Rodzina wyrazów
1. Cele
Wiadomości
- uczeń systematyzuje i utrwala swoje wiadomości o rodzinach wyrazów,
Umiejętności
Uczeń:
- potrafi utworzyć rodzinę wyrazów,
- zna definicję rodziny wyrazów,
- zna definicję wyrazów bliskoznacznych,
- stosuje wiedzę teoretyczną w praktycznym rozwiązywaniu zadań,
- współpracuje w grupie,
- planuje i organizuje pracę,
- dokonuje selekcji i analizy informacji,
- ćwiczy twórcze myślenie.
2. Metoda i forma pracy
Metody pracy:
- pogadanka heurystyczna
- metoda zajęć praktycznych.
Formy pracy:
- indywidualna,
- grupowa,
- zbiorowa.
3. Środki dydaktyczne
Ćwiczenia, podręczniki, materiały wspomagające przygotowane przez nauczyciela, karty pracy ucznia
4. Przebieg lekcji
Faza przygotowawcza
Nauczyciel zapisuje na tablicy lub odsłania przygotowaną wcześniej planszę z rodziną wyrazu dom:
Dom - domek, domostwo, domownik, podomka, domator, domisko
Następnie pyta uczniów o ich skojarzenia i pomysły na temat tego, czym zajmować się będą na dzisiejszych zajęciach. Pomysły uczniów muszą być powiązane z przestawioną planszą. W trakcie tej rozmowy z uczniami powinny się pojawić takie informacje, że wyrazy nie lubią samotności, żyją całymi rodzinami, bywają ze sobą spokrewnione.
Następnie nauczyciel prosi uczniów o znalezienie wyrazów tworzących rodzinę wyrazu: ziemia.
Ziemia - ziemianin, ziemski, ziemniak, poziomek, pozaziemski, podziemie
Następnie przechodzą do właściwej części lekcji.
Faza realizacyjna
1. Zapisanie tematu lekcji.
2. Powtórzenie najważniejszych informacji na temat rodziny wyrazów i wyrazów bliskoznacznych. Zapisanie krótkiej, treściwej notatki w zeszytach.
Nauczyciel pracuje razem z uczniami przy wyszukiwaniu przykładów omawianych zjawisk językowych. Aktywizuje ich do pracy.
Informacje, których nie powinno zabraknąć w notatce:
Rodzina wyrazów - to grupa wyrazów pokrewnych, podobnych znaczeniowo, utworzonych od jednego wspólnego wyrazu.
Np.:
- dom - domek, domostwo, domownik, podomka, domator, domisko.
Wyrazy bliskoznaczne - to wyrazy o podobnym znaczeniu ale innym brzmieniu.
Np.:
- kanapa - sofa, łóżko, tapczan,
- dziecko - niemowlę noworodek, dzieciak, bobas, maluch, brzdąc, berbeć.
3. Następnie uczniowie przechodzą do wykonania ćwiczeń.
Ćwiczenie 1.
Do podanych wyrazów dopisz wyrazy pokrewne.
dom - mieszkanie, budynek, chata, blok, kamienica, willa, gmach,
dżem - powidła, konfitura, marmolada,
kot - kotek, kocur, kocisko, koci,
samochód - bryka, fura, auto, wóz,
Ćwiczenie 2.
Do podanych wyrazów dopisz rodziny wyrazów.
starość - starzec, staruszek, staruszka,
góry - góral, góralska, góralka, górska,
ręka - rękawiczka, wyręka, zaręczyny, zręczny, rękojeść, rękoczyn, poręcz, rączka, ręcznik, rękaw, ręczny,
szkoła - szkółka, szkolić, szkolny, szkolenie, wyszkolić, przeszkolić, szkolony, wyszkolenie, wyszkolony, przeszkolenie, przeszkolony,
Nauczyciel sprawdza czy uczniowie znają znaczenie wszystkich wyrazów.
Ćwiczenie 3.
Podane wyrazy pogrupujcie w trzy rodziny.
Motor, łyżwiarstwo, pierzasty, łyżwiarz, motorówka, piórko, motorek, łyżwiarka, motorniczy, piórko, łyżwa, pierze, motorowy, motorówkowy, łyżwiarski.
Ćwiczenie 4.
Do wyrazu podanego przez kolegę z ławki dopisz jego rodzinę, rodzinę wyrazów.
Faza podsumowująca
1. Nauczyciel dokonuje podsumowania pracy na lekcji. Powtarza razem z uczniami wszystkie informacje dotyczące rodziny wyrazów i wyrazów bliskoznacznych, które powinni znać.
2. Zadanie pracy domowej.
5. Bibliografia
Nagajowa M., ABC metodyki języka polskiego, Warszawa 1995,
Nasiłkowski S., Metody nauczania, Toruń 1997,
Nagajowa M., Słowo do słowa, Warszawa 1981, WSiP,
Nagajowa M., Nauka o języku dla nauki języka, Kielce 1994,
7. Czas trwania lekcji
45 minut