RAEDEN CENTRE

TABELA OCENY ROZWOJU

TABELA OCENY - RAEDEN CENTRE

Nazwisko Data oceny

Adres Oceniający

Psychologia kliniczna Terapia zajęciowa

Data urodzenia Psychologia szkolna Fizjoterapia

Numer jednostki Słuch i widzenie Terapia mowy

Koordynator medyczny

Klucz do kolorów:

1. Ogólne zdolności motoryczne: Złoty

2. Precyzyjne zdolności motoryczne: Różowy

3. Karmienie, ubieranie i toaleta: Zielony

4. Zabawa: Żółty

5. Porozumiewanie się, rozumienie i wyrażanie się: Niebieski

KLUCZ DO SYMBOLI:

(Proszę używać pisaków)

• Zaliczono - wykonano bez pomocy podczas oceniania

Raport rodziców, ale nie zaobserwowano

Nieistotne

• Badano, nie zaliczono

• Badano, wątpliwości - wymagany komentarz

KLUCZ DO KODOWANIA KOLORÓW W KOLUMNACH Z WYNIKAMI OBSERWACJI:

NIEBIESKI: Ośrodek wykonujący ocenę

ZIELONY: Żłobek

CZERWONY: Przedszkole

1. Tabele są zwykle wypełniane pod koniec okresu dokonywania oceny rozwoju.

2. Tabele są zwykle aktualizowane co sześć miesięcy.

3. Każda ocena rozwoju musi być zakończona w odniesieniu do zakresu umiejętności; procedury mają być brane pod uwagę tylko jako wskazówki i powinny być przystosowane dla dzieci ze szczególnymi problemami.

4. Ważne jest włączenie komentarzy personelu w kolumnach przeznaczonych na ten cel.

5. Niektóre pozycje są powtarzane w różnych tabelach, ponieważ ocenie poddawane są różne umiejętności.

6. W niektórych tabelach 24 tygodnie i 6 miesięcy ujęto w poszczególnych etapach rozwoju.

7. Jeżeli dzieci mają trudności z ruchem lub zachowaniem właściwej postawy, należy szukać porady u fizjoterapeutów lub terapeutów zajęciowych.

8. W przypadku dzieci, u których występują problemy z karmieniem, należy szukać porady u logopedów.

OGÓLNE ZDOLNOŚCI MOTORYCZNE

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
4 tygodnie	(1) Podciągnięte do postawy siedzącej; prawie pełne opóźnienie głowy.	Kiedy dziecko leży na plecach, weź je za ręce i delikatnie podciągnij do pozycji siedzącej. Głowa opadnie do tyłu prawie natychmiast.
		(2) trzymane w pozycji siedzącej; może na chwilę trzymać głowę.	Ułóż dziecko w pozycji siedzącej ze wsparciem; głowa może się trzymać przez chwilę, ale potem opadnie na piersi.
		(3) Leży na twarzy; na chwilę podnosi głowę nad łóżeczko.	Kiedy dziecko leży na brzuchu, może na chwilę podnieść głowę.
	6 tygodni	(4) Pociągnięte do pozycji siedzącej, przez chwilę kontroluje głowę.	Kiedy dziecko leży na plecach, delikatnie pociągnij je do pozycji siedzącej. dziecko będzie trzymało głowę przez sekundę lub dwie.
		(5) W zawieszeniu pionowym; trzymane przez chwilę w linii.	Kiedy dziecko leży twarzą w dół, włóż ręce delikatnie pod tułów i podnieś nad łóżeczko. Dziecko będzie trzymało przez chwilę głowę w tej samej płaszczyźnie, co tułów.
		(6) Leży na twarzy; od razu unosi podbródek nad łóżeczko.	Kiedy dziecko leży twarzą w dół, podbródek uniesie się nad łóżeczko na sekundę lub dwie.
	8 tygodni	(7) Trzymane w pozycji siedzącej; plecy okrągłe, głowa wyprostowana przez kilka sekund, ale patrzy do przodu.	Unieść dziecko w pozycji siedzącej ze wsparciem. Dziecko podniesie głowę do góry kilka razy.
		(8) W zawieszeniu pionowym; trzyma głowę stabilnie na linii tułowia.	Kiedy dziecko leży twarzą w dół, podłóż delikatnie ręce pod tułów i podnieść dziecko nad łóżeczko. Dziecko będzie trzymać głowę w tej samej płaszczyźnie co tułów.
	12 tygodni	(9) Trzymane w pozycji siedzącej; plecy wyprostowane, głowa wzniesiona przez sekund, ale patrzy do przodu	Umieść dziecko w pozycji siedzącej; plecy będą mniej okrągłe i dziecko będzie trzymać głowę wyprostowaną, ale nie będzie potrafiło odwracać jej w lewo i prawo.
		(10) Zawieszenie pionowe; głowa trzymana ponad poziomem tułowia.	Kiedy dziecko leży twarzą w dół, weź je delikatnie za tułów i podnieść z łóżeczka. Głowa będzie się dobrze trzymać przez kilka sekund ponad płaszczyzną tułowia.
		(11) Leży na twarzy; utrzymuje się na rękach.	Ułóż dziecko twarzą w dół. Dziecko podniesie górną część klatki piersiowej co najmniej 5cm nad łóżeczko wspierając się na rękach.

OGÓLNE ZDOLNOŚCI MOTORYCZNE

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
16 tygodnie	(12) Podciągnięte do postawy siedzącej; nie ma opóźnienia głowy.	Kiedy dziecko leży na plecach , weź je za ręce i delikatnie pociągnij do pozycji siedzącej. głowa nie opadnie.
		(13) Trzymanie w pozycji siedzącej; cały czas trzyma głowę.	Ułóż dziecko w pozycji siedzącej ze wsparciem. dziecko potrafi kontrolować głowę i obracać ją w lewo i prawo.
	20 tygodni	(14) Podciągnięte do pozycji siedzącej, napina ramiona i zgina ręce.	Kiedy dziecko leży na plecach, delikatnie podciągnij do pozycji siedzącej. Dziecko napina ramiona i zegnie ręce, aby pomóc w ciągnięciu.
		(15) Leży na plecach; podnosi głowę i wyciąga ręce do podniesienia.	Kiedy dziecko leży na plecach, może podnieść głowę i wyciąga ręce do podniesienia, kiedy podejdzie do niego znana osoba dorosła.
		(16) Pełza do przodu ciągnąc tył ciała.	Umieść dziecko twarzą w dół na podłodze. dziecko przesuwa się do przodu dzięki przedniej części tułowia.
	24 tygodni	(17) Przewraca się z brzucha na plecy.	Ułóż dziecko twarzą w dół na łóżeczku. Używając zabawki jako bodźca zachęcać dziecko do odwrócenia się
		(18) Leży na twarzy; wspiera się na wyciągniętych rękach.	Kiedy dziecko leży twarzą w dół, podniesie głowę i klatkę piersiową na wyciągniętych rękach na 15 - 20 sekund.
		(19) Stoi; utrzymuje prawie cały swój ciężar.	Trzymaj dziecko w pozycji siedzącej. Przeniesie większość swojego ciężaru na nogi.
	6 miesięcy	(20) Przewraca się z pleców na brzuch.	Połóż dziecko na plecach na łóżeczku. Używając zabawkę jako bodźca zachęć dziecko do odwrócenia się.
		(21) Leży na twarzy; potrafi utrzymać swój ciężar na jednej wyciągniętej ręce	Ułóż dziecko twarzą w dół na łóżeczku . Dziecko podniesie głowę i klatkę piersiową wysoko ponad łóżeczko, spierając się na jednej wyciągniętej ręce.
		(22) Siedzi z rękami do przodu w celu wsparcia.	Umieść dziecko na łóżeczku w pozycji siedzącej. Utrzyma równowagę, kiedy będzie trzymało ręce do przodu, przed sobą.
		(23) Stoi; utrzymuje w pełni swój ciężar i odbija się.	Wesprzyj dziecko w pozycji stojącej. Będzie w pełni utrzymywać swój ciężar i będzie się bawić odbijając się.

OGÓLNE ZDOLNOŚCI MOTORYCZNE

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
7 miesięcy	(24) Siedzi bez wsparcia z prostymi plecami przez 60 sekund.	Umieść dziecko w pozycji siedzącej. Dziecko będzie siedzieć stabilnie bez wspierania się rękami.
		(25) Występuje reakcja ochronna przed upadkiem w bok.	Kiedy dziecko jest w pozycji siedzącej, popchnij je w jedną stronę, a następnie w drugą. Zaobserwuj, czy wyciąga ręce, aby się zabezpieczyć przed upadkiem.
		(26) Może pełzać do przodu jak płaz.	Umieść dziecko twarzą w dół i obserwuj.
	8 miesięcy	(27) Układa się w pozycji do raczkowania.	Umieść dziecko twarzą w dół na łóżeczku lub na podłodze. Podniesie się na rękach i na kolanach. Może pełzać do przodu.
		(28) Siedzi stabilnie przez 10 minut.	Obserwuj, jak dziecko siedzi podczas zabawy. Potrafi siedzieć maksymalnie 10 minut bez podparcia i z prostymi plecami.
		(29) Potrafi przechylić się do przodu i powrócić do pozycji siedzącej.	Kiedy dziecko siedzi na łóżeczku, użyj zabawki jako bodźca, aby zachęcić dziecko do sięgnięcia po nią. Powinno umieć powrócić do pozycji siedzącej.
		(30) Stoi trzymając się mebli.	Obserwuj dziecko, jak się bawi. Będzie stać trzymając się mebli przez około 5 minut, jeśli zostanie umieszczone w tej pozycji.
	9 miesięcy	(31) Może przesuwać się odpychając się pośladkami.	Zachęć dziecko, aby przesunęło się w kierunku zabawki. Może odpychać się pośladkami.
		(32) Umie usiąść.	Umieść dziecko na podłodze. Obserwuj je i zachęć do tego, aby usiadło.
		(33) Umie stanąć.	Ułóż dziecko na plecach niedaleko od mebli. Dziecko podniesie się do pozycji stojącej.
	10 miesięcy	(34) Raczkuje na czworakach; tułów nad podłogą.	Umieść dziecko twarzą w dół na podłodze. Będzie raczkować do przodu; brzuch uniesiony wysoko nad podłogą.
		(35) Potrafi przechylać się na boki w pozycji siedzącej.	Kiedy dziecko jest w pozycji siedzącej, użyj zabawki, aby zachęcić je do sięgania po nią w obie strony.
		(36) Potrafi stojąc i trzymając się unosić się na przemian po jednej nodze.	Postaw dziecko przy niskim stoliku. Trzymając się, będzie wykonywać ruchy w postaci kroków co najmniej jedną nogą.

