Przedstawicielami liryki rzymskiej są przede wszystkim:
Horacy - (Quintus Horatius Flaccus 65 - 8r. p.n.e.) najwybitniejszy liryk starożytnego Rzymu. Uczestniczył w bitwie pod Filippi (42r. p.n.e.), a jego majątek został skonfikowany na rzecz weteranów. Wydał m.in. "Epody" (wiersze satyryczne), "Satyry", "Pieśni" i "Listy".
Najbardziej znaczącą częścią dorobku poety są jego "Pieśni" obejmujące 4 księgi. Pierwsze trzy tworzyły pierwotnie ich zbiór, uzupełniony po latach czwartą księgą. "Pieśni" - nazwane później "Odami" - cechuje wielka różnorodność tematyki - oprócz utworów o charakterze religijnym, adresowanym do bogów, pisał pieśni miłosne, filozoficzne, biesiadne, polityczne, moralistyczne, dedykacyjne, a nawet autotematyczne. Nowatorstwo poety polegało na mistrzostwie formalnym, powiązanym z typowo rzymskim wzorcem patriotycznym i etycznym. Rzymskie pieśni polityczne, erotyczne i filozoficzne biorą początek od dzieła Horacego. Jego ody przesycone są przekonaniem o nieuchroności śmierci, o wartości - pełego umiaru, rozumnego życia Głosił potrzebę odrodzenia moralnego, przywiązania do rodziny, przeciwstawiał się żądzy bogactwa, sławiąc człowieka cnotliwego i mężnego, oddanego swej ojczyźnie. W "Pieśniach" zawarty został także program poetycki Horacego, akcętujący wychowawczą rolę poety, związek z tradycją grecką, a także furor poeticus (entuzjazm twórcy) - niezbędny składnik twórczości. Do tego programu odwoływali się twórcy polsko - łacińscy i poeci renesansowi: Jan Kochanowski i Szymon Szymonowic.
1. Quid dedicatum Apollinem (oda 31, ks 1). Pieśń dedykowana Apollinowi, bogowi szczególnie adorowanemu przez Augusta. Odę rozpoczyna pytanie retoryczne: "O co poeta prosi Apollina", po czym następuje wyliczenie rozmaitych dóbr, których nie pożąda poeta. Nie prosi zatem o "bogactwa(..)tłustej Sardynii", ani o "...trzody(...) skwarnej Kalabrii", ani złota, ani :słoniwej kości. Jedyną prośbą jest pragnienie poprzestania na tym, co już posiada, na zażywaniu skromnego szczęścia w zdrowiu i oczekiwaniu na łagodną starość. Pieśń Horacego wyraża ideał życia pełnego umiaru, statecznego, bez wybujałych pragnień, na miarę rozsądku, a przy tym pełnego wewnętrznego spokoju i optymizmu. Do tego ideału będzie nawiązywał wprost w swoich "Pieśniach" Jan Kochanowski.
2. EXEGI MONUMENTUM (o30, ks3). Ostatnia pieśń zbioru złożonego z trzech ksiąg, w której Horacy wyraża przekonanie o nieśmiertelności swego dzieła. Wzywa więc Melpomenę, aby obdarowała go delfickim wieńcem należnym wielkim poetom. W tej właśnie pieśni znalazły się najsłynniejsze słowa Horacego: non omnis moriar (nie wszystek umrę). Oda będąca wyrazem mocy i świadomości rangi artystycznej ukończonego dzieła stanie się w przyszłości wzorem dla innych poetów , świadomych swego wybitnego talentu i mocy. Horacy swymi pieśniami stworzył model inspirujący = wzorzec poezji, w której rozmaitość ludzkiego doświadczenia spaja światpopogląd poety - mędrca.
Wergiliusz (Publius Vergilius Maro 70 - 19r p.n.e.) największy epik rzymski. Autor "Eneidy", składającej się z dwunastu ksiąg. Części I-VI stanowią odwzorowanie "Odysei". Ukazują wędrówki Eneasza, który po klęsce Troi usiłuje założyć wygnańcom trojańskim nową ojczyznę (Lacjum). Księgi VII - XII odzwierciedlają fabułę "Iliady", ukazują wojnę o Lacjum, obleganą przez wojska Eneasza, jak kiedyś Troja, a sam Eneasz jest głównym bohaterem "Iliady" jak Achilles w Iliadzie.
