NEOKLASYCZNA TEORIA BEZROBOCIA
Zasadnicze tezy:
1. Na rynku pracy występuje tendencja do ustalania się stanu równowagi charakteryzującego się pełnym zatrudnieniem, oznaczającym brak bezrobocia przymusowego (obejmującego bezrobocie keynesowskie (inne jego nazwy to: koniunkturalne, lub cykliczne) W stanie równowagi może występować jedynie bezrobocie naturalne (obejmujące przede wszystkim bezrobocie frykcyjne (nie akceptujący danego poziomu płacy realnej, zmieniający pracę, zmieniający miejsce zamieszkania), bezrobocie strukturalne oraz bezrobocie klasyczne. Bezrobocie naturalne (czyli dobrowolne) jest jednak równoważone odpowiednią ilością wakansów).
2. Podstawą neoklasycznego mechanizmu ustalania się pełnego zatrudnienia są dwa mikroekonomiczne postulaty, określające:
zasady postępowania pracodawców na rynku pracy - kierują się oni zasadą zrównania płacy realnej (kosztu krańcowego) z krańcową produkcyjnością pracy (korzyścią krańcową). Jeśli:
(a) produkcyjność krańcowa > płacy realnej - opłaca się zwiększać zatrudnienie - bo zwiększa się wtedy zysk,
(b) produkcyjność krańcowa < płacy realnej - opłaca się zmniejszać zatrudnienie - bo zwiększa się wtedy zysk,
(c) produkcyjność krańcowa = płacy realnej - nie opłaca się zmieniać zatrudnienia, bo zysk osiągany przez firmę jest maksymalny. Z uwagi na to, że krańcowa produkcyjność pracy maleje w miarę wzrostu zatrudnienia, warunkiem zwiększenia popytu na siłę roboczą jest obniżka płac realnych - oznacza to, że popyt na pracę w przedsiębiorstwie jest malejącą funkcją płac realnych,
zasady postępowania pracobiorców (pracowników) na rynku pracy - pracownicy, podejmując decyzję o podjęciu zatrudnienia lub zwiększeniu ilości przepracowanych godzin (suma tych decyzji zwiększa podaż siły roboczej w skali makroekonomicznej), kierują się zasadą zrównania krańcowej przykrości pracy z użytecznością płacy. Przykrość związana z pracą wzrasta w miarę zwiększania podaży siły roboczej. Z tego powodu, warunkiem zwiększenia podaży siły roboczej jest zrekompensowanie zwiększonej krańcowej przykrości pracy wyższymi stawkami płac (czyli, że podaż siły roboczej jest rosnącą funkcją płac realnych).
3. Przy płacy powyżej równowagi na rynku pracy (lub przy zbyt wysokim poziomie zasiłku dla bezrobotnych) powstaje bezrobocie przymusowe. Jest ono jednak likwidowane przez automatyczne mechanizmy dostosowawcze powodujące spadek płac nominalnych i realnych. Występowanie tych przyczyn (zbyt wysokiej płacy i/lub zbyt wysokiego zasiłku dla bezrobotnych) wpływa na ograniczenie mobilności siły roboczej poprzez ograniczenie działania swobodnych mechanizmów ekonomicznych na rynku pracy.
Neoklasycy twierdzą, że aby zlikwidować bezrobocie należy:
ograniczać przywileje związków zawodowych,
likwidować ustawodawstwo określające wysokość płac minimalnych,
zmniejszać wysokość zasiłku dla bezrobotnych,
zmniejszać skalę interwencjonizmu państwowego (koncepcja tzw. „państwa minimalnego”),
rozwijać sieć urzędów zatrudnienia,
prowadzić szkolenia mające na celu podnoszenie lub zmianę kwalifikacji siły roboczej,
zwiększać dostęp do informacji na temat wolnych miejsc pracy w gospodarce.
KEYNESOWSKA TEORIA BEZROBOCIA
Zasadnicze tezy:
1. Rozmiary zatrudnienia w gospodarce są określane przez wielkość popytu efektywnego (konsumpcyjnego i inwestycyjnego):
popyt konsumpcyjny - zależy od dochodów gospodarstw domowych. Część dochodów jest oszczędzana i dlatego powstaje luka między produkcją a konsumpcją. Jeśli cała produkcja ma zostać sprzedana, to luka ta musi zostać wypełniona przez inwestycje przedsiębiorstw,
popyt inwestycyjny - Keynes uważał, że:
stopa procentowa nie jest określana przez inwestycje i oszczędności, ale przez popyt na pieniądz i podaż pieniądza (wynika z tego, że stopa procentowa może kształtować się na poziomie wyższym od zapewniającego równowagę między oszczędnościami i inwestycjami (S > I)),
popyt na pieniądz zależy nie tylko od dochodu, ale także od stopy procentowej (przy wysokiej stopie procentowej popyt na pieniądz jest za niski, aby zapewnić odpowiednie rozmiary popytu konsumpcyjnego),
inwestycje zależą nie tyle od stopy procentowej, ile od różnicy pomiędzy przewidywaną rentownością inwestycji a stopą procentową,
zależność między przewidywaną rentownością projektu a inwestycjami jest dodatkowym źródłem pogłębiania niestabilności gospodarczej,
najczęściej inwestycje i efektywny popyt kształtują się na poziomie nie wystarczającym do wchłonięcia całej produkcji.
2. Niedostateczna wielkość popytu efektywnego stanowi bezpośrednią przyczynę bezrobocia (ponieważ przedsiębiorstwa ograniczają wielkość produkcji i zatrudnienia do poziomu efektywnego popytu),
3. Keynes nie zgadza się z twierdzeniem neoklasyków, że pojawienie się bezrobocia uruchamia automatyczny mechanizm prowadzący do pełnego zatrudnienia, inicjowany przez obniżki płac nominalnych.
Uzasadnienie:
obniżki płac nominalnych są niemożliwe przy działających silnych związkach zawodowych, a poza tym powodowałyby one spadek popytu efektywnego i obniżki cen towarów, co nie prowadziłoby do spadku płac realnych, który zgodnie z podejściem neoklasycznym jest warunkiem wzrostu zatrudnienia. W związku z tym Keynes wysuwa postulat sztywności płac nominalnych oraz wskazuje na przymusowy charakter bezrobocia
4. W sytuacji niepełnego zatrudnienia wzrost płac realnych nie jest warunkiem zwiększenia podaży pracy, ponieważ według istniejących stawek płac można zazwyczaj zatrudnić większą ilość pracowników niż obecnie (zdaniem Keynesa, funkcja podaży pracy jest doskonale elastyczna względem istniejącego poziomu płac nominalnych, aż do osiągnięcia stanu pełnego zatrudnienia)
Keynesiści twierdzą, że aby zlikwidować bezrobocie należy:
prowadzić aktywną politykę makroekonomiczną o charakterze ekspansywnym (bezpośrednie i pośrednie działania) w celu zwiększenia miejsc pracy i produkcji,
wspierać organizację robót publicznych, które powodują „mnożenie się” zatrudnienia w całej gospodarce.
2