OGÓLNE ZDOLNOŚCI MOTORYCZNE

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
11 miesięcy	(37) Siedzi; potrafi się obracać dookoła, aby podnieść jakiś przedmiot.	Kiedy dziecko siedzi, zachęć je do obracania się w obie strony. Potrafi to zrobić bez przewrócenia się.
		(38) Chodzi w bok trzymając się; krąży.	Umieść dziecko w pozycji stojącej przy jakimś meblu. Trzymając się, dziecko będzie chodziło w bok.
		(39) Chodzi trzymając się obiema rękami.	Kiedy dziecko jest w pozycji stojącej, trzymaj go za ręce i prowadź do przodu. Przejdzie kilka kroków z niewielkim wspieraniem się.
	1 rok	(40) Chodzi trzymając się jedną ręką.	Kiedy dziecko jest w pozycji stojącej, trzymaj je za ręce i prowadź do przodu. Przejdzie kilka kroków.
		(41)Leży na twarzy; chodzi na rękach i nogach jak niedźwiedź.	Obserwuj zachowanie dziecka.
	1 rok i 1 miesiąc	(42) Stoi samo przez kilka chwil.	Umieść dziecko w pozycji stojącej bez wsparcia. Powinno umieć stać bez pomocy, zachowując równowagę przez kilka chwil.
		(43) Samo wykonuje kilka kroków.	Umieść dziecko w pozycji stojącej bez wsparcia. zachęć je do zrobienia kroku. Powinno przejść 2 - 3 kroki zanim straci równowagę.
	1 rok i 3 miesiące	(44) Raczkuje po schodach w górę na rękach i kolanach.	Umieść dziecko u podnóża kilku schodów. Dziecko wejdzie po 2 - 3 schodach na rękach i kolanach.
		(45) Wstaje bez użycia rąk.	Umieść dziecko w pozycji siedzącej i zachęć je zabawką do tego, aby wstało i sięgnęło po nią.
		(46) Chodzi bez pomocy.	Zachęć dziecko, aby chodziło podczas zabawy. Będzie chodzić niepewnie, jego kroki będą różnej długości i w różnych kierunkach. Będzie używać rąk do utrzymania równowagi.
		(47)Może chodzić na kolanach.	Umieść dziecko na kolanach. Zachęć je, aby podeszło do zabawki na kolanach.

OGÓLNE ZDOLNOŚCI MOTORYCZNE

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
1 rok i 6 miesięcy	(48) Samo siedzi na krześle.	Umieść krzesło normalnej wielkości obok dziecka i zachęć je, aby na nie weszło. dziecko będzie stało przodem do krzesła, wejdzie na nie, odwróci się i usiądzie.
		(49) Wchodzi po schodach trzymając się jedna ręką.	Podprowadź dziecko do schodów trzymając jedną jego rękę. Powinno wejść na schody trzymane za jedną rękę.
		(50) Raczkuje tyłem ze schodów lub zsuwa się w dół na pośladkach.	Umieść dziecko na górze przy schodach i zachęć je, aby zeszło w dół. Zwykle będzie ono raczkować tyłem ze schodów lub będzie zsuwać się w dół na pośladkach.
		(51) Ciągnie za sobą zabawki podczas chodzenia.	Daj dziecku zabawkę do ciągnięcia za sznurek i zaobserwuj czy, potrafi chodzić ciągnąc za sobą zabawkę.
	1 rok i 9 miesięcy	(52) podnosi przedmioty z podłogi nie upadając przy tym.	Zachęć dziecko, aby zgięło się i podniosło zabawkę z podłogi. Podniesie ją bez utraty równowagi.
		(53) Wchodzi po schodach trzymając się poręczy, kładąc obie nogi na każdym stopniu.	Zaobserwuj, jak dziecko wchodzi po schodach, trzymając się poręczy. dziecko wejdzie po schodach kładąc obie nogi na każdym stopniu.
		(54) Schodzi w dół ze schodów, trzymane za jedną rękę.	Trzymając dziecko za jedną rękę zachęcać je do zejścia ze schodów. Powinno zejść w pozycji wyprostowanej, kładąc obie nogi na każdym stopniu.
		(55) Chodzi do tyłu naśladując kogoś.	Pokaż dziecku, jak się chodzi do tyłu. Będzie w stanie przejść kilka kroków tyłem.
	2 lata	(56) Wchodzi i schodzi ze schodów trzymając się poręczy; kładąc obie nogi na każdym stopniu.	Zachęć dziecko, aby wchodziło i schodziło ze schodów. Będzie w stanie to zrobić w pozycji wyprostowanej, trzymając się poręczy, kładąc obie nogi na każdym stopniu.
		(57) Biega unikając przeszkód.	Obserwuj dziecko podczas zabawy. Potrafi biegać koło zabawek i mebli nie zahaczając o nie.
		(58) Z łatwością wspina się na meble.	Obserwuj dziecko podczas zabawy. Z łatwością potrafi wspinać się na meble (np. krzesła, stoły itp.).
		(59) Pcha rower na trzech kółkach z nogami na ziemi.	Umieść dziecko na rowerze na trzech kółkach. Dziecko będzie się odpychało z nogami na ziemi.

OGÓLNE ZDOLNOŚCI MOTORYCZNE

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
2 lata c.d.	(60) Rzuca rękami małą piłkę nie upadając przy tym.	Daj dziecku do przytrzymania małą piłkę i zachęć je, aby ją rzuciło do ciebie.
		(61)Wchodzi na dużą piłkę próbując ją kopnąć.	Umieść dużą piłkę (średnica 18 - 25 cm) przed nogami dziecka i zachęć, aby ją kopnęło. Obserwuje jak wchodzi na piłkę.
	2 lata i 6 miesięcy	(62) Skacze oboma nogami.	Pokaż dziecku skakanie w miejscu i zachęć je do naśladowania. Potrafi skakać odrywając jednocześnie obie nogi od ziemi.
		(63) Chodzi na palcach.	Pokaż dziecku chodzenie na palcach. Powinno umieć chodzić w linii prostej na palcach.
		(64) Kopie dużą lekką piłkę.	Umieść kulę tuż przed nogami dziecka i obserwuj samo kopanie albo dziecko samo może zatrzymać piłkę, a następnie ją kopnąć.
		(65) Rzucanie dużej piłki z wysokości klatki piersiowej.	Daj dziecku piłkę i zachęć je, aby ją rzuciło.
	3 lata	(66) Wchodzi po schodach trzymając się poręczy, kładąc jedną nogę na każdym stopniu.	Obserwuj, jak dziecko wchodzi i schodzi ze schodów.
		(67) Potrafi wnieść i znieść ze schodów dużą zabawkę.	Poproś dziecko, aby wniosło i zniosło ze schodów dużą zabawkę.
		(68) Zeskakuje z ostatniego stopnia.	Zachęć dziecko, aby zeskoczyło z ostatniego stopnia. Zrobi to skacząc na obie nogi.
		(69) Stoi przez chwile na jednej nodze.	Pokaż dziecku stanie na jednej nodze i poproś je, aby naśladowało cię.
		(70) Jeździ na rowerze z trzema kółkami używając pedałów.	Poproś dziecko, aby odepchnęło się na rowerze. Zrobi to trzymając nogi na pedałach.
		(71) Rzuca rękami dużą piłkę oraz małą piłkę jedną ręką (np. piłką tenisową).	Daj dziecku dużą i małą piłkę. Obserwuj, jak rzuca każdą z nich.
		(72) Łapie dużą piłkę w wyciągnięte ramiona.	Rzuć piłkę do dziecka i powiedz „łap”. Dziecko może wymagać zachęty werbalnej, aby wyciągnęło ramiona.

OGÓLNE ZDOLNOŚCI MOTORYCZNE

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
3 lata i 6 miesięcy	(73) Skacze na jednej nodze.	Pokaż dziecku skakanie i zachęć je do naśladowania. Potrafi przeskoczyć 2 - 3 kroki bez stawiania nóg na ziemi.
		(74) Nabywa umiejętności motoryczne.	Obserwuj dziecko podczas zabawy. Zademonstruje swoje umiejętności w obchodzeniu się z przedmiotami i będzie płynnie zmieniać szybkość poruszania się.
		(75) Stoi na jednej nodze przez 5 sekund.	Zademonstruj stanie na jednej nodze i poproś, aby dziecko cię naśladowało.
		(76) Biega precyzyjnie i kopie piłkę.	Zachęć dziecko, aby biegnąc kopnęło piłkę.
	4 lata	(77) Zgina się w pół, aby podnieść zabawkę.	Zachęć dziecko, aby podniosło zabawkę z podłogi. Zegnie się w pasie, aby podnieść ją nie tracąc przy tym równowagi.
		(78) Schodzi ze schodów, kładąc jedną nogę na stopniu.	Obserwuj dziecko, jak schodzi ze schodów. Potrafi teraz zejść, kładąc jedną nogę na każdym stopniu.
		(79) Zeskakuje z dwóch stopni.	Zachęć dziecko, aby zeskoczyło z dwóch najniższych stopni. Zrobi to skacząc na obie nogi.
		(80) Naśladuje chodzenie na piętach i na palcach.	Narysuj linię na podłodze i pokaż dziecku chodzenie na piętach i na palcach wzdłuż niej. Poproś dziecko, aby naśladowało cię.
		(81) Bardzo dobrze jeździ na rowerze z trzema kółkami, potrafi ostro skręcić.	Obserwuj dziecko na rowerze z trzema kółkami i sprawdź jego stopień pewności, czy potrafi zakręcać i przejechać przez drzwi z przedpokoju.
	4 lata i 6 miesięcy	(82) Skacze na dowolnej nodze.	Poproś dziecko (lub zademonstruj mu) skakanie najpierw na jednej nodze, a potem na drugiej nodze.
		(83) Skacze na przemian oboma nogami.	Obserwuj dziecko podczas aktywnej zabawy lub pokaż mu skakanie na obu nogach na przemian
	5 lat	(84) Naśladuje chodzenie do tyłu na piętach i na palcach.	Narysuj linię na podłodze i pokaż dziecku chodzenie do tyłu na piętach i na palcach wzdłuż niej. Poproś dziecko, aby naśladowało cię.
		(85) Potrafi wbiec na górę po schodach.	Zachęć dziecko, aby wbiegło na górę po schodach.
ponad 5 lat	(86) Skacze do przodu i do tyłu.	Poproś dziecko (albo zademonstruj mu) skakanie na jednej nodze do przodu i do tyłu.

OGÓLNE ZDOLNOŚCI MOTORYCZNE

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
ponad 5 lat c.d.	(87) Skacze na skakance.	Poproś dziecko (albo zademonstruj mu) skakanie na skakance.
		(88) Dotyka palców u nóg na wyprostowanych kolanach.	Poproś dziecko (albo zademonstruj mu) dotykanie palców u nóg, trzymając wyprostowane kolana.

