Postęp technologiczny w uprawie buraka cukrowego i obecny stan cukrownictwa w Polsce
Postęp technologiczny, który dokonał się w ostatnim dziesięcioleciu w polskim cukrownictwie i w uprawie buraka cukrowego przedstawię na kilku liczbach:
W 1995 roku pracowało 76 cukrowni, które przerobiły ponad 12 milionów buraka produkując 1 700 000 ton cukru. Było ponad 360 000 plantatorów, którzy uprawiali buraki na obszarze ponad 400 000 ha.
W 2006 roku pracowało 31 cukrowni, które przerobiły ponad 11 milionów buraka cukrowego, produkując również 1 700 000 ton cukru. Plantatorów było 62 000, którzy uprawiali buraki na obszarze 236 000 ha.
Można powiedzieć, że w istotny sposób zbliżyliśmy się do konkurencji w Unii Europejskiej.
Wpływ na sytuację polskich plantatorów buraka unijnej reformy cukru, wprowadzona w lipcu tego roku
Przede wszystkim w ciągu 4 lat obniży się przychód z uprawy buraka cukrowego o ponad 40% a to wiąże się z opłacalnością uprawy. Aby pokryć koszty uprawy plantator będzie musiał wyprodukować minimum 50 ton z 1 ha przy polaryzacji 17%. Istnieje zagrożenie wycofania się z produkcji cukru niektórych producentów cukru i skorzystania z funduszu restrukturyzacji, chociaż wszyscy producenci cukru deklarują pozostanie na polskim rynku.
Istnieje również zagrożenie, że część plantatorów weźmie dopłatę cukrową i zaprzestanie uprawy buraka. Tutaj chciałbym ostrzec plantatorów, że z uprawy buraka „wychodzi się tylko raz” i powrotu do tej uprawy już nie ma.
Stan cukrownictwa w Polsce
Zasady regulacji rynku cukru w Polsce przed integracją z UE
W Polsce, podobnie jak w Unii Europejskiej, regulacja rozmiarów uprawy buraków cukrowych i zasady ich sprzedaży stanowią elementy systemu regulacji rynku cukru. System ten opracowano z myślą o zapewnieniu opłacalności uprawy buraków cukrowych i ich przerobu na cukier. Zasady regulacji rynku cukru, zbliżone do stosowanych w UE, wdrażano w Polsce od 1994 roku. Podstawową zasadą regulacji było ograniczanie (kwotowanie, limitowanie) produkcji cukru - a pośrednio: produkcji buraków cukrowych - do rozmiarów:
kwoty A - równej zapotrzebowaniu rynku wewnętrznego
kwoty B - odpowiadającej ilości, jaka mogła być eksportowana z dopłatami na mocy umowy zawartej między Polską a Światową Organizacją Handlu (WTO).
nadwyżkę ponad kwoty A i B, zwaną cukrem C, trzeba było eksportować bez dopłat, w ściśle określonym terminie.
Równocześnie przed importem taniego cukru do Polski (poza uzgodnionymi kontyngentami) chroniły wysokie stawki celne, zbliżone do stosowanych w Unii Europejskiej.
Ceny i opłacalność produkcji
Ceny skupu buraków A, B i C do 2001 r. pozostawały w Polsce cenami umownymi - negocjowanymi przez organizacje plantatorów z producentami cukru, natomiast od 2002 r. cenom skupu buraków A i B nadano, tak jak w UE, charakter minimalnych cen gwarantowanych. Ich poziom przybliżano stopniowo do istniejącego w UE, a ponadto uzależniono od zawartości cukru w korzeniach. Ceny skupu buraków C pozostały cenami umownymi.
W roku 2003 średnia cena skupu buraków cukrowych wyniosła 12,42 zł/dt i była o 10,8% wyższa niż rok wcześniej. Wzrost ten bardzo korzystnie wyróżniał się na tle wskaźnika inflacji oraz cen skupu innych produktów rolnych.
