OBYWATELSTWO UNII EUROPEJSKIEJ

Pojęcie „obywatelstwa europejskiego” zostało wprowadzone po raz pierwszy w traktacie z Maastricht w 1992.r.

Traktat ustanawiający

Wspólnotę Europejską

(po zmianach z Amsterdamu)

Artykuł 17 (8)

1. Niniejszym ustanawia się obywatelstwo Unii. Każda osoba posiadająca obywatelstwo Państwa Członkowskiego staje się obywatelem Unii. Obywatelstwo unii uzupełnia, ale nie zastępuje obywatelstwa narodowego.

C. Mik : „Obywatelstwo europejskie jest więc więzią prawną personalną między jednostką (tylko osobą fizyczną) a Unią Europejską. […] Obywatelstwo europejskie nie jest kategorią autonomiczną, lecz jest uzależnione od posiadania nationality państwa – członka Unii Europejskiej. […] Obywatelstwo europejskie jest też więzią prawną zależną. Jej powstanie zależy bowiem od istnienia więzi przynależności prawnej między jednostką a państwem członkowskim. […] Uzależnienie obywatelstwa europejskiego od nationality poszczególnych państw członkowskich jest zupełne. Innymi słowy, zaliczenie jednostki do nationals powoduje automatyczne i bezwarunkowe powstanie więzi obywatelskiej na poziomie europejskim. W ten sposób obywatelstwo Unii opiera się na więzi pozornej. Pozorność tej więzi polega przy tym na tym, że nie jest ważne, czy i jakie warunki dla nabycia obywatelstwa krajowego stawia prawo państwa członkowskiego. Ważne jest tylko samo zaliczenie osoby do nationals tego państwa. Ostatecznie zatem prawo europejskie pojmuje obywatelstwo europejskie jako wzajemną, personalną, akcydentalną, zależną i pozorną więź prawną między osobą fizyczną a Unią Europejską.”

PRAWA WYNIKAJĄCE Z OBYWTELSTAWA UNII

Prawo swobodnego poruszania się i przebywania na obszarze państw członkowskich – art. 18 TWE.

Prawo to obejmuje uprawnienie do wyjazdu z własnego państwa, wjazdu na terytorium wybranego państwa członkowskiego i przebywania w nim tymczasowo lub stale, a także do zmiany miejsca pobytu i zamieszkania w tym kraju. Z tym prawem wiąże się również zasada niedyskryminacji ze względu na przynależność narodową.

Prawo wyborcze (bierne i czynne) w wyborach do Parlamentu Europejskiego i do organów lokalnych (samorządów) państw członkowskich – art. 19 TWE.

Każdy obywatel Unii zamieszkały na terenie państwa członkowskiego, nawet jeśli nie jest obywatelem tego państwa, ma te same prawa wyborcze jak obywatele tego państwa, przy spełnieniu pewnych wymogów, np. minimalnego okresu zamieszkania w kraju, w którym chce skorzystać z prawa wyborczego.

Prawo do ochrony przez władze dyplomatyczne lub konsularne innego państwa członkowskiego na obszarze kraju trzeciego, w którym obywatel przebywa, w przypadku, gdy nie ma przedstawicielstwa dyplomatycznego państwa, którego jest obywatelem – art. 20 TWE.

Prawo to precyzuje decyzja Rady UE nr 533 z 19 grudnia 1995r., która stwierdza, że może to być wyłącznie ochrona konsularna obejmująca pomoc w przypadku śmierci, wypadku lub choroby, pozbawienia wolności, ofiarom przestępstwa, pomoc w powrocie do kraju

Prawo składania petycji do Parlamentu Europejskiego – art. 21 zdanie 1 TWE.

Petycje rozpatruje Komisja do spraw Petycji Parlamentu Europejskiego. Prawo to dotyczy nie tylko obywateli UE, ale również przysługuje każdej osobie fizycznej i prawnej zamieszkującej w państwie członkowskim UE lub mającej tam zarejestrowaną siedzibę. Mogą one być wnoszone indywidualnie lub grupowo. Przedmiot petycji powinien dotyczyć podmiotu składającego petycję osobiście. Mogą one dotyczyć: (1) wniosku o podjęcie określonych nowych rozwiązań legislacyjnych w prawie wspólnotowym lub nowelizację, (2) naruszeń praw podstawowych, (3) naruszeń norm prawa wspólnotowego.

