Nauka jest to pewien zespół twierdzeń o otaczającej nas rzeczywistości, o sposobach poznawania tej rzeczywistości i praktycznego przekształcania tej rzeczywistości przez człowieka. Metoda jest to sposób dochodzenia do prawdy umożliwiający formułowanie uzasadnionych i sprawdzonych twierdzeń. Wyróżnia się dwie podstawowe metody dochodzenia do poznania prawdy: metodę indukcyjną i metodę dedukcyjną. Metoda indukcyjna polega na wnioskowaniu w drodze dowodzenie wiodącego od szczegółów do ogółu. Metoda dedukcyjna natomiast polega na poznawaniu prawdy w drodze wnioskowania wiodącego od ogółu do szczegółów. Metoda indukcyjna jest nie niezawodna. Metoda dedukcyjna jest niezawodna. Wśród nauk prawnych ze względu na metodę, przy której użyciu nauki są uprawiane, powszechnie wyróżnia się:1) nauki teoretyczne, które mówią o tym, jak jest, względnie jak powinno być;2) nauki praktyczne, które mówią o tym, jak działać, aby osiągnąć określony cel, jakim jest pożądany porządek w życiu społecznym;3) nauki pomocnicze. I) Dogmatyka prawa, zajmuje się prawem aktualnie obowiązującym w danym państwie, a także prawem międzynarodowym. a) egzegeza - jest to analizowanie przepisów prawnych i wysnuwanie odpowiednich wniosków; b) systematyka, czyli logiczne porządkowanie norm prawnych; c) synteza, czyli ustalanie zasad naczelnych dla danej instytucji prawnej II) Polityka prawa, której zadaniem jest prognozowanie tego, jakie prawo powinno być, jak powinno być skonstruowane, aby było efektywne, Państwo jest to wielka grupa społeczna, odznaczająca się wysokim stopniem zorganizowania, która pojawiła się na wyższym stopniu rozwoju świadomości społeczno-politycznej społeczeństwa. Definicje, które są charakterystyczne dla określonej orientacji filozoficznej lub ideologicznej. I) definicja etymologiczna II) definicja rzeczowa 1) definicja Arystotelesa 2) definicja Jellinka (1851-1910). Podał on socjologiczną i prawniczą definicję państwa 3) Jan Dabin podaje definicję państwa z punktu widzenia solidaryzmu społecznego. Marksiści głosili klasową koncepcję państwa. koncepcja demokratycznego państwa prawa. Wśród wielu teorii wyjaśniających genezę państwa należy wyróżnić następujące: - teorie teologiczne, - koncepcje prawa naturalnego, zwane też naturalistycznymi, - koncepcje umowy społecznej, - teorie podboju i przemocy, - teorie psychologiczne i socjologiczne, -teoria ekonomiczna, czyli marksistowska. Suwerenność to niezależność władzy państwowej od jakiejkolwiek innej władzy wewnątrz państwa. W epoce współczesnej suwerenność przypisuje się państwu, a także narodowi i najwyższym organom państwa w porządku i terytorialnym, a Stolicy Apostolskiej w porządku duchowym. W epoce współczesnej suwerenność państwa pojmowana jest w dwóch płaszczyznach: wewnętrznej (ad intra) i zewnętrznej (ad extra). Suwerenność w płaszczyźnie wewnętrznej oznacza, że na terytorium państwa nie ma władzy wyższej od jego centralnych organów władzy, czyli nie ma innych organów władzy, które by im nie podlegały w podejmowaniu swoich decyzji politycznych. Suwerenność w płaszczyźnie zewnętrznej oznacza niepodległość państwa, czyli że najwyższe organy państwa w podejmowaniu, swoich decyzji politycznych nie podlegają organom znajdującym się poza jego terytorium, ze mogą samodzielnie podejmować decyzje w granicach swego terytorium i zobowiązania wobec innych podmiotów prawa międzynarodowego.

