Metody gier dydaktycznych
Gry dydaktyczne mają duże znaczenie w procesie kształcenia ze względu na rozwijanie u dzieci aktywności, samodzielności, pomysłowości. Metody gier dydaktycznych łączą różne sposoby poznawania rzeczywistości poprzez słuchanie, oglądanie, działanie, przeżywanie. Wszystkie działania pobudzają dziecko do myślenia. Mają one nie tylko wartości dydaktyczne, ale także terapeutyczne i wychowawcze. Uczą poszanowania przyjętych norm, umożliwiają współdziałanie, uczą dyscypliny, sprzyjają uspołecznieniu, przyzwyczajają zarówno do wygrywania jak i do przegrywania. Gry maja duże znaczenie dla rozwoju społecznego dziecka, uczą podporządkowywania się przepisom i normom współżycia.
Udział w grze staje się bodźcem do przezwyciężenia nieśmiałości i niewiary we własne siły. Dążenie do sukcesu w grze uaktywni dziecko; angażuje się emocjonalnie.
Gry i zabawy wywierają dodatni wpływ na rozwój umysłowy dzieci, rozwijają szybkość orientacji, pobudzają pomysłowość, poszerzają i utrwalają wiadomości z różnych dziedzin, wyrabiają pożądane nawyki oraz orientację w otaczającym świecie. Za pomocą gier dydaktycznych ćwiczymy w dziecku spostrzegawczość, myślenie, wolę. Zaznajamiamy je z wielkościami, ciężarem, liczbami, barwami, kształtami; rozwijamy wyobraźnię czasową. Kształcimy umysł dziecka, wdrażamy do logicznego myślenia, rozwijamy pamięć, wyrabiamy umiejętność porównywania, klasyfikowania przedmiotów według cech.
Zabawy i gry dydaktyczne odgrywają ważną rolę w kształtowaniu pojęć oraz utrwalaniu zdobytej wiedzy. Urozmaicone ćwiczenia sprawiają dziecku przyjemność i zadowolenie z faktu wykonywania danych czynności. Zdobywa ono przy tym nowe wiadomości i umiejętności oraz utrwala je.
Gry i zabawy stosowane na lekcjach odznaczają się wieloma walorami dydaktycznymi. Służą lepszemu zapamiętaniu i opanowaniu opracowanego materiału, zmuszają do koncentracji uwagi na wykonywanych zadaniach, są także zachętą do dokładniejszego i pełniejszego opanowania realizowanych treści nauczania.
Zabawa jest, poza pracą i uczeniem się formą działalności ludzkiej, która tym różni się od innych form działania, że praca i nauka służą realizacji celów rzeczywistych, natomiast w zabawie są realizowane cele fikcyjne.
Odmianą działalności zabawowej są gry, które przebiegają według wcześniej ustalonych zasad. W każdej grze możemy dostrzec element współzawodnictwa. Gry spełniają ważną rolę uspołeczniającą dzieci, wdrażają do tworzenia i przestrzegania reguł oraz uczą umiejętności wygrywania i przegrywania.
Zarówno zabawy jak i gry są związane są z określonymi treściami poznawczymi. Jeżeli treści te są określone programem nauczania, to takie gry i zabawy w sposób umowny nazywamy dydaktycznymi.
Według W. Okonia zabawa dydaktyczna to "zabawa według wzoru opracowanego przez dorosłych, prowadząca z reguły do rozwiązania jakiegoś założonego w niej zadania". Gra dydaktyczna, zdaniem W. Okonia, to „odmiana zabawy, polegająca na ścisłym przestrzeganiu ustalonych wcześniej reguł, wymagająca wysiłku myślowego”.
Zabawy i gry dydaktyczne są z sobą ściśle związane. Każda gra jest zabawą, ale nie każda zabawa jest grą. Zabawa jest grą wtedy, gdy spełnia następujące warunki: sprawia osobie uczestniczącej przyjemność, stwarza szansę wygranej oraz ma określone reguły.
Gry i zabawy dydaktyczne mają ogromne znaczenie poznawcze, kształcące i wychowawcze.
Najważniejsza rola zabaw to wzbudzanie w dzieciach entuzjazmu i pozytywnych postaw do wykonywania zadań szkolnych..
Przy pomocy zabaw aktywizują się różne funkcje poznawcze, jak: odbiór i interpretacja danych zmysłowych, procesy myślenia czyli tworzenia jednostek poznawczych w postaci schematów, obrazów umysłowych, symboli i pojęć oraz kształtowanie się operacji logicznych, wyjaśnienia i oceny. Aktywność dziecka w formie zabawy jest bardzo pomocna w rozwijaniu zdolności dostrzegania znaczących elementów obserwowanych faktów i zdarzeń, wskazywaniu różnych zależności i związków przyczynowo - skutkowych. Podczas gier i zabaw dzieci przyswajają sobie różne reguły, zapamiętują je i stosują w odpowiednim momencie. Szczególne znaczenie ma dosłowne zapamiętywanie trudnych i nie lubianych przez dzieci reguł, definicji i określeń. Dzięki zabawie reguły te są przez dzieci lepiej zapamiętywane zgodnie z zasadą, że trwałej zapamiętuje się to, co jest bardziej interesujące i przyjemne.
