POLSKA MUZYKA EPOKI ŚREDNIOWIECZA

Muzykę średniowieczną charakteryzował śpiew kościoła chrześcijańskiego, chorał gregoriański z właściwym mu pismem i tonacjami i epoka romańska -gotycka z prymitywami wielogłosowości.

Znaczenie muzyki wzrosło z chwilą kiedy kościół chrześcijański wprowadził ją do nabożeństw jako melodyjną część liturgii.

Muzyka kościoła wschodniego wywarła decydujący wpływ na muzykę liturgiczną kościoła zachodniorzymskiego. Śpiew tego kościoła otrzymał nazwę chorału gregoriańskiego, nazywano go również chorałem rzymskim (od „chorus” czyli miejsca gdzie stali śpiewacy kościelni)

Zasadniczą cechą śpiewu gregoriańskiego jest jego monogeniczny charakter- jest to śpiew jednogłosowy bez podłoża harmonicznego.

Jednymi z najważniejszych cech chorału gregoriańskiego to

- korzystanie wyłącznie z tekstu w języku łacińskim

-śpiew w trakcie nabożeństw dozwolony jest tylko mężczyznom

-chorał nie posiada podziału taktowego, a rytmikę wyznacza tekst

Śpiewy chorałowe opierają się na tonacjach kościelnych rozwiniętych pod wpływem starogreckiego systemu modalnego.

Świeckiej muzyki kościół nie uznawał, a nawet ją potępiał, żądając by muzyka służyła tylko do nabożeństw.

Utwory muzyki świeckiej występujące w średniowieczu możemy podzielić na kilka zasadniczych grup:

1. muzyka ludowa

2. myzyka dworska

3. muzyka wojskowa i myśliwska

4. muzyka miejska

Możemy z całą pewnością powiedzieć , że w Średniowieczu muzyka ludowa istniała, lecz nasze wiadomości są fragmentarne i niedokładne. Gdyż muzyka ludowa przechodziła z pokolenia na pokolenie nie drogą zapisu a drogą przekazu ustnego.

Z opisów historycznych wiemy, że obrzedy towarzyszące Nocy Świętojańskiej ( w czasach pogańskich nazywanej Nocą Kupały) były integralnie związane z muzyką instrumentalną, śpiewami i tańcami.

Muzykę dworską należy podzielić na

- muzykę, która sprawiała radość możnym

- pieśni trubadurów

Przykładem muzyki dworskiej mogą być muzyczne sceny opisane w „Krzyżakach” Henryka Sienkiewicza.

Gdzie Danusia grała na lutni a dodatku i śpiewała, radując w ten sposób otoczenie, a przede wszystkim swą panią Annę Danutę żonę księcia Janusza Mazowieckiego.

Natomiast Trubadur to średniowieczny rycerz - śpiewak, piewca radości, urody życia i miłości. W Polsce nazywano ich rybałtami. Zwykle byli to wędrowni śpiewacy, którzy chodzili od zamku do zamku prezentując swe pieśni, a także opowiadali o dziwach tego świata często bardzo fantazjując i koloryzując przygody i zdarzenia.

Muzyka Myśliwska. Na średniowiecznych rycinach przedstawiających przemarsz wojsk często można dostrzec muzyków grających na kotłach, talerzach, bębnach, tamburynach oraz na instrumentach dętych blaszanych i drewnianych.

Muzyka myśliwska była ważnym elementem polowań. Instrumenty takiego rodzaju jak trąbki i rogi były wykorzystywane też do porozumiewania się z nagonką, odległa niekiedy o wiele kilometrów.

Muzyka miejska- w drugiej połowie średniowiecza następuje poważny rozwój miast.

Znamy trzy główne nurty:

1. związany był z ciągłą migracją ludzi ze wsi do miast, jednym z elementów które wniosła migracja to pieśni, muzyka instrumentalna i taniec.

2. Drugi nurt to działalność uprawiana przez żaków, wędrownych muzykantów, którzy tańczyli , śpiewali, zwykle z akompaniamentem piszczałek na jarmarkach, odpustach i pielgrzymkach.

3. Trzeci nurt to wieżowe kuranty wygrywające melodie, ważnym elementem były hejnały z których najczcigodniejszym zabytkiem jest Hejnał Mariacki.

Wykonanie: Schola gregoriańska kleryków Wyższego Seminarium Duchownego Zakonu Paulinów na Skałce w Krakowie
Gaude Mater Polonia jest średniowieczną, polską pieśnią hymniczną napisaną w języku łacińskim na melodię chorału gregoriańskiego .

Pochodzi z XIII wieku. W tłumaczeniu na język polski tytuł brzmi Raduj się, Matko Polsko. Utwór, którego najstarszy zapis zachował się w Antyfonarzu kieleckim z 1372 roku, został napisany przez Wincentego z Kielczy na kanonizację biskupa Stanisława ze Szczepanowa w 1253 roku, jako część oficjum rymowanego o św. Stanisławie - Historia gloriosissimi Stanislai. Wincenty z Kielc był dominikaninem, pierwszym znanym z imienia i nazwiska kompozytorem polskim, ur ok. 1200 r., ok. 1257 został mianowany kanonikiem Katedry w Krakowie.

Śpiewało ją rycerstwo polskie po odniesionym zwycięstwie. Później pieśń towarzyszyła uroczystościom narodowym. Pierwsza zwrotka, w czterogłosowym opracowaniu Teofila Klonowskiego, jest obecnie śpiewana w czasie inauguracji roku akademickiego, zamiennie z pieśnią Gaudeamus igitur. Najczęściej śpiewa się zwrotki pierwszą i dziesiątą (Ergo felix Cracovia...).

