Nowe nurty ostatnich dziesięcioleci
Ruchy kontestacyjne i kontrkultura
W latach 60-tych Ameryką i Europą wstrząsnęły wielkie młodzieżowe ruchy kontestacyjne i hippisowskie. Czołowymi przedstawicielami tzw. lewicy intelektualnej i krytykami współczesnego kapitalizmu i cywilizacji industrialnej byli: Charles Mills, Dawid Reisman, Herbrt Marcuse, Erich Fromm.
Głośne w latach 1967- 1968 demonstracje młodzieży w NRF i w Berlinie Zach. Wspierane były przez niemieckie ośrodki „Nowej Lewicy”(był to ruch społeczno - polityczny i ideologiczny). Fala studenckiej rewolty we Francji 1968r. atakowała projekty reformy uniwersytetów, zarzucając im biurokrację i technokratyzację uczelni (w Polsce „wypadki marcowe” 1968r. skierowane przeciwko nacjonalistycznemu <postawa społeczno - polityczna podporządkowująca interesy innych narodów celom własnego> i antysemickiemu <postawa niechęci bądź wrogości wobec żydów lub osób pochodzenia żydowskiego, ich prześladowanie i dyskryminacja> nurtowi w polityce ówczesnych władz komunistycznych).
Przeciw dominacji techniki i technokratyzmu zwracał się ruch kontrkultury i optował za odrodzeniem duchowym człowieka. Odrzucał on etos (zwyczaj) kultury zachodniej i przejawiał się w różnych postaciach np. był to ruch życia w komunach w Stanach Zjednoczonych, RFN (Republika Federalna Niemiec) oraz krajach skandynawskich; było to szukanie nowych praktyk religijnych głównie wśród religii Wschodu, było to też poszukiwanie nowych form ekspresji artystycznej co owocowało w nowych formach rock muzyki pop muzyki i techno muzyki itd..
New Age - czy nowa wizja życia?
Ruchy określane mianem `New Age' - Nowej Ery czy Ery Wodnika jako nowej ery `oświecenia'. Marylin Ferguson zajmująca się badaniem mózgu - ruchy te nazwała `sprzężeniem Wodnika'. Chodzi tu o przeciwstawienie się zracjonalizowanej (ulepszonej) i stechnokratyzowanej (władzę sprawowaliby technicy) kulturze Zachodu (New Age to ciąg dalszy kontrkultury). Są to różnorodne fascynacje religijno - mistyczne i teozoficzne (jednoczenie się z boskością) zorientowanie na religie i filozofie Wschodu. Są to też zainteresowania nowymi technikami leczniczymi, samodoskonaleniem, zgłębianiem `rzeczy tajemnych', zainteresowanie szamanizmem i wróżbiarstwem. Ruchy te znajdują wyraz w różnego rodzaju festiwalach i wędrownych obozach wielbicieli (entuzjastów) `nowej muzyki'.
Problemy pedagogiczne ery komputeryzacji i elektroniki - czy koniec ery Gutenberga?
Wśród zachodnich entuzjastów rozwoju i dominowania elektroniki w każdej dziedzinie cywilizacji współczesnej w tym i na polu edukacji szczególną popularność zdobyły sobie poglądy Herberta McLuhana, kanadyjskiego filozofa, zwanego `prorokiem ery elektronicznej', który przewiduje koniec `ery Gutenberga', a zdominowanie wszelkiej kultury w tym i edukacji przez środki masowego przekazu zwłaszcza telewizję. Epoka środków elektronicznych kieruje nas w stronę pokojowej `globalnej wioski' w jaką świat się zmieni. W ten sposób McLuhana formułował `optymistyczną teorię kultury masowej', opartej na elektronicznych środkach masowego przekazu.
Przykładem totalnej krytyki technokratyzmu jest koncepcja `człowieka jednowymiarowego' Herberta Marcise'go jako produktu takiej cywilizacji. Zbliża się do tej koncepcji wizja `scybernetyzowanego człowieka przyszłości' innego rewizjonisty (sympatyk) marksizmu - francuskiego myśliciela Henri Lefebvrea, którego to człowiek nazwał `cyberantroposem' ( to człowiek, który definiuje i ocenia samego siebie w kategoriach struktury sztucznych mózgów, człowiek który wstydzi się swojego człowieczeństwa bo jego `parametry' wypadają gorzej w porównaniu z precyzją maszyny).
