HISTORIA PSYCHOLOGII

Wprowadzenie

Historie historii psychologii

Psychologia ma krótką historię, ale długie dzieje

Czym nie jest

zbiorem faktów, te w zależności od kontekstu społecznego zyskują znaczenie lub je tracą,

odkrywaniem prawdy historycznej,

ani samodoskonalącym się procesem.

Historia się staje

Historia psychologii okresu wojennego (okres nazistowski):

• zakaz psychoanalizy,

• zniknięcie wielu publikacji z bibliotek instytutowych,

• psychologia Wehrmachtu,

• emigracja badaczy pochodzenia żydowskiego

Dopiero w latach 80-tych powstały publikacje, dzięki którym można powiedzieć, że choć często psychologia ta nie była etyczna, moralna, czy w pełni wolna w naukowym sensie, rozwijała się w sposób niezwykle dynamiczny.

- Przykład nazistowskich Niemiec

W roku 1933 15 profesorów pochodzenia nie aryjskiego przeszło w „stan spoczynku”:

• Adhemar Gelb,

• David Katz,

• William Stern,

• Max Wertheimer,

• Otto Selz zginął w Auschwitz

• Wielu emigrowało, w tym psycholog postaci Wolfgang Köhler (choć nie był pochodzenia żydowskiego).

Prawda historyczna

instytuty psychologii zostały znacznie rozbudowane

Luftwaffe zatrudniała w 1942 150 psychologów.

Więcej, dzięki nowemu „porządkowi akademickiemu” uczyniona znaczący postęp w profesjonalizacji psychologii.

Zabroniona psychoanaliza

pisma Freuda spalono w Niemczech jeszcze w 1933 roku, w ZSSR też był zakazany, ale…

- W 1936 w Berlinie utworzono Niemiecki Instytut Badań Psychologicznych i Psychoterapii. Bardzo dynamicznie praktykowano tam badania, terapie i łączono ją z badaniami ściśle medycznymi.

- W ZSSR Na język rosyjski przetłumaczono 47 prac Freuda. W 1921 w Moskwie zostało otwarte laboratorium dziecięce, Freudem interesował się sam Lenin, oraz jego żona - pedagog.

kognitywny kopernikanizm

Historycy, właśnie z racji tego, że mają do czynienia z opowieściami, a nie z dowodami, przyzwyczajeni są do różnorodności interpretacji i potrafią wykazać wystarczający stopień tolerancji także w obliczu interpretacji tak różnych, że aż ocierają się o niespójność. Wiedzą oni, że historia polega na ciągłym przepisywaniu i reinterpretowaniu, na szukaniu (I ewentualnie odnajdywaniu) w obrębie tradycji znaczeń nowych i ukrytych. Większości, z wyjątkiem nielicznych i mało znaczących wyjątków, właściwa jest postawa nazwana przez Nicholasa Reschera kognitywnym kopernikanizmem, polegająca na twierdzeniu, że nasza pozycja w czasie nie jest poznawczo uprzywilejowana, a co za tym idzie nieadekwatność interpretacji naszych poprzedników we wszystkim i w odniesieniu do wszystkiego przypomina nieadekwatność naszych interpretacji w oczach naszych następców [P. Rossi, Zatonięcie bez świadka. Idea postępu, Warszawa 1998, s.16-17]

Alternatywa

• Historia psychologii nie jest nieskomplikowanym, linearnym, racjonalnym i samodoskonalącym się procesem.

• Historia psychologii jest racjonalnym, linearnym procesem

• Historia jako racjonalny proces

• pobożne życzenia obiektywności pojmowanej w radykalny i absolutny sposób.

• nauka jest racjonalnym procesem, który dzięki nieustannej krytyce własnych ustaleń zbliża się do prawdy w opisie rzeczywistości tak, że z czasem osiągnie pełną wiedzę na temat natury i świata (koncepcja linearno-progresywna).

Naukowy i społeczny kontekst

1. Absolutne założenia (R.G.Collingwood)

2. Społeczne uwarunkowanie poznania naukowego (L.Fleck)

3. Rewolucje naukowe (Thomas S.Kuhn)

Absolutne założenia (R.G.Collingwood)

• nie ma w samym systemie naukowym żadnej reguły czy fundamentu,

• nauka funkcjonuje wyśmienicie tak długo, jak długo trzymamy się określonych konwencji. Ale uzasadnienia dla tych konwencji, nie udaje się na gruncie tej nauki dowieść racjonalnie.

• Leżące u podstaw każdej nauki założenia, które każdy system tworzy, nie są wypracowywane w ramach samego sytemu - absolutne założenia.

• Nie powstają w drodze racjonalnego dyskursu czy też świadomego konsensu uczonych,

• nie są proklamowane czy oglaszane.

• są wyrazem „ducha czasów” - destylatem. Wyrastają z społeczno-duchowego klimatu czasów i inflirtują proces naukowy. Ten proces inflirtracji nie jest zatem procesem racjonalnym ale społecznym.

