Historia myśli ustrojowo- administracyjno- socjologiczno- ekonomicznej

I. Cel wykładu:

• zapoznanie z podstawowymi doktrynami;

• lepsze zrozumienie organizacji i funkcjonowania państwa i społeczeństwa.

II. Wprowadzenie pojęciowe

Ustrój (organizacja państwa i społeczeństwa):

• społeczny

• gospodarczy

• polityczny

Administracja:
- „definicja negatywna”;
- łac. `administrare';
- zarządzanie.

Socjologia:
- łac. `socius';
- 1837 r., A. Comte;
- “nauka o systemie wzajemnie powiązanych ze sobą elementów (klasy, warstwy, organizacje, grupy)".

Ekonomia:
gr.'oikos'/'nomos'

• produkcja;

• konsumpcja;

• dystrybucja.

Polityka:

Ujęcie klasyczne (Arystoteles) 1. “sztuka rządzenia państwem... 2... której celem jest dobro wspólne.”

Ujęcie nowożytne - polityka to uzgadnianie zachowań współzależnych społe-czeństw o sprzecznych interesach; - działalność polegająca na przezwyciężaniu sprzeczności in-teresów współzależnych grup społecznych i wewnątrz nich za pomocą perswazji, manipulacji, przymusu i przemocy, kon-testacji, negocjacji i kompromisów, służąca kształtowaniu i ochronie ładu społecznego korzystnego dla tych grup stosow-nie do siły ich ekonomicznej pozycji i politycznych wpływów.

polityka - „dążenie do udziału we władzy lub do wywierania wpływu na podział władzy, czy to między państwami, czy też w obrębie państwa, między grupami ludzi, jakie to państwo tworzą” Max Weber

Państwo - definicja politologiczna

przymusowa organizacja, wyposażona w atrybuty władzy zwierzchniej po to, by ochraniać przed zagrożeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi ład, zapewniający zasiedlającej jego terytorium społeczności (składającej się ze współzależnych grup o zróżnicowanych interesach) warunki egzystencji korzystne odpowiednio do siły ich ekonomicznej pozycji i politycznych wpływów

Państwo - definicja prawna

Art. 1 Konwencji w Montevideo (1933)

"Państwo jako podmiot prawa międzynarodowego powinno posiadać następujące elementy:

• stałą ludność,

• suwerenną władzę,

• określone terytorium (wielkość państwa nie wpływa na jego podmiotowość) oddzielone od innych granicą,

• zdolność wchodzenia w relacje międzynarodowe,

• określone zasady prawne.”

Prawo

zespół norm ustanowionych lub uznanych przez państwo, o charakterze generalnym i abstrakcyjnym, których realizację zabezpieczono tzw. przymusem państwowym

Tematyka zajęć:

1. wprowadzenie pojęciowe;

2. liberalizm i wybrane alternatywy wobec niego;

3. socjalizm i wybrane doktryny lewicowe;

4. konserwatyzm i wybrane doktryny prawicowe;

5. podejście realistyczne i idealistyczne w polityce

6. elementy myśli ekonomicznej

Literatura przedmiotu:

• R. Tokarczyk, Współczesne doktryny polityczne, Wolters Kluwer 2008;

• L. Dubel, Historia doktryn politycznych i prawnych do schyłku XIX wieku, Lexis Nexis, 2005;

• A. Sylwestrzak, Historia doktryn politycznych i prawnych, Lexis Nexis 2007,

• J. Oniszczuk, Koncepcje prawa, Warszawa, Wydawnictwo Wpisz 2004,

• H. Landreth, D. C. Colander, Historia myśli ekonomicznej, PWN Warszawa 1998

Polityka

• ujęcie klasyczne (Arystoteles) i nowożytne (Weber);

• lewica, prawica, centrum (geneza, wyznaczniki, przedstawiciele);

Nauka o prawie:

prawo/moralność/religia prawo/moralność prawo

religijne koncepcje prawnonaturalne; laickie koncepcje prawnonaturalne; pozytywizm

Prawo jako

zespół NORM prawo naturalne pozytywizm normatywizm

zespół FAKTÓW realizm (funkcjonalizm) psychologizm

KONCEPCJE PRAWNONATURALNE:

• prawo nie jest wyłącznym dziełem człowieka, prawo naturalne pochodzi od absolutu, a prawo stanowione nie jest ani jedyne, ani nadrzędne;

• prawo jest powiązane z moralnością, ma uzasadnienie aksjologiczne;

• prawo naturalne jest stabilne, nie ulega zmianom, podobnie jak pojęcia dobra i zła; 

• prawo naturalne ma prymat nad prawem pozytywnym;

KONCEPCJE POZYTYWISTYCZNE:

• prawo jest wytworem myśli ludzkiej, pochodzi od prawodawcy („prawo jest rozkazem władcy”), jest tworzone przez odpowiednie organy;

• oddzielenie prawa od moralności - nie ma „dobrego” czy „złego” prawa ( nonkognitywizm); uzasadnienie wyłącznie tetyczne;

• nie musi być stabilne, zmieniać je może każdy kompetentny podmiot;

• prawo pozytywne jest jedynym prawem obowiązującym, nie podlega ocenom, ma zdolność samolegitymizacji;

„każda epoka musi na nowo pisać swoją naukę prawa” Gustav Radbruch

„Formuła Radbrucha”

• „konflikt między sprawiedliwością a bezpieczeństwem prawnym należałoby rozwiązać w ten sposób, ażeby prawo pozytywne zagwarantowane przez ustawodawstwo miało pierwszeństwo również i wtedy, gdy jest niesprawiedliwe i niecelowe, chyba że sprzeczność ustawy (...) ze sprawiedliwością osiąga taki stopień, że ustawa jako „prawo niesprawiedliwe” powinna ustąpić sprawiedliwości”

Hermeneutyka

„przed wykładnią nie ma prawa” A. Kaufmann

Prawo a polityka

• wpływ polityki na prawo

• wpływ prawa na politykę

Pojęcia:
- instrumentalizacja prawa

- rule of law

Relacje:
prawo a religia, moralność, obyczajowość

Pojęcia:

etyka

moralność

idea

Etyka a moralność

Dział filozofii zajmujący się dochodzeniem do źródeł powstawania moralności, badaniem efektów jakie wywiera moralność lub jej brak oraz szukaniem przesłanek filozoficznych, na podstawie których dałoby się w racjonalny sposób tworzyć zbiory nakazów moralnych. Zbiór postulatów, dotyczących tego, jak powinno się postępować.

Zbiór norm (wzorów postępowania), które mogą być kategoryzowane z punktu widzenia dobra i zła

III. myśl polityczno-prawna

lewica, prawica, centrum (geneza, wyznaczniki)

Lewica

• racjonalizm, laickość;

• liberalizm obyczajowy;

• idea równości szans i możliwości

• szacunek dla jednostki i mniejszości

• idea sprawiedliwości społecznej

• dążenie do zmiany

Prawica

- tradycja (także religijna);

- rygoryzm obyczajowy;

- idea kontynuacji aktulnych stosunków społecznych;

- szacunek dla zbiorowości (rodziny, panstwa, narodu, etc.)

- idea świętości własności i status quo społecznego

- nieufność wobec idei zmian

„ekstremista to `urodzony fałszerz', przekonujący, że świat tkwił w ciemnościach, dopóki on sam nie rozpalił pochodni jedynej prawdy” Jose Ortega y Gasset

IV. Liberalizm

• łac. libertas, liberalis

• postawa społeczna

• doktryna polityczno-prawno-ekonomiczna

• struktura ustrojowa

Prekursorzy i przedstawiciele:

• Hugo Grocjusz (Huig de Groot)

• Benedykt (Baruch) Spinoza

• John Locke

• Adam Smith

• Jeremy Bentham

• John Stuart Mill

• Karol Monteskiusz (Charles de Montesqieu)

• Voltaire (Francois M.Arouet)

• J. J. Rousseau

• Alexis de Tocqueville

• Wilehlm von Humboldt

• Thomas Paine

• Thomas Jefferson

Pojęcia związane z liberalizmem

- nowożytna (laicka) koncepcja prawa naturalnego

• racjonalizm

• antropocentryzm

• kontraktualizm

• trójpodział władzy

• utylitaryzm

• społeczeństwo obywatelskie

• społeczeństwo otwarte

• libertarianizm, libertynizm

• homo oeconomicus, homo socialis

Liberalizm - kontynuacje współczesne:

• Friedrich von Hayek

• Isaiah Berlin

• Milton Friedman

• John Rawls

• Robert Nozick

• Wojciech Sadurski

V. Socjalizm

• łac. societas, sociare

• homo socialis

• postawa społeczna

• doktryna polityczno-prawno-ekonomiczna

• struktura ustrojowa

Socjalizm

Ideologia socjalizmu wyrosła z gwałtownego sprzeciwu wobec indywidualizmu uznawanego za podstawę koncepcji liberalnych.

Podstawową kategorię stanowi społeczeństwo

Socjalizm utopijny

• odwołanie się do dobrej woli społeczeństwa i poszczególnych jednostek oraz oparcie na założeniu ewolucyjnego charakteru przebudowy świata, poprzez zastąpienie układu „pracodawca - robotnik” dobrowolnymi zrzeszeniami produkcyjnymi.