W "Eneidzie" realizował Wergiliusz aspiracje epoki Oktawiana Augusta. Stworzył narodową epikę opiewającą męstwo protoplastów Rzymu. Bogowie Wergiliusza respektują normy moralności ludzkiej, podczas, gdy Olimp Homera żył w sprzeczności z zasadami etyki. Inny jest także wymiar bohaterstwa postaci: jest ono podporządkowane idei patriotycznej, ukazane w klimacie cierpienia.
Wergiliusz jest także twórcą jednych z najbardziej znanych sielanek (utworów z życia pasterzy, rolników, rybaków; mają one zazwyczaj charakter lirycznego monologu, zwykle poprzedzonego czy przeplatanego opisem lub dialogiem; przedstawiona jest w nich wizja świata miłego, pogodnego, wesołego): "Bukolik" (sielanek z życia pasterzy od gr. bukolós = pasterz) i "Georgik" (poemat o rolnictwie).
Owidiusz (Publius Ovidius Naso, 43r. p.n.e. - 18r. n.e.). Żył w szczęśliwym czasie pokoju za Oktawiana Augusta, już po zakończeniu wojen domowych. Szybko zdobył sławę i popularność (ulubieniec, dusza towarzystwa, ceniono jego dowcip i wytworność).
Pisał miłosne elegie, wierszowane podręczniki kosmetyki i flirtu ("Sztuka kochania"). Jednak największym jego dziełem stała się poetycka wersja mitologii greckiej oraz rzymskiej ("Przemiany", czyli "Metamorfozy"). Zmarł na wygnaniu w Tomi (dzisiaj Konstanca w Rumunii, nad Morzem Czarnym). Tam też stworzył elegie o losie wygnańca ("Żale").
Literatura rzymska - przedstawiciele (Wergiliusz, Owidiusz, Cyceron i inni)
Wergiliusz (Publius Vergilius Maro, 70-19 r. p.n.e)
Był najwybitniejszym epikiem rzymskim, synem garncarza. Jako młody chłopiec przeżył trudny okres wojen domowych. Dopiero po zwycięstwie Oktawiana rozwijał się jako pisarz. Opiekę nad nim sprawował Mecenas. Wzorując się na sielankach Teokryta napisał Bukoliki. Ukazywał w nich wyidealizowane postaci pasterzy, prowadzących miłosne rozmowy podczas wypasu owiec, a także rozprawiających przy pracy o poezji. Tłem swych utworów
uczynił baśniowy krajobraz Arkadii. Wegiliusz stworzył także Georgiki - poemat dydaktyczny o rolnictwie oraz Eneidę - epopeję, której za wzór posłużyły dzieła Homera. Eneida składa się z 12 ksiąg. Jej bohaterem jest Eneasz, heros o półboskim pochodzeniu. Jest on jednym z najdzielniejszych wodzów trojańskich, występuje jako bohater w Iliadzie Homera. Po upadku Troi wyrusza w morze, aby szukać miejsca, gdzie mógłby się osiedlić wraz z grupą towarzyszy. Po długiej, pełnej przygód i niebezpieczeństw podróży, przybywa do Italii. Tam walczy z mieszkańcami Lacjum i ich królem Latynusem, zakłada królestwo Lawinium, które później przerodzi się w Rzym.
Owidiusz (Publius Ovidius Naso, 43 r. p.n.e.-ok. 17 r. n.e.)
Jeden z największych poetów rzymskich. Jego życie przypada na czas panowania Oktawiana Augusta. Był to czas pokoju, wojny domowe zakończyły się. W tych warunkach nie miał problemów ze zdobyciem popularności, ceniono go za talent, dowcip i wytworność. Był również duszą towarzystwa. Jego utwory to miłosne elegie, wierszowane podręczniki kosmetyki i flirtu - Sztuka kochania. Jego największym dziełem są Metamorfozy (Przemiany) będące poetycką wersją mitologii greckiej i rzymskiej. Napisał również Żale - elegie opisujące jego smutne losy podczas wygnania w Tomi nad Morzem Czarnym, gdzie zakończył swój żywot.
Cyceron (106-43 p.n.e.)
Cyceron to największy prozaik rzymskiej starożytności. Żył w czasie walk o władzę w Rzymie, kiedy przemijał republikanizm, a nastawała epoka cezarów. Tym samym literatura miała bardzo pragmatyczną, konkretną rolę - miała być środkiem do walki z polityczną dominacją. Cyceron tworzył więc mowy, atakujące bądź broniące rzymskich polityków. Pisał zwięźle, ale jednocześnie patetycznie, co sprawia, że do dziś mowy Cycerona czytane są z przyjemnością. Potrafił połączyć jasność myśli i wywodu z ozdobnością języka.