WIDZENIE I PRECYZYJNE ZDOLNOŚCI MOTORYCZNE

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
4 tygodnie	(1) Zaczyna skupiać oczy.	Ruszaj przedmiotami w odległości 16 - 20cm od twarzy dziecka.
		(2) Patrzy na wisząca piłkę w odległości 16 - 20cm od twarzy pod kątem < 45 stopni.	Delikatnie przesuwaj wiszący przedmiot 16 - 20cm od pozycji skrajnej do linii środkowej przed twarzą dziecka.
		(3) Obecny odruch łapania.	Włóż palce w rączkę dziecka.
	8 tygodni	(4) Obronny odruch mrużenia oczu.	Szybko przysuń rękę blisko środkowej części twarzy dziecka.
		(5) Wodzi za wiszącą piłką od skrajnej pozycji do punktu za linią środkową.	Ruszaj przedmiotami od pozycji skrajnej do linii środkowej twarzy.
	12 tygodni	(6) Wodzi za wiszącą piłką pod kątem 180 stopni.	Ruszaj przedmiotami od jednej strony twarzy, przez linię środkową, do drugiej strony twarzy.
		(7) Trzyma razem ręce.	Obserwuj, czy dziecko składa ręce przy twarzy, czy ponad klatką piersiową.
		(8) Świadomie trzyma grzechotkę, kiedy włoży mu się ją do ręki.	Umieść grzechotkę w rękach dziecka i obserwuj zachowanie.
		(9) Znika odruch łapania.	Obserwuj, czy dziecko łapie palec za każdym razem, kiedy wkładany jest do jego ręki.
	16 tygodni	(10) Bawi się grzechotką.	Włóż grzechotkę do ręki dziecka i obserwuj zachowanie.
		(11)Obserwuje ruch własnych rąk.	Obserwuj, czy tak się dzieje.
		(12) Ręce zbliżają się. Bawi się rękami w linii środkowej.	Obserwuj, czy tak się dzieje.
	20 tygodni	(13) Świadomie łapie przedmioty.	Przesuń grzechotkę do rąk dziecka i obserwuj zachowanie.
		(14) Potrafi zmiąć papier.	Daj dziecku chusteczkę higieniczną i obserwuj zachowanie.
	24 tygodnie	(15) Wyciąga ręce, aby złapać małe przedmioty.	Daj dziecku małe przedmioty, np. zabawkę, kostkę o boku o szer. 2,5cm w odległości 15 - 30cm od dziecka.
		(16) Łapie całą ręką.	Obserwuj, jak dziecko łapie przedmioty.
		(17) Upuszcza pierwszą kostkę przy podaniu drugiej.	Umieść kostkę o boku o szer. 2,5cm w jednej ręce i podsuń drugą kostkę w linii środkowej.

WIDZENIE I PRECYZYJNE ZDOLNOŚCI MOTORYCZNE

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
6 miesięcy	(18) Trzyma pierwszą kostkę, kiedy dostaje drugą.	Umieść kostkę o boku o szer. 2,5cm w jednej ręce i podsuń drugą kostkę w linii środkowej.
		(19) Przekłada przedmioty z ręki do ręki.	Obserwuj dziecko podczas zabawy jedną zabawką, np. grzechotką.
		(20) Wszystko wkłada do buzi.	Obserwuj zachowanie dziecka z przedmiotami.
	7 miesięcy	(21) Szuka przedmiotu upuszczonego w polu widzenia.	Upuść przedmiot w polu widzenia dziecka, kiedy dziecko patrzy obserwuj reakcję.
		(22) Świadomie potrząsa dzwonkiem lub grzechotką.	Podaj dziecku grzechotkę lub dzwonek.
	8 miesięcy	(23) Łączy dwie kostki o boku o szer. 2,5cm, jakby robiło porównanie wizualne.	Umieść 2,5cm kostkę w każdej ręce dziecka i obserwuj jego zachowanie.
		(24) Zaczyna łapać kciukiem i palcem wskazującym.	Obserwuj chwytanie grubego sznurka.
	9 miesięcy	(25) Szturcha przedmioty palcem wskazującym.	Połóż kilka chrupek ryżowych na jakiejś powierzchni i obserwuj zachowanie dziecka.
		(26) Zaczyna świadomie wypuszczać przedmioty z ręki.	Włóż przedmioty do obu rąk dziecka i podaj mu trzeci przedmiot.
		(27) Odkrywa ukrytą zabawkę obserwując.	Ukryj zabawkę pod chusteczką, kiedy dziecko patrzy i obserwuj, czy świadomie odkryje przedmiot.
	10 miesięcy	(28) Łapanie przedmiotów typu obcążki.	Połóż chrupki blisko rąk dziecka i obserwuj jego zachowanie.
		(29) Na prośbę włoży przedmiot do rąk proszącego.	Kiedy dziecko trzyma mały przedmiot, np. kostkę o boku o szer. 2,5cm i zachęć je, aby włożyło ci go do ręki. Może nie chcieć puścić.
		(30) Ogląda otoczenie.	Obserwuj zachowanie dziecka, szczególnie jeśli coś nowego pojawi się w jego otoczeniu.
	11 miesięcy	(31) Spontanicznie wkłada przedmioty do czyjejś ręki.	Kiedy dziecko trzyma mały przedmiot, zachęć je, aby umieściło go w twojej ręce. Zwróć uwagę, czy teraz go nie wypuści.
		(32) Daje i zabiera zabawki podczas zabawy.	Kiedy dziecko wypuszcza przedmiot, daj mu go znowu i znowu zachęć je, aby ci go dało.

WIDZENIE I PRECYZYJNE ZDOLNOŚCI MOTORYCZNE

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
11 miesięcy c.d.	(33) Toczy piłkę w kierunku osoby badającej.	osoba badająca jest na przeciwko dziecka i toczy piłkę (średnica ok. 12cm) w jego kierunku. Następnie zachęca dziecko, aby je toczyło z powrotem.
12 miesięcy	(34) Upuszcza i rzuca zabawki świadomie do przodu i patrzy, jak spadają.	Obserwuj dziecko podczas zabawy.
		(35) Naśladując zderza ze sobą dwie kostki o boku o szer. 2,5cm.	Daj dziecku do każdej ręki 2,5cm kostkę, następnie też weź do rąk kostki i zademonstruj zderzanie kostek. Obserwuj zachowanie dziecka.
	15 miesięcy	(36) Buduje wieżę z dwóch 2,5cm kostek po demonstracji.	Zwróć uwagę dziecka. Powiedz: ”patrz na mnie”. Zbuduj wieżę i zostaw model. daj dziecku kostki i powiedz:” zbuduj taką samą wieżę”.
		(37) Chwyta kredki i naśladuje bazgranie.	Umieść kredkę i papier przed dzieckiem w linii środkowej i zademonstruj bazgranie.
		(38) Nieustannie rzuca przedmioty na podłogę, kiedy jego zainteresowanie przerzuca się na inną zabawkę.	Obserwuj zachowanie dziecka podczas zabawy, kiedy się rusza.
	18 miesięcy	(39) Buduje wieżę z trzech 2,5cm kostek po demonstracji.	Zwróć uwagę dziecka. Powiedz: ”patrz na mnie”. Zbuduj wieżę i zostaw model. daj dziecku kostki i powiedz:” zbuduj taką samą wieżę”
		(40) Przewraca po kilka kartek książki.	Daj dziecku odpowiednią książeczkę z obrazkami, np. Bruno i obserwuj jego spontaniczne zachowanie.
		(41) Spontanicznie rysuje.	Umieść kredkę lub pisak i papier przed dzieckiem w linii środkowej i obserwuj spontaniczne zachowanie.
	21 miesięcy	(42)Buduje wieżę z pięciu 2,5cm kostek po demonstracji.	Zwróć uwagę dziecka. Powiedz: „patrz na mnie”. Zbuduj wieżę i zostaw model.
		(43) Może wykazywać preferencje dot. prawo- lub leworęczności.	Umieść przed dzieckiem pisak i papier co najmniej 6 razy i obserwuj preferencje dotyczące prawo- lub leworęczności (również obserwuj te preferencje w innych sytuacjach, np. podczas karmienia).
2 lata	(44) Na prośbę buduje wieżę z sześciu 2,5cm kostek.	Umieść 10 2,5cm kostek przed dzieckiem i poproś, żeby zbudowało wieże.

WIDZENIE I PRECYZYJNE ZDOLNOŚCI MOTORYCZNE

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
2 lata c.d.	(45) Przewraca pojedyncze strony książki.	daj dziecku odpowiednia książeczkę z obrazkami, np. Bruno i obserwuj jego spontaniczne zachowanie.
		(46) Naśladuje pionowe kreski.	Narysuj kilka kresek pionowych i zostaw ten przykład dziecku. Daj mu pisak i powiedz: „teraz twoja kolej”.
		(47) Potrafi wstawiać okręgi i kwadraty metodą prób i błędów.	Użyj pudełka do wkładania z dwoma kształtami w pokrywce.
		(48) (a) odkręca pokrywkę; (b) Świadomie kręci uchwytem.	Daj dziecku potrzebne materiały, np. cukierka w słoiku i okazję, żeby mogło otworzyć drzwi.
	2 lata i 6 miesięcy	(49) Na prośbę buduje wieżę z ośmiu 2,5cm kostek.	Umieść 10 2,5cm kostek przed dzieckiem i poproś, żeby zbudowało wieżę.
		(50) Ustawia trzy 2,5cm kostki w pociąg.	Ustawia trzy klocki w jednej linii i zachęć dziecko, aby zrobiło to samo. Zostaw model.
		(51) Naśladuje rysowanie okręgów.	Kiedy dziecko patrzy, narysuj krąg, a następnie daj mu pisak i poproś, żeby zrobiło to samo. Ponów próbę, jeśli będzie to konieczne.
		(52) Naśladuje rysowanie poziomych kresek.	Kiedy dziecko patrzy, narysuj poziomą kreskę. Daj dziecku ołówek i powiedz: „narysuj taką samą linię”. Ponów próbę, jeśli będzie to konieczne.
	3 lata	(53) Naśladuje rysowanie krzyżyków.	Kiedy dziecko patrzy, rysuj krzyżyk i poproś, aby rysowało taki sam. Ponów próbę, jeśli będzie to konieczne.
		(54) Kopiuje okrąg.	Pokaż dziecku poprzednio narysowany okrąg i poproś je, aby go skopiowało. Nie powinno widzieć procesu rysowania okręgu. Okręg powinien być zamknięty.
		(55) Naśladuje most zbudowany z trzech 2,5cm kostek.	Kiedy dziecko patrzy, zbuduj most złożony z trzech 2,5cm kostek i poproś je, aby zrobiło to samo.
		(56) Na prośbę buduje wieżę z dziewięciu 2,5cm kostek.	Umieść 10 2,5cm kostek przed dzieckiem i poproś, żeby zbudowało wieżę.
		(57) Rysuje postać z głową i zwykle z jedną lub dwoma innymi cechami.	Poproś dziecko, aby narysowało postać i obserwuj, jak to robi.