• odrzucenie idei rewolucji

Prekursorzy i przedstawiciele:

• T. Morus

• R. Owen

• H. de Saint-Simon

• P. Leroux

• Ch. Fourier

• P. Proudhon

• F. Lassalle

Socjalizm naukowy:

• aspirowanie do wypracowania mechanizmów wcielania w życie idei socjalistycznych

• krytyka naiwności założeń „socjalizmu utopijnego”

• dopuszczenie metod rewolucyjnych

• twórcy: K. Marks, F. Engels

Na gruncie socjalizmu wyrosły:

• komunizm

• anarchizm (P. Proudhon, M. Bakunin)

• socjaldemokracja

Socjalizm a komunizm

akceptacja „kapitalizm z ludzką twarzą” jednostka integralną częścią społeczeństwa akceptacja własności i jej pomnażania, o ile jest to rezultatem własnej pracy państwo ma przede wszystkim „opiekować” się obywatelami preferowany ustrój: demokracja ewolucja i legalizm zmian „każdemu według pracy i potrzeb” „wszyscy są równi” prawo i państwo są środkami sprawiedliwej organizacji społeczeństwa

negacja kapitalizmu jako ustroju jednostka środkiem do budowy społeczeństwa komunistycznego wszelka własność jest formą kradzieży państwo ma za zadanie kontrolować obywateli preferowany ustrój: dyktatura proletariatu rewolucyjność zmian „każdemu po równo” „wszyscy są jednakowi” prawo i państwo są środkami dla walki klas

Socjaldemokracja - kontynuacje współczesne

• E. Bernstein

• A. Giddens

• F. Mitterand

• W. Brandt

• J.L. Zapatero

VI. Poszukiwanie alternatyw wobec liberalizmu i socjalizmu

• solidaryzm społeczny i prawniczy

• katolicka nauka społeczna (KNS)

• welfare state

Solidaryzm

twórcy: E. Durkheim, L. Duguit,

G. Gurvitch (Gurwicz)

solidaryzm wyrósł jako opozycja do liberalizmu, któremu zarzucono przekładanie interesów jednostki nad interesy społeczeństwa jako całości

solidaryzm

„Tylko społeczeństwo jest obdarzone niezbędnym autorytetem, aby stanowić prawo i wskazywać namiętnościom punkt, poza który nie powinny wychodzić”. E. Durkheim

„Solidarność jest faktem stałym nie podlegającym żadnym zmianom, elementem podstawowym, bez którego żadna grupa społeczna nie może istnieć”. L. Duguit

Solidaryzm - założenia wyjściowe

• homo socialis

• świadomość zbiorowa społeczeństwa (ubi societas, ibi ius)

• odrzucenie zarówno pozytywizmu, jak i koncepcji prawnonaturalnej

• solidarność mechaniczna i organiczna jako konieczność społeczna

• państwo jako zjawisko wtórne wobec społeczeństwa

KNS

`aggiornametno'

• Leon XIII „Rerum novarum” (1891)

• Pius XI “Quadragessimo anno” (1931)

KNS

"Jak jedności społeczeństwa ludzkiego nie można zasadzać na walce >klas<, tak właściwego porządku życia gospodarczego nie można zdawać na wolną konkurencję.” Quadragessimo anno

Pojęcia związane z KNS

• neotomizm

• personalizm (osoba ludzka jako „Imago Dei”)

• humanizm (człowiek jako cel i podmiot, nigdy środek do celu lub przedmiot działania innych)

• solidaryzm społeczny

• personalistyczny ład społeczny (dobro wspólne)

• „chadecja” (chrześcijańska demokracja)

Welfare state - państwo dobrobytu

• krytyka założeń tradycyjnego liberalizmu, opartego na koncepcji państwa jako „stróża nocnego” i „rządu minimum”

• państwo jako gwarant porządku i bezpieczeństwa obrotu

• poszanowanie własności prywatnej

Welfare state

liberalną koncepcję „państwa negatywnego” (non facere) przekształcono w koncepcję „państwa pozytywnego” (facere)

Welfare state - pojęcia pochodne

• tzw. gradualistyczna koncepcja przekszatłcania kapitalizmu

• socjaldemokracja

• interwencjonizm państwowy

Welfare state

mieszana ekonomika (współdziałanie przedsiębiorstw państwowych i kapitału prywatnego)

• planowanie w gospodarce

• ubezpieczenia społeczne

• walka z dyskryminacją

• opieka społeczna

VII. Konserwatyzm

Opiera się na idei zachowania istniejącego status quo (porządku społeczno-gospodarczego) i dlatego sam w sobie nie jest indykatorem żadnych zmian - przeciwnie, postawa konserwatywna uaktywnia się jako „czynnik hamujący” w sytuacji kryzysu czy zmiany.

Konserwatyzm - etapy rozwoju

• tzw. konserwatyzm nieświadomy (pre-konserwatywne ruchy zachowawcze, profeudalne do II poł. XVIII w.)

