Obywatelstwo w prawie wewnętrznym krajów
W prawie wewnętrznym krajów obywatelstwo jest definiowane jako więź prawna łącząca jednostkę z państwem. Z powiązania tego wynikają obopólne prawa i obowiązki określone przez prawo i konstytucję.
W Polsce kwestię obywatelstwa reguluje ustawa o obywatelstwie polskim z 15 lutego 1962 r. (Dz. U. Nr 28, poz. 353, z póżn.zm.).
Obywatelem Unii Europejskiej jest każda osoba posiadająca obywatelstwo któregoś
z państw należących do Unii Europejskiej. Posiadając obywatelstwo UE nie traci się
obywatelstwa swojego ojczystego kraju. Zasady nabywania i utraty obywatelstwa
ustanawiają władze danego państwa. Utrata obywatelstwa kraju członkowskiego
oznacza utratę obywatelstwa UE. Uprawnienia obywatela i zasady, którym musi się podporządkować, zapisane są w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską
(TWE).
Obywatelstwo UE jest więzią akcesoryjną tzn. nie zastępuje obywatelstwa poszczególnych państw członkowskich, lecz je uzupełnia.
Tożsamość europejska to poczucie “bycia Europejczykiem”, odczuwanie związku z Europą.
Na kształtowanie się tożsamości europejskiej mają wpływ takie czynniki jak: rozwój integracji europejskiej, przenikalność granic, a co za tym idzie - wzmacnianie więzi między narodami. Nie ma jednoznacznie określonej istoty tożsamości europejskiej oraz elementów, które ją tworzą.
Tożsamość europejska oznacza całkowitą równość wszystkich mieszkańców Europy.
Zakres praw przysługujących jednostce w związku z obywatelstwem Unii obejmuje:
1) Prawo do swobodnego poruszania się i przebywania na obszarze państw członkowskich (art.18 TWE).
Traktat z Maastricht gwarantuje swobodę przemieszczania się i osiedlania na obszarze państw członkowskich. Prawo to daje wszystkim obywatelom Unii gwarancję swobodnego przekraczania granic państw członkowskich, a także przebywanie bez uprzedniego uzyskania wiz wjazdowych czy też pobytowych oraz osiedlenia się w innym kraju członkowskim w wypadku posiadania koniecznych środków na utrzymanie i ubezpieczenia zdrowotnego. Początkowi uprawnienie to było związane z poszukiwaniem i wykonywaniem pracy lub działalności gospodarczej. Po wydaniu dyrektywy z 28 czerwca 1990 roku zostało ono jednak uogólnione i objęło również pracujących na własny rachunek, osoby nieczynne zawodowo oraz studentów. Ograniczenia w korzystaniu z tej wolności mogą dotyczyć jedynie ochrony bezpieczeństwa publicznego, zdrowia publicznego i porządku publicznego. Tylko w wyjątkowych sytuacjach dopuszczalna jest odmowa udzielania prawa wjazdu lub nakaz opuszczenia terytorium danego państwa.
Najbardziej znaczący postęp w dziedzinie swobody przemieszczania się i zniesienia kontroli na wewnętrznych granicach dokonał się w związku z realizacją Układu z Schengen z 1985 r. i Porozumienia Wykonawczego do niego z 1990 r., które tworzą obszar bez wewnętrznych granic. Jedną z zewnętrznych konsekwencji swobody przemieszczania się i wprowadzenia obszaru bez wewnętrznych granic jest przyjęcie przez państwa członkowskie Unii jednolitej polityki wizowej oraz podpisanie w 1990 r. Konwencji dublińskiej określającej zasady odpowiedzialności państw za badanie wniosku azylowego złożonego na terytorium jednego z państw członkowskich.
2) Czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach do samorządu w państwie członkowskim, w którym zamieszkuje (nawet jeśli jest obywatelem innego państwa
członkowskiego). Obowiązują dla niego takie same warunki jak dla obywateli danego
państwa (art. 19 TWE). Każdy mieszkaniec wybranego państwa członkowskiego,
nawet nie będąc jego obywatelem, ma prawo do udziału w wyborach samorządowych - może wybierać lub zostać wybranym. Np. obywatel Hiszpanii mieszkający we Francji może brać udział w wyborach do francuskich władz lokalnych.
3) Czynne i bierne prawo wyborcze w wyborach posłów do Parlamentu Europejskiego (nawet jeśli jest obywatelem innego państwa członkowskiego).
Obowiązują dla niego takie same warunki jak dla obywateli danego państwa (art. 19 TWE). Prawo to działa na takich samych zasadach jak w przypadku wyborów samorządowych. W czasie wyborów do samorządów i do Parlamentu można kandydować tylko w jednym państwie i tylko w jednym głosowaniu.