WIDZENIE I PRECYZYJNE ZDOLNOŚCI MOTORYCZNE

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
4 lata	(58) Po zademonstrowaniu buduje 3 poziomy z sześciu 2,5cm kostek.	Kiedy dziecko patrzy, zbuduj 3 poziomy używając sześciu 2,5cm kostek i poproś, aby dziecko zrobiło to samo używając innych sześciu kostek.
		(59) Potrafi rozpiąć duże guziki.	Daj dziecku ubranie z dużymi guzikami (zademonstruj, jeśli to konieczne).
		(60) Rysuje człowieka złożonego z 4 części.	Poproś dziecko, aby narysowało człowieka. Powinno narysować co najmniej 4 części, np. głowę, tułów, nogi i zwykle ręce.
		(61) Rysuje dom.	Zachęć dziecko, aby narysowało dom.
	5 lat	(62) Kopiuje kwadrat.	Pokaż dziecku wcześniej narysowany kwadrat i zachęć, aby go skopiowało.
		(63) Ładnie koloruje obrazki, nie wykraczając poza linie.	Daj dziecku szkic prostego znajomego przedmiotu, np. piłka o średnicy 5cm i poproś, aby ją pokolorowało.
		(64) Rysuje postać z głową, tułowiem, nogami, rękami i innymi cechami.	Poproś dziecko, aby narysowało postać i obserwuj jak to robi.
		(65) Rysuje dom ze szczegółami, np. z drzwiami, oknami, dachem i kominem.	Poproś dziecko, aby narysowało dom.

KARMIENIE

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
od urodzenia do 4 tygodnia	(1) Czeka na jedzenie.	Obserwuj, czy dziecko rozpoznaje butelkę/pierś przez takie zachowanie, jak kopanie, machanie rączkami, wydawanie głosu lub otwieranie i zamykanie ust.
16 tygodni	(2) Kiedy jest karmione, dobrze ssie.	Obserwuj niemowlę podczas karmienia.
		(3) Może jeść półpłynne produkty (płatki kukurydziane i rozrzedzone posiłki).	Daj dziecku półpłynny produkt na małej łyżeczce plastikowej.
6 miesięcy	(4) Trzyma biszkopty i bierze je do ust.	Daj dziecku biszkopta i obserwuj, jego zachowanie.
9 miesięcy	(5) Trzyma, gryzie i żuje.	Procedura, jak w przypadku punktu 4 powyżej.
		(6) Próbuje chwycić łyżeczkę podczas karmienia.	Obserwuj zachowanie dziecka podczas karmienia go łyżeczką.
	12 miesięcy	(7) Potrzebuje minimalnej pomocy przy piciu z otwartego kubka.	Daj dziecku otwarty kubek i obserwuj jego zachowanie.
		(8) Je palcami część posiłku.	Obserwuj zachowanie dziecka.
		(9) Potrafi złapać łyżkę, ale jeszcze nie potrafi jej używać.	Daj dziecku łyżkę i obserwuj jego zachowanie.
15 miesięcy	(10) Trzyma łyżeczkę i bierze jedzenie do ust, ale łyżka często odwraca się przed dojściem do ust.	Daj dziecku okazję do samodzielnego posługiwania się łyżeczką do herbaty.
18 miesięcy	(11) Pije z otwartego kubka bez pomocy.	Obserwuj, w jaki sposób dziecko używa otwartego kubka siedząc na krześle.
		(12) Samodzielnie używa łyżeczki do herbaty i wkłada jedzenie do ust.	Obserwuj, w jaki sposób dziecko używa łyżeczki do herbaty siedząc na krzesełku przy stole.
2 lata	(13) Posługuje się łyżką bez rozlewania jedzenia.	Procedura, jak w przypadku punktu 12 powyżej.
2 lata i 6 miesięcy	(14) Zaczyna używać widelca.	Daj dziecku mały plastikowy widelec i obserwuj jego zachowanie.
3 lata i 6 miesięcy	(15) Nalewa sobie z dzbanka.	Daj dziecku sposobność nalania czegoś z dzbanka, obserwuj zachowanie dziecka, np. zabawa w wodzie.
		(16) Smaruje nożem.	daj dziecku dżem, margarynę, itp., aby rozsmarowało ją nożem na chlebie.

KARMIENIE

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
4 lata	(17) Potrafi posługiwać się nożem.	Daj dziecku tępy nóż i ciasto. Obserwuj jego zachowanie.
		(18) Je widelcem i łyżką.	Obserwuj, czy dziecko potrafi zjeść cały posiłek bez pomocy za pomocą widelca i łyżki.
5 lat	(19) Dobrze posługuje się widelcem i nożem.	Procedura, jak w przypadku punktu 18 powyżej, ale teraz używa tępego noża i widelca.

UBIERANIE SIĘ

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
12 miesięcy	(1) Nadstawia rękę do rękawa lub nogę do skarpetki.	Podczas ubierania zaobserwuj, czy dziecko nadstawia rękę do rękawa lub podnosi nogę do ubrania skarpetki.
15 miesięcy	(2) Zdejmuje buty.	Zaobserwuj, czy dziecko robi to spontanicznie.
18 miesięcy	(3) Zdejmuje skarpetki, rękawiczki i czapkę, ale nie potrafi się ubrać.	Poproś dziecko, aby zdjęło te części garderoby i obserwuj jego zachowanie.
		(4) Rozsuwa zamek błyskawiczny.	Pokaż dziecku zasunięte ubranie i zaproponuj, żeby rozsunęło zamek lub zademonstruj tę czynność.
	2 lata	(5) Wkłada buty.	Postaw buty przed dzieckiem i obserwuj jego zachowanie.
		(6) Próbuje wkładać inne części garderoby.	Podaj dziecku majtki, spodnie, sweter i obserwuj jego zachowanie.
2 lata i 6 miesięcy	(7) Potrafi ściągać majtki, ale nie potrafi ich założyć.	Daj dziecku sposobność i czas, aby zdjęło majtki w toalecie.
3 lata	(8) Potrafi wkładać i zdejmować majtki.	Daj dziecku sposobność i czas, aby mogło zdjąć i włożyć majtki.
		(9) Zdejmuje i wkłada proste ubrania, jeśli ktoś pomaga mu zapiąć guziki.	Daj dziecku sposobność, aby mogło ubrać się i rozebrać i obserwuj jego zachowanie, np. pływanie, ubieranie się, po przyjściu i przy wychodzeniu z domu.
4 lata	(10) Potrafi zapiąć guziki o średnicy 2,5cm.	Daj dziecku sposobność, aby mogło samo zdjąć z siebie jakąś część ubrania.
4 lata i 6 miesięcy	(11) Potrafi ubrać się i rozebrać z wyjątkiem guzików z tyłu i nie potrafi wiązać.	Procedura, jak w przypadku punktu 9 powyżej.
5 lat	(12) Samo ubiera/rozbiera się.	Procedura, jak w przypadku punktu 9 powyżej.
6 lat	(13) Jest w stanie zawiązać sznurówki.	Daj dziecku sposobność, aby mogło samo wiązać sznurówki.

TOALETA

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
20 tygodni	(1) Obserwowana regularność funkcjonowania jelit.	Obserwuj i notuj czas oddawania kału u dziecka.
15 miesięcy	(2) Dziecko pokazuje, kiedy: (a) zabrudziło majtki; (b) zmoczyło majtki.	Obserwuj i notuj, czy dziecko pokazuje, że: zabrudziło majtki; zmoczyło majtki.
18 miesięcy	(3) (a) Zwykle czyste, czasem brudzi; (b) Sucho, tylko czasem mokro	Dziecko nadal wymaga regularnego załatwiania się, ale bardziej się kontroluje. notuj zabrudzenie; notuj zmoczenie
21 miesięcy	(4) Próbuje umyć ręce.	Daj dziecku sposobność umycia rąk, np. po toalecie , podczas zabawy w wodzie.
2 lata i	(5) Artykułuje potrzeby związane z załatwianiem w odpowiednim czasie, ale jeszcze mogą zdarzyć się wpadki: (a) zabrudzenia; (b) zmoczenia.	Dziecku mogą się jeszcze zdarzyć wypadki, jeśli nie przypomni mu się o użyciu nocnika. Notuj: zabrudzenia; zmoczenia.
2 lata i 6 miesięcy	(6) Zaczyna myć zęby.	Daj dziecku sposobność umycia zębów.
3 lata	(7) Myje ręce, ale potrzebuje nadzoru podczas wycierania.	Daj dziecku sposobność umycia i wysuszenia rąk.
		(8) Przestaje się moczyć w nocy.	Zapytaj rodziców, czy tak jest.
	4 lat	(9) Samodzielnie myje i wyciera ręce.	Daj dziecku sposobność i potrzebne przedmioty, aby mogło to zrobić.
		(10) Dobrze myje ręce.	Daj dziecku sposobność umycia zębów.
4 lata i 6 miesięcy	(11) Samo w ubikacji.	Obserwuj i notuj, czy dziecko chce: być samo w ubikacji oraz czy potrafi dobrze używać papieru toaletowego.
5 lat	(12) Myje i wyciera twarz, ale wymaga nadzoru w wannie/pod prysznicem.	zapytaj rodziców, czy tak jest.
		(13) Jest w stanie uczesać się bez pomocy.	daj dziecku sposobność, aby mogło samo posłużyć się grzebieniem/ szczotką.
WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
6 lat	(14) Potrafi samodzielnie wykonać wszystkie czynności w łazience.	Poproś rodziców, aby zanotowali, czy dziecko potrafi umyć się i wytrzeć bez pomocy po wyjściu z wanny/ spod prysznica

