Historia myśli socjologicznej W. 4.12.2007
Émile Durkheim (ur. 15 kwietnia 1858 r., zm. 15 listopada 1917 r.) - francuski filozof, socjolog i pedagog. Jego prace miały wielki wpływ na rozwój nowoczesnej socjologii. Durkheim był najwybitniejszym przedstawicielem socjologizmu. Był profesorem w Bordeaux, gdzie w 1895 roku objął pierwszą w Europie katedrę socjologii, od 1902 roku wykładał na Sorbonie. Durkheim był autorem klasycznych dzieł, spośród których najsłynniejsze to: O podziale pracy społecznej, Zarysy metody socjologicznej, Le suicide. Étude de sociologie, Elementarne formy życia religijnego. Był założycielem i redaktorem pisma Année Sociologique. Socjologia w ujęciu Durkheima to najważniejsza i najbardziej podstawowa spośród nauk społecznych. Rzeczywistość społeczna jest rzeczywistością sui generis. Jest ona niepowtarzalna, unikatowa, zewnętrzna w stosunku do jednostki. Społeczeństwa nie należy traktować jako sumy jednostek (realizm socjologiczny).Kluczowym elementem badań socjologicznych są fakty społeczne. Socjolog powinien odrzucić wszelkie uprzedzenia, stereotypy o społeczeństwie i powinien stanąć "w dystansie", na zewnątrz faktu.Człowiek jest istotą Homo Duplex - z jednej strony kierują nim instynkty, a z drugiej świadomość. To jednoczesne uleganie wpływom natury i kultury powoduje zachwianie w postrzeganiu faktów.W swoim pierwszym większym dziele O podziale pracy społecznej (1893 r.) Durkheim wyróżnił dwa typy więzi / solidarności:
solidarność organiczną (charakterystyczna dla społeczeństw rozwiniętych) - opiera się na społecznym podziale pracy, wynika z potrzeby współpracy rodzajach norm opierających się na współpracy (prawo kooperacyjne np. prawo cywilne czy prawo handlowe), gdzie świadomość zbiorowa odgrywa mniejszą rolę, pozostawiając więcej miejsca na indywidualną inicjatywę i refleksję.
Uważał on, że w toku dziejów maleje rola represyjnego prawa karnego, rośnie natomiast rola prawa restytucyjnego. Przyczynami są: wzrost liczby ludności, komplikacja struktur społecznych i postęp podziału pracy. Konsekwencją podziału pracy jest jednak powstawanie napięć i zjawisko anomii. Zjawisko to analizuje Durkheim w pracy pt. Samobójstwo (1897 r.), w której argumentuje, że samobójstwa można tłumaczyć czynnikami o charakterze społecznym. Była to praca przełomowa także ze względów metodologicznych: opierała się na wtórnej analizie oficjalnych danych statystycznych. Durkheim podzielił samobójstwa na 4 rodzaje: samobójstwo anomiczne, fatalistyczne, egoistyczne (inaczej egotyczne) i altruistyczne. Wzorcową instytucją dla Durkheima była religia, którą uważał za symboliczną reprezentację społeczeństwa. W swoich analizach religii (Elementarne formy życia religijnego, 1912 r.) powraca do pojęcia świadomości zbiorowej. Religia pozwala człowiekowi wykroczyć poza naturę zwierzęcą. Aby zrozumieć religię, trzeba zrozumieć rytuały religijne. Służą one inicjacji jednostki do życia zbiorowego, zespalaniu zbiorowości, kultywowaniu tradycji grupowych oraz podtrzymywaniu jednostki w ciężkich chwilach.
Emil Durkhein1858- 1917r. Klasyfikacja socjologii. Przyczynił się do instytualizacji we Francji, pierwsza katedra. Założył pierwsze pismo socjologiczne wydawane do dziś.
Badał w jaki sposób wskazać przedmiot metody dyscypliny socjologii. Dyscypliny, która bada społeczeństwo, jak żadna inna. Nie miała obszaru zjawisk określonego. Chciał aby socjologia miała określony obszar zjawisk. Pragnął wyodrębnić, pokazać klasę bytów, które nazwał „faktami społecznymi”, które należy badać jak rzeczy materialne.