Klasyfikacja państw 1) monarchia (władzę, sprawuje jednostka), 2) arystokracja (władzę sprawuje jednak warstwa społeczna), 3) politea (władzę sprawują wszyscy obywatele). 4) tyrania (władza jest sprawowana w interesie jednostki) 5) oligarchia (władza jest sprawowana w interesie bogatych), 6) demokracja (władza jest sprawowana w interesie wszystkich). Podział państw ze względu na formę rządów: państwa unitarne, inaczej mówiąc państwa proste - jednostki administracyjno terytorialne podporządkowane organom centralnym i złożone - federacje. Przez reżim polityczny należy rozumieć ogół zasad, na jakich aparat państwowy opiera swój stosunek do społeczeństwa; oraz metod, jakimi, posługuje się w kierowaniu społeczeństwem. Reżim polityczny: autokratyczny i demokratyczny. Sześć istotnych cech reżimu totalitarnego:- jedna oficjalna ideologia (monizm ideologiczny),- jedna partia, masowa sprawująca dyktaturę (monizm polityczny), - monopol partyjny nad armią,- monopol państwa nad środkami masowego przekazu, terrorystyczny system policyjny,- centralne kierowanie gospodarką. Reżim demokratyczny Do istotnych elementów współczesnej demokracji należy:- poszanowanie przez państwo praw i wolności każdego człowieka, należnych wszystkim obywatelom na zasadzie równości,- organy władzy państwowej wyłaniane są przez obywateli w drodze wyborów powszechnych, tajnych i okresowych (demokracja polityczna), w których mogą wziąć udział wszyscy pełnoletni,- pluralizm polityczny, wyrażający się w istnieniu wielu partii politycznych, konkurujących między sobą o poparcie ze strony społeczeństwa dla swych programów. - partie polityczne i organy państwowe odnoszą się do społeczeństwa z zachowaniem określonych zasad i procedur. Aparat państwowy - zespół ludzi, którzy zawodowo i profesjonalnie zajmują się służeniu państwu. Wyłania ze swojego grona organy państwowe, które działają w imieniu państwa. Działania władcze: - stanowienie norm prawnych-generalnych, - stanowienie norm indywidualnych w oparciu o pewne normy prawne, - akty stosowania przymusu państwowego, - działania kontrolne. Ciała pomocnicze są to np: biura, kancelarie itp. Zakłady państwowe są to jednostki organizacyjne których celem jest świadczenie usług. Przedsiębiorstwa państwowe są to jednostki organizacyjne których cel jest gospodarczy. Samorząd - wszelkie formy udziału poszczególnych grup ludności w realizacji zadań publicznych, które nie są realizowane przez aparat państwowy : - samorząd terytorialny, - samorząd zawodowy. System polityczny W naukach politycznych wyróżnia się trzy koncepcje systemu politycznego:1) koncepcja instytucjonalna. 2) koncepcja behawiorystyczna, czyli funkcjonalna - 3) koncepcja mieszana. W obrębie systemów politycznych. System partyjny danego kraju stanowią wszystkie partie polityczne współdziałające lub rywalizujące ze sobą o władzę państwową albo w jej sprawowaniu. Systemy partyjne dzielimy na: jednopartyjne, dwupartyjne i wielopartyjne. Pojecie partii politycznej. Partia polityczna jest to dobrowolna organizacja skupiająca ludzi mających wspólny cel dotyczący podstawowych spraw życia społecznego i wspólny program kierowania społeczeństwem wiodący do tego celu. Cechą istotną partii politycznej jest to, że dąży do realizacji swego programu poprzez opanowanie aparatu państwowego lub wywieranie wpływu na aparat państwowy w kierunku dla siebie pożądanym. Funkcje partii politycznych: 1) wypracowują programy polityczne dla państwa i społeczeństwa, 2) wyłaniają elity polityczne, 3) mają wielki wpływ na kształcenie opinii publicznej, 4) ciała pośredniczące pozwalają pewnym poglądom przebić się do władzy państwowej. Istnieją też różne klasyfikacje partii, dokonywane odpowiednio do przyjętych kryteriów. Max Weber dzielił partie ze względu na cel na:1) partie interesu, o nastawieniu pragmatycznym, mające na celu realizację określonych interesów grupowych (np. partie chłopskie) ;2) partie światopoglądowe, stawiające sobie ze cel zwycięstwo określonej wizji ładu społecznego (np. partie chrześcijańsko-demokratyczne).Do tej koncepcji nawiązuje podział partii na: partie dla wszystkich (populistyczne) i partie ideologiczne. M. Duverger dzieli partie na: 1) partie masowe (o dużej ilości członków), 2) i partie kadrowe (skupiające elitę poniżej 10% elektoratu).Biorąc pod uwagę strukturę społeczną partii w literaturze politycznej wyróżnia się następujące typy partii: - partie ogólnonarodowe,- partie robotnicze,- partie chłopskie,- partie drobnomieszczańskie,- partie inteligenckie,- partie ziemiańskie,- partie klasowe amorficzne, reprezentujące interesy nie jednej klasy. Biorąc pod uwagę założenia ideologiczne, wyróżnia się:- partie komunistyczne,- partie socjalistyczne,- partie socjaldemokratyczne,- partie chrześcijańsko-demokratyczne,- partie liberalne,- partie konserwatywne,- partie faszystowskie itp.Z punktu widzenia strategii działania, czyli ze względu na środki, jakie stosują do realizacji celów, wyróżnia się:- partie rewolucyjne, dążące do zmiany panujących stosunków społeczno-politycznych w drodze rewolucji (zmasowanego terroru);- partie reformistyczne, dążące do zmiany istniejących stosunków stopniowo w drodze zmian jakościowych;- partie zachowawcze, dążące do zachowania istniejącego porządku; Biorąc pod uwagą strukturę organizacyjną i rolę partii w systemie politycznym, wyróżnia się stosunkowo najwięcej typologii. a) Biorąc pod uwagę stopień centralizacji wewnątrzpartyjnej, wyróżnia się:- partie zcentralizowane, zorganizowane hierarchicznie o silnym ośrodku kierowniczym i silnej dyscyplinie formalnej (partie faszystowskie, partie komunistyczne),- partie zcentralizowane, w których są silne ośrodki lokalne i z zachowaniem demokracji wewnątrzpartyjnej (partie w USA). Ze względu na instytucje przywództwa partyjnego (formalnego i faktycznego) wyróżnia się:- partie o przywództwie jednoosobowym - wodzowskim, które jest formalnie usankcjonowane (Hitler, Mussolini, Stalin);- partie o przywództwie kolektywnym;- partie o przywództwie konsensualnym (partia jest kanałem ujawniania i reprezentowania różnorodnych interesów różnych grup społecznych (np. partia liberalno-demokratyczna w Japonii).Ze względu na stosunek do panującego reżimu politycznego wyróżnia się:- partie legalne, a wśród nich: partie rządzące i partie opozycyjne;- partie nielegalne które dążą do zmiany panującego reżimu mimo formalnego zakazu;- partie wspomagające istniejący reżim polityczny, mimo że nie są w stanie uczestniczyć w walce o władzę. Natomiast mało czytelny jest podział partii na prawicowe i lewicowe. Jako kryterium stosuje się ich miejsce parlamencie aniżeli to, jaki mają program polityczny. Grupy nacisku to ugrupowanie we współczesnym społeczeństwie kapitalistycznym powstałe dobrowolnie i świadomie dla obrony i wyrażania interesów ludzi należących do tych ugrupowań działając według określonych reguł pod przyjętym przez siebie kierownictwem. Rodzaje: 1) krajowe, 2) międzynarodowe. Funkcje: 1) reprezentują interesy określonych grup społecznych wobec innych grup, 2) przekazują postulaty swoich członków ośrodkom decyzyjnym, 3) nie dążą do zdobycia władzy, ale oddziaływają na rząd, parlament, partie polityczne, opinię publiczną i tym samym wpływają na pewne rozstrzygnięcia polityczne. Stowarzyszenia są to ciała pośrednie między jednostką a społeczeństwem. Służą one integracji ludzi wokół wspólnych celów, wartości; nie mają na celu kierowania społeczeństwem przez opanowanie aparatu państwowego.