ZABAWA

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
4 tygodnie	(1) Patrzy na matkę, kiedy do niego mówi.	Obserwuj dziecko w ramionach matki i zmiany w wyrazie twarzy.
		(2) Reaguje na bodźce.	Uśmiechaj się, dotykaj i mów do dziecka, aby wywołać zdecydowaną reakcję, np. zmiana czynności, artykulacja lub zmiana wyrazu twarzy.
		(3) Dziecko potrafi skupić wzrok i wodzić w kierunku środka za wiszącą zabawką.	Kiedy dziecko skupi wzrok na wiszącej zabawce w odległości 16 - 20cm, przesuwaj ją powoli z jednej strony w drugą.
		(4) Ucisza się w reakcji na głos ludzki lub po podniesieniu.	Mów uspokajającym tonem lub podnieś dziecko, kiedy jest zdenerwowane.
	8 tygodni	(5) Uśmiecha się, gaworzy i rusza się reagując na matkę.	Poproś matkę, aby mówiła do dziecka i obserwuj reakcję.
		(6) Interesuje się twarzami.	Baw się z dzieckiem. Szukaj spojrzenia, uśmiechu.
		(7) Naśladuje twarze.	Poproś matkę, aby trzymała dziecko w odległości około 20cm od swojej twarzy i żeby pokazała język, a następnie ułożyła usta w kształcie litery „O”. Zobacz, czy dziecko naśladuje matkę.
		(8) Dziecko wodzi za wiszącą zabawką nawet poza linią środkową.	Kiedy dziecko skupi wzrok na wiszącej zabawce w odległości 16 - 20cm, przesuwaj ją powoli z jednej strony na drugą.
	12 tygodni	(9) Dziecko artykułuje lub reaguje z przyjemnością, kiedy się do niego mówi.	Kiedy dziecko leży, nachyl się na odległość około 10cm od twarzy dziecka i mów do niego niskim, cichym głosem. Obserwuj, czy dziecko artykułuje dźwięk oparty na samogłosce.
		(10) Od razu widzi wiszącą zabawkę i wodzi za nią z jednej strony w drugą przez 180 stopni.	Trzymaj wiszącą zabawkę przed twarzą dziecka na odległość 16 - 20cm i przesuwaj ją powoli z jednej strony w drugą, w tej samej odległości.
		(11) Uśmiecha się spontanicznie do uśmiechającego się dorosłego.	Uśmiechaj się do dziecka i obserwuj.
		(12) Świadomie patrzy na twarze i wodzi oczami.	Mów do dziecka i zwróć uwagę, jak patrzy na twarz i oczy mówiącego.
		(13) Reaguje na przyjacielski zachowanie.	Baw się z dzieckiem i łaskocz je. Szukaj u niego oznak zadowolenia.

ZABAWA

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
16 tygodni	(14) Śmieje się na głos.	naśladuj kaszlanie lub dźwięki wydawane przez matkę. Czekaj na reakcję dziecka.
		(15) patrzy i wyciąga ręce do zabawek.	Umieść zabawkę (np. grzechotkę) na stole blisko dziecka. Zachęć je, aby wyciągnęło po nią ręce, ale może okazać się, że źle oceniło odległość.
	20 tygodni	(16) Uśmiecha się w reakcji na swoje odbicie w lustrze.	Trzymaj dziecko przed lustrem.
		(17) Świadomie łapie przedmioty.	Umieść grzechotkę blisko rąk dziecka i obserwuj jego zachowanie.
		(18) Dotyka twarzy, oczu, włosów itp. dorosłego.	Podnieść dziecko i obserwuj jego zachowanie.
	6 miesięcy	(19) Wyraża protest.	Spróbuj zabrać zabawkę, którą dziecko trzyma lub weź dziecko z rąk osoby trzymającej je.
		(20) Zaczyna bać się obcych.	Wprowadź obcą osobę, kiedy dziecko się bawi. Oczekiwana reakcja: przyglądanie się, marszczenie brwi, płacz lub inne zachowanie wskazujące nieśmiałość i/lub strach.
		(21) Wyciąga ręce do znanych osób.	Umieść dziecko na podłodze i poproś, aby matka usiadła w pobliżu.
		(22) Patrzy na przedmioty trzymając je.	Obserwuj zainteresowanie dziecka, kiedy trzyma zabawkę.
	7 miesięcy	(23) Reaguje na odbicie w lustrze.	Trzymaj lustro blisko dziecka i obserwuj jego reakcję. Może to być uśmiech, klepanie lub „mówienie” do lustra.
		(24) Pierwsze objawy strachu przed opuszczeniem.	Obserwuj zachowanie dziecka, kiedy matka opuszcza je lub kładzie / sadza.
		(25) Szuka upuszczonej zabawki w polu widzenia.	Upuść zabawkę, kiedy dziecko patrzy i obserwuj reakcję.
8 miesięcy	(26) Porównuje dwa przedmioty trzymane w obu rękach.	Umieść kostkę w każdej ręce dziecka i obserwuj jego zachowanie.
9 miesięcy	(27) Reaguje na „nie”.	W odpowiedniej sytuacji powiedz „nie”. Patrzy na oznaki złości, niepokoju, itp. lub zatrzymanie wykonywanej czynności.

ZABAWA

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
9 miesięcy c.d.	(28) Sztywnieje i rzuca się do tyłu w proteście.	Zrób dziecku na złość w jakiejś nieważnej sprawie.
		(29) Bawi się w chowanego.	Baw się z dzieckiem w chowanego i obserwuj jego reakcję.
		(30) Macha na pożegnanie, jeśli jest do tego zachęcone.	Powiedz: „pomachaj na pożegnanie”, pomachaj i zobacz, czy cię naśladuje.
		(31) Klaszcze w ręce.	Powiedz : „zaklaszcz w ręce”, zrób to i zobacz, czy cię naśladuje.
		(32)Reaguje na imię odwracając głowę, patrząc i uśmiechając się.	Powiedz do dziecka kilka słów w pewnym odstępie czasowym, razem z jego imieniem i obserwuj reakcję.
		(33) Szuka przedmiotu pod obrusem / chusteczką, kiedy jest on całkiem lub częściowo ukryta.	Ukryj zabawkę pod chusteczką, kiedy dziecko patrzy i obserwuj, czy świadomie je odkryje. Jeśli nie, zasłoń zabawkę częściowo i obserwuj.
	10 miesięcy	(34) Poklepuje lalkę.	Daj dziecku lalkę i obserwuj reakcję.
		(35) Szuka przedmiotów poza polem widzenia.	Opuść przedmiot poza pole widzenia, kiedy dziecko patrzy.
		(36) Ciągnie za sznurek, żeby przyciągnąć zabawkę.	Daj dziecku zabawkę na sznurku o długości 25cm, (sznurek od strony dziecka). Obserwuj, czy dziecko ciągnie za sznurek, aby dostać zabawkę.
		(37) Zaczyna wkładać zabawki do pojemników, po demonstracji.	Zademonstruj i obserwuj reakcję.
		(38) Potrafi wyjmować przedmioty z pojemników, po demonstracji.	Zademonstruj i obserwuj reakcję.
	12 miesięcy	(39) Demonstruje uczucia względem znanych osób.	Zwróć uwagę, czy następuje taka reakcja.
		(40) Świadomie upuszcza przedmioty.	Obserwuj dziecko podczas zabawy i spróbuj zaangażować dziecko do tej zabawy podając mu przedmioty.
		(41) Wkłada i wyciąga przedmioty z pojemnika.	Daj dziecku pojemniki i małe przedmioty.

ZABAWA

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
12 miesięcy c.d.	(42) Zaczyna interesować się obrazkami.	Otwórz książkę z obrazkami przed dzieckiem i powiedz: „popatrz”, aby zwrócić zainteresowanie dziecka. Jeśli nie patrzy na konkretne obrazki, zwróć jego uwagę wskazując jeden obrazek i mówiąc: „zobacz ...”. Dziecko musi udowodnić swoje zainteresowanie obrazkami, a nie ogólnie patrzenie do książki.
		(43) Demonstruje, do czego służą znane przedmioty.	daj dziecku szczotkę, kubek, łyżkę i zobacz, czy posługuje się nimi zgodnie z ich przeznaczeniem.
		(44) Zdejmuje pokrywkę z pudełka, aby znaleźć ukrytą zabawkę.	Kiedy dziecko patrzy, umieść zabawkę lub inny mały przedmiot w pudełku i nakryj pokrywką. Otwórz pudełko, wyjmij przedmiot i nakryj pokrywką. Daj dziecku zamknięte pudełko i powiedz: „znajdź zabawkę”. Można demonstrować 2 - 3 razy utrzymując zainteresowanie dziecka. Za każdym razem można używać innego przedmiotu. Dziecko musi zdjąć pokrywkę co najmniej dwa razy, aby znaleźć zabawkę.
	13 miesięcy	(45) Może świadomie postawić jakiś znak na papierze.	Umieść przed dzieckiem papier i kredkę. Obserwuj, czy dziecko chce postawić jakiś znak.
		(46) Przykłada lustro do twarzy.	Daj dziecku lustro i obserwuj jego zachowanie.
	15 miesięcy	(47) Buduje wieżę z dwóch klocków, po demonstracji.	Zwróć uwagę dziecka mówiąc: „patrz”. Zbuduj wieżę i zostaw ją. Daj dziecku klocki i powiedz: „zbuduj taką samą wieżę”.
		(48) Udaje „karmienie” łyżką do zabawy.	Połóż przed dzieckiem oddzielnie łyżkę do zabawy i kubek. Obserwuj, czy dziecko próbuje „jeść”.
		(49) Poklepuje obrazki i całuje zdjęcia zwierząt, misia, itp.	Pokaż dziecku obrazki, np. misia i powiedz: „pocałuj misia”. Obserwuj, czy dziecko poklepuje lub całuje obrazek.
		(50) Prosi o przedmioty pokazując na nie rozkazująco palcem.	Umieść ulubioną zabawkę lub jedzenie poza zasięgiem dziecka, ale w polu widzenia. Możliwe jest wskazywanie oczami.
		(51) Czesze włosy innych osób.	Czesz się, a następnie daj szczotkę dziecku mówiąc: „uczesz włosy ... (podaj imię). Obserwuj zachowanie dziecka.
		(52) Zaczyna bawić się lalką.	Traktuje lalkę jak dziecko (całuje, tuli, itp.), jeśli zostało zachęcone.