Nurt radykalnej krytyki szkoły
Krytykę cywilizacji przemysłowej i zniewolonego przez technokratyzm społeczeństwa, prowadzą z pozycji Nowej Lewicy, ruchów kontestacyjnych i kontrkultury, dopełnia nurt radykalnej krytyki szkoły, jako środka `represyjnego oddziaływania'( przyjmujący za cel stłumienie czegoś) cywilizacji technokratycznej i jej indoktrynacji ideologicznej (wpajania przekonań, uświadamiania). Największego rozgłosu nabrały poglądy Ivana Illicha działającego w Ameryce Południowej. Uważa on, że współczesny człowiek żyje pod presją `fałszywej świadomości' tzw. `zinstytucjonalizowanej', doprowadzającej do destrukcji osobowości, wtłaczającej ją w ustalone stereotypy. Podejmuje krytykę skutków instytucjonalizacji w rodzinie w oświacie w służbie zdrowia komunikacji i transporcie. Proces wychowania szkolnego zapoczątkowuje kształtowanie się tzw. 'fałszywej świadomości' zaszczepia bowiem i realizuje zasadę `przystosowania' do środowiska a nie `przekształcania' go. Zarzuca systemowi szkolnemu że jest przymusowy, nastawiony na świadectwa, opiera się na obowiązkowych programach nauczania, dzieli i grupuje dzieci wg wieku, jest strukturą hierarchiczną zbudowaną od góry w dół z uczniami na dole.
Poszukiwanie nowych strategii edukacyjnych.
Nurt ten poszukuje środków które `uzdrowiłyby' szkolnictwo. Szczególnie głośny stał się raport Faure'a, przewodniczącego międzynarodowej komisji UNESCO „Uczyć się aby być” będący syntetycznym ujęciem obecnych systemów oświatowo - wychowawczych na świecie w drugiej połowie XX w. Oraz założeń ich przyszłego rozwoju. W Polsce „Raport o stanie i kierunkach rozwoju edukacji..” pod redakcją Czesława Kupisiewicza w latach 1987 - 1989 oraz „Reforma systemu edukacji” - projekt z 1998 r.
Poszukiwanie nowych strategii edukacyjnych.
Termin `społeczeństwa wychowującego' nadał w 1928r. pierwszemu tomowi swojej „Socjologii wychowania” Florian Znaniecki. Stefan Wołoszyn pisze w swojej książce „Nauki o wychowaniu w Polsce w XX w.” Iż mówi się o kryzysie społeczeństwa sydrowującego, ponieważ maleją zdolności społeczeństw ukierunkowanych na socjalizację młodych pokoleń. Kryzys ten zagraża ciągłości kulturowej społeczeństwa, dlatego pojawiają się coraz częstsze tendencje ku przywracaniu społeczeństwu tradycyjnej siły wychowującej. Tak też stawia sprawę wspomniany już raport międzynarodowej komisji UNRSCO „Uczyć się, aby być”, podkreślający zjawisko przenikania edukacji a także procesów społeczno - politycznych i ekonomicznych do życia rodzinnego i obywatelskiego.
Nowe alternatywy pedagogiki humanistycznej i antypedagogika.
Pedagogika humanistyczna jest pedagogiką opowiadającą się po stronie dziecka, jego podmiotowego traktowania i jego praw do indywidualnego i szczęśliwego rozwoju wychowawczego. Znamiennym rysem ostatnich dziesięcioleci XX w. Jest nowa fala alternatyw pedagogiki humanistycznej. Ożywienie dawniejszych koncepcji widoczne jest w popularności myśli pedagogicznej i praktyce wychowawczej Marii Montessori (1870 - 1952) która w początkach stulecia reformowała wychowanie dzieci w wieku przedszkolnym. Podobnie nie ustaje zainteresowanie technikami edukacyjnymi Celestyna Freineta. Zadziwia też współczesny renesans tzw. wolnych szkół waldorfskich, opartych na poglądach Rudolfa Steinera, wolnych od wszelkich indoktrynacji światopoglądowej. Odradzającą się alternatywą współczesnej pedagogiki humanistycznej jest żywy ruch pedagogiki dialogu, nawiązujący do filozofii Martina Bubera a wspierany przez filozofa dialogu Emmanuela Levinasa ( zm. 1995r. ) Polskim najbardziej znanym filozofem dialogu jest ks. Prof. Józefa Tischer ( KAŻDE WYCHOWANIE JEST SPOTKANIEM PODMIOTÓW - NAUCZYCIELA I UCZNA, A NIE PRZEDMIOTU I PODMIOTU) Najgłośniejszą i najpopularniejszą w Polsce stała się alternatywa pedagogiki humanistycznej, która nazwała się antypedagogiką. Jest to radykalny ruch który rozwinął się na zachodzie, głównie w Niemczech. Obala fałszywe mity i wyobrażenia biernie przyjmowane z pokolenia na pokolenie. Wychowanie oparte na przedmiotowym traktowaniu wychowanka nie jest uprawnione bo narzuca dziecku gotowy cudzy system wartości. Ogólną formułą antypedagogiki jest zasada WSPIERAĆ, A NIE WYCHOWYWAĆ.