Początkowe zwrotki pieśni w przekładzie Leopolda Staffa:

Gaude mater Polonia
O ciesz się, Matko-Polsko

Łacina	Polski
Gaude, mater Polonia,	O ciesz się, Matko-Polsko,
prole fecunda nobili.	w sławne potomstwo płodna!
Summi Regis magnalia	Króla królów i najwyższego Pana wielkość
laude frequenta vigili.	Uwielbiaj chwałą przynależną.
Cuius benigna gratia	Albowiem z Jego łaskawości
Stanislai Pontificis	Biskupa Stanisława męki
passionis insignia	Niezmierne, jakie on wycierpiał,
signis fulgent mirificis.	Jaśnieją cudownymi znaki.
Hic certans pro iustitia,	Potykał się za sprawiedliwość,
Regis non cedit furiae:	Przed gniewem króla nie ustąpił:
Stat pro plebis iniuria	I staje żołnierz Chrystusowy
Christi miles in acie.	Za krzywdę ludu sam do walki.
Tyranni truculentiam,	Ponieważ stale wypominał
Qui dum constanter arguit,	On okrucieństwo tyranowi,
Martyrii victoriam	Koronę zdobył męczennika,
Membratim caesus meruit.	Padł posiekany na kawałki.
Novum pandit miraculum	Niebiosa nowy cud zdziałały,
Splendor in sancto ceritus,	Bo mocą swą Niebieski Lekarz
Redintegrat corpusculum	Poćwiartowane jego ciało
Sparsum caelestis medicus.	Przedziwne znowu w jedno złączył.
Sic Stanislaus pontifex	Tak to Stanisław biskup przeszedł
Transit ad caeli curiam,	W przybytki Króla niebieskiego,
Ut apud Deum opifex	Aby u Boga Stworzyciela
Nobis imploret veniam.	Nam wyjednać przebaczenie.
Poscentes eius merita,	Gdy kto dla zasług jego prosi,
Salutis dona referunt:	Wnet otrzymuje zbawcze dary:
Morte praeventi subita	Ci, co pomarli nagłą śmiercią,
Ad vitae potum redeunt.	Do życia znowu powracają.
Cuius ad tactum anuli	Choroby wszelkie pod dotknięciem
Morbi fugantur turgidi:	Pierścienia jego uciekają,
Ad locum sancti tumuli	Przy jego świętym grobie zdrowie
Multi curantur languidi.	Niemocnych wielu odzyskuje.
Surdis auditus redditur,	Słuch głuchym bywa przywrócony
Claudis gressus officum,	A chromy kroki stawia raźno,
Mutorum lingua solvitur	Niemowom język się rozwiązał,
Et fugatur daemonium.	W popłochu szatan precz ucieka.
Ergo, felix Cracovia,	A przeto szczęsny ty, Krakowie,
Sacro dotata corpore	Uposażony świętym ciałem,
Deum, qui fecit omnia,	Błogosław po wsze czasy Boga,
Benedic omni tempore.	Który z niczego wszystko stworzył.
Sit Trinitati gloria,	Niech Trójcy Przenajświętszej zabrzmi
Laus, honor, iubilatio:	Cześć, chwała, sława, uwielbienie,
De Martyris victoria	A nam tryumfy męczennika
Sit nobis exsultatio.	Niech wyjednają radość wieczną.
Amen	Amen

Natomiast pierwszym utworem z polskim tekstem jest „Bogurodzica” -Uznać ją można za Hymn Narodowy, bowiem taką rolę rzeczywiście spełniała w ówczesnych czasach. Śpiewano ją również przed bitwą pod Grunwaldem 15 lipca 1410 r. Warto również wiedzieć, że śpiewaną ją również przed bitwą pod Płowcami 27 września 1331r. gdzie Polacy pod wodzą W.Łokietka zadali Krzyżakom poważną klęskę.

Oprócz tych utworów dotrwało do naszych czasów kilkadziesiąt śpiewów, które są wyrazem hołdu i miłości ku Najświętszej Maryi Pannie, z których 40 to nasze rodzime osiągnięcia.

Należy również podkreślić, że na Uniwersytecie Jagiellońskim w ramach Quadrivium czyli powszechnie przyjętego w Europie systemu nauczania- wykładano również muzykę, co stało się ważnym elementem przygotowywania kadry muzycznej.

Malarstwo

MALARSTWO POLSKIEGO ŚREDNIOWIECZA

1. Informacje ogólne.

Średniowiecze (400-1350) to czas gwałtownego rozwoju technik malarskich, głównie na desce: tempery, później oleju, a także fresku.

Charakterystyczne dla średniowiecza jest hierarchiczne i idealistyczne przedstawianie postaci. Osoby ważniejsze są więc większe.

2. Techniki malarstwa średniowiecznego.

Tempera to najczęstsza i najtrwalsza, obok woskowej, technika, w której spoiwo barwników jest organiczne.

 Malarstwo tablicowe -to malarstwo, w którym jako podobrazie wykorzystuje się deskę.

Technika malarstwa tablicowego była stosunkowo prosta. Na drewniany panel nakładano kredowy podkład, nadający powierzchni wymaganą gładkość. Następnie stosowano do malowania farby o bazie z żółtek.

Iluminacja książki - Słowo iluminacja wywodzi się od łacińskiego illuminare (rozświetlać) i pierwotnie oznaczało zdobienie złotem karty książki.

Tylko jeden zabytek z tego okresu znajduje się dziś w kraju - Praedicationes, ale nie jest to bynajmniej dzieło rodzime. Jest to najstarszy z zachowanych na terenie Polski iluminowanych rękopisów i przechowywany jest w Bibliotece Kapitulnej w Krakowie.

---