W roku 2004 minimalne ceny skupu buraków cukrowych A i B były już analogiczne jak w Unii Europejskiej, cena skupu buraków cukrowych w Polsce wyniosła 19,36 zł/dt (dane z września i października) i przekroczyła o ok. 56% poziom z roku 2003.
Opłacalność produkcji buraków cukrowych, mierzona dochodem rolniczym netto, w latach 1996-2001 była ponad dwukrotnie wyższa w porównaniu z pszenicą, a w latach 2002-2003 już ponad trzy i pół-krotnie wyższa.
Handel zagraniczny
Buraki cukrowe nie są przedmiotem handlu zagranicznego Polski. Wyjątkiem są niewielkie ilości, sprowadzanych w postaci bulw dla celów hodowli nasion (np. w 2000 roku - 37 ton z Holandii). Eksport lub import korzeni buraków cukrowych z przeznaczeniem do przerobu na cukier jest utrudniony z uwagi na ścisłe limitowanie produkcji tego surowca oraz jego nietrwałość.
Ogólne zasady regulacji rynku cukru w UE
W Unii Europejskiej rynek cukru jest regulowany od 1968 r., a ogólne zasady regulacji przetrwały do chwili obecnej.
Regulacja rynku cukru w UE, jako element Wspólnej Polityki Rolnej, ma na celu utrzymywanie i stabilizowanie cen buraków cukrowych i cukru na stosunkowo wysokim poziomie, gwarantującym zarówno godziwą dochodowość uprawy buraków cukrowych i opłacalność produkcji cukru, jak i zapewnienie środków finansowych na dopłaty do eksportu cukru, realizowanego zwykle przy bardzo niskich cenach na rynku międzynarodowym.
Kwoty cukru A i B są rozdzielane przez właściwe władze Unii Europejskiej pomiędzy państwa członkowskie. Następnie ministerstwa rolnictwa państw członkowskich rozdzielają kwoty produkcji pomiędzy przedsiębiorstwa (spółki, koncerny) zajmujące się produkcją cukru na terytorium odpowiednich państw. Przedsiębiorstwa te dzielą przyznane kwoty pomiędzy cukrownie, a cukrownie zawierają umowy kontraktacji odpowiednich ilości buraków cukrowych ze swoimi stałymi plantatorami. W tym ostatnim etapie rozdziału kwot uczestniczą tzw. Komisje Mieszane, złożone z przedstawicieli plantatorów i producentów cukru. Plantatorzy zachowują zwyczajowe, historyczne prawo do uprawy i dostawy buraków cukrowych, niezależnie od zmian lokalizacji, struktury lub formy własności cukrowni, spowodowanych np. likwidacją mniejszych fabryk, fuzją przedsiębiorstw, zmianą właściciela spółki itp. Nowy właściciel cukrowni obowiązany jest kontraktować i kupować buraki cukrowe od dotychczasowych plantatorów. W przypadku administracyjnego zmniejszenia kwot produkcji cukru zmniejsza się oczywiście procentowy udział dostaw surowca od poszczególnych plantatorów, wskutek czego niektórzy mogą zrezygnować z uprawy.
Gwarantowane ceny cukru i buraków cukrowych ustala się na okresy pięcioletnie. Na lata 2001/2002 - 2005/2006 dla krajów członkowskich UE z nadwyżką produkcji cukru nad spożyciem ustalono cenę interwencyjną cukru białego w wysokości 631,9 euro/t i cenę podstawową buraków cukrowych 47,67 euro/t, a ponadto:
- cenę minimalną buraków A - 46,72 euro/t, tj. 98% ceny podstawowej,
- cenę minimalną buraków B - 32,42 euro/t, tj. 68% ceny podstawowej, przy zastrzeżeniu, że cena ta może ulec obniżeniu, jeżeli zgromadzone środki finansowe na cele dotowania eksportu cukru z kwoty B okażą się niewystarczające.
