Alfred Schutz

Potoczna i naukowa interpretacja ludzkiego działania

(WTS)

„Ani zdrowy rozsądek, ani nauka nie mogą się rozwijać, gdy ograniczają się do rozważania jedynie tego, co dane jest w doświadczeniu.” A.N. Whitehead

Rzecz - to nie tylko zmysłowe przedstawienie konstrukt, obiekt myślowy o skomplikowanej naturze

• Zawiera następstwa czasu

• Konstytuuje się jako obiekt wielu zmysłów

• Zawiera wyobrażenia hipotetyczne

Nauka:

1. Tworzy teorie zgodne z doświadczeniem

2. Wyjaśnia potoczne pojęcia, spójne myślenie

Metoda naukowa - zespół akceptowanych reguł proceduralnych

Dla ludzi ŚWIAT ma sens i strukturę istotności.

• Składa się z bardziej lub mniej określonych obiektów, o określonych cechach, na które możemy oddziaływać - żaden z tych obiektów nie jest wyizolowany.

• ŚWIAT SPOŁECZNY jest ustrukturalizowany w swojej istotności
  chaotyczny (Weber)

KONSTRUKT = zbiory abstrakcji, generalizacji, formalizacji, idealizacji specyficznych dla poszczególnych poziomów organizacji myślenia.

• Składają się na wiedzę o świecie.

• Fakty są wyselekcjonowane z kontekstu przez aktywność umysłu. Nie istnieją nagie fakty.

• Fakty są zawsze zinterpretowane. Posiadają wewnętrzny i zewnętrzny horyzont interpretacyjny.

• Ujmuje się tylko te aspekty, które wydają się ważne.

Każdy człowiek myślący dokonuje konstrukcji w sposób wstępny, są to tzw. definicje sytuacji - wynik preselekcji i preinterpreatcji, w wyniku, której powstają KONSTRUKTY POTOCZNE.

• Te myślowe obiekty (konstrukty) determinują zachowania, definiują cel działań.

• Pomagają określić swoje miejsce w przyrodniczym i społeczno-kulturowym środowisku i poznać je.

• Wzory typowych konstruktów są często zinstytucjonalizowane: stanowią standardy zachowań i są strzeżone przez tradycje i obyczaje, przez specyficzne środki kontroli społecznej, np. takie jak porządek prawny.

KONSTRUKTY DRUGIEGO STOPNIA = konstrukty konstruktów tworzonych na społecznej scenie przez aktorów.

• Konstrukty stosowane przez badacza są niejako nałożone i wynikają z konstruktów potocznych.

• Konstrukty naukowe są tworzone dla zastępowania konstruktów potocznego myślenia.

• Badacz stara się wyjaśnić życie codzienne zgodnie z regułami proceduralnymi swej nauki.

Istnieje zasadnicza różnica między naukami przyrodniczymi a społecznymi. (chociaż istnieją różne szkoły...)

Istotność jest rezultatem selekcjonującej i interpretującej aktywności człowieka.

** Potoczna wiedza jednostki o świecie jest systemem typizujących konstruktów.

• Podstawą wszelkich interpretacji jest zasób uprzednich doświadczeń własnych lub przekazanych w drodze socjalizacji - rola SCHEMATU ODNIESIENIA.

• Uprzednie doświadczenia jawią się jako typowe, przewidują podobne doświadczenia.

• Każdy człowiek, również badacz jest wyposażony w taki schemat skonstruowany z pojedynczych wydarzeń i sytuacji.

Człowiek znajduje się w każdym momencie swego życia w biograficznie zdeterminowanej sytuacji, w fizycznym i społeczno-kulturowym środowisku.

Miejsce jest określone przez fizyczną przestrzeń i zewnętrzny czas, status i rolę w społecznym systemie, zajmuje moralne i ideologiczne stanowisko.

• Definicja sytuacji jest biograficznie zdeterminowana, posiada swoją historię - nawarstwienie wszystkich uprzednich doświadczeń (zasób unikalny).

• Tylko przez odniesienie do własnej osoby pewne typy stosunków z innymi zyskują specyficzny sens.

• Możliwości przyszłych praktycznych lub teoretycznych działań - „cel najbliższy”.

☼ E. Husserl - to, co doświadczane w rzeczywistym spostrzeżeniu obiektu, jest aperceptywnie przenoszone na każdy podobny obiekt, gdy ujmiemy go jako typowy.