Społeczne uwarunkowanie poznania naukowego (L.Fleck)

• koncepcję racjonalnej natury proces naukowego,

• Fleck pracował jako lekarz i bakteriolog dla III Rzeszy (choć był Żydem, przeżył Auschwitz, między innymi dlatego, że brał udział w nazistowskim programie badań nad szczepionką przeciwko tyfusowi).

• Jego prace przeżyły renesans dopiero w latach 80-tych).

• Teoria kolektywnego „stylu myślenia”.

• badacz widzi pod mikroskopem COŚ zawsze w innej konstelacji, w innym rozmiarze, w innym odcieniu, COŚ jest „tym samym” dzięki nauce, wykształceniu, poprzednikom (wspólnocie uczonych).

• Rozpoznajemy główne struktury (gatunek n.p.), to co idealne, a nie to, co jednostkowe,

Casus Plutona

• Wspólnota uczonych determinuje tradycje percepcji, uczy widzieć planety i ich księżyce i nie widzieć tego, co nie podlega temu procesowi.

• Odkrycie Plutona uznano za kolejne zwycięstwo matematyki i fizyki. Ale decyzja o przyznaniu mu statusu planety rzeczywiście od początku wywoływała kontrowersje, bo Pluton- w porównaniu z resztą planet Układu Słonecznego - jest bardzo mały (2,3 tys. km średnicy). Jest on mniejszy od naszego Księżyca i wielu innych, późiej odkrytych planet karłowatych.

Rewolucje naukowe (Thomas S.Kuhn)

• model procesu naukowego nie jest harmonijny ani linearny ale rewolucyjny, erupcyjny.

• Fakty, które są niewyjaśniane w ramach panującego paradygmatu tworzą nacisk, do tego stopnia, że z czasem doprowadza to do kryzysu, który umożliwia załamanie starych ram.

Modele historii psychologii

1. Psychologia jako historia wielkich ludzi

2. Psychologia jako historia idei

3. Psychologia jako historia problemu

4. Psychologia jako historia społeczna

Psychologia jako historia wielkich ludzi

• Historię czynią wielcy ludzie - przekonanie jeszcze ze szkoły, z lekcji o cesarzach, papieżach, królach.

Wady modelu:

• Biograficzny

• Nie uwzględniający kontekstu społecznego (kobiety w dziejach psychologii?)

• Unieważnia współpracowników

Model ten jednak ma tę zaletę, iż jest relatywnie wiele źródeł biograficznych i autobiograficznych.

Psychologia jako historia idei

• Wady modelu „wielkich ludzi” próbuje łagodzić ten model historii idei, uwzględniając historyczny i kulturowy kontekst, w ramach którego twórcy rozpatrywani są jako część kultury.

• Model ten zazwyczaj podporządkowuje się chronologii, co ma dużą wartość porządkującą.

• Uwzględnia sposoby wyłaniania się jednych teorii z innych.

Psychologia jako historia problemu

• W tym modelu przestrzeganie chronologii ma wartość systematyzującą,

• uwzględnia konkretne problemy i konkretne sposoby ich rozwiązania.

• Każde nowe pytanie, nowy aspekt zmusza jednak do rozpoczęcia badań od początku.

Psychologia jako historia społeczna

• Ten model bardzo długo służył jedynie do określenia historii ruchów społecznych.

• Dziś ujęcie traktuje się jako historię społeczeństw, uwypuklając społeczne, wspólnotowe, polityczne, instytucjonalne warunki badań psychologicznych (badań a nie wyników).

• Model ten pozwala nie redukować historii psychologii do izolowanych, działających jednostek, ani do teorii i wyników badań.

• W tym ujęciu lepiej widać niejednorodność rozwoju psychologii jako nauki.

Metody badań historii psychologii

• Nie różnią się od historycznych

Specyfika:

• „historia najnowsza”.

• heraldyka, czy numizmatyka, nie są pomocne w badaniach

Jednak już genealogia może ujawniać pewne rzeczy: Przykładowo: badania HILLIX'a (1980) wykazały poprzez badanie ojców uczących na uniwersytetach docentów psychologii, że blisko połowa wszystkich pracujących w USA psychologów jest krewnymi bliskich współpracowników Wilhelma Wundta. Pytaniem innego już oczywiście rodzaju jest, czy psychologowie Ci podzielają teorie i metody swoich ojców.

HISTORIA PSYCHOLOGII

Wykład II

Prehistoria psychologii

Psychologia ma krótką historię, ale długie dzieje

Dzieje psychologii

Jeśli historia jest historią dyscypliny naukowej…

To dzieje są historią myśli psychologicznej, która doprowadziła do jej emancypacji

Koncepcje psychiki

1. Ontologiczna

• Przekonanie, ze istnieje byt zwany duszą. Psychologia jest nauka o duszy, Nauka ta polega na rozumowaniu.

Subiektywistyczna czyli świadomościowa,

• Dusza znaczy tyle, co „świadomość” a psychologia jest nauką o świadomości. XVII wiek, ale rozwinięte w wieku XIX, przez twórców psychologii naukowej.