Naród - trwała wspólnota ludzka wytworzona na podstawie wspólnych losów historycznych, kultury, języka, terytorium i życia ekonomicznego, świadoma własnej odrębności od innych narodów. Trzy teorie wyjaśniające relacje między tymi dwiema społecznościami: teoria naturalna, teoria kulturowa i teoria mieszana. Ojczyzna - Najogólniej mówiąc, jest to zbiór wartości, w których człowiek czuje się zakorzeniony, z którymi łączy go przywiązanie do własnej ziemi, będącej symbolem wartości narodowych. Kościół w szerszym rozumieniu - związek wyznaniowy Ze względu na zasady ustrojowe, określające powiązanie między nimi, względnie ich rozdział, wyróżnia się: państwa wyznaniowe i świeckie. Ze względu na formę regulacji stosunków między Kościołem a państwem: państwa konkordatowe i państwa bezkonkordatowe.1. Państwo wyznaniowe jednemu z kościołów rozwijających działalność na jego terytorium przyznaje pozycję wyznania lub kościoła oficjalnego, zwanego państwowym lub narodowym. Państwo wyznaniowe w wersji monistycznej charakteryzuje się koncentracją władzy religijnej i politycznej w jednym podmiocie. Państwo wyznaniowe w wersji dualistycznej, charakteryzuje się wyodrębniłem dwóch najwyższych, każdej w swoim porządku, władz: duchowej (papieża) i doczesnej (cesarza). Wśród państw wyznaniowych wyróżnia się państwa wyznaniowe: tradycyjne i zmodernizowanie, czyli otwarte. Państwo wyznaniowe w wersji tradycyjnej charakteryzuje się: 1 afirmacją określonej doktryny religijnej, jako jedynie prawdziwej, 2 uznaniem w ustawie konstytucyjnej lub w konkordacie jednej religii lub jednego Kościoła, jako religii oficjalnej lub Kościoła państwowego, 3 subwencjonowaniem instytucji określonej religii, czy też określonego Kościoła z funduszy publicznych, co daje mu uprzywilejowaną pozycję w stosunku do pozostałych, 4 zakazem wyznawania innych religii poza religią oficjalną lub jedynie tolerowaniem ich przez państwo. Starożytne Cesarstwo rzymskie po proklamacji przez cesarza Konstantyna Wielkiego wolności religijnej (edykt mediolański) stało się chrześcijańskim. Państwo wyznaniowe w wersji otwartej odznacza się: 1 rezygnacją z afirmacji jednej religii jako jedynie prawdziwej, 2 uznaniem jednej religii, lub jednego z kościołów, jako religii narodowej, bądź kościoła państwowego, 3 subwencjonowaniem religii oficjalnej z funduszy państwowych, 4 gwarancjami wolności religijnej dla wyznawców wszystkich religii na zasadzie równości. Państwo wyznaniowe w wersji otwartej nie zajmuje stanowiska w sprawie prawdziwości doktryny teologicznej, ale gwarantuje wolność sumienia i religii w wymiarze indywidualnym i wspólnotowym.2. Państwo świeckie uznaje zasady równouprawnienia kościołów i wolności religijnej a tym samym nie uznaje uprzywilejowanej pozycji jednego z Kościołów. Koncepcja państwa świeckiego powstała w epoce współczesnej pod wpływem ideologii liberalnej na kontynencie amerykańskim (Stany Zjednoczone Ameryki Północnej) i kontynencie europejskim (Francja). Wśród państw świeckich wyróżnia się 3 wersje modelowe: separację amerykańską, zwana czystą; separację wrogą w wersji francuskiej i sowieckiej; separację skoordynowaną, zwaną przyjazną. 2. Państwa konkordatowe i bezkonkordatowe. System konkordatowy polega na regulacji stosunków między państwem i Kościołem w formie dwustronnej umowy międzynarodowej, zwanej z konkordatem.