(Apercepcja - punkt, na którym ześrodkowuje się uwaga, najsilniej przezywany w świadomości; im dalej od apercepcji, tym mniej światła świadomości)

• Jeżeli rzeczywiste doświadczenie to potwierdzi, to treść typu zostanie poszerzona i typ podzieli się na subtypy. Konkretny obiekt ujawni swe indywidualne cechy, ale jednocześnie będzie posiadał charakter typowy rezultat selekcjonującej działalności umysłu.

** Intersubiektywny charakter potocznej wiedzy.

ŚWIAT KULTURY jest intersubiektywny, społeczny, ponieważ ludzie wzajemnie na siebie wpływają, rozumieją się, mają dla siebie znaczenie. Intersubiektywność ma źródło w uspołecznieniu wiedzy.

• Jest on strukturą sensu - źródło w ludzkim działaniu, naszym i przodków.

• 
  świat natury.

• Ludzie są świadomi historyczności kultury, bo ta przez swe obiekty wskazuje na swe źródła i sens.

• Kultura przejawia się w tradycjach i obyczajach.

Nie można zrozumieć obiektu kulturowego bez odwołania się do ludzkiej aktywności; nie rozumiemy narzędzia bez znajomości celu, znaku, symbolu, znaczenia dla jednostki - postulat subiektywnej interpretacji w naukach społecznych.

Aspekty problemu społecznego charakteru wiedzy:

1. Przekładalność perspektyw lub strukturalne uspołecznienie wiedzy - ten sam obiekt musi znaczyć coś innego dla dwóch różnych osób.

1. Każda osoba jest w innej odległości od obiektu, posiada inne doświadczenia.

2. Sytuacje, cele i systemy istotności są zdeterminowane biograficznie.

Podstawowe idealizacje:

1. Idealizacja wymienialności punktów widzenia - gdyby przyjąć miejsce innej osoby (ta sama odległość do rzeczy) to będzie się czynić to samo co ona, rzecz będzie tak samo typifikowana.

2. Idealizacja zgodności systemów istotności - wybrane obiekty zostały zinterpretowane przez dwie osoby w sposób identyczny; różnice w biograficznych sytuacjach są nieistotne.

Konstrukty typologiczne obiektów myślowych, które zastępują obiekty myślowe prywatnego doświadczenia.

Obie idealizacje konstytuują razem generalna tezę przekładalności perspektyw - ujmowanie obiektów jako wiedzy, którą posiada każdy człowiek.

• Motywy przypisane innemu są tożsame, co do typu z motywami naszymi i innych w podobnych sytuacjach - zgodność z wiedzą podręczną o źródłach społecznych.

WIEDZA - obiektywna i anonimowa

• Oderwana i niezależna od definicji sytuacji, niepowtarzalnych biograficznych warunków oraz rzeczywistych i potencjalnych celów.

• Posiada historię, część społecznego dziedzictwa.

• Wiedza ma wiele stopni jasności, wyraźności, precyzji i swojskości.

Styl życia - to, co powszechnie znane, podzielany system istotności w danej grupie.

• źródło recept manipulowania rzeczami i ludźmi.

• źródło obyczajów i tradycjonalnego zachowania, przekonań.

• Względnie naturalny obraz świata.

2. Społeczne źródła wiedzy lub genetyczne uspołecznienie wiedzy - tylko niewielka cześć naszej wiedzy o świecie ma swe źródło w osobistym doświadczeniu, większość ma społeczne pochodzenie, została przekazana.

• Socjalizacja uczy definiować środowisko, tworzyć konstrukty typologiczne, by były zgodne z systemem istotności - dotyczy to stylów życia, metod poznawania otoczenia, recept użycia typowych środków potrzebnych do osiągnięcia typowych celów.

• Typifikującym medium, które pozwala transmitować wiedzę o społecznym pochodzeniu, jest słownik i składnia potocznego języka.

Język - nazywa rzeczy. Język potoczny może być interpretowany jako skarbnica już gotowych, ukonstytuowanych typów i charakterystyk.

Nazwa = typifikacja i generalizacja odwołująca się do dominującego w danej grupie językowej systemu istotności.

• Rzecz jest na tyle ważna, że operuje własnym terminem.

3. Społeczna dystrybucja wiedzy - wiedza jest w społeczeństwie rozdzielana.

• Zasób wiedzy poszczególnych jednostek różni się, ale istnieje też różnica w patrzeniu na te same fakty.

