Muzyka w epoce średniowiecza

Średniowiecze to epoka w historii i kulturze europejskiej, obejmująca czas między starożytnością a czasami nowożytnymi. Ten okres kojarzy się nam przede wszystkim z chrześcijaństwem, bowiem to właśnie kościół miał decydujący wpływ na życie nie tylko religijne, ale i kulturowe i społeczne. Przejawem obecności ducha średniowiecznego w życiu kulturowym jest muzyka.

Cechowały ją głównie:

• silne powiązanie z religią

• przewaga jednogłosowości

• surowość i ascetyzm

• śpiew a cappella

• oparcie na skalach modalnych

• reforma notacji, stworzenie systemu solmizacji Guido z Arezzo.

Z polecenia papieża Grzegorza Wielkiego dokonano wyboru pieśni i melodii Kościoła katolickiego na cały rok liturgiczny. Powodem były różnice między śpiewami chrześcijan z różnych grup, gdyż do edyktu o swobodzie wyznawania wiary z 313 r. żyli w podziemiu. Repertuar ten obowiązuje do dziś. Nazywany jest chorałem gregoriańskim (łac. choralis - miejsce, gdzie stali śpiewacy kościelni). Chorał był głównym gatunkiem muzycznym średniowiecza. Kościół dbał o to, by muzyka pisana dla Boga była doskonała.

Charakterystycznymi cechami chorału jest:

• jednogłosowość,

• ametryczność,

• melizmatyczność,

• teksty w języku łacińskim,

• tonalność oparta na 8 skalach modalnych, kościelnych; ścisła diatonika,

• teksty z Pisma Świętego,

• odpowiednia notacja: litery, neumy, klucze;

• spokojny, dostojny charakter,

• brzmienie ascetyczne.

Jednogłosowość chorału oznacza śpiew chóru męskiego na jeden głos. Ametryczność polega na braku określonego metrum i związanych z nimi taktów w utworze. Śpiew melizmatyczny to wykonywanie kilku dźwięków na jednej sylabie. Chorał nie posiadał podziału taktowego, a rytmikę wyznaczał tekst, w trakcie nabożeństw śpiew dozwolony był tylko mężczyznom.

Muzyka religijna jednak nie była całkowicie jednogłosowa, bowiem już w VII wieku pojawiają się tzw. parafoniści - śpiewający w równoległych kwartach/ kwintach. Owe zalążki muzyki wielogłosowej były określane jako organum. Do podstawowego głosu zaczerpniętego z chorału gregoriańskiego dodawano głos górny, posuwający się równolegle w interwale kwarty. Dodatkowe zdwojenie oktawowe tworzyło kombinację kwarty, kwinty i oktawy. W XI w. rozwinęło się organum zwane diaphonia, charakteryzujące się większym urozmaiceniem współbrzmień (obok kwart - tercje i sekundy).

Oprócz muzyki religijnej w średniowieczu rozwijała się muzyka świecka, tj.:

• muzyka ludowa - zapewne istniała, lecz zachowane informacje na jej temat są bardzo skąpe;

• muzyka dworska - dzielona na dwa rodzaje: dającą radość możnym, uświetniającą ceremoniał dworski oraz pieśni trubadurów, wędrownych pieśniarzy dworskich;

• muzyka miejska - muzyka popularna zwłaszcza wśród młodych mieszczan , wędrujących od miasta do miasta i biorących udział w przedstawieniach. Podobnie jak trubadurzy, byli zarówno twórcami, jak i wykonawcami swych utworów. Ważne były również wygrywające melodie wieżowe kuranty oraz hejnały, jak np. zachowane do dziś Hejnał Mariacki i Toruński;

• muzyka instrumentalna - początkowo jedynie towarzyszyła chorałowi gregoriańskiemu. Pierwsze samodzielne utwory organowe zanotowano na początku XIV w., lecz prawdopodobnie powstawały już wcześniej;

• muzyka wojskowa i myśliwska,

• wielogłosowa muzyka świecka - zachowały się głównie pieśni, we Francji zwane "chansons".

Szkoły i kierunki rozwoju muzyki w średniowieczu:

• - szkoła Saint-Martial,

• - szkoła Notre- Dame,

• - okres ars antiqua,

• - okres ars nova,

• - szkoła angielska,

• - szkoła burgundzka.