-Aby odłączyć filozofie od socjologii, ukazał, ze fakty społeczne musza być badane jak rzeczy, bez spekulacji, mają zewnętrzny charakter człowieka, nie da się ich pojąć na czysto umysłowym po jęciu.
-Aby odłączyć psychologię. Ukazał, ze fakt społeczny ,a charakter zewnętrzny, przymusowy człowieka (sni Genesis- rzeczywistość społeczna). Mogą mieć charakter materialny, ale szczególnie niematerialny.
Fakty społeczne; wszelkiego rodzaju sposoby odczuwania, myślenia, działania. Charakter zewnętrzny, przymusowy. Myślenie według wzorców, norm. Odczuwamy to co w danym momencie powinniśmy odczuwać.
Dla niego fakty społeczne były to normy, wartości i kultura społeczeństwa. Coś co wywiera przymus, nie dają się zmienić przez chęci, ani poznać przez spekulacje. Wytwarza się od ludzi ale jest czymś niezależnym, zewnętrznym, do czego się trzeba dostosować. Przykładem jest język; tworzymy go, ale jesteśmy jego niewolnikami, jest ponad ludźmi. Innym przykładem jest opinia publiczna; ludzie myślą coś o czymś, chcemy to zmienić, gdy nam się nie udaje załamujemy się o może doprowadzić do samobójstwa. Może być to również moralność; jako całość praw z punktu widzenia jednostki jest spoistą rzeczywistością. Stany świadomości społecznej, istnieje tez w tym pewna struktura.
Poziomy faktów społecznych według Durkheima;
1. Materialne
a) społeczeństwo
b) strukturalne składniki społeczne (kościół, państwo, instytucje)
c) morfologiczne składniki społeczne (system dróg, szlaki komunikacyjne, narzędzia domowe)
2. niematerialne
a) moralne
b) świadomość zbiorowa (społeczeństwa aktywnie działające, siła bez wpływu jednostek)
c) wyobrażenia zbiorowe( składniki świadomości zbiorowej, normy, wzorce, wartości grup społecznych, zawodowych, wiekowych, subkultury)
d) prądy społeczne (stany świadomości społecznej; moda, nastrój społeczny)
Ad.1 b)
Strukturalne spojrzenie na społeczeństwo. Patrząc na grupę widzimy jednostki, lub abstrakcyjnie widzimy grypę(rysunek). Grupa widziana od strony pozycji społecznej jest widziana równolegle (zbiór obowiązków, norm, przywilejów „etat” np.: „pozycja ojca”. Pozycja to stanowisko jakie ma jednostka.)
└┬┘
└┬┘─ └┬┘
└┬┘
Społeczeństwo to wielki etat stanowisk. Behawioralny aspekt roli społecznej, statusu. Od strony abstrakcyjnej grupa to struktury, pozycje, role, statusy bez patrzenia na jednostki. Według Durkheima społeczeństwo składa się z instytucji.
Funkcjonalizm strukturalny T. Parsonsa XXw. Lata 60 patrzał on według systemów struktur społecznych. Składa się z organów, instytucji.
METODOLOGIA DURKHEINA
Wprowadzamy się w stan umysłu, jakbyśmy nic nie wiedzie o zjawisku, które trzeba zdefiniować.
Napisał prace o samobójstwach (indywidualne prywatne zjawisko). Twierdził, ze jeśli wytłumaczy swoją metodą przyczyny samobójstwa, ukaże przydatność z pozoru jednostkowego działania w socjologii, przekona świat do swojej koncepcji.
