Koncepcje genezy państwa

Dwie grupy:

• państwa tak stare jak ludzkość

• państwa powstały na pewnym etapie rozwoju ludzkości

Koncepcje teistyczne:

• państwo jest tworem Boga/bogów; narzędziem w boskich rękach

• Bóg/bogowie nadali prawo do rządzenia „wybrańcowi” lub władca=bóg

• św. Augustyn: władza pochodzi od Boga, państwo Jego dziełem i objawem panowania na ziemi

• św. Tomasz z Akwinu: od Boga pochodzi zasada władzy, a państwo jest dziełem ludzi.

Koncepcje patriarchalne (R. Filmer):

• państwo (powstało przez łączenie się) rodzin ==> rody ==>plemiona ==> większe organizmy aż do państwa

• państwo jest organizmem naturalnym, bez niego jednostka nie może istnieć.

Koncepcje patrymonialne (Haller):

• źródłem państwa i władzy była własność ziemi

• państwo jest dziedziną własnością panujących

• lud to poddani władzy i dzierżawcy ziemi.

Teoria utylitarystyczna (J. Bentham, J.S. Mill):

• państwo jest wynikiem rozumnego działania człowieka we własnym interesie

• państwo jest użyteczne dla ludzi: zapewnia bezpieczeństwo, chroni życie i mienie, umożliwia współdziałanie w realizacji celów

Teoria umowy społecznej (H. Grocjusz, B. Spinoza, T. Hobbes, J. Locke, J.J. Rousseau):

• powstanie państwa dobrowolną umową członków społeczeństwa zawartą między nimi lub między nimi a władzą

• H. Grocjusz: umowa władcy z ludem

• S. Pufendorf: umowa społeczna ma 3 akty, 1. zrzeszenia się jednostek w społeczeństwo, 2. społeczeństwo otrzymuje ustrój konstytucyjny, 3. zrzeszone społeczeństwo poddaje się władzy suwerena

• B. Spinoza: jednostki zrzekły się posiadanych praw na rzecz społeczeństwa, które przez to stało się absolutnym suwerenem

• T. Hobbes: pierwotnie istniał przedpaństwowy stan naturalny - okres walki wszyscy kontra wszyscy; państwo powstało w wyniku umowy każdego z każdym, ludzie ustalili, że przekażą prawo do rządzenia sobą jednostce lub grupie pod warunkiem, ze wszyscy postąpią tak samo

• J. Locke: umowa społeczna składa się z 2 aktów, 1. umawiają się ze sobą jednostki tworząc społeczeństwo, 2. umowa społeczeństwa z władzą tworzy państwo

• J.J. Rousseau: umowa polega na zgodzie suwerennie działających jednostek na przekształcenie naturalnej wolności w wolność społeczną (bezpieczeństwo i równość gwarantowane przez równość wszystkich)

Teoria przemocy (L. Gumplowicza):

• państwo powstało w wyniku walki ras

• rasa - historyczna zbiorowość etniczna

• walka hord i gromad ==>walka plemion ==> zwycięzca ustanowił władzę

• walka w ramach państwa trwa nadal tylko, że między stanami i klasami społecznymi

Teoria o klasowym pochodzeniu państwa (E. Dühring K. Kautsky):

• państwo wyrosło z ustroju rodowo-plemiennego

• państwo jest narzędziem panowania jednych klas nad innymi

• państwo ochrania głównie interesy klas posiadających

• po zniesieniu klas państwo ma zniknąć (K. Marks, E. Engels, W. Lenin)

Teoria solidarystyczna (L. Duguit):

• państwo jest organizacją powstałą w wyniku społecznego podziału pracy i formą formą ograniczonej jedności rządzonych i rządzących

• państwo łączy interesy grup społecznych

• jego zadaniem jest odkrywanie i formułowanie norm istniejących w społeczeństwie

Teoria organiczna (A Comte, H. Spencer, O Gierke):

• państwo jest jak organizm biologiczny

Teoria psychologiczna (L. Petrażycki):

• powstanie państwa łączone z przeżyciami prawnymi, których wynikiem jest świadomość, że trzeba okazywać posłuszeństwo określonym osobom.

Historia terminu „państwo”

Starożytność:

• Grecy - polis, określenie dla państwa-miasta

• Rzymianie: civitas - państwo obywateli lub gmina pełnoprawnych obywateli; res publica - wspólnota obywateli; imperium romanum - władztwo rzymskie

Średniowiecze:

• terra (ziemia) - aspekt terytorialny

• regnum (królestwo) - aspekt sprawowania rządów przez króla, czyli suwerenności

„Państwo” - w użyciu od XIII w., oznaczał władzę nad ziemią, szlacheckie majątki połączone z władzą publiczną właściciela oraz władzę sądową feudała nad jego ziemiami.