• Zasób wiedzy podręcznej jednostki jest w każdym momencie jej życia ustrukturyzowany w strefy mające różny stopień jasności, wyraźności i precyzji - źródłem tego ustrukturyzowania jest dominujący system istotności zdeterminowany biograficznie.

Ze „współczesnymi” (partnerami) łączą nas wzajemne oddziaływania i reakcje; na „przodków” nie można oddziaływać, ale można interpretować ich przeszłe działania; „następców” nie można doświadczać, ale można kierować na nich swe działanie.

Z PARTNERAMI łączy nas czas i przestrzeń, a związki można określić jako stosunki bezpośrednie.

• Wspólna przestrzeń zawiera obiekty dla obu stron równie interesujące i istotne.

• Podzielanie czasu zewnętrznego i wewnętrznego powoduje, że można ująć myśli drugiego w ich „żywej teraźniejszości”. Wzajemne podzielanie przewidywania przyszłości, planów, nadziei, lęków - biografie partnerów splatają się.

• Partner jest ujmowany jako niepowtarzalna indywidualność w swej niepowtarzalnej biograficznej sytuacji.

• Zrozumienie innego, możliwość wzajemnej komunikacji wydaje się bezdyskusyjna.

• Mimo, że rozumienie innych ma pewne granice, jest wystarczające dla wielu praktycznych celów.

• Gdy partner jest poza zasięgiem obserwacji jego osobowość może być ujmowana przez włączenie „wyobrażonych hipotetycznych przedstawień sensu” - przez tworzenie konstruktów typowych sposobów zachowania się.

Tworzy się typ idealny osobowości i zachowania nieobecnego partnera oparty na naszym przeszłym doświadczeniu; nawet w przypadku tych aspektów osobowości, które się jeszcze nie ujawniły.

Np. Nie trzeba znać listonosza i typowych dla niego działań, by oczekiwać od niego, że dostarczy nasz list do adresata.

Każdy wytwór czy narzędzie odnosi się do anonimowego człowieka, który je wyprodukował po to, by było używane przez innego anonimowego człowieka dla osiągnięcia typowych celów za pomocą typowych środków.

Wzrost ANONIMOWOŚCI powoduje uszczuplenie bogactwa treści.

• Im bardziej anonimowy jest konstrukt, tym bardziej jest on odległy od niepowtarzalnej indywidualności partnera i tym mniej aspektów jego osobowości i wzorów zachowania daje się typifikować jako istotne dla najbliższego celu.

• Wzrastająca anonimowość konstruktu prowadzi do zastępowania subiektywnych typów osobowych obiektywnymi typami przebiegów działań.

• W przypadku całkowitej anonimowości zakłada się, że jednostki dają się zastępować, a typy przebiegu działań odnoszą się do zachowania „kogokolwiek” działającego w sposób określony przez konstrukt jako typowy.

W konstruktach potocznego myślenia partner pojawia się najwyżej cząstką osobowości. Konsekwencją jest ujęcie siebie samego jako typu - typifikuję siebie samego, zawsze, gdy wchodzę w interakcję z innym.

• W stosunek taki nie włączam się całą osobowością, lecz tylko niektórymi jej warstwami.

• Definiując rolę innego, określam rolę własną.

• Potoczne konstrukty używane dla typifikacji innego i siebie mają głównie społeczne źródła i są społecznie aprobowane.

DZIAŁANIE - ludzie postępowanie, obmyślone przez aktora, oparte na przyjętym projekcie.

• Może być ukryte (np. w umyśle) lub jawne.

• Działaniem jest zarówno wykonanie polecenia jak i uchylenie się od niego.

• Tylko aktor wie, kiedy jego działanie zaczyna się, a kiedy kończy.

Projektowanie polega na antycypowaniu (wyprzedzaniu, przewidywaniu) w wyobraźni przyszłego postępowania. Należy wyobrazić sobie stan rzeczy, które przyszłe działanie spowoduje, zanim będzie można naszkicować pojedyncze kroki przyszłego działania.

• Przenoszenie się w wyobraźni do przeszłości.

• Rekonstrukcja w wyobraźni pojedynczych kroków.

• Zasięg projektu określa jednostkę działania. Partner nie zna projektowania, jedynie fragment działania, który jest mu ujawniony.

Podstawą wszystkich projektów jest wiedza i doświadczenie. Zawiera w sobie szczególną idealizację (Husserl) - założenie, że w podobnych sytuacjach mogę działać w sposób podobny do tego, jak działałem poprzednio, aby spowodować ten sam stan rzeczy.