• Obiektywistyczna

• Wyrosła z krytyki powyższej koncepcji. Zakładała, że zjawiska psychiczne są tożsame z obiektywnie poznawalnymi czynnościami ruchowymi ludzi i zwierząt. (Podniety i warunki życia) Psychika jest tożsama z zachowaniem się.

• Podświadomościowo-osobowościowa

• (Ewentualnie) realistyczna.

• Pradzieje

• Mity

• Wyobrażenia naszych przodków - w religii i kultach (buddyzm i „sens cierpienia” mogłyby być ciekawym przedmiotem)

• kierują się z zasady innym motywem wyjaśniania niż nauka (czy nawet filozofia z jej pojęciem prawdy)

Ananke

Kępiński: typy osobności lękowych - Typ anankastyczny

• typ ten charakteryzuje się specyficzną obroną lękową, obudowuje się wręcz obsesyjnie nakazami, zakazami, tabu i samoudręczeniem, tylko po to, by uniknąć pełnego i bezpośredniego kontaktu z otoczeniem.

• Termin ten pochodzi od Ananke -personifikacji KONIECZNOŚCI u orfików. Później natomiast u Platona. U niego jednak jest już matką Moir - bóstw losu.

Tales z Miletu

• Był pierwszym filozofem, który uznał, że musi istnieć jakaś prasubstancja, praźródło wszystkiego.

• WODA - Arche - prapodstawa

• nie jako konkretny płyn, ale wszechobecne, wszechporuszające pryncypium.

Anaksymander

• Był pierwszym, który użył zupełnie abstrakcyjnego pojęcia dla oznaczenia tej prasubstancji,

• Określił ją jako nieograniczony, sam nie posiadający podstawy Apeiron.

• Apeiron - bezkres, z którego pochodzą wszelkie rzeczy. To greckie słowo oznacza rodzaj nijaki, to, co niedefiniowalne, jako przeciwieństwo wszystkiego, co ograniczone, pozytywnie, wymiernie „określalne”, (peiron).

Pitagoras (pitagorejczycy)

• Działający we południowych Włoszech presokratyk,

• Dla Platona i Arystotelesa już mityczna postać.

• „Wspólnota mędrców” - praforma nauki jako wspólnoty uczonych

• KOSMOS był jednoznaczny z harmonią. Uporządkowana struktura świata, pozostających w relacjach do siebie bytów. Przeciwieństwa są konstytutywnymi momentami świata.

• Materialny monizm - substancja podstawowa świata jest JEDNA! co niematerialne-duchowe-psychiczne, jest wyjaśnialne w ramach tego, co materialne - współczesna psychologia.

Heraklit (500 lat przed Ch.)

• mistrz metafory doczekał się wielu omówień.

• Zwany był wręcz „Heraklitem Ciemnym” ze względu na niezrozumiałe i wydające się niepełnymi epigramy i zdania.

• Uważa się Heraklita za pierwszego, który prasubstancję określił jako LOGOS, poprzez który jest wszystko to, co jest.

• Logos to termin trudny, wieloznaczny: słowo, pojęcie, sens, rozum.

Logos

• „Na początku było słowo” - Jan Ewangelista

• „Wszystko, to co jest jest poprzez słowo, pojecie”

• ma on na względzie strukturę świata mierzalną, obejmowalną rozumem.

• To, co Anaksymander opisywał jeszcze jako bezgraniczne i nieokreślone u Heraklita zyskuje pozytywne określenie.

Logos - rzeczywistość

• Logos jest pierwszym słowem wyrażającym Rzeczywistość (kosmos-wiecznie żyjący ogień, dającym początek dyskursowi filozofii)

• Ontyczny

• Ontologiczny

• Kosmiczny

• Dyskursywny

Logos duszy

• racjonalizm filozofii Heraklita nie jest jeszcze pełny, głównym narzędziem poznania bowiem nie jest rozum lecz intuicja.

• Uświadomiony instynkt (Bergsona) czyli poznanie zawieszone między instynktem a świadomym, abstrakcyjnym myśleniem.

• Dusza ludzka ma zdolność poznania Logosu, czyli tego co spaja i porządkuje kosmos - rzeczywistość. W duszy mieszka logos…

Zagadka Sfinksa

• Co to za zwierzę, rano ma cztery nogi, w południe dwie a wieczorem trzy? - właściwa odpowiedź to oczywiście człowiek, ale wpadł na to dopiero Edyp.

• Ironia objawia się w genialnej prostocie zagadki. Zapytać kogoś o samego siebie, a będzie szukał wszędzie ale nie w sobie.

• Metafora zmagania wiedzy i niewiedzy.

• Odnaleźć samego siebie to uratować życie.