• przełom: reakcja na Glorious Revolution i W

• termin: lata XX-te XIX w. ( François R. de Chateaubriand i jego pismo „le Consevateur".)

Konserwatyzm - przedstawiciele

• E. Burke

• A. de Tocqueville

• H. Spencer

• J. de Maistre

Konserwatyzm .

• Idea człowieka, jako istoty niedoskonałej, potrzebującej autorytetów, przywódców i wytycznych;

• Idea społeczeństwa jako hierarchicznej wspólnoty opartej na ciągłości historii i tradycji, nadrzędnej wobec poszczególnych jednostek.

VIII. Wybrane doktryny prawicowe

• nacjonalizm, ruchy narodowe

• faszyzm

• rasizm

Polski ruch narodowy

• Początek: (Liga Polska i Związku Młodzieży Polskiej „ZET” - Z. Miłkowski, Z. Balicki);

• II RP: Roman Dmowski, Liga Narodowa, Narodowa Demokracja („endecja”); Obóz Wielkiej Polski; Obóz Radykalno-Narodowy (ONR); Związek Akdemicki Młodzież Wszechpolska;

• PRL: Stronnictwo Narodowe (SN) w Londynie, PAX;

• III RP: Liga Polskich Rodzin, ONR, SN Młodzież Wszechpolska

Faszyzm

Termin ten pochodzi od łacińskiego fasces, w języku włoskim przekształconego na fascio, oznaczającego wiązkę rózg z zatkniętym w nie toporem (symbolizowała ona władzę najwyższych urzędników w Cesarstwie Rzymskim oraz jedność polityczną).

Faszyzm

• anty- liberalizm

- komunizm

- egalitaryzm

- racjonalizm

• hiperetatyzm;

• pragmatyzm;

• militaryzm;

• korporacjonizm;

• solidaryzm narodowy;

• nacjonalizm

• idea wodzostwa;

Faszyzm

Wszystko mieści się w państwie i poza państwem nie istnieje nic ludzkiego ani duchowego.

Dla faszyzmu państwo jest absolutem, wobec którego jednostki i grupy są czymś względnym.

Benito Mussolini

Faszyzm

• Giovanni Gentile i pojęcie „państwa totalnego”

• Alfredo Rocco, Carlo Costamagna

• faszyzm niemiecki - nazizm

Rasizm

Nazwa pochodzi od włoskiego razza albo francuskiego słowa race.

Doktryna zakłada zaś istnienie ras wyższych - powołanych do roli władczej i ras niższych- podwładnych, podporządkowanych.

Uznaje również wrodzone różnice psychiczne i fizyczne między rasami ludzkimi i szkodliwość krzyżowania się ras.

Próbuje wyjaśnić zróżnicowanie kulturowe i cywilizacyjne ludzkości jej zróżnicowaniem rasowym.

Rasizm

Podziału ludności na trzy rasy - białą, żółtą i czarną - dokonał w 1798 przyrodnik Georges Cuvier

Rasizm - ideolodzy

• Artur de Gobineau (Szkice o nierówności ras ludzkich);

• Houston Stewart Chamberlain (Podstawy XIX wieku);

• Paul Anton de Lagarde (Deutsche Schriften ).

Rasizm

• rasizm amerykański

• rasizm aferukański (apartheid)

EGZAMIN - lista zagadnień

• Wprowadzenie pojęciowe - pojęcia ustroju, administracji, socjologii i ekonomii oraz zależności między nimi;

• Elementy myśli filozoficznoprawnej. Relacje prawa z państwem i z innymi systemami norm społecznych. Moralność a etyka;

• Podstawowe koncepcje dotyczące istoty prawa (szkoła praw natury, pozytywizm prawniczy, normatywizm, koncepcje psycho- i socjologiczne, hermeneutyka prawnicza). Formuła G. Radbrucha;

• Klasyczne i współczesne ujęcie polityki. Definicja i różne aspekty tego terminu.

• Pojęcie „lewicy”, „prawicy”, „centrum”. Geneza, istota, nurty;

• Liberalizm (geneza, ujęcie klasyczne, kontynuacje i warianty współczesne);

• Alternatywy wobec liberalizmu - solidaryzm społeczny, katolicka nauka społeczna, doktryna welfare state;

• Socjalizm i wybrane doktryny lewicowe (geneza, ujęcie „utopijne” i „naukowe”, kontynuacje i warianty współczesne - socjaldemokracja, Nowa Lewica);

• Konserwatyzm (geneza i ewolucja, warianty współczesne);

• Wybrane doktryny prawicowe (nacjonalizm, faszyzm, rasizm);

• Myśl ekonomiczna - problemy i zagadnienia wybrane (studia stacjonarne).

8

---