Cyceron bronił republikańskich zasad w polityce, co przypłacił życiem. W czasie wojny domowej po śmierci Juliusza Cezara został zamordowany. Autor mów sądowych i politycznych, m.in. Przeciw Katylinie (stłumił spisek Katyliny), Przeciw Antoniuszowi. Pisał również pisma retoryczne, np. Brutus czy O mówcy” oraz rozprawy filozoficzne, np. O powinnościach. Był również autorem listów.
Seneka (Lucius Annaeus Seneca, 60 p.n.e.-40 n.e.)
Seneka był filozofem i tragikiem. Jego filozofia opierała się na greckim stoicyzmie. Mieszkał w Rzymie, był wychowawcą przyszłego cesarza Nerona i dygnitarzem za jego panowania. Pisał teksty etyczne oraz tragedie wzorowane na literaturze greckiej. Autor Dialogów w duchu stoicyzmu, prac przyrodniczo-geograficznych O zjawiskach natury oraz tragedii m.in. Fedra, Edyp, Agamemnon.
Lukrecjusz (95-55 p.n.e.)
Lukrecjusz był poetą i filozofem. Jego filozofią życiową był epikureizm. W poemacie „O naturze wszechrzeczy” przedstawił zasady tej filozofii.
Marek Aureliusz (121-180 n.e.)
Marek Aureliusz pochodził z rodu plebejskiego. Był cesarzem rzymskim, szlachcicem. Nauki pobierał w domu rodzinnym. Zwolennik życia w zgodzie i bliskości natury. Lubił spokój, rządził niechętnie. Był filozofem, stoikiem. Nazywa się go „filozofem na tronie”. Czas jego panowania w Rzymie przypada na okres wojen i klęsk żywiołowych. Podczas jednej z wypraw wojennych napisał swoje największe dzieło - Rozmyślania.
Streszczenie "Wędrówek Eneasza"
Tej nocy, kiedy Grecy podstępnie, przy pomocy drewnianego konia wtargnęli do Troi i rozpoczęli krwawą rzeź, Eneasz, syn Wenery i Anchizesa, miał złowieszczy sen. Stanął przed nim Hektor i rozkazał uciekać. Zbudzony bohater próbował walczyć, ale na próżno. Zrezygnowany pośpieszył do domu uratować od śmierci rodzinę, ojca, Anchizesa, żonę, Kreuzę, i syna Askaniusza-Jula. Po drodze spotyka ukrytą Helenę, zaślepiony zemstą, chce ja zabić, lecz ukazuje mu się Wenera i odwodzi go od zabicia żony Parysa.
Eneasz biegnie do swego domu ale tu zastaje kolejną przeszkodę ojciec jego, Anchizes, nie chce opuścić Troi. Zgadza się na ucieczkę zobaczywszy nad głową Askaniusza jasne światło i spadającą z nieba gwiazdę. Rodzina rozpoczyna ucieczkę, Eneasz niesie Anchizesa obok biegnie jego syn, Askaniusz, z tyłu tuż za nimi żona Kreuza. Kiedy bohater dociera na wzgórze pod miastem zauważa że jego małżonka zgubiła się gdzieś w zamęcie ucieczki. Wraca jej szukać ale w mieście odnajduje tylko ducha żony.
I powrócił Eneasz znowu na wzgórze, a tam już zebrał się tłum zbiegów, szukających jak i on schronienia. O świcie wyruszyli pod wodzą bohatera, a dotarłszy do góry Idy zbudowali okręty i zebrawszy wszystkie święte relikwie wyruszyli w drogę.
Tak rozpoczęła się długa wędrówka. Eneasz wiele lat błądził po morzach i obcych krajach, nigdzie nie mogąc znaleźć schronienia. A wszystko to za sprawą Junony, bogini ta nadal nie wybaczyła Parysowi obrazy i mściła się ona za nią na wszystkich Trojańczykach..
Odpłynąwszy od brzegów Troi skierował Eneasz swą flotę w stronę Tracji. Ponieważ Trakowie od dawna byli już sprzymierzeńcami Trojan. Bohater postanowił że na tej ziemi osiedli się i założy miasto. Lecz oto pojawiła się przed min postać Polidora, syna Priama. Ten oto powiedział mu jak król Traków podstępnie go zamordował, zdradzając tym samym sojuszników i sławiąc oręż Greków. Ostrzeżony przez cień Polidora, Eneasz zebrał swych druhów i odpłynął.