Część II. Normy społeczne. Przez normy społeczne rozumie się tylko takie normy, które funkcjonują we względnie trwały i skuteczny sposób w zbiorowościach ludzkich, jako elementy pewnych instytucji, systemów kontroli, czy organizacji. Podział norm społecznych. Najbardziej rozpowszechniony jest podział norm społecznych na: religijne, moralne (etyczne), obyczajowe, prawne.

Należy zatem stwierdzić, że norma prawna jest to norma podstawowa, roszczeniowa, heteronomiczna, pochodząca od autorytetu wyższego rzędu. Natomiast inne normy społeczne nie mają charakter normy prawa pozytywnego. Najbardziej znamienną cechą normy prawnej jest jej roszczeniowość normatywna, czyli połączenie obowiązku z uprawnieniem po stronie przynajmniej dwóch adresatów. Istotną cechą normy prawnej jest jej autorytatywność. Filozoficzne definicje prawa 1) pozytywizm prawniczy, 2) normatywizm, 3) funkcjonizm, 4) realizm prawniczy, 5) psychologizm, 6) koncepcje prawa natury, względnie prawa naturalnego, 7) koncepcja ekonomiczna, czyli marksistowska.1. Pozytywizm prawniczy jest założenie, iż prawo jest to zespół norm ustanowionych przez władze państwowe z zachowaniem odpowiedniej procedury. Za rzecz drugorzędną uważa się to, czy normy te odpowiadają normom moralnym, religijnym czy obyczajowym. Za podstawowy postulat uważane jest tzw. zapewnienie bezpieczeństwa prawnego, czyli dostatecznej stabilności, jasności i pewności prawa. Stąd tendencja do formalizmu i lekceważenia roli ocen w procesie stanowienia, wykładni i stosowania prawa. Skrajny, pozytywizm zakłada tylko uzasadnienie etyczne norm prawnych, czyli że prawem jest tylko to, co w odpowiedniej formie zostało ustanowione przez państwo, natomiast pomija się uzasadnienie aksjologiczne.

2. Normatywizm prawniczy uważany jest za skrajną postać pozytywizmu. Jego twórcą jest Hans Kelsen, profesor prawa w Wiedniu, który w okresie dyktatury hitlerowskiej przeniósł się do Stanów Zjednoczonych. Kelsen sformułował czystą teorię prawa, wykluczająca zajmowanie się prawem jako zjawiskiem społecznym, a ograniczającą zadania nauk prawnych do badań nad czystą formalną stroną prawa. W swych rozważaniach Kelsen sformułował dwa systemy norm: 1) system statyczny, stworzony na zasadzie treściowego powiązania norm, czyli oparty na uzasadnieniu aksjologicznym; 2) system dynamiczny, oparty na tym, iż wchodzące w jego skład normy są stanowione na podstawie norm kompetencyjnych. System prawa - jego zdaniem - jest to dynamiczny system norm kompetencyjnych, mających uzasadnienie w normach kompetencyjnych wyższego rzędu zawartych w konstytucji, zaś kompetencje do stanowienia konstytucji mają podstawę w jakiejś domyślnej normie podstawowej (Grundnorm). System prawa ma więc strukturę piramidy norm, na której szczycie jest podstawowa norma kompetencyjna, za pośrednictwem której ma on jakieś powiązanie ze światem wartości. O tym, czy dana norma obowiązuje, decyduje to, czy stanowiący organ ma do tego kompetencje. Za normy prawne uważa on przede wszystkim normy sankcjonujące, nakazujące organom państwa zastosowanie sankcji, jeśli ktoś dokonał czynu zabronionego. Natomiast norma sankcjonowana jest tylko domyślną normy sankcjonującej. Kelsen zakładał, że nie jest istotną cechą norm prawnych abstrakcyjność i ogólność; za normy prawne uważał także normy konkretne (wyroki, akty administracyjne).3. Funkcjonalizm prawniczy Funkcjonalizm traktuje prawo jako czynnik kształtujący faktyczne zachowania się ludzi. 4. Realizm prawniczy: zadaniem prawoznawstwa jest badanie tego, jak rzeczywiście postępują sędziowie i obywatele w obrocie prawnym. Nie jest natomiast istotne to, według jakiego prawa (zawartego w księgach) powinni postępować, gdyż nie jest ono prawem rzeczywistym. O obowiązywaniu normy prawnej rozstrzyga się przepowiadając przyszłe zachowanie się sędziego. Norma prawna zatem obowiązuje obywateli, jeżeli jest prawdopodobieństwo, iż w przypadku jej przekroczenia i wniesienia sprawy przed sąd będzie ona istotnym czynnikiem kształtującym decyzję sędziego w sprawie użycia siły, jaką rozporządza państwo. A więc jego zdaniem, o rzeczywistym obowiązywaniu normy można orzec wtedy, gdy zostanie przekroczona i wymierzona za nie sankcja. 5. Psychologizm prawniczy Psychologizm jest to kierunek, który sprowadza prawo do określonych zjawisk psychicznych występujących po stronie członków społeczeństwa. 6. Teorie prawa naturalnego Po II wojnie światowej na Zachodzie nastąpił nawrót do prawa naturalnego, nazywanego też prawem natury. Chodzi tu o teorię przyjmujące, iż istnieją normy prawa naturalnego, które są nadrzędne w stosunku do prawa stanowionego. Koncepcje prawa naturalnego przewijają się w dziejach myśli ludzkiej od starożytności poprzez Średniowiecze chrześcijańskie, Oświecenie laickie aż do epoki współczesnej. Zmieniają się tylko ich interpretacje. Wśród teorii prawa naturalnego należy wyróżnić dwa nurty: religijny i laicki. Wspólne dla nich jest przyjmowanie następujących założeń: 1) założenie, że istnieją normy prawne, które są niezależne od państwa i nadrzędne w stosunku do prawa stanowionego przez władze państwowe, a przynajmniej będące wzorcem cła norm prawa stanowionego, z którym się je krytycznie ocenia jako sprawiedliwe lub niesprawiedliwe; 2) zakłada się, że ze zdań o faktach, wynikają pewne normy; 3) zakłada się, że istnieje natura ludzka”, lub „natura rzeczy”, która wyznacza ludziom pewne zasady postępowania; 4) zakłada się pewną stałość prawa naturalnego, a przynajmniej większą stabilność aniżeli prawa stanowionego.6.1. Religijne koncepcje prawa naturalnego zakładają, że ostatecznym twórcą prawa natury jest Bóg. Wśród religijnych koncepcji prawa naturalnego najbardziej znana jest koncepcja tomistyczna, wywodząca się od św. Tomasza z Akwinu (+1274).