Muzyka średniowieczna w Polsce

Do rozwoju muzyki średniowiecznej w Polsce przyczyniło się przyjęcie chrześcijaństwa. Przybywający do Polski zakonnicy zakładali klasztory, budowali kościoły. Szerząc wiarę chrześcijańską wśród naszych pogańskich przodków, śpiewali jednogłosowe pieśni chorału gregoriańskiego, w języku łacińskim.

Najstarszym zabytkiem muzyki polskiej jest pieśń z XIII wieku pt. Bogurodzica. Tekst napisany jest w języku polskim. Traktuje się ją jako pierwszy polski hymn narodowy, gdyż była pieśnią bojową rycerstwa polskiego. Podobnie jak chorał gregoriański jest to pieśń jednogłosowa, metryczna i melizmatyczna.

Pierwszym znanym nam z imienia kompozytorem polskim jest Wincenty z Kielc żyjący w XIII wieku. Jego utwór Gaude Mater Polonia jest fenomenem w muzyce polskiej. Przez siedemset lat przetrwał on jako pieśń narodowa i do dzisiejszego dnia jest pieśnią wykonywaną podczas ważnych uroczystości państwowych i religijnych.

Najważniejsze utwory muzyki polskiej w okresie średniowiecza

• Orędzie wielkanocne 1060 r.,

• Bogurodzica,

• Gaude Mater Polonia Wincentego z Kielczy,

• Hymn ku czci św. Stanisława,

• Weselą się wszyscy Hymn ku czci św. Jadwigi, żony Henryka Brodatego,

• Hymn ku czci św. Kingi,

• Hymn ku czci św. Wojciecha,

• Pieśń o Wiklefie pieśń mieszczańska do słów Jędrzeja Gałki, 1447 r.,

• Żółtarz Jezusów czyli 15 rozmyślań o Bożym umęczeniu Ładysław z Gielniowa, 1448 r.,

• Panis, panis pange patribus tantum Piotr z Grudziądza, XV w.,

• Breve regnum dwugłosowe, XV w.,

• O najdroższy kwiatku XV w.,

• Cracovia civitas trzygłosowe, drugi i trzeci głos instrumentalny,

• Magnificat trzygłosowe, Mikołaj z Radomia,

• Historyka bystrość umysłu Mikołaj z Radomia, na cześć królowej Zofii i jej syna Kazimierza do słów Stanisława Ciołka.

Średniowieczni kompozytorzy

• Leoninus (ars antiqua) skomponował ok. 100 utworów dwugłosowych zebranych w dziele "Magnus Liber Organi" do wykonywania podczas mszy całego roku kościelnego; specjalizował się w tworzeniu organum dwugłosowego;

• Perotinus (ars antiqua) zmodernizował organa Leoninusa, rozszerzając je do trzech i czterech głosów. Zastosował nowe techniki kompozytorskie - imitację, w której głosy ulegały przesunięciu; hoquetus, czyli przerywanie melodii pauzami; technikę konduktową, równouprawnienie głosów w rytmie i melodii;

• Guillaume de Machaut (ars nova) przyczynił się do rozwoju muzyki świeckiej; komponował głównie motety, ballady, ronda, virelais, cztero-głosowe msze (Notre Dame);

• trubadurzy działający w południowej Francji: Wilhelm IX książę Akwitanii; Bernard de Ventadorn Pieśń skowronka; Peire Vidal; Raimbaut de Vaqueiras Kalenda maya; Guiraut Riquier;

• truwerzy działający w północnej Francji: Ryszard Lwie Serce; Thibaut IV; Adam de la Halle Gra o Robinie i Marion;

• minnesingerzy działający w Niemczech: Walther von der Vogelweide; Tannhäuser; Oswald von Wolkenstein;

• skaldowie działający na północy Europy;

• jongleur (minstrel);

• szpilmani;

• waganci;

• Francesco Landini (ars nova);

• John Dunstable (ars nova).

BIBLIOGRAFIA:

• Książki:

• Zeszyt muzyczny ,,Słuchanie muzyki” do klasy I gimnazjum

• Internet:

• http://pl.wikipedia.org/

• http://portalwiedzy.onet.pl/

• http://encyklopedia.pwn.pl/