ZABAWA

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
15 miesięcy c.d.	(53) Wykazuje dużą ciekawość i jest pobudzone fizycznie.	Zaprezentuj nowe czynności, sprzęt i / lub weź je do innego pokoju. Obserwuj zachowanie dziecka.
18 miesięcy	(54) Przewraca po kilka stron książeczki	Daj dziecku odpowiednią książkę z obrazkami, np. BRUNA. Obserwuj jego spontaniczne zachowanie.
		(55) Na żądanie dotyka trzy części ciała: nos, oczy i włosy.	Stań przed dzieckiem i używając jego imienia pytaj: „gdzie jest nos ... ?”. Powtórz „pokaż mi swój nos”. Obserwuj, czy dziecko dotyka nos. Zastosuj tę samą procedurę w przypadku innych części ciała.
		(56) Buduje zamek z trzech klocków, po demonstracji.	Zwróć uwagę dziecka mówiąc: ”patrz”. Zbuduj zamek i zostaw go. Daj dziecku klocki i powiedz: „zbuduj taki sam zamek”. Obserwuj.
		(57) Pokazuje obrazek w prostej książeczce na pytanie „gdzie jest ...”.	Trzymaj przed dzieckiem książkę i zadaj pytanie: „gdzie jest ... ?” nazywając znane dziecku przedmioty na obrazku. Obserwuj, czy dziecko próbuje wskazać odpowiedni obrazek.
		(58) Pamięta, gdzie są znane przedmioty.	Kiedy dziecko zapozna się z otoczeniem i rutyną, poproś je, aby odłożyło i wzięło znane przedmioty. Obie czynności są możliwe.
		(59) Naśladuje codzienne prace domowe.	Zachęć dziecko, aby pomogło w myciu, zamiataniu itd. Obserwuj próby naśladowania.
		(60) Lubi, aby dorośli pokazywali mu książki.	Posadź dziecko na kolanie i pokaż mu książkę, mówiąc o obrazkach.
		(61) Dominuje zabawa indywidualna.	Obserwuj dziecko podczas zabawy w pobliżu innych dzieci. Będzie się raczej bawić samo niż z innymi dziećmi.
	21 miesięcy	(62) Umieszcza przynajmniej jeden przedmiot na tablicy z kształtami, po demonstracji.	Kiedy dziecko patrzy, usuń dwa kształty z tablicy o dwóch otworach, a następnie znowu je tam umieść.
		(63) Ciągnie ludzi, aby pokazać im przedmioty.	Udawaj, że ignorujesz coś, co dziecko chce ci pokazać.
		(64) Buduje wieżę z pięciu klocków, po demonstracji.	Zwróć uwagę dziecka mówiąc: „patrz”. Zbuduj wieżę z pięciu klocków i zostaw ją. Daj dziecku klocki i powiedz: „zbuduj taką samą wieżę”.

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
21 miesięcy c.d.	(65) Napady rozdrażnienia.	Jest to typowe w tym wieku, ale łatwo jest odwrócić uwagę dziecka.
		(66) Bawi się samo, jeśli w pobliżu jest dorosły.	Obserwuj spontaniczną zabawę.
		(67) Żąda poświęcenia mu uwagi.	Zwróć uwagę na raporty rodziców i obserwuj zachowanie, kiedy uwaga poświęcana jest innym dzieciom.
		(68)Pomaga w prostych pracach domowych.	Poproś dziecko, aby przyniosło lub przeniosło jakieś przedmioty w pokoju (lub podało ci je, jeśli jest mniej ruchliwe).
	2 lata	(69) Zaczyna roszczyć sobie prawo i bronić własność osobistą.	Obserwuj dziecko podczas zabawy i zwróć uwagę na częste użycia zaimka „moje” i „twoje”. Próbuj zabierać mu rzeczy.
		(70) Dominuje zabawa z innym dzieckiem.	Obserwuj, czy dziecko naśladuje zabawę innych dzieci.
		(71) Mówi o sobie używając swojego imienia.	Słuchaj dziecka podczas zabawy i zwróć uwagę na pojawienie się jego imienia w zwrotach do siebie. (Dopiero później dziecko uczy się słowa „ja”).
		(72) Patrzy, jak bawią się inne dzieci.	Podczas zabawy zwróć uwagę, czy dziecko interesuje się czynnościami wykonywanymi przez inne dzieci.
		(73) Wymyśla zabawy.	Obserwuj, czy dziecko potrzebuje ukierunkowania czy samo wymyśla zabawy.
		(74) Chodzi z mamą / znajomym dorosłym. Dopomina się okazania uczuć lub zwrócenia uwagi.	Obserwuj zachowanie i poproś o raporty rodziców.
		(75) Spontanicznie bawi się lalką.	Obserwuj sytuacje, kiedy dziecko traktuje lalkę / misia, itp. jak dziecko, np. ubierając go, karmiąc lub kładąc do łóżeczka.
		(76) Udaje zabawy posługuje się żargonem.	Słuchaj żargonu podczas zabawy dziecka z lalkami.
		(77) Bawi się w pobliżu innych dzieci, ale nie z nimi.	Obserwuj dziecko podczas zabawy, w obecności innych dzieci.
		(78) Nie lubi, aby okazywano uwagę innym dzieciom.	Obserwuj i zanotuj, kiedy zdarzy się taka sytuacja.

ZABAWA

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
2 lata c.d.	(79) Wkłada 3 przedmioty do tablicy z otworami, po demonstracji lub pomocy werbalnej.	Po demonstracji poproś dziecko, aby włożyło przedmioty do tablicy z trzema otworami. Pozwól na wykonanie dwóch prób.
		(80) Na żądanie buduje wieżę z sześciu klocków.	Połóż 10 klocków przed dzieckiem i poproś, aby zbudowało wieżę.
		(81) Naśladuje kreski pionowe zwykle w tym samym kierunku, co w demonstracji.	Narysuj serię pionowych kresek, a następnie zostaw przykład na papierze przed dzieckiem, wręcz mu kredkę i powiedz: „narysuj takie kreski”.
		(82) Prawidłowo posługuje się małymi zabawkami (nóż, widelec, lalka, krzesło, samochód itp.).	Daj dziecku znane przedmioty w formie małych zabawek (nóż, widelec, lalka, krzesła, samochód itp.) i obserwuj jego zachowanie.
	2 lata i 6 miesięcy	(83) Na żądanie buduje wieżę z ośmiu klocków.	Połóż 10 2,5cm klocków przed dzieckiem i poproś, aby zbudował wieżę.
		(84) Naśladuje pociąg złożony z trzech klocków.	Ustaw trzy 2,5cm klocki w jednej linii stanowiące „pociąg”. Popchnij je i powiedz: „zrób to samo”. Zostaw model.
		(85) Naśladuje kreski poziome.	Kiedy dziecko patrzy, narysuj poziomą kreskę. Daj dziecku ołówek i powiedz: „narysuj taką samą kreskę:. Jeśli to konieczne, ponów próbę kilka razy.
		(86) Naśladuje okręgi.	Narysuj okrąg. Daj dziecku ołówek i powiedz: „narysuj taki sam okrąg”. Jeśli to konieczne, ponów próbę kilka razy.
		(87) Dziecko używa przedmiotów do różnych celów w sposób twórczy.	Obserwuj, jak dziecko zachowuje się podczas zabawy, np. może zgiąć kawałek obrusa lub papieru i zrobić z tego poszewkę na poduszkę.
		(88) Na żądanie wkłada przedmioty do tablicy z trzema otworami.	Daj dziecku pustą tablicę, a obok odpowiednio połóż przedmioty i poproś dziecko, aby włożyło je do środka.
		(89) Zna dwa podstawowe kolory (zwykle czerwony i niebieski), ale jeszcze robi błędy.	Daj dziecku 8 klocków, po dwa w jednym kolorze. Podnieś jeden i poproś dziecko, aby dopasowało je. Weź te klocki i powtórz to samo z innymi kolorami. Ponów próby, aby wyeliminować zgadywanie.

ZABAWA

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
2 lata i 6 miesięcy c.d.	(90) Bawi się z innymi dziećmi w obecności dorosłego.	Obserwuj dziecko podczas zabawy w obecności innych dzieci.
		(91) Trudniej odwrócić uwagę dziecka, żeby przerwać napad rozdrażnienia.	Zmierz czas napadu rozdrażnienia i zwróć uwagę, jak trudno jest odwrócić uwagę dziecka.
		(92) Bardziej twórcza zabawa.	Obserwuj zabawę lalkami / misiami itp. Będzie ona bardziej skomplikowana i będzie obejmować sekwencję czynności.
		(93) Bawi się z jednym dorosłym.	Kopnij lub popchnij piłkę i zobacz, czy dziecko zwróci ją lub czy wymyśli inną zabawę, np. gonitwę lub pchanie samochodów między tobą a nim.
	3 lata	(94) Buduje wieżę z dziewięciu 2,5cm klocków.	Połóż 10 2,5cm klocków przed dzieckiem i poproś, aby zbudowało wieżę. Można pozwolić na dwie próby.
		(95) Kopiuje okrąg, po uprzednim pokazaniu.	Pokaż dziecku wcześniej narysowany okrąg. Poproś, aby go skopiowało. Nie powinno widzieć procesu rysowania. Okrąg powinien być zamknięty.
		(96) Naśladuje krzyżyk.	Narysuj krzyżyk, kiedy dziecko patrzy. Poproś, aby naśladowało.
		(97) Bawi się z innymi dziećmi.	Obserwuj dziecko podczas zabawy z innymi dziećmi. Dziecko bawi się z innym dzieckiem. Nie wystarcza mu teraz zabawa indywidualna.
		(98) Dostosowuje się do obrotu tablicy z trzema otworami.	Połóż przed dzieckiem na stole tablicę z trzema otworami i wyciągnij przedmioty, ustawiając je naprzeciw odpowiednich otworów. Obróć tablicę o 180 stopni, ale zostaw przedmioty w pierwotnym miejscu. Dziecko powinno odpowiednio ułożyć przedmioty, ale może szybko poprawić błędy bez pomocy.
		(99) Buduje most złożony z trzech klocków, po demonstracji.	Zademonstruj budowę mostu złożonego z trzech klocków i zostaw model. Daj dziecku trzy klocki poproś je, aby zbudowało most. Można pozwolić mu na kilka prób.
		(100) Potrafi posługiwać się nożyczkami.	Zademonstruj cięcie papieru nożyczkami i poproś dziecko, aby zrobiło to samo. Nożyczki można włożyć dziecku do ręki. Wymagane są co najmniej dwa cięcia.