Petycja powinna spełniać wymogi formalne – zgodnie z art. 174 Regulaminu Parlamentu Europejskiego – zawierać nazwisko i imię składającego petycję, jego zawód i obywatelstwo oraz stały adres. Powinna być sporządzona w jednym z języków oficjalnych UE, może być złożona listownie lub za pośrednictwem faksu i poczty elektronicznej. Procedura rozpatrywania petycji odbywa się w dwóch fazach: pierwsza dotyczy badania pod względem dopuszczalności: druga – badanie merytoryczne, np. przesłuchania, wizji lokalnej, prośby do innych instytucji o dostarczenie dokumentów, informacji lub pomocy logistycznej. W efekcie badania Komisji ds. Petycji może sformułować raport lub wniosek o uchwalenie rezolucji przez Parlament Europejski. Tworzy się również rejestr elektroniczny, w którym obywatele mogą udzielać poparcia autorowi petycji w formie podpisu elektronicznego – art. 175.

Prawo zwracania się do Rzecznika Praw Obywatelskich – art. 21 zdanie 2 TWE.

Ombudsman, mianowany przez Parlament Europejski (art. 195), jest niezależnym organem kontrolującym działalność instytucji i organów Wspólnoty. Jego zadaniem jest badanie spraw i skarg obywateli Unii, a także osób fizycznych i prawnych, które mają siedzibę w państwie członkowskim Unii, a dotyczących złego zarządzania w czasie działań instytucji i organów Wspólnoty, za wyjątkiem Trybunału Sprawiedliwości i Sądu Pierwszej Instancji. Rzecznik Praw Obywatelskich co roku przedstawia Parlamentowi Europejskiemu sprawozdanie z wyników swojej działalności.

Skutki złego zarządzania nie muszą dotyczyć bezpośrednio skarżącego. Natomiast skarga musi być wniesiona przed upływem 2 lat od dowiedzenia się o tym fakcie. Procedura rozpatrywania skargi składa się z dwóch etapów – badania dopuszczalności skargi i badania merytorycznego. W toku tego drugiego etapu Rzecznik zwraca się do instytucji objętej skargą o ustosunkowanie się w ciągu trzech miesięcy w formie opinii wstępnej, a następnie przekazuje jej treść skarżącemu, który w ciągu miesiąca ma prawo zgłosić swoje uwagi. Zbiera wszelkie dokumenty w tej sprawie, może przeprowadzić dochodzenie na miejscu, zamówić opinię lub ekspertyzę. W każdym z tych etapów Rzecznik dąży do polubownego załatwienia sprawy. Gdy jest ono bezowocne może przedstawić swoje uwagi krytyczne lub – jeśli sprawa ma duże znaczenie, implikacje ogólne - może sporządzić raport zawierający projekty zaleceń dla instytucji lub organu. Jest on przesyłany zainteresowanej instytucji i obywatelowi. Instytucja ma trzy miesiące na przesłanie szczegółowej opinii wraz z opisem środków podjętych w celu wdrożenia zaleceń. Jeśli opinia ta nie zadawala Rzecznika może on sporządzić raport dla Parlamentu Europejskiego wraz z zaleceniami. Rzecznik może przeprowadzać dochodzenia z własnej inicjatywy.

Prawo dostępu do informacji – art. 21 zdanie 3 TWE.

Prawo to zwiera możliwość zwrócenia się pisemnie do instytucji i organów Wspólnoty, które mają obowiązek udzielenia pisemnej odpowiedzi oraz prawo dostępu do dokumentów instytucji wspólnotowych (art. 255 TWE). Od tego uprawnienia przewidziano wyjątki, ze względu na ochronę interesu publicznego, jednostki i jej prywatności oraz ochronę tajemnic wspólnotowych

Możliwość zgłoszenia skargi do organów sądowych

• do sądów krajowych celem wskazania niezgodności prawa krajowego z prawem wspólnotowym lub poprzez wniesienie przed tym sądem wniosku o zastosowanie orzeczenia wstępnego w trybie art. 234 TWE, tj. wniesienia sprawy do Trybunału Sprawiedliwości o interpretację prawa traktatowego lub ważności i interpretacji prawa wtórnego. Jest również możliwość wniesienia skargi odszkodowawczej.

• do Trybunału Sprawiedliwości o stwierdzenie nieważności aktu wspólnotowego (art. 230 TWE) lub na bezczynność organu (232 TWE)

MOŻLIWOŚĆ ROZWOJU INSTYTUCJI OBYWATELSTWA UNII

Katalog powyższy ma charakter otwarty. Według art. 22 TWE Rada Unii Europejskiej – na wniosek Komisji, po zasięgnięciu opinii Parlamentu Europejskiego - może wydać akt prawny wzmacniający lub uzupełniający katalog praw obywatelskich.