• Idealizacja polega na stłumieniu cech swoistych jako nieistotnych.

• Wiedza podręczna w momencie projektowania musi różnić się od wiedzy po spełnieniu czynu - doświadczenia zyskane w czasie spełniania projektu zmodyfikowały biograficzną sytuację i powiększyły zasób doświadczeń.

Sens działania jest różny dla:

1. Aktora

2. Partnera interakcji mającego wspólny cel i system istotności

3. Obserwatora nie włączonego w interakcję

CZYN - wynik trwającego procesu, dokonane działanie.

MOTYW - stan rzeczy, cel, który ma być osiągnięty przez działanie.

4. „motyw ażeby” - odnosi się do przyszłości. Głównie ten rodzaj motywów zajmuje aktora.

• Uzyskanie adekwatnej informacji.

• Należy go przeanalizować by zrozumieć znaczenie działania.

1. „motyw ponieważ” - motywy autentyczne, odnoszą się do przeszłości. Wynik wzrastania w odpowiednim środowisku, doświadczeń z dzieciństwa.

• Tylko przez zwrócenie się ku dokonanemu już czynowi aktor może retrospektywnie ująć ten motyw - wtedy aktor już nie działa, obserwuje samego siebie.

INTERAKCJA SPOŁECZNA - opiera się na opisanych już konstruktach, odnoszących się do rozumienia innego i wzoru działania.

• Przewiduje się, że partner zrozumie nasze działania i to skłoni go do reakcji.

• Zrozumienie mojego „motywu ażeby” stanie się „motywem ponieważ” innego. Idealizacja przekładalności motywów.

• Zakłada się, że partner będzie się kierował tymi samymi typami motywów, które w przeszłości kierowały mną i wielu innymi w sytuacjach podobnego typu. Nawet najprostsza interakcja wymaga serii potocznych konstruktów.

• W ujęciu siebie jako typu należy projektować swoje działania a taki sposób, by zachowywać się zgodnie z oczekiwaniami innych - konstrukt wzajemnie splatających się wzorów zachowania - wzajemnie splatające się „motywy ażeby” i „ponieważ”, co do których zakłada się, że są niezmienne.


Im bardziej zinstytucjonalizowany i zestandaryzowany jest wzór zachowania, im bardziej jego typowość jest zgodna z aprobatą społeczną prawa, zasad, przepisów, zwyczajów itp., tym większa jest szansa, że nasze zachowanie, ujęte jako typ, doprowadzi do stanu rzeczy, który był jego celem.

„Subiektywna interpretacja sensu” - w potocznym myśleniu istnieje jedynie szansa zrozumienia działania innego w stopniu wystarczającym dla naszego celu.

Aby zwiększyć tę szansę, trzeba szukać sensu, który to działanie ma dla samego aktora.

• Możliwe jedynie przez odkrycie motywów, które określały przebieg działania.

• Związek z konstrukcją typów osobowych. Typ może być mniej lub bardziej anonimowy - mniej lub bardziej wypełniony treścią. W czasie kontaktu bezpośredniego z partnerem typ będzie wykazywał niski stopień anonimowości i duże bogactwo treści.

☼ Weber - działanie obejmuje wszelkie ludzkie zachowanie, o ile jednostka wiąże z nim subiektywny sens. Działanie jest działaniem społecznym, jeśli bierze pod uwagę zachowania innych, jest na nie zorientowane.

OBSERWATOR
partner interakcji.

• Jego motywy nie splatają się z motywami osoby obserwowanej.

• Nie jest wciągnięty w grę.

• Bezstronność, nie jest uwikłany w nadzieje i leki aktorów.

• Różnice w systemie istotności, w konstruktach, bo jego cel jest inny.

• Tylko jawne fragmenty działań są dostępne jego obserwacji.

• Istnieje tylko szansa, że obserwator będzie zdolny ująć subiektywny sens czynów aktora - ta zwiększa się ze wzrostem stopnia anonimowości i standaryzacji obserwowanego zachowania.

POSTULAT ADEKWATNOŚCI - dążenie do możliwie największej bezstronności.

• Zbliżenie punktu widzenia badacza do punktu widzenia badanych - konstrukty badacza powinny być adekwatne do konstruktów będących dziełem samych badanych.

• Adekwatność osiągnięta poprzez wewnętrzną spójność konstrukcji teoretycznych, zgodność ze wszystkimi doświadczeniami życia codziennego.

• Próba przezwyciężenia wszelkiego subiektywizmu.

5

---