Historia mediów w Polsce wykład prof. nadzw. dr hab. Katrzyna Ignatowicz-Pokorna 12.10.08

W XIX w. prasa przeszła do etapu prasy masowej. W XIX wieku niezwykle ważny dla prasy był problem rozbiorów i wzięte na siebie zobowiązania moralne. Istniał nurt patriotyczny. W XIX wieku kształtowały się systemy prasowe, marki czytelnicze. Po okresie zaborów nastąpił „spadek” siły prasy. Wynikało to z tego, że dziedzictwem po tym okresie był brak prasy ogólnokrajowej. W każdym zaborze sytuacja słowa pisanego była inna, poziom świadomości społecznej i zamożności był niejednolity.

90% prasy z tamtego okresu pochodzi z kongresówki, zaboru rosyjskiego. Głównym, dużym ośrodkiem miejskim i wydawniczym była Warszawa. W Galicji wiodącymi ośrodkami były Kraków i Lwów. Po przyznaniu Galicji autonomii zanikły ograniczenia, ale nie problemy. W zaborze austriackim panowała bieda w obliczu której potrzeby intelektualne, kulturalne schodzą na dalszy plan. Analfabetyzm jako brak stymulatora do rozwoju prasy. Polityka zaboru pruskiego nie była tak straszna i ocenzurowana jak w kongresówce. Nie było ośrodków intelektualnych. W Prusach dopiero po Wiośnie Ludów ruch wydawniczy ożył.

Wiosna Ludów, symboliczne określenie ruchów rewolucyjnych w Europie z lat 1848-1849, skierowanych przeciwko autorytarnej władzy, które spowodowane zostały m.in.: dążeniem do zjednoczenia kraju (Niemcy, Włochy), walką o ustrój republikański (Francja), chęcią wyzwolenia się narodów spod obcego panowania. Na problemy te nałożył się kryzys gospodarczy lat 1846-1848 oraz kilka lat nieurodzaju.

W Galicje redakcjom przyświecały ideały pracy u podstaw. Pracy organicznej, która wyeliminuje braki w edukacji. Rola oświaty.

W zaborze pruskim dominowali pragmatycy.

Pragmatyk (łc. pragmaticus `ktoś aktywnie działający). Osoba prowadząca działania w sposób pragmatyczny, przewidująca wyniki swoich działań. Tam przeważały hasła poprawy standardów życia, gospodarka. Budowa przemysłu, bogacenie się. Ośrodek wydawniczy w drugiej połowie XIX wieku to Poznań. Były też inne duże miasta, posiadający wydawnictwa. W Poznaniu istniała „Gazeta Grudziądzka”. Wydawano 100 tys. egzemplarzy przed I wojną światową. Ruch wydawniczy był ożywiony, jego cechą była lokalność.

Królestwo Polskie, Królestwo Kongresowe, Kongresówka (1815-1918), autonomiczne państwo utworzone decyzją kongresu wiedeńskiego z ziem byłego Księstwa Warszawskiego w 1815 (bez Poznańskiego, Bydgoskiego, Podgórza i okręgu krakowskiego). Połączone unią personalną z Rosją, pierwszym królem Królestwa Polskiego był car Aleksander I.

W zaborze rosyjskim (Kongresówka) przeważały nastroje patriotyczne.

Zmieniło się podejście do dziennikarstwa. Kiedyś imanie się tego było uznawane za chałturę . Na przełomie XIX i XX wieku powstały organizacje zrzeszające dziennikarzy. Ludzie nie wstydzili się już tego.

Okres II Rzeczpospolitej to tworzenie się polskiego systemu prasowego. Okres międzywojenny był czasem intensywnych prac nad nowymi tytułami prasowymi. W 1939 roku istniało 3500 tytułów prasowych.

Czynniki stymulujące rozwój prasy.

• 1921 Konstytucja marcowa- dawała dobre warunki rozwoju prasy. Ułatwiona dystrybucja, zniesienie cenzury, jawność życia politycznego.

• Czynnikiem stymulującym oprócz aspektu prawnego, był system partyjny (wiele ugrupowań). Rywalizacja ugrupowań toczyła się przez wydawnictwa prasowe i tym samym ożywienie na rynku.

Czynniki hamujące.

• Bieda po I wojnie światowej

• Zlepiona z trzech zaborów struktura państwowa

• Niska konsumpcja prasy, wynikająca z dominacji ludności wsi nad mieszkańcami miast. Na wsi problem biedy i analfabetyzmu był nasilony. 64% ludność wsi; 5% inteligencja; 11% mieszczaństwo. Wielu potencjalnych czytelników należało do mniejszości narodowych, które nie zawsze były zainteresowane polską prasą.

Po odzyskaniu niepodległości na początku rynek prasowy oparto na dziennikach, posiadały one dużą wartość informacyjną. Dominowały nad czasopismami. W owym czasie prasa była upolityczniona. Wyraźne ideowe oblicze. Po przeczytaniu określonego tytułu było wiadomo z kim sympatyzuje redakcja. Ugrupowania polityczne wydawały własne tytuły.