Aby uzyskać wpis na listę wyborców, osoby nie będące obywatelami danego państwa członkowskiego UE powinny przedstawić deklarację zawierającą:
1.określenie obywatelstwa,
2.wskazanie adresu w państwie, w którym obywatel mieszka,
3.wskazanie adresu w państwie, w którym głosował podczas poprzednich wyborów,
4.oświadczenie, że obywatel będzie głosował lub kandydował tylko w państwie,
w którym obecnie zamieszkuje (dyrektywa Rady nr 93/109).
Obywatelstwo UE
4) Prawo do ochrony dyplomatycznej i konsularnej wszystkich państw członkowskich (art. 20 TWE)
Obywatelom Unii przyznano także prawo korzystania z opieki dyplomatycznej i konsularnej w sytuacji przebywania na obszarze kraju trzeciego, w którym państwo członkowskie, którego dana osoba jest obywatelem, nie posiada swojego przedstawicielstwa. W takiej sytuacji osoba taka ma prawo do opieki przedstawicielstwa każdego kraju członkowskiego tak jakby była jego obywatelem.
Przedstawicieli rządów państw członkowskich z 19 grudnia 1995 r. o opiece obywateli Unii sprawowanej przez misje dyplomatyczne i konsularne ochrona jest udzielana na żądanie po udowodnieniu nationality państwa członkowskiego (na podstawie paszportu lub dowodu tożsamości lub jakiegokolwiek innego dokumentu dowodzącego nationality). W razie udzielenia ochrony jednostka jest traktowana jako obywatel państwa chroniącego. Ochrona obejmuje następujące przypadki: pomoc w przypadku śmierci, ciężkiego wypadku lub ciężkiej choroby, zatrzymania lub aresztowania, stania się ofiarą przemocy, gdy obywatel Unii Europejskiej znalazł się w potrzebie, w tym pomoc polegającą na umożliwieniu mu powrotu.
5) Prawo petycji do Parlamentu Europejskiego (art. 21 i art. 194 TWE)
Szerzej prawo petycji definiuje przyjęta 7.XII. 2000 roku podczas szczytu w Nicei Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej.której art. 44 mówi, iż każdy obywatel Unii i każda osoba fizyczna lub prawna, mająca miejsce zamieszkania lub statutową siedzibę w Państwie Członkowskim mają prawo petycji do Parlamentu Europejskiego. Warunki prawa petycji do PE określa art. 194 TWE, zgodnie z którym mogą to być wszystkie sprawy objęte zakresem działalności Wspólnoty Europejskiej, które dotyczą bezpośrednio podmiotu występującego z petycją. Petycję można składać w formie pisemnej lub elektronicznej. Formularz złożenia petycji w formie elektronicznej znajduje się na stronach Parlamentu Europejskiego, natomiast petycja składana drogą pocztową musi zawierać imię i nazwisko, miejsce zamieszkania, miejsce zatrudnienia oraz narodowość składającego (lub co najmniej pierwszej podpisanej osoby w wypadku petycji grupowych). Ponadto petycja powinna być podpisana i napisana czytelnie w jednym z języków urzędowych Unii Europejskiej. Po zarejestrowaniu wpłynięcia petycji jest ona przekazywana do Komisji ds. Petycji która sprawdza, czy petycja jest dopuszczalna.
6) Prawo skargi do Europejskiego Rzecznika Praw Obywatelskich (art. 21 i art. 195 TWE)
Skarga może być złożona w formie pisemnej lub elektronicznie. Wymaga się, aby była sporządzona w jednym z języków oficjalnych Unii Europejskiej i zawierała dokładne dane skarżącego, opis przyczyny złożenia skargi i nazwę instytucji skarżonej. Aby złożyć skargę, podmiot skarżący nie musi być dotknięty bezpośrednio niewłaściwym administrowaniem ze strony danej instytucji. Sprawa stanowiąca podmiot skargi nie może być równocześnie rozpatrywana przez sąd, a także od jej zaistnienia nie powinno upłynąć więcej niż 2 lata. Podmiotami uprawnionymi do składania skarg do Rzecznika Praw Obywatelskich UE są; obywatele UE i obywatele państw trzecich mieszkających w państwach członkowskich UE oraz zarejestrowane tam osoby prawne.