• Poszukałem samego siebie

• Heraklit:

• „Heraklit uprzedza zainteresowanie człowiekiem, które wraz z sofistami i Sokratesem stało się głównym problemem filozofii. Czyli antycypuje Sokratesa. Ta wyjątkowa w filozofii przed sokratejskiej postawa miała swoją przyczynę również w charakterze Heraklita, który zdradza cechy choleryka i introwertyka. Był typem samotnika i po trosze mizantropa. Nietsche pisze o nim: „Nie promieniuje zeń żadne przemożne uczucie odruchów współczucia, żadne pragnienie pomocy, leczenia, ratowania. Jest gwiazda bez atmosfery,. Jego oko, płonącą stroną zwrócone do wnętrza, spogląda na zewnątrz martwe i lodowe, niczym jedynie atrapa. Wokół niego, prosto w fortecę jego dumy, biją fale złud i opaczności. Ze wstrętem odwraca się od nich”

• Mrówka

Heraklit znalazł

• Znienawidziwszy ludzi i odsunąwszy się od świata, zamieszkał w górach, żywiąc się roślinami.

• Kiedy zapadł przez to na puchlinę wodną, zszedł do miasta i pytał lekarzy, czy potrafią uczynić suszę z ulewy.

• Nic nie wskórał - zagrzebał się więc w oborze, mając nadzieję, że dzięki ciepłu łajna choroba wyparuje. Zmarł w wieku lat sześćdziesięciu.

…zostawił?

• „Dla dusz śmiercią jest stać się woda, a dla wody śmiercią jest stać się ziemią. Z Ziemi zaś staje się woda, a z wody ziemia”

• „Charakter człowieka jest bogiem”

• „Świnie myją się w wodzie a ptactwo domowe w prochu lub popiele” ma to być rzekomo podstawa do analogi etycznych

Parmenides

• „Byt i myślenie są tożsame” A skoro myślenie jest bytem, to rzeczywistość i jej struktura poprzez myślenie może być wyjaśniona. Stwierdzenie to uważane jest za początek filozofii Zachodniej.

Demokryt (atomiści)

Materialistyczna wizja świata, który powstaje przypadkowo i mechanicznie. Współczesne nauki przyrodnicze mogą spokojnie uważać się za spadkobierców tego ujęcia. Atomy - różnią się od siebie własnościami geometrycznymi. Różnorodność jako wprowadzają atomiści do świata jest różnorodnością jednorodną.

Krytyka wiarygodności zmysłów

Krytyka wiarygodności zmysłów: nie jest tak, ze zjawiska ukazujące się zmysłom są relatywnie prawdziwe, lecz że wyniku arbitralnej decyzji wiatr nazywamy zimnym lub ciepłym.

„Wiedzieć rzeczywiście, jaka każda rzecz jest, sprawia kłopot” dlatego zamiast o prawdzie Demokryt pisze o mniemaniach. Bo albo nic nie jest prawdziwe albo prawda jest dla nas niejasna.

Percepcja:

Demokryt tłumaczy widzenie odbiciem, które opisuje jako ściśniecie się powietrza między okiem a obserwowana rzeczą i uformowanie przez przedmiot i obserwatora (s.419)

Umysł dla atomistów był najprawdopodobniej skupiskiem atomów duszy. Myślenie jest więc procesem analogicznym do postrzegania, a myśl pojawia się, gdy atomy duszy lub umysłu zostają wprawione w ruch przez jakieś atomy z zewnątrz.

Platon i Arystoteles

• Poznaj samego siebie

• Koncepcja duszy u Starożytnych

• Poznanie siebie oznaczało zwrócić się ku jednemu, to zatem, co miał człowiek starożytny odkryć to Logos, to jedno, to to, co uniwersalne, a nie jednostkowe, indywidualne.

Dusza jako zasada działania

Ontologiczna koncepcja psychiki.

• Fedon - Platon - nieśmiertelność duszy

• Animizm - wiara w rozdzielność duszy i ciała

• Nauka o ideach - prawzory wszelkich pojęć. WZORY - nie są bytami psychicznymi, bo nie są myślami w duszach ale przedmiotami myśli.

• Dusz obcuje z ideami

Idealizm - wiara w nadrzędną wartość rozumu. Duchowy charakter bytu.

• Dusza jest wieczna, sama się wprowadza w ruch, ogląda i poznaje własności.

Władze duszy

• Trzy odrębne władze duszy do których nawiązywał później Freud w swojej koncepcji podświadomości):

1. Rozum (nus)

2. Namiętności (thymos)

3. Pożądliwość (epithymia)

• Dusza porównana do pędzącego zaprzęgu (Fedros) Woźnica-rozum, koń dyszlowy to wola zaś uczucia to koń, który próbuje cały czas zepchnąć zaprzęg z toru, więc rozum musi trzymać go w ryzach.

• Odpowiada podział ten późniejszemu podziałowi zjawisk psychicznych na: umysłowe, uczuciowe, wolicjonalne. Również podstawa do dyskusji nad determinantami zachowania.