Endecja wydawała najwięcej, ponad 20 tytułów. Narodowa Demokracja, ND, endecja, prawicowy i nacjonalistyczny ruch polityczny, którego początki na ziemiach polskich przypadają na ostatnie lata XIX w. Wówczas na skutek rozłamu w Lidze Polskiej powstała Liga Narodowa (1893), z R. Dmowskim, Z. Balickim, J.L. Popławskim i S. Kośmińskim.

Oprócz tytułów wydawanych przez partie istniały też niezależne. Dziennikarze często czuli w obowiązku określenie się. Brak dziennikarskiej bezstronności, obiektywizmu.

W II Rzeczpospolitej funkcjonowanie prasy można podzielić na dwa okresy.

Od 1918-1926 (I pierwszy okres)

Przewrót majowy zapoczątkował kolejny etap

Od 1926-1939 (II drugi okres)

I okres; system wielopartyjny. Ważne było dziennikarstwo informacyjne. Nurt poważnej publicystyki. Prowadzono polemiki z przeciwnikami politycznymi.

„Gazeta Poranna 2 grosze”; tytuł miał na celu podkreślenie taniości.

Gazeta Poranna 2 Grosze - dziennik informacyjny wydawany w Warszawie w latach 1912-1929. Do 1928 r. był to organ Narodowej Demokracji. Gazeta zawierała wówczas treści antysemickie. Prowadziła kampanię przeciw Gabrielowi Narutowiczowi, po tym jak został prezydentem RP. W latach 1925-1928 dziennik połączył się z Gazetą Warszawską i wydawany był jako Gazeta Poranna Warszawska. Od 1928 r. gazeta (powróciwszy do wcześniejszego tytułu) odcięła się od wpływów ND oraz miała charakter prorządowy (rząd Józefa Piłsudskiego). W 1929 r. nastąpiła likwidacja dziennika. Decyzję podjął wydawca i jako przyczynę podał brak stałego poparcia rządu. Gazeta Poranna 2 Grosze do 1914 r. wychodziła w nakładzie 40 tys. egzemplarzy, w latach 1919-1929 jej nakład wahał się pomiędzy 20 a 30 tys. egzemplarzy.

Inne ugrupowanie to Chadecja. Chrześcijańska Demokracja, Chadecja, prawicowa katolicka organizacja polityczna, powstała w Polsce na początku XX w., rozwijała się na terenie wszystkich zaborów. Do Chadeckich tytułów należała „Rzeczpospolita”, „Polonia”.

W czasach międzywojennych - lata 1920-1932 wydawana była gazeta Rzeczpospolita, powiązana z prawicowym Stronnictwem Chrześcijańsko-Narodowym. Wśród jej współwłaścicieli byli Ignacy Paderewski, później Wojciech Korfanty.

Konserwatyści posiadali dobrą prasę. Na przykład „Czas”; „Słowo”.

Czas, dziennik informacyjno-polityczny, organ konserwatystów. Ukazywał się w latach 1848-1934 w Krakowie, a od 1939 w Warszawie.

Słowo, dziennik konserwatywny wydawany w latach 1922-1939 w Wilnie. Współwłaścicielami gazety byli m.in. ziemianie - hrabia M. Broel-Plater i hrabia J. Tyszkiewicz. Redaktor naczelny S. Mackiewicz. Po 1926 poparło J. Piłsudskiego i Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem. Po śmierci J. Piłsudskiego w opozycji do rządów sanacji.

Polskie Stronnictwo Ludowe Piast, partia utworzona w grudniu 1913 na skutek rozłamu w galicyjskim Polskim Stronnictwie Ludowym. Nazwa stronnictwa pochodzi od jego organu prasowego. Program podkreślał konieczność przestrzegania porządku konstytucyjnego w państwie, nienaruszalność własności prywatnej, odwoływał się do zasad chrześcijańskich. Ich tygodnikiem był „Piast”.

Ilustrowany Kurier Codzienny, polskie wydawnictwo i koncern prasowy działające w latach 1910-1939 w Krakowie. Zyskał czytelnika masowego, nie tracąc elitarnego odbiorcy. Był tytułem prasy sensacyjnej „rewolwerowej”.

Założycielem i właścicielem koncernu był Marian Dąbrowski. W okresie dwudziestolecia międzywojennego przedsiębiorstwo było największym polskim koncernem prasowym, a jednorazowy nakład wydawanych przez nie tytułów wynosił ponad 400 000 egzemplarzy.

Historia

Pierwszym dziennikiem koncernu był Ilustrowany Kurier Codzienny, wydawany od 1910 r. IKC do 1939 r. był jedynym tytułem polskim dostępnym w ciągłej sprzedaży w 1827 miejscach w Europie. Koncern miał swoje oddziały w miastach polskich oraz w wielu europejskich stolicach. W czasie I wojny światowej nakład pisma wynosił 125 tys. egzemplarzy. Był pierwszym dziennikiem ogólnopolskim. Miał codziennie około milion czytelników.

