Środki stylistyczne - nadają wypowiedzi kształt:
Wyrazy dźwiękonaśladowcze, tzw. onomatopeje - wyrazy, za pomocą których można naśladować dźwięki, np: bul, bul; chlup; hau, hau; miau; ćwir, ćwir; kukuryku; to również czasowniki: klekotać, muczeć, beczeć, skwierczeć, zgrzytać, burczeć; dźwięki takie jak: bach, pif-paf, łubu-du, szuru-buru, tra ta ta, bum.
Aliteracje - celowe nagromadzanie podobnie brzmiących słów, powtarzanie tych samych głosek w wersie, np.
O szyby deszcz dzwoni, deszcz dzwoni jesienny
I pluszcze jednaki, miarowy, niezmienny,
Dżdżu krople padają i tłuką w me okno...
Jęk szklany... płacz szklany... a szyby w mgle mokną
(Leopold Staff, Deszcz jesienny)
Zdrobnienia - wyrazy zdrobniałe (deminutywa), wyrażają pozytywne nastawienie mówiącego, życzliwość i sympatię; często mówi się tak do dzieci lub osób które lubimy, np.:
Piesek, kotek, rączka, maleńki, milutki, itd.
Czasami zdrobnienia mogą być ironiczne (ironia - pozorna akceptacja), np.
Harcerzyk, przystojniaczek, chłoptaś, interesik - wszystko zależy od sytuacji, w jakiej się to pojawi.
Zdrobnień używamy też w zwrotach grzecznościowych, np.
Kawka, herbatka, papierosik, chlebuś.
Ziemio, ziemiątko,
Nocą nad łóżkiem
Świecisz i krążysz
Różowym jabłuszkiem.
Sny wyogromniały,
Ziemio, zieminko,
Wszechświat stał w pokoju
Świąteczną choinką.
Ziemio, ziemeczko,
Dróżki gwiaździste
Po gałązkach błyskały
Mlekiem wieczystem.
(Julian Tuwim, Choinka)
Zgrubienia - wyrazy zgrubiałe (augmentatywa) wyrażają zazwyczaj negatywne emocje i uczucia, które żywimy do przedmiotu lub osoby, o której się tak wyrażamy,np.
Pannica, chłopaczysko, kocisko, psisko, piśmidło
Zgrubienie może być też użyte tak, żeby zabrzmiało to swojsko, np.
Zagrycha, towarzycho, mięcho, równiacha.
Neologizm - wyraz nowy, utworzony zgodnie z regułami słowotwórczymi danego języka.
Muzycznieć burzliwa myśl zaczyna…
Po raz pierwszy zaczyna kwiat tragicznieć
(Julian Tuwim, Do Staffa)
Spojrzystość, zmierzchun, (Bolesław Leśmian)
Inwersja - zmiana naturalnego szyku zdania, tzw. szyk przestawny. Np.:
Szczęśliwa lutni, która dźwięcznym swojem
Ucieszysz uszy biegłe w nutach strojem!
(Jan Andrzej Morsztyn, Oddając lutnią)
Gdyby to normalnie powiedzieć, bez inwersji, brzmiałoby to tak:
Szczęśliwa lutni, która swojem dźwięcznym strojem ucieszysz biegłe w nutach uszy.
Paralelizm składniowy - paralelny to znaczy równoległy, analogiczny; paralelizm składniowy to powtarzanie podobnie zbudowanych składniowo fragmentów tekstów (np. zdań):
Ty pójdziesz górą, ty pójdziesz górą, a ja doliną.
Ty zakwitniesz różą, ty zakwitniesz różą, a ja kaliną.
Anafora - powtarzanie tego samego wyrazu lub zwrotu na początku kolejnego wersu, np.:
Żem często dumał nad mogiłą ludzi,
Żem prawie nie znał rodzinnego domu,
Żem był jak pielgrzym, co się w drodze trudzi
Przy blaskach gromu,
Ze nie wiem, gdzie się w mogiłę położę,
Smutno mi, Boże!
(Juliusz Słowacki, Hymn)
Epifora - powtarzanie tego samego wyrazu lub zwrotu na końcu kolejnego wersu, np.:
Mówię do polityków,
Którzy mnie nie czytają,
Mówię do biskupów,
Którzy mnie nie czytają
(Tadeusz Różewicz, Żart patetyczny)
Refren - przyśpiew, powtarzanie całej strofy lub wersu, np. :
A kiedy mi przyjdzie zagrać
W polu dziewczynie
- Da dana
W polu dziewczynie,
Wykręcę ja fujareczkę
W tej wodnej trzcinie
- Da dana
W tej wodnej trzcinie
(Maria Konopnicka)
Apostrofa - zwrot do przedmiotu, bóstwa, idei, zjawiska z którymi normalnie nie można rozmawiać
Rozbudowana apostrofa to inwokacja, która pojawia się na początku dłuższych utworów literackich, np. Iliady Homera, Pana Tadeusza Mickiewicza.
Pytanie retoryczne - to pytanie, na które nie oczekuje się odpowiedzi. Takie pytania mogą podkreślać np. przekonania autora:
Czyż dla ziemskiego tutaj wojownika
Walka jest wieczną?Czyliż dni człowieka
Nie są na ziemi jak dni najemnika?
(Juliusz Słowacki)
Zdanie wtrącone - zdanie nie związane z resztą wypowiedzi, często w nawiasie.