Po długiej wędrówce dopłynął Eneasz do świętej wyspy Apollina. Tam poradził się wyroczni która rozkazała mu płynąć do kraju przodków, którym była Kreta. I tak bez żadnych sprzeciwów wszyscy płyną w stronę Krety. Dopłynąwszy budują gród i nazywają go Pergam. Lecz wtedy wybucha straszna zaraza. Ludzie, zwierzęta nawet rośliny giną. Poczuł Eneasz ze to gniew bogów musi działać. I ponownie zabrał swych ludzi w podróż, po trzech dniach i trzech nocach strasznych sztormów, dopłynęły okręty Eneasza do wysp Strfadów. Mieszkały na nich harpie. I to właśnie jedna z nich powiedziała Trojanom, że mają płynąć na zachód, a ziemię obiecaną poznają po tym, że taki głód cierpieć będą, że nawet stoły pozjadają.
Dalsze losy Eneasza dziwnie się splatają z wędrówką Ulissesa. To jakby bohater podążał za królem Itaki.
I w chwili kiedy Ulisses przebywał u króla Alkinoosa, Eneasz zawinął do portu kartagińskiego. Rządziła wtedy Kartaginą Dydona. Zaprosiła bohatera na ucztę aby ten opowiedział jej o zburzeniu Troi i własnych przygodach. Przez cała ucztę Dydona trzymała na kolanach małego Askaniusza, który nawet raz zadrasnął królową w okolicy serca. W rzeczywistości jednak nie był to syn Eneasza lecz Amor. Tak oto matka bohatera Wenera zniweczyła plany Junony, która chciała żeby Dydona zamordowała Eneasza. I tak królowa pokochała Trojańczyka. Urządzała uczty i polowania żeby zatrzymać przy sobie tego potężnego wojownika, ale on za każdym razem przypominał jej że kiedyś odpłynie. I tak też się stało pewniej nocy Trojańczycy potajemnie odpłynęli. Dydona z rozpaczy po odejściu Eneasza odebrała sobie życie
Po kilku dniach żeglugi Trojanie wylądowali koło miasta Kume. Niedaleko tego miejsca znajdowały się wrota do świata podziemnego. Bohater skorzystał ze sposobności i odwiedziła zaświaty, tam spotkał swego ojca, Anchizesa, który pokazał mu ludzi którzy już pomarli ale też i takich którzy mieli się dopiero narodzić. Anchizes pokazał Eneaszowi całą historię Rzymu aż do czasów cesarza Augusta. Czym prędzej bohater wyruszył w kierunku północnym. Dopłynąwszy do miejsca w którym Tyber wpływa do morza postanowili odpocząć i pożywić się rozłożyli na trawie suche pszenne placki a na nich owoce. Kiedy zjedli owoce zabrali się też do zjadania placków i wtedy Eneaszowi przypomniała się przepowiednia jednej z harpii. Przybysze wiedzieli już ze nadszedł kres ich wędrówki.
Tymczasem na dworze króla tej krainy, Latynusa, trwały przygotowywania do ślubu jego córki, Lawinii. Miała być ona wydana za wodza plemienia Rutulów. I w ten dzień kiedy przybył Eneasz przyśnił się królowi Latynusowi sen. W którym ojciec jego Faun kazał wydać Lawinię za cudzoziemca. I kiedy przybył Eneasz Latynus pozwolił mu się osiedlić na swoich ziemiach i oddał mu rękę swojej córki. Lecz znowu mściwa Junona, pokrzyżowała te plany, najpierw żona Latynusa, Amata sprzeciwiła się temu ślubowi, potem Turnus wystąpił z pretensjami. Ta waśń przerodziła się w wojnę. Obie strony uzbroiły się potężnie i ściągały zewsząd swoich sprzymierzeńców. Eneasz , nie posiadał konnicy wiec po pomoc udał się do Euandra. Ten dał bohaterowi wyborowy oddział jazdy pod dowództwem swojego syna, Pallasa. Wenera przyniosła Eneaszowi zbroję wykutą przez Wulkana. Cała bitwa wyglądała jak oblężenie Troi. I kiedy doszło do niezbędnych pojedynków: Turnus zabił Pallasa, a Eneasz Turnusa.
Kiedy Eneasz powrócił pojął za żonę Lawinię i na jej cześć zbudował miasto Lawinium. Ale cztery lata później wybuchła nowa wojna z Rutulami. Podczas bitwy Eneasz przepadł bez wieści. Jedni mówili że utonął w rzece a inni że Wenera wyniosła Eneasza z zamętu walki i zabrała do nieba. Po ojcu rządy przejął syn z pierwszego małżeństwa, Julus, zwany dawniej Askaniuszem.