ZABAWA

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
3 lata c.d.	(101) Potrafi rozpoznać 3 podstawowe kolory w zorganizowany sposób.	Daj dziecku 3 kolorowe pudełka z guzikami lub 2,5cm klocki tego samego koloru. Odróżnij je, pomieszaj kolory i poproś dziecko, aby umieściło klocki w pudełkach. Jeden przedmiot umieść w odpowiednim pudełku. Dziecko powinno kontynuować bezbłędnie.
		(102) Potrafi dopasować i połączyć 2 duże zazębiające się ze sobą kawałki układanki.	Daj dziecku 2 duże zazębiające się ze sobą kawałki układanki. Obserwuj zdolność dopasowania kolorów / obrazków i prawidłowego układania kawałków.
		(103) Gra w proste gry zespołowe.	Zorganizuj prostą grę zespołową i obserwuj reakcję.
		(104) Odróżnia płeć.	Zapytaj dziecko: „jesteś chłopcem (dziewczynką)?”. W tym wieku dziecko opanowuje rozróżnienie pomiędzy płciami.
		(105) Lubi pomagać dorosłym.	Poproś dziecko, aby ci pomogło w wykonywaniu różnych czynności i zwróć uwagę na stopień chęci pomocy ze strony dziecka.
		(106) Rozłąka.	Słuchaj raportów rodziców i zwróć uwagę na trudności rozłąki.
		(107) Rozumie koncepcję 2.	Poproś dziecko, aby umieściło 2 klocki w pudełku.
	3 lata	(108) Kopiuje most złożony z trzech klocków.	Zrób most złożony z trzech klocków, ukrywając je przed dzieckiem. Pokaż mu go po zakończeniu budowy i poproś, aby zbudowało taki sam z innych klocków.
		(109) Karcenie werbalne i niewerbalne.	Obserwuj dziecko w konflikcie z innym dzieckiem. W tym wieku wiele dzieci beszta inne dzieci, zamiast stosować przemoc fizyczną.
		(110) Żywe udawanie.	Daj dziecku ubrania i zobacz, czy potrafi je kreatywnie użyć.
		(111) W większości przypadków współpracuje po udzieleniu instrukcji.	Poproś dziecko, aby wykonało serię drobnych czynności na żądanie (maks. 6 czynności) i zwróć uwagę, jak często robi to, co mu każesz w ciągu kilku godzin.
		(112) Zmiana ról.	Obserwuj dziecko podczas gier z innymi dziećmi i zwróć uwagę, czy potrafi to robić.
		(113) Dzielenie się.	Poproś dziecko, aby podzieliło się swoimi zabawkami / kubkiem itp. i zobacz, czy potrafi to zrobić.

ZABAWA

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
4 lata	(114) Rysuje postać złożoną z czterech części.	Poproś dziecko, aby narysowało postać; powinno narysować co najmniej cztery części, np. głowę, tułów, nogi i zwykle ręce.
		(115) Buduje 3 poziomy z sześciu klocków, po demonstracji.	Zbuduj kolumny z klocków, kiedy dziecko patrzy. Poproś, aby zbudowało podobny model z innych 6 klocków. Można podzielić na kilka prób.
		(116) Kopiuje krzyżyk.	Narysuj krzyżyk, kiedy dziecko nie patrzy. Pokaż go dziecku i poproś, aby go skopiowało.
		(117) Rysuje dom z drzwiami i oknami.	Daj dziecku konieczne materiały i poproś, aby narysowało dom.
		(118) Potrafi połączyć 6 - 9 dużych zazębiających się fragmentów układanki.	Daj dziecku 6 - 9 dużych zazębiających się fragmentów układanki. Obserwuj zdolności układania.
		(119) Niegrzeczne zachowanie.	Zwróć uwagę na reakcję dziecka , jeśli jego życzenia nie są spełniane. W tym wieku częstą reakcją jest niegrzeczne zachowanie.
		(120) Niezależność w ogólnym zachowaniu.	Obserwuj ogólne zachowanie dziecka. W tym wieku dziecko jest zwykle niezależne.
		(121) Potrzebuje towarzyszy zabawy.	Obserwuj zachowanie dziecka podczas zabawy. Będzie szukało towarzyszy zabawy.
		(122) Załatwianie spraw.	Wyślij dziecko, aby załatwiło jakąś prostą sprawę poza domem / pokojem. (Nie nalegaj, jeśli nie będzie chciało).
		(123) Gra w gry oparte na zasadzie współzawodnictwa.	Zorganizuj takie gry, jak wyścigi z rówieśnikami.
		(124) Dramatyzuje na pokaz.	Zwróć uwagę na takie zachowanie.
4 lata i 6 miesięcy	(125) Rozumie koncepcję.	Poproś dziecko, aby umieściło 4 klocki w pudełku.
5 lat	(126) Zna 4 podstawowe kolory.	Pokaż dziecku klocki o czterech różnych kolorach. Dziecko powinno potrafić wskazać 4 kolory: niebieski, czerwony, zielony i żółty.
		(127) Buduje model złożony z trzech poziomów bez demonstracji.	Zbuduj model złożony z trzech poziomów za pomocą 6 klocków, kiedy dziecko nie widzi. Pokaż mu gotowy model i poproś, aby zbudowało taki sam.

ZABAWA

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
5 lat c.d.	(128) Kopiuje kwadrat.	Pokaż dziecku wcześniej narysowany kwadrat i zachęć je, aby go skopiowało.
		(129) Rysuje dom ze szczegółami, np. drzwi, okna, dach i komin.	Poproś dziecko, aby narysowało dom.
		(130) Rysuje postać z głową, tułowiem, nogami, rękami i innymi cechami.	Poproś dziecko, aby narysowało postać i obserwuj.
		(131) Okazuje zaniepokojenie i sympatię.	Zwróć uwagę na to, kiedy dziecko jest zaniepokojone i opiekuje się młodszymi dziećmi i zwierzętami lub kiedy pociesza zasmuconych towarzyszy zabawy. Poczytaj mu taką historyjkę i zwróć uwagę na reakcję.
		(132) Zna zasady w swojej grupie.	Zwróć uwagę, czy przestrzega zasad, np. gry. Zapytaj, jakie są reguły gry.
		(133) Potrafi wyrażać niektóre uczucia.	Obserwuj zachowanie dziecka.

POROZUMIEWANIE SIĘ - ROZUMIENIE

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
4 tygodnie	(1) Reakcja zdziwienia na nagły, głośny hałas.	Klaszcz w dłonie, kiedy dziecko się zbudzi i obserwuj reakcję.
		(2) Przestaje płakać w reakcji na uspakajający przyjacielski głos.	Mów cicho do dziecka, kiedy płacze.
		(3) Natychmiastowe zaprzestanie czynności w reakcji na dźwięk.	Delikatnie potrząsaj dzwonkiem w odległości 7 - 14cm od ucha dziecka; zwróć uwagę, czy przestanie się ruszać.
8 tygodni	(4) Patrzy na matkę i uśmiecha się, kiedy mówi do niego.	Poproś, aby matka dziecka mówiła miękko do dziecka bez dotykania go.
12 tygodni	(5) Ucisza się na dźwięk łyżki uderzającej o kubek lub dzwonka.	Delikatnie zadzwoń dzwonkiem lub uderzaj łyżką o kubek 15 - 30cm od ucha dziecka i obserwuj.
		(6) Odwraca głowę i oczy w reakcji na dźwięk.	Jak wyżej.
	6 miesięcy	(7) Reaguje na emocjonalny ton głosu dorosłego.	Szuka oznak złości, niepokoju i zadowolenia w reakcji na głos dorosłych.
		(8) Reaguje na swoje imię wypowiedziane przez matkę.	Poproś, aby matka wypowiedziała imię dziecka z dużej odległości, kiedy wykonywane są inne czynności.
		(9) Rozumie „nie”.	W odpowiedniej sytuacji powiedz: „nie”. Patrz na reakcję, jak w (7).
		(10) Rozumie „pa, pa”.	Powiedz: „pa, pa”, kiedy dziecko wychodzi z pokoju i obserwuj, czy będzie próbować pomachać ręką.
	12 miesięcy	(11) Reaguje na swoje imię (wypowiedziane przez kogoś dorosłego).	Wypowiedz imię dziecka z dużej odległości, podczas wykonywania innych czynności i pośród innych dźwięków.
		(12) Patrzy lub wskazuje kilka nazwanych przedmiotów.	Zapytaj dziecko: „Gdzie jest misiu?”, „gdzie jest zegar?”, itp. i zwróć uwagę na reakcję.
		(13) Rozumie proste polecenia, którym towarzyszą gesty, np. „Chodź tu”, „Usiądź”.	Powiedz: „Chodź tutaj” i wyciągnij ręce do dziecka; „Usiądź” wskazując na krzesło.
		(14) Daje i wypuszcza przedmiot na żądanie dorosłego.	Połóż przed dzieckiem zabawkowy samochód, kubek lub misia , wyciągnij ręce i powiedz: „daj mi samochód”, „Daj mi misia”.

POROZUMIEWANIE SIĘ - ROZUMIENIE

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
15 miesięcy	(15) Rozumie proste polecenia bez towarzyszących im gestów.	Powiedz do dziecka” „Chodź tutaj”, „przynieś misia” lub „Usiądź” bez wskazywania znaczenia wzrokiem ani gestem.
		(16) Wskazuje znane osoby na żądanie.	Zapytaj dziecko: „Gdzie jest mama?, „Gdzie jest tato?” i zwróć uwagę, czy wskazuje odpowiednią osobę.
	18 miesięcy	(17) Podobają mu się rymowanki, szczególnie z pokazywaniem.	Zwróć uwagę na reakcję dziecka na : „Ta mała świnka”, dookoła, dookoła ogrodu”, itp.
		(18) Pokazuje znane przedmioty na prostym obrazku, kiedy są one nazwane.	Pokaż dziecku książkę z obrazkami, niezbyt skomplikowaną, najlepiej tylko z kilkoma przedmiotami na każdej podwójnej stronie.
		(19) Pokazuje na żądanie trzy części ciała, np. włosy, nos, oczy.	Zapytaj dziecko „Gdzie masz włosy?”, itp.
	2 lata	(20) Rozumie kilka słów oznaczających czynności i wybiera je z obrazków.	Pokaż obrazki dzieci wykonujących różne czynności i zapytaj: „Kto biegnie?”, „Kto siedzi?”.
		(21) Pokazuje inne części ciała na żądanie: podbródek, brwi, kolano, itp.	Zapytaj dziecko: „Gdzie masz podbródek?”, itp. (tj. części inne niż w pkt. (19)).
	2 lata 6 miesięcy	(22) Lubi proste historyjki z obrazkami.	Obserwuj zachowanie i uwagę, kiedy czytasz jakąś bajeczkę, np. „O głodnej gąsienicy”. Dziecko powinno wyglądać na zainteresowane historyjką i obrazkami.
		(23) Rozpoznaje przedmioty na podstawie ich funkcji, np. „Czym się gra?”.	Pokaż dziecku kilka przedmiotów: zabawkę, samochód, biszkopta, skarpetkę, itp. Zapytaj: „Które z tych rzeczy są do jedzenia, ubierania, zabawy?”.
	3 lata	(24) Rozumie nazwy 1 - 2 kolorów.	Pokaż dziecku kilka kolorowych pisaków. Zapytaj: „Gdzie jest czerwony?”, itp.
		(25) Słucha chętnie historii i chce słuchać bez końca ulubionych.	Przeczytaj dziecku historyjkę. Zatrzymaj się na końcu i obserwuj reakcję.