Właściwy pojedynek Apollona
Z Marsjaszem
(słuch absolutny
Contra ogromna skala)
Odbywa się pod wieczór
(Zbigniew Herbert, Apollo i Marsjasz)
Anakolut - zdanie zbudowane w sposób niezgodny z przyjętą normą, np:
O! ulico, ulico…
Miast,nad którymi k r z y ż,
Szyby twoje skrzą się i świecą-
Jak źrenice kota,łowiąc mysz.
(Cyprian Norwid, Stolica)
Elipsa - wyrzutnia, celowe pominięcie w zdaniu jakiegoś składnika. Czytelnik uzupełnia go sobie na podstawie wcześniejszych wersów.
Figury stylistyczne - tropy poetyckie, służą do wyrażania nowych znaczeń za pomocą określonej konstrukcji słów.
Epitet - określenie rzeczownika wyrażone inną częścią mowy: przymiotnikiem, imiesłowem, lub innym rzeczownikiem np. lniane włosy, nieznana wyspa, matka Polka.
Epitety stałe to te które występują w Iliadzie Homera: gromowładny Zeus, prędkonogi Achilles, wolooka Hera.
Porównania - składa się z dwóch części, wskazuje na podobieństwo czegoś do czegoś. Części połączone są słowami: jak, niby, niczym, jakby, jako, podobnie.
Występują w mowie potocznej: głupi jak but, brzydki jak noc, zimno ja w psiarni, cicho jak makiem zasiał, nos jak kartofel, drze się jak opętany
I w wierszach, np.:
Patrzysz na moje ręce
Są słabe - mówisz - jak kwiaty
(Zbigniew Herbert, Napis)
Metafora - przenośnia; zmienia znaczenie słowa. Takie słowo zaczyna znaczyć cos zupełnie innego, nowego, w stosunku do jakiegoś zjawiska:
jesień użyte ze słowem życie - oznacza starość (jesień życia)
Metafory przybierają różne postaci. Metaforą będzie:
koral ust, sierp księżyca, fale zbóż, burza oklasków
oraz niebo fioletem zaszeleści…
Ponad doliną się rozwiewa/ srebrzystoturkusowa cisza/nieba w słonecznych skrach.
Metafora składa się co najmniej z dwóch słów; zawsze jedno z nich nabiera nowego znaczenia w stosunku do tego drugiego.
Inne formy metafory:
Animizacja - ożywienie, nadaje przedmiotom martwym cechy istot żywych, np.
Jęczący wicher, śpiące słońce.
Antropomorfizacja - częściowe uczłowieczenie, nadaje cechy ludzkie innym istotom żywym lub przedmiotom martwym,
Wiatrak ręce ogromne rozłożył
Nad żytem
(Józef Czechowicz, sam)
Stary stół z cicha subtelnie wzdycha,
Czarne pianino przesmutnie kicha…
(Julian Tuwim, humoreska)
Wierzby ciche poschylały głowy
(Jan Kasprowicz, Z chałupy)
Personifikacja - uosobienie nadaje postać ludzką przedmiotom martwym, zwierzętom, roślinom. Są one przedstawiane jako żywe osoby, przemawiające i zachowujące się jak człowiek.
Brzoza biała, kochanka z małżonkiem swym grabem…
(Adam Mickiewicz, Pan Tadeusz)
Ojczyzny mojej stopy okrwawione
Włosami otrzeć na piasku
Padam: lecz znam jej i twarz, i koronę słońca słońc blasku.
(Cyprian Norwid)
Bestializacja - nadanie człowiekowi cech zwierzęcych, np.:
Znowum wrócił z wyprawy po życie
Do mej cichej, samotnej komórki,
Wytarzałem się w nim należycie,
Zachłysnąłem się po same dziurki.
Znowu ległem zwinięty w kłębuszek.
(Tadeusz Żeleński-Boy)
Reifikacja - nadawanie człowiekowi lub innym żywym istotom cech martwych przedmiotów, np.
A skóra twarzy
Zapięta została
Na niewidome i suche
Dwa guziki oczu
(Zbigniew Herbert, Deszcz)
Alegoria - rozbudowana metafora, której znaczenie odczytujemy na podstawie znajomości kultury, religii, tradycji literackiej, np.
Walczący z falami okręt - alegoria losów ojczyzny
Lis w bajkach - alegoria chytrości
Paw - alegoria pychy
oksymoron - zestaw wyrazów przeciwstawnych, wykluczających się, np.
w znanej kolędzie: Bóg się rodzi moc truchleje,
Pan Niebiosów obnażony,
Ogień - krzepnie,
Blask ciemnieje,
Ma granice - nieskończony…
Hiperbola - przedstawianie jakiegoś zjawiska w sposób przesadny, wyjaskrawiony, wyolbrzymiony, np.
Burza drzew! Pniów przepaście, ocean konarów,
Huragan… życia, wulkan wzrostu i rozwoju,
Kaskady złotych liści, fontanny powoju,
Huk kwiatów, pękających od słońca pożarów;
(Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Mastodonty)
W mowie potocznej:
Umieram z ciekawości, serce mi pęka.
Eufemizm - łagodne określenie czegoś. Eufemizm stosujemy ze względów grzecznościowych, religijnych, lub po prostu kiedy nie wypada nam mówić o czymś dosadnie, albo wulgarnie, nieprzyzwoicie.
Odszedł na zawsze zamiast umarł,
Niezbyt rozgarnięty zamiast głupi
Peryfraza - omówienie, zastępuje jedno słowo rozbudowanym opisem.
Kraj Kwitnącej Wiśni - Japonia.
Królowa sportu - lekkoatletyka.
*(MNC)*
4