• Uważa się Platona za „prekursora” czy też inspiratora dynamicznej analizy psychiki, (psychologii dynamicznej) Zachowaniem człowieka kieruje wrodzona potrzeba rozkoszy, nabywany rozsądek. I te „dwie potęgi” czasem się w człowieku zgadzają a czasem nie

Dusza u Arystotelesa

• O duszy, O zmysłach i przedmiotach postrzegania, O pamięci i przypominaniu

• Jest pierwszym antycznym autorem, który rzeczywiście próbował ująć w swoim własnym znaczeniu psychologię. O DUSZY- Peri Psyches (De Anima)

• Dusza jest ZASADĄ udzielającą życia bytom ożywionym. Dusza nie jest nieśmiertelna. Jego koncepcja materii i formy pozwoliła określić duszę, nie jako byt osobowy, ale jako formę ożywiającą materię ciała. Ponadto forma ta stanowi cel wewnętrzny życia (entelechię - grec. Czynność sama w sobie celowa.

Poziomy duszy

• Roślinna - wegetatywna

• Zwierzęca-

• Ludzka - racjonalna: a ta dzieli się na pasywny(przyjmowanie i objaśnianie wrażeń) i aktywny (przyczyna sprawcza, AKT woli, to, co działa) intelekt

• Teoria rozumu: zdolności do myślenia: są to siły za pomocą których dusza tworzy wyobrażenia i myśli.

Sensualizm Arystotelsa

• Poznajemy według Arystotelesa dzięki 5 zmysłom - (sensualizm).

• Zapamiętane spostrzeżenia stanowią podstawę dla czynności rozumu. Odnawiamy je w pamięci jako wyobrażenia, dzięki ich związkom w pamięci opartym na podobieństwie, kontraście lub styczności (zalążek praw asocjacji)

Augustyn (IV/V w, Święty, biskup)

• Wątpię wiec jestem - do którego nawiązał później Kartezjusz

• Dusza - odbicie Boga, dzieli się na:

1. Pamięć (memoria) - w tradycji Platońskiej przeszłość całego bytu (analogia do boga-ojca w którym wszystko już jest i jednocześnie wszystko jest zniesione)

2. Duch (intelligentia) - umożliwiająca poznawanie idei i świata ducha (analogia do logosu, slowa, boga-syna)

3. Der Wille (voluntas) - wola reprezentująca aktywną siłę ludzkiej duszy. W analogii do nadającej kształt, kształtującej siły Ducha Św.

Wejrzyj w samego siebie u Augustyna w przeciwieństwie do podobnie brzmiącego postulatu Sokratesa oznaczało poznanie boskiego, indywidualizującego ludzkie wnętrze pierwiastka. (Psychologia wewnętrzności - w tym znaczeniu augustiańskim - psychologia kontemplatywna - sugestywny tytuł dzieła: Wyznania)

HISTORIA PSYCHOLOGII

Wykład III

Psychologia w drodze do podmiotu

Od Arche do duszy

• mit przeciw kosmologii (ale nie LOGOSOWI) - arché:

1. Według Talesa - woda,

2. Według Heraklita - ogień,

3. Według Anaksymandra - powietrze.

• Uznanie, że podstawą bytu jest jakaś bezosobowa arché sprawiła, iż stosunkowo szybko filozofowie greccy podjęli krytykę religii oraz mitologii.

„to, co pierwsze"

• Arché:

1. nie można poznać dzięki zmysłom,

2. jest ona nam dostępna jedynie na drodze rozumowania, (Anaksymenes).

• Dla Parmenidesa nie jest czymś materialnym: BYT (bycie, einai) JEST TOŻSAMY TEMU, CO MOŻE BYĆ POMYŚLANE I PRAWDZIWE ZARAZEM.

• Do zasady wyjaśniającej docieramy wyłącznie poprzez proces myślenia.

Sofistyczne „oświecenie”

• Nauczyciele, mistrzowie wiedzy teoretycznej.

• Protagoras (sofista postawiony w stan oskarżenia ok. roku 420 w Atenach; zarzucano mu ateizm; wyrok skazujący)

• Człowiek jest miarą wszechrzeczy

Święty Augustyn (354 - 430 r.)

• "Idą ludzie podziwiać wysokie góry, olbrzymie fale morskie, szerokie wodospady rzek, przestrzeń oceanu i drogi gwiezdne, a zaniedbują siebie samych".

• Według Augustyna ludzka psyche to "tchnienie Boga".

• Zatem w błędzie są ci, którzy twierdzą, że istota ludzka to "dusza posługująca się ciałem" (anima utens corpore).

• ANHELIZM przekonanie, iż istota ludzka to anioł więziony ciele.

• INTROSPEKCJA - droga do wiedzy, o sobie i jednocześnie o Bogu

Św. Tomasz z Akwinu (1225 - 1274)

• Człowiek:

1. dusza, czyli forma,

2. oraz ciało, czyli materia.

• Psyche (zasada życia) - substancja duchowa, która dysponuje:

1. rozumem

2. wolą,

3. możnością wiedzenia egzystencji bez ciała

4. jest nieśmiertelna.