Począwszy od 1933 koncern wydawał popołudniówkę Tempo dnia, aktualizującą informacje z porannego wydania IKC.

Koncern, który powstał na bazie Ilustrowanego Kuriera Codziennego rozpoczął swą działalność od wydawania w wys. 60 tys. egzemplarzy eleganckiego tygodnika Światowid. Od 1928 r. na rynku pojawił się nowy tytuł: Na szerokim świecie, adresowany do mieszkańców miast i wsi. W 1931 zaczęto wydawać tygodnik sportowy Raz, dwa, trzy oraz czasopismo o profilu kryminalno-sądowym Tajny detektyw. W 1935 założony został As, reklamowany na rynku prasowym jako wytworny tygodnik z wyższych sfer. Koncern był ponadto właścicielem pism satyrycznych: krakowskiego Wróble na Dachu oraz warszawskiego Expressu Humorystycznego.

W koncernie pracowało ponad 1000 osób. Jego właściciel, który karierę zawodową rozpoczynał od posady nauczyciela gimnazjalnego, słynął z umiejętności dobierania pracowników i dbałości o zróżnicowanie światopoglądowe w zespołach redakcyjnych, zatrudniając i narodowców, i komunistów.

Robotnik, organ prasowy Polskiej Partii Socjalistycznej, wydawany nielegalnie i nieregularnie w Warszawie w latach 1894-1906. Po rozłamie w PPS ukazywał się w latach 1906-1918 pod tym samym tytułem jako organ PPS-Lewicy oraz w latach 1906-1914 jako organ PPS-Frakcji Rewolucyjnej. W okresie międzywojennym oficjalny organ prasowy PPS publikowany do 1939 w Warszawie. Kultowe pismo socjalistów. Pismo komunistyczne to „Czerwony sztandar”.

Dwudziestolecie międzywojenne

W okresie międzywojennym nastąpiło rozwarstwienie prasy.
Koncern Prasa Polska wydawał „lekką” prasę. Czasopisma zwane „czerwonakami”, a nazwa pochodzi o tego, że zostały wprowadzone czerwone winiety. Dzięki temu kurierki odróżniały się wizualnie. Nazwa nie ma nic wspólnego z komunistycznymi skłonnościami.

Prasa sanacji (piłsudczycy) nie była mocna. Było niewiele tytułów. Dzienniki pro-piłsudczykowskie nie należały do znaczących.

Czasopisma

„Bluszcz” pismo dla pań wyemancypowanych, wykształconych. Szczytem marzeń panienki było opublikowanie czegoś do „Bluszcz”. To był nobliwy tytuł.

Inne ważne tytuły

„Wiadomości Literackie”

Po zamachu majowym II okres wydawniczy w dwudziestoleciu międzywojennym. Nastąpiło ożywienie wydawnicze, bo stawało się to opłacalne. Zaostrzano warunki wydawania prasy. Za głoszenie haseł przeciwnych autorytarnej władzy groziły dotkliwe kary, a nawet upadek tytułu.

Wolność słowa może ulec ograniczeniu ze względu na dobro powszechne. Dlatego często dochodziło do ocenzurowania treści przed publikacją, to chroniło przed utratą tytułu.

Wszystko było spowodowane tym, że po przewrocie majowym obóz sanacji umocnił się. Kiedy Piłsudczycy doszli do władzy musieli nadrobić zaległości na rynku wydawniczym. Dominujące, markowe tytuły przejął obóz sanacji. Kto sympatyzował z władzą, mógł czerpać korzyści. Na przykład zawierać intratne interesy.

Podział tytułów prasowych według środowisk, które reprezentowały.

„Gazeta Polska”- oficjalny organ rządu.

„Polska zbrojna”- sanacyjny tytuł.

„Czas” i „Słowo” -tytuł konserwatystów.

Prasa katolicka; ważny sektor rynku prasowego. Ma tradycje z okresu zaborów. W II Rzeczpospolitej p. katolicka to około ¼ rynku. Najmniejszy udział te wydawnictwa miały wśród intelektualistów.

Tytuły; „Kółko Różańcowe św. Zyty”, należał do nurtu dewocyjnego.

„Dziennik Katolicki”; ponadpartyjny, poetycki, antysemicki.

„Przewodnik Katolicki”

„Rycerz Niepokalanej”; ogromny nakład, większość katolickich domów go prenumerowało .

Czasopisma „lekkie” tytuły rozwijały się lepiej w latach 30-stych. Wynikało to ze wzrostu zamożności społeczeństwa, które zaczęło sięgać po rzeczy dalszej potrzeby. Rozbudzenie nawyków czytelniczych. Chętnie wydawano czasopisma, bo nie narażano się na sankcje w przypadku treści niezgodnych z programem władzy.

4

---