Dla krajów o niedoborze cukru w stosunku do spożycia i o mniej korzystnych warunkach do uprawy buraków cukrowych ustala się wyższy poziom ceny interwencyjnej cukru i cen minimalnych buraków cukrowych.
Należy zaznaczyć, że cena interwencyjna cukru w Unii Europejskiej nie ma charakteru urzędowej ceny minimalnej, tj. takiej, poniżej której cukier nie może być wprowadzany na rynek wewnętrzny przez producentów i inne podmioty. Jeżeli jednak rynkowe ceny cukru w którymś z państw członkowskich spadają poniżej ceny interwencyjnej, wówczas może być uruchomiony interwencyjny skup tego produktu, oczywiście po wyczerpaniu innych sposobów przywracania równowagi rynkowej.
Różnica pomiędzy ceną podstawową buraków cukrowych a cenami minimalnymi buraków A i B odzwierciedla pośredni udział plantatorów w pokrywaniu dopłat do eksportu cukru z kwoty B. Dopłaty otrzymują eksporterzy, jako wyrównanie różnicy pomiędzy wysoką ceną interwencyjną cukru na rynku wewnętrznym UE a niskimi cenami tego produktu na rynku światowym. Producenci cukru na cele dotowania tego eksportu wnoszą na specjalny fundusz tzw. opłaty produkcyjne, które składają się z dwóch części:
- opłaty podstawowej - stanowiącej 2% ceny interwencyjnej od każdej tony wyprodukowanego cukru w kwocie A i B,
- opłaty B, dodatkowej - w wysokości 30-37,5% ceny interwencyjnej od każdej tony cukru kwoty B; w sumie zatem opłata od każdej tony cukru kwoty B wynosi 32-39,5% ceny interwencyjnej, przy czym może ona być jeszcze zwiększona, jeżeli zgromadzone opłaty okażą się niewystarczające dla sfinansowania niezbędnych dopłat.
Z funduszu dopłat do eksportu cukru pokrywane są dodatkowo dopłaty dla producentów wyrobów chemicznych, farmaceutycznych i innych wyrobów niespożywczych, którzy do tej produkcji wykorzystali cukier kupiony na rynku wewnętrznym UE.
Cena interwencyjna cukru i ceny skupu buraków cukrowych dotyczą produktów o ściśle określonej, standardowej jakości. Dla buraków cukrowych najważniejszym wyróżnikiem jakości jest zawartość 16% cukru, oznaczana metodą polarymetryczną w miejscu i momencie odbioru. Przy wyższej lub niższej cukrowości stosuje się dopłaty lub potrącenia (opusty) w stosunku do minimalnych cen skupu (tab. 1).
Wskazane na wstępie rozporządzenia (nr 1260/2001 i nr 1261/2001) określają ramowe warunki umów na dostawy buraków cukrowych, zawieranych pomiędzy plantatorami buraków cukrowych a producentami cukru. Umowy te powinny określać zwłaszcza ceny skupu i zasady płatności za buraki w powiązaniu z ich jakością, zasady płatności za transport (zazwyczaj na koszt producenta cukru), sposób regulowania należności plantatorskich w postaci wysłodków lub ekwiwalentu pieniężnego, itp.
Powyższe warunki ramowe mogą być uzupełnione warunkami szczegółowymi i łącznie z nimi mogą stanowić treść porozumienia branżowego:
- zawartego na płaszczyźnie Wspólnoty pomiędzy zjednoczeniem zrzeszeń plantatorów buraków cukrowych z poszczególnych państw członkowskich, a zjednoczeniem zrzeszeń producentów cukru z tych państw,
- zawartego w danym państwie członkowskim pomiędzy zrzeszeniem plantatorów buraków cukrowych a zrzeszeniem producentów cukru.
Porozumienia branżowe mogą też być zawierane w państwach członkowskich pomiędzy spółdzielniami reprezentującymi plantatorów buraków cukrowych lub producentów cukru, a w pewnych warunkach także bezpośrednio pomiędzy producentami a grupami plantatorów.
str. 1