Władze duszy

• Aktywność życiowa jest wynikiem działania jej władz duszy:

1. władze duchowe,

2. władze wegetatywne,

3. władze odżywcze,

4. władze zmysłowe,

5. władze pożądające

6. władze umysłowe.

• Każda z nich spełnia jeszcze niższe, bardziej wyspecjalizowane funkcje.

Zasada działania

Dusza zawłaszczona

Historia myśli psychologicznej po Augustynie (IV/V w.n.e.) ale zwłaszcza po św. Tomaszu (XII w.) to historia myśli osnutej wokół podmiotu definiowanego zgodnie z tradycją judeochrześcijańską.

Humanizm Renesansu

• idea indywidualności jednostki ludzkiej.

• Dawid Riesman o takim indywiduum: "człowiek wewnątrzsterowny".

1. człowiek kreuje rzeczywistość,

2. człowiek odnajduje siebie w tworach natury.

3. człowiek cały czas rozwija się,

4. człowiek pragnie wolności.

Znaki: XVI-XVII w.

• Zmniejszanie się autorytetu Kościoła oraz umacnianie się autorytetu nauki

1. Warunki społeczno-ekonomiczne (upadek cesarstwa 476) a zatem niewolnictwa, dając początek feudalizmowi.

2. Wyprawy krzyżowe (XI-XII wiek) to kontakt z innymi kulturami,

3. Ucieczka zagrożonych Arabów z Konstantynopola do bogatych miast włoskich,

4. Reformacja - kryzys prymatu kościoła (języki narodowe)

5. Wynalezienie druku - Gutenberg

6. Odkrycie geograficzne XV i XVI wiek, kryzys dotychczasowej wizji świata, rośnie zaufanie do doświadczenia - klimat dla empiryzmu.

7. Walka z arystotelizmem i scholastyką /uniwersytety w średniowieczu zdominowane przez duchownych

Nauka w Renesansie

• Dogmatyzm versus prawa prawdopodobieństwa w nauce

• Wynalazki, odkrycia:

1. Galileusz

2. Kepler

3. Kopernik

4. Newton

Kopernik (XV/XVI)

• ur. W Toruniu, studiował we Włoszech

• Zainteresowany filozofami przedsokratycznymi odkrył u Filolausa (pitagorejczyka) pogląd, że Ziemia obraca się wraz z księżycem po skośnym kole wokół centralnego ogniska.

• Nieskazitelnie ortodoksyjny

• Teoria heliocentryczna tylko jako hipoteza - czytamy w przedmowie do „O obrotach ciał niebieskich”

• Brak ducha nowożytności - raczej pitagorejczyk, jego dociekania, jak pisze B. Russel, nie zawierały niczego, czego nie mógłby wymyślić grecki astronom.

Kepler (XVI/XVII)

• „Cierpliwość bez szczególnych uzdolnień intelektualnych”, wg B. Russela.

• Pobożny protestant (Luter odrzucił koncepcje Kopernika)

• prawa ruchu planet (orbity eliptyczne - wcześniej koło jako wyraz doskonałości w dominującej kosmologii Arystotelesa)

Galileusz (XVI/XVII)

• TWÓRCA DYNAMIKI - pojecie „przyspieszenia” -I prawo dynamiki: żadne ciało pozostawione samo sobie nie porusza się ruchem jednostajnym, zmiana może być wyjaśniona tylko działaniem jakiejś „siły”.

• Prawo spadania ciał - wszystkie maja takie samo, niezależnie od swojej wagi.

• Badania eksperymentalne nad ruchem jednostajnie przyspieszonym, wyjaśnił w jaki sposób porusza się wystrzelony pocisk.

• Zastosowanie lunety do obserwacji nieba, plamy na słońcu, kolejne dowody na poparcie praw poruszania się planet przez Keplera (satelity Jowisza, droga mleczna)

NEWTON (XVII/XVIII)

• dał zwycięstwo temu, o co zabiegali poprzednicy

• 3 zasady dynamiki (2 od Galileusza)

• „Siła” jako przyczyna zmiany ruchu

• Prawo powszechnego ciążenia: ruchy plant i ich satelitów, teoria układu słonecznego, orbity, pływy, ruchy księżyca itd..

Źródła arogancji

• Mikroskop XVI (ok.1590)

• Teleskop - XVII (1608), ale to Galileusz wykorzystał go do poważnych badań

• Termometr - najprawdopodobniej Galileusz

• Barometr - Torricielli (uczeń Galileusza)

• Gilbert - dzieło o magnesie

• Harvey opisał układ krwionośny

• Leeuwenhoek (już XVII/XVIII) odkrył plemniki, pierwotniaki i bakterie (jednokomórkowce) (może S. Hamm plemniki trochę wcześniej)

• Napier i logarytmy

• Rachunek różniczkowy niezależnie Newton i Leibniz

Ideały nauki

• XVII w. Triumf nauk przyrodniczych

• Odrodzenie ideałów antycznych

• Poznanie oparte na doświadczeniu i na wnioskowaniu indukcyjnym

• Fizykalny wzorzec nauki /postulat ścisłości pojęć, energia jako ujecie liczbowe a nie abstrakcja nieużyteczna

• Rozwój zastosowań praktycznych/techniki - eksperymenty!