6.2. Laickie koncepcje prawa naturalnego zakładają, iż w naturze ludzkiej istnieją pewne pragnienia, czy dążenia, które wskazują mu, jak ma postępować w sposób godny człowieka; normy nakazujące realizację pewnego stanu rzeczy, który jest zgodny z podstawowymi zasadami moralności. Koncepcje prawa naturalnego występują w poglądach wielu współczesnych filozofów i teoretyków prawa oraz znajdują akceptację w konwencjach prawa międzynarodowego, dotyczących ochrony praw człowieka. 7. Teoria marksistowska Według marksistów prawo jest to zbiór norm postępowania. Jako cechy wyróżniające ten zbiór spośród innych norm postępowania wymieniają oni następujące:1) są to normy ustanowione albo uznane w odpowiedniej formie przez państwo;2) których realizacja jest zabezpieczona użyciem przymusu ze strony organów państwowych;3) normy te są wyrazem woli klasy panującej, a ich celem zapewnienie dogodnych dla tej klasy warunków społeczno-ekonomicznych. Koncepcja marksistowska jest przykładem koncepcji pozytywistycznych. Zakłada bowiem, że prawem jest zespół norm pochodzących od odpowiednich organów państwowych. Norma prawna a przepis prawny Normy prawne obowiązujące w danym państwie w przeważającej mierze zawarte są w przepisach prawnych. Stosunek normy prawnej do przepisu prawnego. Organy państwowe stanowią prawo w postaci aktów normatywnych (ustawy, dekrety itp.). Każdy akt normatywny składa się z poszczególnych przepisów prawnych. Przez przepis prawny należy rozumieć elementarną jednostkę zdaniową występującą w formie artykułu, paragrafu, ustępu itp. Norma prawna nie jest równoznaczna z przepisem prawnym. Nie każdy przepis zawiera normę prawną. Przeważnie przepisy prawne zawierają tylko niektóre człony normy prawnej, czasem mieszą w sobie kilka norm prawnych w sformułowaniu niepełnym. Czasem zawierają wypowiedzi nie będące normami prawnymi ani ich członami. Takimi są charakterystyki ustroju państwa, definicje ustawowe; wyjaśnienia pojęć, jakimi posługują się ustawy.Za normy prawne należy więc uważać tylko takie zdania aktów normatywnych, które podmiotom, do których są skierowane, wyznaczają uprawnienia i obowiązki. Rodzaje norm i przepisów prawnych: przepisach uprawniających i zobowiązujących, ze względu na jednostronny sposób ich sformułowania, podział norm na hipotetyczne i kategoryczne. Kategoryczną jest norma prawna wyznaczająca pewną zasadę, której spełnienie wymagane jest bezwarunkowo (w każdych warunkach), np. norma zakazująca zabójstwa. Hipotetyczną jest norma, która wyznacza zasadę postępowania, wymaganą tylko w określonych warunkach. Zwolennicy podziału norm na kategoryczne i hipotetyczne biorą pod uwagę okoliczność, czy dana norma posiada, czy nie posiada hipotezy. Podstawowe znaczenie ma podział norm prawnych w oparciu o trzy podstawowe kryteria: 1) treść, 2) stopień konkretności, 3) zasięg obowiązywania. Z punktu widzenia treści normy prawnej (jak również zawierające je przepisy prawne) dzielimy na: normy prawa materialnego, regulujące podstawowe stosunki prawne; i normy prawa formalnego, określające realizację podstawowych stosunków wyznaczonych przez normy prawa materialnego. Z punktu widzenia konkretności przepisy prawne (jak również zawarte w nich normy) dzielimy na: konkretne, blankietowe i odsyłające. Kryterium tego podziału jest stopień doprecyzowania dyspozycji normy, czyli właściwej reguły postępowania. Przepis jest konkretny wówczas, gdy dyspozycja jest sformułowana w sposób wyraźny, czyli wyraźnie określa sposób postępowania. Przepis jest blankietowy, gdy nie formułuje dyspozycji wyraźnie, ale powierza jej ustalenie wskazanemu organowi państwowemu. Przepis jest odsyłający, gdy nie formułuje dyspozycji normy prawnej, ale odsyła do dyspozycji zawartej w innym przepisie. Często ustawodawca w redagowaniu tego przepisów odsyłających kieruje się względami techniki kodyfikacyjnej, a mianowicie dąży do uniknięcia powtórzeń. Z punktu widzenia zasiągu obowiązywania dzieli się przepisy (jak również normy w nich zawarte) na: ogólne i zindywidualizowane. Podziału tego można dokonywać ze stanowiska podmiotowego lub przedmiotowego. Ze względu na zasięg obowiązywania dzieli się przepisy prawne jak również zawarte w nich normy, na:1) przepisy powszechne, inaczej uniwersalne, (ius universale), obowiązujące na całym terytorium państwa;2) przepisy partykularne (ius particulare), obowiązujące na części terytorium państwa (np. na terenie