Termin „państwo” rozpowszechnił N. Machiavelli: lo stato - od łac. status, czyli określenie statusu władcy.

Nazwa „państwo” pojawiła się wraz ze świadomością o odrębności 2 instytucji publicznych: władcy oraz publicznoprawnego tworu organizacyjnego, którego władca nie jest właścicielem a najwyższym urzędnikiem.

Państwo w j. polskim ma wiele znaczeń - znaczenia wg A. Redelbacha:

1. państwo jako kraj

2. państwo jako grupa, organizacja

3. państwo jako aparat państwowy

4. państwo jako społeczeństwo

5. państwo jako skarb państwa

Definicje państwa

Pięć typów definicji (M. Chmaj, M. Żmigrodzki):

1. Funkcjonalne - opisują państwo w zależności od pełnionych funkcji:

1. H. Grocjusz - państwo jako zrzeszenie doskonale wolnych ludzi w celu korzystania z prawa oraz dla dobra powszechnego

2. W. Lenin - państwo to pałka, państwo to uzda, państwo to aparat ucisku

2. Wskazujące na składniki - państwo określane poprzez wyliczenie jego cech

1. G. Jelinek: ludność, terytorium, władza najwyższa

3. Psychologiczne: L. Petrażycki - państwo to zbiór wyobrażeń dot. władczych stosunków międzyludzkich

4. Socjologiczne - określają państwo jako społeczność polityczną:

1. Arystoteles - państwo to zdolna do samowystarczalności wspólnota równych, o charakterze uniwersalnym, obejmująca całokształt stosunków społecznych zbiorowości ludzi, mająca za cel doskonałe życie

5. Klasowe - państwo jest organizacją o odpowiednim aparacie, służącą do panowania określonej klasy społecznej:

1. W. I. Lenin - państwo to specjalna organizacja siły, organizacja przemocy dla ujarzmienia jakiejś klasy.

We współczesnej doktrynie państwo to taka organizacja społeczna, która jako społeczność uniwersalna mająca charakter polityczny, wyposażona jest w system organów zwany aparatem państwowym, suwerenna, terytorialna, do której przynależność ma charakter sformalizowany, w której społeczne role obywateli wyznaczone są w konstytucji lub podobnych aktach.

Organizacja polityczna - skupia się na rządzeniu i kierowaniu społeczeństwem; państwo jest nią ze swojej natury, bo jest podstawowym narzędziem do kierowania społeczeństwem; inne organizacje polityczne dążą do zdobycia władzy w państwie lub wywierania na nią wpływu.

Suwerenność państwa - aspekty:

• zewnętrzny - państwo jest niezależne od innych państw; ograniczenia suwerenności mogą być następstwem dobrowolnie przyjętych zobowiązań

• wewnętrzny - władza państwowa jest władzą najwyższą na danym obszarze i sama decyduje o swoim zakresie działania; granicą kompetencji państwa są zobowiązania prawnomiędzynarodowe, a zakres kompetencji jest zmiennym podmiotowo i chronologicznie

• ograniczenia suwerenności - odstąpienie innemu państwu wykonywania pewnych atrybutów suwerenności

• pozytywny - ważny jest zakres i rodzaj kompetencji państwowych w ramach suwerenności, czyli zdolność do podejmowania samodzielnych decyzji

• negatywny - państwo jest panem swoich działań i nie ma nad sobą żadnej władzy, podlega jedynie normom prawa międzynarodowego.

• suwerenność nie jest normą prawa międzynarodowego, a pewnym stanem faktycznym

Przynależność do państwa ma charakter sformalizowany. Obywatel - osoba należąca do konkretnej grupy państwowej. Formalny charakter obywatelstwa oznacza, że przepisy prawa określają, kto jest, a kto nie jest obywatelem.

Obywatelstwo to trwały węzeł prawny łączący człowieka z jakimś państwem. Można je nabyć przez: urodzenie, małżeństwo, adopcję, opcję, repatriację, reintegracje.

Terytorium - jest ściśle ograniczone, stanowi je przestrzeń na którą rozciąga się władza suwerenna danego państwa (określony obszar podlegający zwierzchnictwu państwa). Składa się z przestrzeni:

• lądowej wraz z wodami śródlądowymi

• morskiej

• powietrznej

w granicach której państwo wykonuje władzę w sposób wyłączny i pełny w stosunku do rzeczy, osób i zdarzeń. Państwa rozciągają swoja zwierzchność także na statki powietrzne i morskie zarejestrowane na ich terytorium.

Przestrzeń kosmiczna nie podlega zwierzchności żadnego z państw.

---