• Dokładność pomiarów

• Przekonanie o roli wzroku w poznaniu: „zobaczyć to pojąć, poznać” - opis tego, co naoczne

• Ideały poznania mają charakter mechanistyczny bo:

1. Zapotrzebowanie na mechanikę

2. Tradycja antyczna w fizyce - atomizm

Michel de Montaigne (1533 - 1592)

• Dusza nie powstaje w wyniku boskiej interwencji, lecz powstaje wraz z ciałem.

• Psyche ma charakter cielesny.

Franciszek Bacon (1561 - 1626)

nauka o duszy jako fundament logiki, rozumianej jako wiedza o myśli, a także etyki rozumianej jako wiedza o dążności woli do dobra.

• Prymat doświadczenia:

1. IDOLE PLEMIENIA (złudzenia zmysłowe)

2. IDOLE JASKINI (preferencje osobiste)

3. IDOLE RYNKU (nieprecyzyjność języka)

4. IDOLE TEATRU (dogmaty filozoficzne)

• W takim klimacie również…

Bernardo Telasio (XVI)

• PANPSYCHIZM - wszystkie rzeczy mają świadomość, bo dusza = materia a materia jest niezniszczalna

René Descartes - Kartezjusz (1596 - 1650)

• res cogitans / res extensa,

• subiektywistyczna, świadomościowa koncepcja psychiki - Kartezjusz odrzucił duszę Arystotelesa: ISTNIEJE TYLKO JEDNA DUSZA (PSYCHIKA) ROZUMNA

• Dusza: niematerialna, wolna i nieśmiertelna

Dualizm

• Dusza styka się z ciałem w szyszynce.

1. Kłopot z szyszynka polega na tym, że Kartezjusz nie mógł się zdecydować, czy ma ona naturę fizyczna czy duchową.

• Pod koniec życia, pisząc do jednej ze swoich wielbicielek (Elżbiety - księżniczki Palatynatu) Kartezjusz rozpacza, że unia umysłu i ciała najlepiej jest rozumiana, gdy się o niej nie myśli.

Teoria afektów

• AFEKTY jest to rodzaj spostrzeżeń, które dusza odnosi do samej siebie:

1. Znajdują się we krwi.

2. Występują one w różnych proporcja w zależności od tego, jakim dana osoba dysponuje temperamentem.

3. Oddziaływają one na duszę, przymuszając ją do podejmowania działań, np. strach skłania do brania nóg za pas.

• podziw, miłość, nienawiść, pożądanie, radość i smutek. (Funkcjonalne lub niefunkcjonalne)

Świadome / nieświadome

• Dusza przejawia się myśleniem (myślę więc jestem - PIERWSZA ZASADA FILOZOII)

• Zakładał jako konsekwencje przyjętych założeń ciągłość cogito czyli myślenia - nieprzerwanej przytomności umysłu.

• Cogito jest wyraźne (żadnej nieświadomości).

• Podział starożytnych na istoty żywe i martwe został zastąpiony istotami świadomymi i nieświadomymi, stanów pośrednich nie zakładał.

Czapki i ludzie

• Racjonalne jest to, co jest obecne dla rozumu

• Człowiek nie poznaje zmysłami lecz umysłem.

1. Dla zmysłów są szaty i czapki,

2. Dla umysłu są to ludzie

• RZECZY nie są uchwytne zmysłami. Percepcja nie polega na widzeniu czy dotykaniu.

• Rozum odzwierciedla rzeczywistość, bo rzeczywistość, jest tylko czymś obecnym dla rozumu.

Nowożytny podmiot

• Świadomość jest autonomiczna.

• Atrybuty podmiotu:

1. Przejrzystość (w autorefleksji)

2. Samostanowienie (wolność jako autonomia, pan przyrody narzucający swoje prawa rzeczywistości)

• w późniejszych rozstrzygnięciach

Materializm: ból jest czysto fizyczny, tak samo jak zdarzenie, które go wywołuje (Hobbes, niektórzy behawioryści)

Malebranche (okazjonalizm) wszystkie zdarzenia czy relacje między umysłem a ciałem, które uznajemy za przyczynowe w istocie takimi nie są. Okazje dla działań Boga.

Leibniz (harmonia)

Spinoza (paralelizm), logiczny porządek umysłu odpowiada fizycznemu porządkowi natury. Dusza i ciało to tylko dwa odmienne spojrzenia na ten sam przedmiot.

Thomas Hobbes (1588 - 1679)

• Mechaniczna materia (już u Kartezjusza)

• Człowiek to mechanizm, część większego mechanizmu (przyrody)

• Ludzie przychodzą na świat niesposobni do życia społecznego...

• człowiek staje się sposobny nie ze swej natury, lecz dzięki wychowaniu!