województwa lubelskiego).Ze względu na moc stosowania dzieli się przepisy prawne oraz zawarte w nich normy na: bezwzględnie obowiązujące względnie obowiązujące. Norma jest bezwzględnie obowiązująca (ius cogens), gdy jej dyspozycja jest zredagowana w sposób kategoryczny tzn., że adresat nie ma możliwości innego zachowania się od tego, jakie podane jest w dyspozycji. Za przeciwne zachowanie się przewidziane są skutki prawne. Norma jest względnie obowiązująca (ius dispositivum), gdy przewiduje dyspozycję, która ma zastosowanie dopiero wówczas, gdy adresat normy nie dokonał innej czynności. Z punktu widzenia stopnia ogólności przepisu prawnego (i zawartej w nim normy) dzieli się je na: ogólne i szczegółowe. Norma jest ogólna (lex generalis), gdy reguluje szeroki zakres spraw, stanowi w dyspozycji ogólną regułę postępowania. Norma jest szczegółowa (lex specialis), gdy ustanawia wyjątki od reguły ogólnej. Budowa normy prawnej Norma prawna składa się z części, które różnią się nie tylko treścią, ale także funkcją, jaką względem siebie pełnią. Na temat budowy normy prawnej istnieją różne koncepcje. Począwszy od szkoły pozytywistycznej sięgającej XIX w., w szczególności od Bergbohm'a, przyjmuje się, że w skład normy prawnej wchodzą trzy elementy: hipoteza, dyspozycja i sankcja. H - D - S Hipotezą normy prawnej jest ta jej część, która określa warunki, od zaistnienia których uzależnione jest zastosowanie dyspozycji. Inaczej mówiąc, jest to opis okoliczności, w których adresatowi jest coś nakazane, zakazane czy dozwolone. Hipoteza należy do najbardziej rozbudowanej części normy prawnej. Określa warunki podmiotowe i przedmiotowe pewnych stanów, wydarzeń określających adresata norm. Dyspozycja określa wymagany sposób zachowania się adresata, czyli samą zasadę postępowania. Jest to najważniejsza część normy prawnej, konieczna w każdej normie. Sankcja określa pewną dolegliwość, jaką ustawodawca przewiduje w sytuacji, w której adresat nie zachował się w sposób wyznaczony w dyspozycji. Powyższa koncepcja trój członowej budowy normy prawnej spotkała się z krytyką. Zwrócono uwagę na jej niekompletność, gdyż sankcja może mieć zastosowanie wówczas, gdy zaistnieją nowe okoliczności w stosunku do tych, które były określone w hipotezie warunkującej zastosowanie dyspozycji. Wysunięto więc koncepcję więcej niż trójczłonowej budowy normy prawnej:H1 - D - H2 - S norma sankcjonowana norma sankcjonująca koncepcja norm sprzężonych. Rodzaje sankcji Sankcja może przyjąć trzy postacie: sankcji represyjnej, sankcji egzekucji i sankcji nieważności. Sankcja represyjna zwana sankcją karną stosowana jest za dokonanie czynów zabronionych. Istota jej polega na pozbawieniu podmiotu - zachowującego się w sposób sprzeczny z dyspozycją - ważnych dla niego dóbr (życia, wolności, praw obywatelskich, prawa do wykonywania zawodu). Celem tej sankcji może być nie tylko odwet za naruszenie porządku prawnego ale również poprawa przestępcy, izolacja przestępcy w celu zapobieżenia przed popełnianiem nowych przestępstw, odstraszanie potencjalnych przestępców. Sankcja egzekucji polega na przymusowym wykonaniu przez adresata zachowania się przewidzianego w dyspozycji. Może ona polegać na zmuszeniu adresata do dokonania niedopełnionego czynu (np. wydanie rzeczy), przywrócenia do stanu poprzedniego (np. zwrot zagarniętego mienia), wymuszenia określonego zachowania się (np. zmuszenie świadka do stawienia się w sądzie).Sankcja nieważności polega na uznaniu czynności dokonanej niezgodnie z nakazem dyspozycji za nieważną, czyli pozbawioną skutków prawnych. Nieważność ta może dotyczyć czynności od samego początku, bądź od orzeczenia wydanego przez kompetentny organ. Rodzaje norm ze względu na sankcje Ze względu na to, jaką sankcję przewiduje ustawodawca za naruszenie dyspozycji normy prawnej, wyróżnia się: leges imperfectae, leges perfectae, leges plusquam perfectae oraz leges minus quam perfectae. Leges imperfectae - prawa niedoskonałe .Legas perfectae - prawa doskonałe. Leges plusguam perfectae - więcej niż doskonałe. Leges minus quam perfectae - mniej niż doskonałe. Stosunki prawne. Stosunki między ludźmi maja miejsce wówczas, gdy jedni oddziaływają na zachowanie się innych z zastosowaniem odpowiednich norm. W zachowaniu się ludzi względem siebie w życiu codziennym zachodzą różnego rodzaju stosunki faktyczne, które są oceniane według norm społecznych, jakimi są normy moralne, obyczajowe, religijne i prawne. Stosunek faktyczny staje się społecznym, gdy zaistnieje zachowanie się jednego podmiotu względem drugiego oraz uświadomienie sobie przez nich tego faktu. Stosunek społeczny staje się prawnym, gdy zachowanie się jednego podmiotu względem drugiego zostaje wyznaczone przez normę prawną. Stosunek prawny jest więc kwalifikowaną postacią stosunku społecznego. Koncepcje stosunków prawnych. Należy je zakwalifikować do dwóch kategorii: monistycznej i dualistycznej.1. Koncepcja monistyczna zakłada, że stosunki prawne zachodzą tylko w jednej płaszczyźnie. 