Nie zajmował się indywidualnymi przypadkami, chciał wyjaśnić rozniecę wskaźników samobójstw w różnych krajach, grupach społecznych… itd. Stopy samobójstw są różne w grupach zawodowych. Zakładał, ze istnieje czynnik faktu społecznego wyjaśniający te różnicę. Przyczyny biologiczne i psychiczne SA w grupach podobne, ponieważ ludzie nie różnią się od siebie zbytnio. Uznaje badania empiryczne; urzędowe, statystyki i formułuje hipotezę. Przedstawia czynniki, które później obala, a które są uznawane za główne przyczyny samobójstw;
-indywidualna psychiczność
-rasa
-klimat
-alkoholizm
Szukał różnic na poziomie faktu społecznego.
Typy samobójstw;
-samobójstw egoistyczne słaba
integracja−
-samobójstwo altruistyczne silna
-samobójstwo anomiczne słaba
regulacja−
-samobójstwo fatalistyczne silna
Samobójstwo egoistyczne; słaba integracja jednostki z komunikacją społeczną, indywidualizacja jednostki, alienacja. Poczucie utraty sensu w życiu w końcu doprowadza do samobójstwa. Gdy regulacja słanie jednostki dbają o własne interesy, frustracja powstaje z niespełnienia interesów tak jakbyśmy tego chcieli, to również załamuje człowieka.
Samobójstwo altruistyczne; zmuszona kulturowo, zbyt mocna integracja. Przykładem mogą być kamikadze, którzy są tak mocno zintegrowani kulturowo, ze poświęcą Zycie, aby spełnić kulturowy obowiązek.
Samobójstwo anomiczne; (a/nomia prawo- zaprzeczenie) są to różnego rodzaju zjawiska dewiacyjne, wywoływane przez fakty społeczne, są faktami społecznymi. Rozbudował teorie na ich temat Robert Merton; zaproponował definicję dewiacji (normalne przystosowanie się normalnych jednostek do nienormalnej sytuacji)
Cele kulturowe; odpowiedni status osiągnięcia przyzwoitego stanu życia. System kulturowy zawiera pewne środki, co wolno, a co nie.
Np.: Piłka nożna celem jest wygranie meczu, należy trenować i ćwiczyć, aby to osiągnąć. Anomia sprzeczności pomiędzy celami a środkami. Między systemem kulturowym a systemem społecznym nie ma Możliwości osiągnięcia celu;
-innowacje; nielegalne środki, te same cele
-wycofanie
-bunt
Samobójstwo anomiczne według Durkheima wydarza się gdy zakłócenia ulegają regulacyjne wskaźniki społeczne, zachwianie norm społecznych pozytywnych i negatywnych. Pojawia się sposób myślenia, ze społeczeństwo traci na jakiś czas kontrolą nad jednostkami.
Samobójstwo fatalistyczne; sytuacja zmożenia regulacji. Przyszłość jest zablokowana przez dyscyplinę (więzień, niewolnik)
ROZWAŻANIA O RELIGII
Religia może być przykładem faktu społecznego, poszukiwał definicji religii. Odrzucał poglądy, ze religia to wiara Boga, nadprzyrodzoność. Rdzenie Religi jest typ widzenia świata
Obszar Sacrum ≠Obszar Pfopann
Porządek rzeczy obrzędy
Bóstwa, bogowie
Dany podział mówi, o absolutnej heterogeniczności dwóch obszarów zjawisk, które nie mają ze sobą nic wspólnego, brak wspólnego mianownika.
Według Otto święto; sposób przezywania różni się od sposobu myślenia. Posiada specyficzny charakter. Odwoływał się do przeżyć codziennych. Pokazywał w analizach, że w skład życia religijnego wchodzą;
-tremendum; groza. Stojąc przed Sacrum czujemy strach i respekt.
-majestas; świeckie przeżycie. Patrząc na niebo, morze, góry stoimy naprzeciw ławy żołnierzy, widzimy jak przeciwnik się do nas zbliża.
-mysterium; rzecz święta człowiek religijny przedstawia się jak coś zupełnie innego, coś odmiennego, zadziwiającego.
Aby dowiedzieć się skąd się to bierze u ludzi postanowił przyjrzeć się najprostszym formą religijności, poświęcił się studia totemizmu.