Gry i zabawy dydaktyczne, ich rola i znaczenie w procesie kształcenia
To jedna z metod nauczania, która pozwala na samodzielne zdobywanie wiedzy przez wychowanka. Organizują one treści kształcenia w modele rzeczywistych zjawisk, sytuacji, w celu zbliżenia procesu poznawczego ucznia do poznania bezpośredniego, dzięki dostarczaniu okazji do manipulowania modelem. Gry dydaktyczne łączą cechy metod oglądowych, słownych i praktycznych. „Metody gier dydaktycznych wywołują myślenie produktywne, dzięki któremu przebudowane są stare i tworzone nowe schematy. Występuje zatem myślenie i uczenie się charakterystyczne dla procesu rozwiązywani problemów, co pozwala zaliczyć gry do problemowych metod nauczania” (K. Kruszewski)
Wspólną cechą wszystkich gier jest obecność pierwiastka zabawy w każdej z nich.
Kupisiewicz dzieli gry dydaktyczne na:
Metody symulacyjne (inscenizacja)
Sytuacyjne
Burzę mózgów
Metody symulacyjne- Mają charakter retrospektywny a jednocześnie autentyczny. To odtwarzanie pewnych sytuacji wymagających rozwiązania - inaczej naśladowanie rzeczywistości; odegranie zestawu ról, zgodnie z ich realizacją w prawdziwym świecie. Jest to duża zabawa „ na niby” służąca do ćwiczenia reakcji. Ten typ gier łączy w sobie właściwości symulacji społecznych i gier edukacyjnych. Gra powinna być postrzegana jako ćwiczenie pewnych zachowań społecznych w celu ich skutecznego stosowania w realnych sytuacjach. Symulacje te najbardziej znane, wykorzystywane są:
Dla ćwiczenia żołnierzy w wojsku ( gry wojenne)
Przedstawicieli biznesu (ćwiczone są rozmowy z klientami, techniki sprzedaży)
Trening pilotów, kosmonautów
Gry komputerowe
Zajęcia szkolne
Odmienność gier symulacyjnych od tradycyjnych lekcji obniża poziom lęku wśród uczniów, nauczyciel jest obserwatorem, doradcą pomocnikiem w analizie lekcji, nie zaś wykładowcą suchych teorii. Kontroluje on przebieg symulacji, jego ważnym zadaniem jest podtrzymywanie bezpiecznej atmosfery wśród uczestników- zarówno w sensie fizycznym jak i psychicznym. Ważne jest aby podczas symulacji nigdy nie dokonywać oceny zdolności aktorskich uczniów. Nauka poprzez zabawę sprawia, że dzieci z radością przystępują do zdobywania nowej a zarazem utrwalenia nabytej wiedzy. Jako powyższych argumentów można przytoczyć wypowiedź jednego z uczniów: „Dla mnie gra jest lekką , niemęczącą metodą nauki. Poprzez udaną zabawę mogę więcej zapamiętać, niż przez wielogodzinną naukę z podręcznika.”
Sytuacyjne- zwana metodą przypadków- sprowadza się do bardzo dokładnego rozpatrzenia jakiegoś przypadku, tak skonstruowanego, że jest on typowy. Polega na wprowadzeniu uczniów w jakąś złożoną sytuację gdzie szuka się jej rozwiązania- gdzie są racje „za” i „przeciw”. Głównym zadaniem uczniów jest zrozumienie sytuacji, podjęcie decyzji w sprawie jej rozwiązania oraz przewidzenia skutków. Metoda ta jest związana ze zwykłymi warunkami mającymi miejsce w klasie, jak np. zdarzenie, gdzie ktoś komuś zabrał lub ukradł ołówek itp. Celem tej metody jest szczegółowe rozpatrzenie określonego zdarzenia, dla większej grupy zdarzeń- uczniowie zapoznają się z sytuacją, która wymaga podjęcia decyzji, z kilku proponowanych rozwiązań wybierają oni jedno najlepsze na podstawie przewidywanych konsekwencji.
Burza mózgów- Zwana inaczej giełdą pomysłów lub metodą odroczonego wartościowania. Umożliwia ona uczniom szybkie zgromadzenie konkurencyjnych lub uzupełniających się hipotez w celu rozwiązania problemu, któremu poświęcona jest dana jednostka metodyczna lub jej fragment. Ta metoda przeznaczona jest do samodzielnego, szybkiego wymyślania przez uczniów zbioru hipotez przy wykorzystaniu myślenia intuicyjnego. Uczniowie mogą zgłaszać wszystkie najbardziej śmiałe rozwiązani, choćby nietypowe, ryzykowne i nierealne w obojętnej formie. Pomysły te nie mogą być oceniane ani komentowane. Autorzy pomysłów nie są motywowani przez nauczyciela.
