiedza lub umiejętności albo są, albo ich nie ma, przy czym traktują oni tak samo wszystkich uczniów dążących do tego samego celu, podczas gdy każdy z nich stanowią pewną indywidualność i potrzebuje swoją ilość czasu oraz własne sposoby i odpowiednie metody dla osiągnięcia danej wiedzy, co umożliwiają właśnie gry symulacyjne.
Gry dydaktyczne wykorzystywane w procesie kształcenia spotykają się z coraz większym zainteresowaniem i uznaniem w szkołach, szczególnie zaś w nauczaniu początkowym. Do ich niewątpliwych zalet należy zaliczyć:
podnoszą efektywność procesu kształcenia
zwiększają trwałość i operatywność zdobytych wiadomości
mają znaczący wpływ na kształtowanie odpowiednich postaw
skuteczniej przygotowują do praktycznej działalności
udoskonalają wykonywane przez uczniów operacje intelektualne poprzez rozwijanie ich spostrzegawczości, wyobraźni i koncentracji uwagi
umożliwiają wykorzystanie w praktyce zdobytych wiadomości oraz umiejętności
są dla uczniów niezwykle atrakcyjną formą nauczania, przez co dostarczają im przyjemnych doświadczeń i budzą w nich pozytywną motywację do nauki
niezwykle aktywizują uczniów do wspólnej i samodzielnej pracy