POROZUMIEWANIE SIĘ - ROZUMIENIE

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
4 lata	(26) Rozumie przyimki.	Daj dziecku pudełko z przykrywką, małe krzesełko i różne przedmioty, np. małą lalkę, kubek, klocek i szczotkę. Poproś, aby: Włożyło lalkę do pudełka; Położyło lalkę pod krzesłem; Położyło klocek na krześle; Położyło kubek za pudełkiem; Położyło szczotkę obok pudełka. Zanotuj i skomentuj reakcje dziecka.
		(27) Rozumie skomplikowane instrukcje z kilkoma słowami zawierającymi informacje.	Wyciągnij następujące przedmioty: pudełko z przykrywką, książkę, kubek, talerz, łyżkę, pisak i portmonetkę. Daj przykład i zademonstruj, jeśli to konieczne, np. „Podaj mi kubek i książkę”. Udzielaj następujących instrukcji: Podaj mi łyżkę i talerz; Włóż pisak do pudełka i zamknij je; Połóż portmonetkę na podłodze i podaj mi kubek; Podaj mi pisak i łyżkę i dotknij kubek. Dziecko powinno dobrze wykonać dwie instrukcje w tym wieku.
		(28) Rozumie analogie przeciwstawne.	Przygotuj książkę, 2 kubki oraz dużą i małą piłkę. Poproś dziecko, aby dokończyło następujące zdania: Książka jest otwarta, książka jest zamknięta; Piłka jest duża; piłka jest mała; Kubek jest pełny, kubek jest pusty; W lecie jest gorąco, w zimie jest zimno; Nie śpimy w dzień, śpimy w nocy. Zanotuj i skomentuj reakcje dziecka.

POROZUMIEWANIE SIĘ - ROZUMIENIE

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
5 lata	(29) Rozumie skomplikowane instrukcje z kilkoma słowami zawierającymi informacje.	Postępuj zgodnie z procedurą z pktu 27. dziecko powinno wykonać cztery instrukcje. Przygotuj następujące przedmioty: pudełko z przykrywką, książkę, kubek, talerz, łyżkę, ołówek i portmonetkę. Daj przykład i zademonstruj, jeśli to konieczne, np. „Podaj mi kubek i książkę”. Podaj następujące instrukcje: Podaj mi łyżkę i talerz; Włóż pisak do pudełka i zamknij je; Połóż portmonetkę na podłodze i podaj mi kubek; Podaj mi pisak i łyżkę i dotknij kubek.
		(30) Rozumie pytania zaczynające się od dlaczego?, co?, gdzie?	Zadawaj wspomniane pytania podczas zabawy i podczas wykonywania codziennych czynności. Zanotuj odpowiedzi. Dlaczego? Co? Gdzie?
		(31) Demonstruje rozumienie struktur biernych, tj. Pies goni krowę. Krowa goni psa.	Posłuż się zabawkowymi zwierzętami i ludźmi lub lalkami. Demonstruj i rozmawiaj o tym, co się dzieje. Poproś, aby dziecko demonstrowało następujące czynności: Chłopiec goni krowę. Krowa goni chłopca. Chłopiec poklepuje psa. Pies poklepuje chłopca, itp.
		(32) Rozumie słowa: „najbardziej” i „najmniej”.	Połóż dwie grupy przedmiotów i poproś, aby dziecko określiło grupy mające czegoś najwięcej lub najmniej, np. pudełko z 10 guzikami i pudełko z 23 guzikami. Najwięcej; Najmniej

POROZUMIEWANIE SIĘ - WYRAŻANIE

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
4 tygodnie	(1) Wydaje dźwięki, kiedy jest zadowolone, np. po karmieniu; głównie samogłoski.	Obserwuj.
12 tygodni	(2) Wydaje dźwięki, kiedy się do niego mówi, nadal głównie samogłoski.	Mów do dziecka, kiedy jest zadowolone.
16 tygodni	(3) Głośno się śmieje.	Obserwuj dziecko bawiąc się z nim.
		(4) Zaczyna używać spółgłosek wargowych i językowych: „ebe”, „ele”, itp.	Obserwuj.
	6 miesięcy	(5) Wydaje dużo dźwięków jako podwójne sylaby: np. „ada”.	Obserwuj dziecko, kiedy leży w łóżeczku po karmieniu, podczas zmiany pieluch, itp.
		(6) Śmieje się, chichocze i piszczy podczas zabawy.	Obserwuj, jak się bawi wiszącą zabawką.
		(7) Krzyczy kiedy się gniewa.	Spróbuj zabrać zabawkę, którą dziecko się bawi.
	9 miesięcy	(8) Krzyczy, żeby zwrócić na siebie uwagę, słucha i znowu krzyczy.	Nie reaguj na pierwszy krzyk, czekaj, aż się powtórzy.
		(9) Gaworzy: „da, da, da”, „ba, ba, ba”, itp. i powtarza swoje gaworzenie w reakcji na naśladowanie dorosłego.	Słuchaj gaworzenia dziecka. Kiedy przestanie, naśladuj krótko jego dźwięki. Obserwuj, czy zacznie znowu gaworzyć.
12 miesięcy	(10) Używa 2-6 rozpoznawalnych słów.	Zachęć dziecko, aby używało słów, które potrafi wypowiedzieć.
15 miesięcy	(11) Posługuje się żargonem o różnorodnych dźwiękach i intonacją osoby dorosłej.	Obserwuj dziecko podczas zabawy.
18 miesięcy	(12)Używa 6-20 rozpoznawalnych słów.	Popatrz na książkę lub baw się z dzieckiem i spróbuj sprowokować, aby dziecko wypowiedziało słowa, które potrafi wypowiedzieć.
		(13) Powtarza zaakcentowane lub ostatnie słowo użyte przez dorosłego.	Mówiąc do dziecka słuchaj powtórzeń tego, co mówisz.

POROZUMIEWANIE SIĘ - WYRAŻANIE

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
18 miesięcy c.d.	(14) Próbuje włączyć się głosowo w rymowankę.	Powiedz rymowankę trzymając dziecko na kolanach i zobacz, czy próbuje się włączyć.
		(15) Próbuje śpiewać z jednym dorosłym (jeszcze nie z grupą).	Zaśpiewaj dziecku (najlepiej z pokazywaniem) i zwróć uwagę, czy również „śpiewa”.
		(16) Okazuje przedmiot, który chce dostać i głośno artykułuje lub wypowiada jego nazwę.	Umieść przedmioty, które dziecko chce dostać poza jego zasięgiem, ale w polu widzenia, aby sprowokować artykulację.
21 miesięcy	(17) Łączy dwa słowa tworząc „zdanie”.	Obserwuj. Nie liczą się zdania, których dziecko nauczyło się jako jedno wyrażenie, np. „wszystko zrobione” (przykład z jęz. ang.), itp.
2 lata	(18) Ma zasób ponad 50 rozpoznawalnych słów.	Obserwuj i zapisuj usłyszane słowa.
		(19) Zwraca się do siebie po imieniu.	Słuchaj, kiedy dziecko się bawi i notuj pojawienie się imienia dziecka w zwrotach odnoszących się do niego (zaimek „ja” będzie używało później).
		(20) Mówi cały czas do siebie podczas zabawy, głównie swoim żargonem.	Obserwuj dziecko podczas zabawy.
		(21) Wskazuje na przedmioty i pyta o ich nazwy: „cio to jest?”.	Obserwuj. Udzielaj odpowiedzi na pytanie dziecka.
	2 lata i 6 miesięcy.	(22) Nadal imituje mowę dorosłych.	Słuchaj powtórzeń, kiedy wyjaśnisz znaczenie słów.
		(23) zadaje pytania zaczynające się od: „co?”, „gdzie?”	Obserwuj. Mów do dziecka, aby zachęcić do zadawania pytań.
		(24) Może zaczynać mówić bez płynności. Powtarza dźwięki i słowa; waha się w mówieniu, np. ja - ja - ja pójdę z - z - z tobą.	Zwróć uwagę na mówienie, kiedy dziecko jest podekscytowane.

POROZUMIEWANIE SIĘ - WYRAŻANIE

WIEK	ZACHOWANIE	PROCEDURA							KOMENTARZ I DATA
3 lata	(25) Poprawnie używa liczby mnogiej.	Zagraj w grę „nazywania” pytając dziecko: „co to jest?”. Potem pokaż dwa podobne przedmioty i zapytaj: „co to jest?”.
		(26) Poprawnie używa przyimków, ale jeszcze nie konsekwentnie.	Zadawaj dziecku pytania o to, co kto coś zrobił lub kto jest najstarszy, najwyższy, itp.
		(27) Mówi dużo do siebie, często udaje.	Kiedy dziecko jest zaabsorbowane zabawą, słuchaj, jak mówi do siebie.
		(28) Mówi o wydarzeniach z przeszłości, ale nie używa poprawnie czasu przeszłego.	Zapytaj dziecko o coś, co robiło. Zwykle spacer jest dobrą zachętą do mówienia.
		(29) Zadaje pytania typu: „kto?”.	Obserwuj. Mów do dziecka, aby je zachęcić do zadawania pytań.
		(30) Potrafi budować zdania złożone z 5 - 7 słów.	Obserwuj i wypisuj liczbę zdań zbudowanych przez dziecko. Nie muszą być poprawne gramatycznie.
		(31) Używa spójnika i, np. „Byłem w zoo i widziałem lwa”.	Obserwuj i zapisuj język dziecka. Poproś, aby opowiedziało wydarzenie, w którym odgrywało główną rolę.
	4 lata	(32) Używa przyimków.	Przygotuj pudełko z przykrywką, małe krzesło i różne przedmioty, np. małą lalkę, kubek, klocek i szczotkę. Umieść te przedmioty na, pod, w, za i obok pudełka lub krzesła, a następnie zachęć dziecko, żeby opisało, gdzie znajdują się przedmioty.
		(33) Buduje bardziej skomplikowane zdania. Używa spójnika „ponieważ. i „więc”, np. „Nie mogę wyjść, ponieważ pada deszcz”, „Zjadłem cały obiad, więc mogę oglądać telewizję”.	Obserwuj i zapisuj język dziecka. Posłuż się złożonym obrazkiem.
		(34) Potrafi pokazać absurdalne obrazki.	Posłuż się obrazkami typu: „co jest źle”. Poproś dziecko, aby powiedziało, co jest nie w porządku na obrazku. zapisuj odpowiedzi dziecka.
	5 lat	(35) Używa świadomie słów: „wczoraj” i „jutro”.	Wspomnij wydarzenia/czynności i poproś dziecko, aby powiedziało, czy zdarzyły się one wczoraj, czy zdarzą się jutro.
		(36) Składa i opowiada 3 - 5 zdaniowe historyjki.	Posłuż się kartami z sekwencją obrazków. Zacznij od 3 kart, opowiadając dziecku historyjkę. Poproś dziecko, aby wybrało jedną kartę z dwóch pozostałych. Po zakończeniu tego ćwiczenia poproś dziecko, żeby opowiedziało historyjkę.

3

---