Gra dydaktyczna to rodzaj metod nauczania należących do grupy metod problemowych (sposób nauczania i uczenia się , którego osnowę stanowi rozwiązywanie przez uczniów zagadnień praktycznych i teoretycznych .. (W. Okoń , 1981) i organizujących treści kształcenia w modele rzeczywistych zjawisk , sytuacji lub procesów w celu zbliżenia procesu poznawczego uczniów do poznania bezpośredniego dzięki dostarczeniu okazji do manipulowania modelem. (K. Kruszewski).
Gra według (W.Okoń,1981) słownika pedagogicznego jest odmianą zabawy, polegającą na respektowaniu ściśle ustalonych reguł, przyzwyczajając do przestrzegania tych reguł.
Gra spełnia ważne funkcje wychowawcze:
Uczy poszanowania przyjętych norm
Umożliwia współdziałanie
Sprzyja uspołecznieniu
Kolejną definicją gry, czyli odmiany zabawy może być działalność wykonywana dla przyjemności, którą sama sprawia; prócz praca której celem jest zmiana otaczającej rzeczywistości i uczenia się , mającego na celu zmianę podmiotu - trzeci podstawowy rodzaj działalności ludzkiej. Zabawa jest główną formą aktywności dzieci. Spośród wielu podziałów zabaw najczęstszy jest podział na zabawy:
tematyczne
konstrukcyjne
dydaktyczne
ruchowe
Do zabaw dydaktycznych zalicza się między innymi :
loteryjki
układanki
rebusy
krzyżówki
gry stolikowe: chińczyk , domino, warcaby
Zabawa ruchowa-(gra ruchowa)-zabawa wymagająca od uczestników częstych zmian miejsca, stosowanie do obowiązujących reguł ,w szczególnym stopniu rozwijająca funkcje motoryczne dzieci i młodzieży, oraz wdrażająca do przestrzegania obowiązujących reguł.
Do zabaw ruchowych zalicza się między innymi:
gry w berka
komórki do wynajęcia
gra w klasy
gra w dwa ognie
Po przedstawieniu definicji i po sklasyfikowaniu zabaw ,chciałabym skupić swoją uwagę na zabawach i grach dla najmłodszych, to znaczy dzieci w wieku przedszkolnym(od 3 do 7 lat).
Zabawy dydaktyczne wieku przedszkolnym (od 3 do 7 lat):
kształtują oraz przyśpieszają rozwój umiejętności porozumiewania się z otoczeniem przez rozszerzanie jeszcze skromnego zasobu słów , którymi dzieci się posługują
ugruntowują pojęcia
utrwalają wiadomości uzyskane drogą własnych doświadczeń w toku zabaw i zajęć
ćwiczą funkcje umysłowe i rozwijają uzdolnienia.
ponadto wywierają one poważny wpływ na zdyscyplinowanie dzieci.
Zabawami dzieci można kierować bezpośrednio i pośrednio , w zależności od tego , w czyim ręku pozostaje kierownictwo zabaw , zmieniają się ich właściwości , oraz wpływ na rozwój i zachowanie się dzieci .
W przedszkolu wyróżniamy :
a) zabawy nie wyuczone, które dzieci podejmują z własnej inicjatywy i kierują ich przebiegiem samorzutnie (tzn. zabawy dowolnie wybrane).
b) Zabawy inicjowane i kierowane przez wychowawców (zabawy i gry dydaktyczne ,oraz zabawy ruchowe ).
c) Fragmenty zabaw dydaktycznych wplecione w przebieg zajęć.
Charakterystyczne cechy zabaw lub gier dla dzieci w różnym wieku:
Czasu trwania zabawy , gry
Liczby uczestników
Tematyki na której opiera się treść gry ,zabawy
Rodzaj i ilość zadań , oraz tempa ich wykonywania
Jakości i ilości obowiązujących w grze ,zabawie prawideł
Stosunków i zależności między dziećmi w toku rozwijającego się przebiegu zabawy
Sposobu wprowadzania i kierowania zabawą przez wychowawczynię.
Czas trwania poszczególnych zabaw dla dzieci 3-letnich wynosi od 3-5 min, jednak już dzieci powyżej 4 do 7 lat, mogą się bawić do 20-25 minut. Liczba uczestników zabawy dla najmłodszych wynosi 3-8 osób. Istnieją gry lub zabawy gdzie ilość dzieci dochodzi do 30 uczestników. Tematyka gier lub zabaw, które utrwalają wiadomości o otoczeniu ograniczona jest w grupie najmłodszej do tego co im najbliższe: dom, przedszkole , ubranie, zabawki , zwierzęta domowe, czynności typu: spanie, jedzenie. Z wiekiem -w grupach starszych zainteresowania szersze. Żądanie wykonania zadań w szybszym tempie jest możliwe w grupach starszych wiekowo. (Zofia Bogdanowicz,1968).
Justyna Brożyna
Magdalena Bajer