7) Prawo nieskrępowanego dostępu do dokumentów Unii Europejskiej (art. 255 TWE)
Każdy obywatel Unii i każda osoba fizyczna lub prawna zamieszkała lub mająca swoją siedzibę w państwie członkowskim ma prawo dostępu do dokumentów Parlamentu Europejskiego, Rady i Komisji (…). Obywatel, który precyzyjnie określił, o jaki dokument chodzi złożył wniosek powinien otrzymać odpowiedź w ciągu 15 dni. W razie odmowy, może on złożyć wniosek potwierdzający z prośbą o ponowne rozpatrzenie sprawy, na który odpowiedź powinien otrzymać również w ciągu 15 dni. W przypadku sytuacji wyjątkowych terminy te mogą być przedłużone do 30 dni, lecz wnioskodawca powinien być o tym poinformowany. Każda z instytucji została również zobowiązana do zapewnienia dostępu publicznego do rejestrów dokumentów, zawierających numery referencyjne, określenie jego przedmiotu oraz krótki opis treści, a także datę rejestracji. Zgodnie z Rozporządzeniem 1049/2001 Parlamentu i Rady Unii Europejskiej instytucje mogą odmówić dostępu do dokumentów, jeżeli jego ujawnienie naruszałby (art. 4):
* interes publiczny w odniesieniu do bezpieczeństwa publicznego, kwestii obronnych i wojskowych, stosunków międzynarodowych, a także polityki finansowej Wspólnoty lub państwa członkowskiego
* prywatność i integralność osoby fizycznej
* interesy handlowe osoby fizycznej lub prywatnej
* postępowanie sądowe lub poradę prawną
* cel kontroli, śledztwa lub audytu.
8) Ubezpieczenia społeczne obywateli (art. 42 TWE)
Art. 42 TWE stawi, że w dziedzinie zabezpieczenia społecznego Rada Unii Europejskiej ma prawo przyjąć środki niezbędne do udostępnienia swobodnego przepływu pracowników, którzy mają na celu ustanowienie systemu umożliwiającego pracownikom migrującym oraz uprawnionym osobom od nich zależnych m.in. małżonek i dzieci pozostające na utrzymaniu, zaliczeniu wszystkich okresów uwzględnianych w prawie poszczególnych państw, w celu nabycia i zachowania prawa do świadczenia oraz naliczania wysokości świadczenia, a także wypłatę świadczeń osobom mającym miejsce zamieszkania na terytoriach państw członkowskich. Prawo wspólnotowe bardzo wyraźnie określa kto ma prawo korzystania z opieki zdrowotnej w innych państwach członkowskich UE, są to: pracownicy najemni i osoby pracujące na własny rachunek oraz członkowie ich rodzin, emeryci i renciści oraz członkowie ich rodzin, studenci i członkowie ich rodzin, turyści, bezrobotni i członkowie ich rodzin. Do tej grup osób należy również zaliczyć; pracowników wysłanych i członków ich rodzin, pracowników przygranicznych i członków ich rodzin, pracowników sezonowych i członków ich rodzin, bezpaństwowców i uchodźców zamieszkałych na terytorium państwa członkowskiego UE oraz członków ich rodzin.
Nie jest to zamknięty katalog uprawnień. Obywatelom przysługuje wiele innych przewidzianych w prawie Wspólnot Europejskich, np.: związanych z zakazem dyskryminacji ze względu na obywatelstwo i płeć, swobodą przepływu pracowników, swobodą świadczenia usług.
Obywatelstwo Unii jest więzią pomiędzy jednostką a Unią, z której nie wynikają wzajemne prawa i obowiązki, tak jak w przypadku jednostki i państwa. Z obywatelstwa Unii wynikają jedynie określone uprawnienia dla jednostki, nie tworzy ona zaś żadnych zobowiązań jednostki wobec Unii. W Traktacie o Unii Europejskiej nie ma żadnych przepisów, które nakładałyby jakieś powinności obywatelskie. Nie jest to więc więź wzajemna, gdyż nie tworzy wzajemnego stosunku zobowiązaniowego.
Obywatelstwo Unii to szczególnego rodzaju status, gdyż jednostkę łączy, z jednej strony związek z określonym państwem, z drugiej zaś szczególny rodzaj więzi z Unią. Z Traktatu Amsterdamskiego wynika wprost, iż: „Obywatelstwo Unii uzupełnia, a nie zastępuje obywatelstwa narodowego”. Według stanowiska Parlamentu Europejskiego obywatelstwo Unii jest uzupełnieniem obywatelstwa krajowego, które zawiera prawa i obowiązki dodatkowe wobec tych, które wynikają z obywatelstwa państwa członkowskiego.
Bibliografia:
E. Dynia - „Integracja europejska”
http://www.sciaga.pl/tekst/35921-36-prawa_obywatela_unii_europejskiej
1