2. Koncepcja dualistyczna. Koncepcja ta stara się pogodzić zwolenników koncepcji normatywistycznej i realistycznej, Podmiot stosunku prawnego powszechnie nazywany jest osobą. Osoba jako podmiot stosunku prawnego jest dwojakiego rodzaju: osoba fizyczna i osoba prawna.1.Osobą fizyczną we współczesnej kulturze prawnej jest człowiek i tylko człowiek. Są to: zdolność prawna, zdolność do czynności prawnych i zdolność do działań prawnych. Zdolność prawna podmiotu stosunku prawnego jest to możność nabywania uprawnień i obowiązków. Zdolność do czynności prawnych oznacza, że człowiek może we własnym imieniu, na skutek „czynności prawnych” nabywać prawa i zaciągać zobowiązania. Przez czynność prawną należy rozumieć co najmniej jedno oświadczenie woli, zmierzające do ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku prawnego. W prawie cywilnym wyróżnia się: pełną i ograniczoną zdolność do czynności prawnych. 3) Zdolność do działań prawnych wyróżnia nauka prawa. Zdolność ta polega na możliwości nabywania praw i zaciągania zobowiązań przez osoby fizyczne przez czyny dozwolone i niedozwolone oraz ponoszenia odpowiedzialności prawnej za ich dokonanie. Osoby prawne są to pewne jednostki organizacyjne, którym prawo przypisuje zdolność prawną i zdolność do określonych czynności prawnych. Z czasem wykształciły się dwie kategorie osób prawnych:1) korporacje, różnego rodzaju zrzeszenia osób, związki ludzi, np. spółki handlowe, spółdzielnie służące osiąganiu określonych celów wspólnych;2) zakłady i fundacje. osób prawnych: skarb państwa i organy państwowe. Osoby prawne są wyposażone w zdolność prawną i zdolność do dokonywania czynności prawnych, ale z reguły w węższym zakresie aniżeli osoby fizyczne. Zazwyczaj osoby prawne posiadają własny statut, który określa zakres ich zdolności prawnej. Osoby te działają za pośrednictwem swych organów, podobnie jak osoby małoletnie za pośrednictwem swych przedstawicieli prawnych. Teorie wyjaśniające naturę osoby prawnej: koncepcje, które można zaklasyfikować do dwóch grup: teorii uznających realne istnienie osoby prawnej i teorii fikcji prawnej, tj. negujących ich realne istnienie.1) Teorie uznające realne istnienie osób prawnych występują w kilku odmianach. 2) Do teorii negujących realne istnienie osoby prawnej należy zaliczyć: a) Teorię fikcji, b) Teoria majątku celowego. c) Teoria interesu, d) Teoria kolektywnej własności, .Tryb powstawania osób prawnych Osoby prawne można tworzyć w różnych trybach. Należy wśród nich wyróżnić:1) Tryb erekcyjny, 2) Tryb rejestracyjny, 3) Tryb notyfikacyjny, zwany też meldunkowym, .Przedmiot stosunku prawnego Na temat przedmiotu stosunku prawnego w teorii prawa istnieją różne opinie. Można je zaklasyfikować do trzech koncepcji:1) Koncepcja tradycyjna głosi, że przedmiotem stosunków prawnych są rzeczy (res), przez które należy rozumieć dobra materialne (las, pole, dom) i dobra niematerialne (np. wynalazki, prawa autorskie).2) Koncepcja nowsza stoi na stanowisku, że przedmiotem stosunku prawnego są działania (actiones), czyli zachowania się ludzi wobec rzeczy, do których podmioty stosunków są zobowiązane lub uprawnione.3) Koncepcja pośrednia, czyli mieszana, która głosi, że przedmiotem stosunków prawnych nie są tylko rzeczy, czyli dobra materialne i niematerialne, ale również zachowanie się ludzi względem siebie ze względu na te rzeczy. O uprawnieniu mówimy wówczas, gdy dyspozycja wyznacza podmiotowi stosunku prawnego możność zachowania się w określony sposób, czyli sposób postępowania pozostawia mu do wyboru. W zależności od tego, jakiego wyboru dokona podmiot uprawnienia, po stronie drugiego podmiotu powstaje odpowiedni obowiązek. Uprawnienie obejmuje sferę zachowań nienakazanych i niezakazanych przez prawo. Podmiot uprawnienia może więc wobec podmiotu obowiązku przyjąć jeden ze sposobów wyznaczonych w dyspozycji normy prawnej. O obowiązku mówimy wtedy, gdy dyspozycja normy prawnej wyznacza adresatowi konieczność jednego i tylko jednego sposobu zachowania się względem drugiego podmiotu, a w razie odmiennego zachowania się przewiduje zastosowanie względem niego sankcji. Adresat obowiązku może więc postąpić zgodnie z dyspozycją normy prawnej bądź odmiennie, czyli dokonać wyboru, ale za odmienne postępowanie ściągnie na siebie zastosowanie sankcji. 