Pedagogika hermeneutyczna
Współczesna hermeneutyka filozoficzna jest refleksją dotyczącą rozumienia i interpretacji wszelkiej ekspresji kulturowej. Wywodzi się ona z niektórych założeń fenomenologii Edmunda Husserla i egzystencjalizmu Martina Heideggera. To nowe myślenie reprezentują m. In. Francuski uczony Paul Ricoeur oraz Niemiec Hans Georg Gadamer.
Nurty postmodernistyczne
Postmodernizm - reakcja na `nowożytność', na europejską tradycję oświeceniowego racjonalizmu i na współistniejące z nią systemy przekonań kulturowych, naukowych, politycznych i ekonomicznych. Podstawy postmodernizmu tworzyli francuscy postmoderniści i poststrukturaliści Jean Lyotard i Jacques Derrida. Nowe myślenie postmodernistyczne w edukacji zaznacza się zwłaszcza w amerykańskich nurtach tzw. pedagogiki krytycznej, traktującej pedagogikę jako dyskurs albo - zrywający z ciągłością kulturową, albo - nawiązujący do tradycji i dążący do osadzenia pedagogiki w realiach życia społeczno - politycznego.
Edukacja globalna - czy ideał XXI w.?
Najbardziej znamiennym rysem czasów współczesnych stał się `globalizm myślenia' a tzw. `edukacja globalna' (planetarna) najgłośniejszym przyszłościowym wyzwaniem pedagogicznym, przezwyciężającym tradycyjną perspektywę narodową czy państwową na rzecz scalonego pokojowego współżycia ludzkości w perspektywie międzynarodowej i międzykontynentalnej. Świat nasz, jak to pisał Herbert McLuhan, stał się globalną wioską. Wspólne stały się światowe zależności ekonomiczne, zbieżne interesy polityczne. Powoduje to `niepokój edukacyjny' i powstają pytania pedagogiczne: jak godząc się na wyzwania globalizmu - uniknąć presji i groźby globalnego zmaterializowania cywilizacji ducha?
Czy edukacja globalna i jak pojęta będzie upowszechnionym ideałem wychowawczym XXI w.?
Dyskusje na ten temat toczące się na świecie przedstawiają w polskim piśmiennictwie pedagogicznym m. In. Zbyszko Melosik z poznańskiego środowiska uniwersyteckiego, i Irena Wojnar z UW i Zygmunt Łomny z uniwersytetu Opolskiego.
Łomnego można nazwać wyznawcą `uniwersalnego humanizmu' a jego dewizą miałoby być `propagowanie' idei budowy ładu w świecie poprzez eliminację przemocy i tworzenie pozytywnego i sprawiedliwego pokoju jako naturalnego prawa, gwarantującego autonomiczny rozwój zróżnicowanej społeczności świata (zaufanie człowieka wobec człowieka, narodów i państw wobec siebie..)
Ideologie wychowawcze
Równolegle do wszystkich nurtów filozoficzno - teoretycznych w pedagogice światowej (i polskiej) rozwijały się i rozwijają odmiany `pedagogiki ideologicznej', czyli różne ideologie wychowawcze np. ideologia wychowania narodowego, wychowania społecznego o orientacji liberalno - demokratycznej, wychowania państwowego.
W Niemczech:
Koncepcja Frederyka Foerstera - przykładem orientacji religijnej,
Koncepcja Georga Kerschensteinera - przykładem orientacji obywatelsko - państwowej,
Koncepcja Ernesta Kriecka - orientacji nacjonalistyczno - faszystowskiej,
W świetle współczesnych kontynentalnych globalnych tendencji integracyjnych - przykładem urzeczywistnianym jest Unia Europejska - narasta konieczność nowego w stosunku do tradycji rozumienia pojęć:
naród
ojczyzna
państwo
wychowanie narodowe
patriotyczne, państwowe.
Ideologia wychowania komunistycznego (socjalistycznego) którego zwolennikami byli Nadieżda Krupska, Stanisław Szacki, Francuz Henri Lefebvre a w Polsce analizę tej ideologii przedstawił wnikliwie Bogdan Suchodolski.
Katolicka doktryna wychowawcza (dążenie do realizacji możliwie powszechnej szkoły wyznaniowej - także w Polsce). Sobór Watykański Drugi uchwalił „Deklarację o wychowaniu chrześcijańskim” - 1965r. świadczącą o `otwieraniu się' Kościoła zwłaszcza od pontyfikatu Jana XXIII - na cele i sprawy bardziej doczesne.