4. Zdarzenia prawne Zdarzeniami prawnymi nazywamy takie wydarzenie faktyczne, z których zaistnieniem norma prawna łączy określone skutki prawne, czyli powstanie, zmianę lub wygaśnięcie konkretnego stosunku prawnego. Nie z każdym wydarzeniem faktycznym norma prawna wiąże skutki prawne, Wydarzeniem prawnym jest tylko taki fakt, z którym norma prawna wiąże określone skutki prawne, Rodzaje:1) wydarzenia świata zewnętrznego niezależne od ludzkiej woli, z których zaistnieniem prawo wiąże określone skutki prawne. 2) wydarzenia zależne od ludzkiej woli, czyli działania ludzkie, które mogą mieć różną postać. Swoiste fakty prawne: domniemanie prawne i fikcja prawna Organ stosujący prawo może posługiwać się domniemaniem, w celu uznania faktu za udowodniony. Domniemanie prawne (praesumptio iuris) ma miejsce wtedy, gdy na podstawie jednego faktu uznanego za udowodniony wnioskujemy o zaistnieniu drugiego faktu, który nie został stwierdzony. Domniemanie takie jest prawne tylko wówczas, gdy obowiązujące prawo nakazuje takie wnioskowanie. wyróżnia się jego dwa rodzaje: domniemanie prawne zwykłe, inaczej względne (praesumtio iuris tantum) i domniemanie bezwzględne (praesumtio iuris ac de iure).Domniemanie względne można obalić wprost, wykazując nieprawdziwość wniosku. Domniemanie to dopuszcza dowód przeciwny co do prawdziwości wniosku, Domniemanie bezwzględne jest wówczas, gdy prawodawca wprost nie dopuszcza dowodu przeciwnego, ale dowód pośredni wykazujący nieprawdziwość przesłanki, z której wynika wniosek. Pewnym podobieństwem do domniemania prawnego jest fikcja prawna. Mamy z nią do czynienia wówczas, gdy ustawodawca nakazuje uznać jakiś fakt za istniejący, choć wiadomo, że taki fakt nie istnieje, a nawet nie mógł zaistnieć. Przy fikcji prawnej - dowód przeciwny jest niemożliwy. Ustawodawca polski w zasadzie nie stwarza fikcji.

58) prawo państwowe (konstytucyjne)
¡ prawo cywilne
¡ prawo rodzinne
¡ prawo pracy
¡ prawo administracyjne
¡ prawo finansowe
¡ prawo gospodarcze
¡ prawo karne
¡ prawo procesowe
Gałęzie prawa wymienione w punktach 1-8 są dziedzinami prawa materialnego . Oznacza to, że określają obowiązki i prawa oraz regulują zachowania ludzi i różnych instytucji w społeczeństwie. Normy prawne, określające organizację i strukturę organów wymiaru sprawiedliwości i administracji oraz tryb postępowania przed nimi, kompetencje co do rodzaju miejsca postępowania (własność rzeczową i miejscową ), procedury postępowania , pisma procesowe, wnioski, dowody, środki odwoławcze itp. są normami prawa procesowego, określanego mianem prawa formalnego-prawo postępowania karnego, cywilnego,  administracyjnego. Ja mam tak na 80: Zabezpieczenie tego aby zasada praworządności przyjęła realne kształty w rzeczywistości. Rodzaje: -personalne -instytucjonalne

3)cechy normy prawnej: norma prawna odnosi się do osób rodzajowo i abstrakcyjnie. w jej budowie wyróżniamy hipotezę, dyspozycję i sankcję. Wyróżniamy 2 rodzaje normy prawnej:
- bezwzględnie obowiązującą
-względnie obowiązującą

4)w Polsce funkcjonuje przekonanie o nadrzędności moralności nad prawem. Porównując relacje prawa i moralności można wyróżnić 5 konfiguracji:
- prawo i moralność są całkowicie różne i całkowicie od siebie oddzielone
- prawo i moralność są identyczne
- prawo i moralność nie są ani identyczne ani oddzielone, pozostają we wzajemnym stosunku gdzie tylko pewne problemy z obszaru prawa są problemami moralności i odwrotnie
- prawo i moralność tworzą jedność, przy czym prawo jest częścią moralności i pozostaje w służbie porządku moralnego
- moralność jest częścią prawa

Wzajemne stosunki między prawem a moralnością określają 3 typy relacji:
-przedmiotowe- wskazują jak się ma do siebie zakres regulacji prawnej i moralnej
-walidacyjne- wskazują w jaki sposób niezgodność prawa z normami moralnymi wpływa na obowiązywanie norm prawnych
-funkcjonalne- wskazują w jaki sposób normy moralne wpływają na treść norm prawnych i odwrotnie.

---