Od duszy do świadomości

• Dusza - jako zasada działania (czysta aktywność - zdolność automotywacji )

• Świadomość - Współczesne kształtowanie się tego pojęcia rozpoczyna się od Kartezjusza, Lockea, Huma, Condillaca itd.

• Geneza treści świadomości u Kartezjusza: są wrodzone, umysł je bierze sam z siebie.

HISTORIA PSYCHOLOGII

Wykład IV

• Naiwny empiryzm

Od duszy do świadomości

• Dusza - jako zasada działania (czysta aktywność - zdolność automotywacji )

• Świadomość - Współczesne kształtowanie się tego pojęcia rozpoczyna się od Kartezjusza, Lockea, Huma, Condillaca itd.

• Geneza treści świadomości u Kartezjusza: są wrodzone, umysł je bierze sam z siebie.

Od świadomości do negacji JA

• Świadomość - podmiot nowożytny

• Odejście od podmiotu w naiwnym empiryzmie

Naiwny empiryzm

• Niektórzy anglosascy historycy filozofii uważają, że dopiero od epoki empiryzmu brytyjskiego zaczyna się w filozofii „naukowe” jej uprawianie,

• „na anglosaskich studiach filozoficznych nie sięga się w historii dalej niż do epoki Oświecenia”

Empirycy zasługi

• przyczynili się przede do ugruntowania stanowiska fenomenalistycznego w epistemologii,

• poddali krytyce arystotelesowskie pojęcie substancji (bytu konkretnego) oraz metafizykę jako naukę o bycie realnym.

Locke (XVII/XVIII)

• Nihil est in intellectu

quo non fuerit antea in sensu

(nie ma niczego w umyśle, co wcześniej nie byłoby w zmysłach).

• Poznanie opiera się, a nauka opierać się powinna na doświadczeniu zmysłowym.

• Filozofia powinna być epistemologią, tj. analizą treści naszego poznania i zawartości naszego umysłu. (BADANIE POJĘĆ).

• Należy pamiętać, że arystotelesowsko-tomaszowy empiryzm nie jest sensualizmem (tj. stanowiskiem uznającym spostrzeganie zmysłowe za jedyny adekwatny, prawdziwy typ poznania), gdyż zarówno Arystoteles, jak św. Tomasz uważali, że nasze spostrzeganie zewnętrzne jest procesem zmysłowo-intelektualnym, czyli nasz umysł bierze czynny udział w naszych percepcjach.

Pojęcia u Locke'a

• w przeciwieństwie do Kartezjusza, odrzucał podejście natywistyczne. Idee nie są wrodzone, umysł przeformułowuje to, co dostarczają zmysły,

• nasze przedstawienia umysłowe (wyobrażenia, pojęcia itd.) mają pochodzenie empiryczne.

• Wrodzone są wyłącznie władze naszego umysłu,

• Jednocześnie podkreślał, że obok doświadczenia zmysłowego dysponujemy poznaniem refleksyjnym:

• dualizm epistemologiczny, wyróżniający dwa typy poznania: zmysłowe i intelektualne.

David Hume (XVIII)

• Szkot- próba budowy nauki o ludzkim umyśle

• nie uważał umysłu za coś odrębnego w stosunku do fizycznej rzeczywistości.

• analiza naszych zewnętrznych percepcji (spostrzeżeń zmysłowych) pozwala zrozumieć zawartość umysłu.

Prawa asocjacji

• Spostrzeżenia zewnętrzne są wynikiem syntezy dokonywanej przez nasz umysł: tak naprawdę odbieramy wyłącznie pewne wrażenia zmysłowe, a następnie nawykowo kojarzymy je na ze sobą różne sposoby (barwy, kształty)

• Prawa asocjacji - podstawowe reguły życia psychicznego (podobieństwo, styczność w czasie i przestrzeni i związki przyczynowo-skutkowe…)

• Konieczność jest tylko koniecznością rozumu

Podmiot

• Przyjmujemy, że istnieje JA nawykowo

• Nie ma prostej percepcji jaźni

• sceptycyzm zaprowadził Hume'a na pozycje agnostycyzmu epistemologicznego, w myśl którego twierdzi się, że określone rzeczy są niepoznawalne, wobec tego nie możemy twierdzić ani że istnieją, ani że nie istnieją.

HISTORIA PSYCHOLOGII

Wykład V

Synteza Kanta i przedsionek psychologii

Kant oraz XIX wieczne ruchy intelektualne

• Pozytywizm

• Asocjacjonizm

• Teoria ewolucji

• Psychologia ludowa (Völkerpsychologie)

• Psychologia tłumu

• Psychologia między filozofią a fizjologią

• Badania dotyczące rozumu ludzkiego

• Badania nad sferą mentalną (umysłem) brytyjskich empirystów, zaprezentowane na ostatnim wykładzie, stworzyły podwaliny, pod skomplikowane badania myśliciela z Królewca, I. Kanta (XVIII/XIX)

Badania Kanta

• Dotyczyły m.in.:

• teoretycznych podstaw wszelkich nauk (zwł. ich zakresu przedmiotowego),

• warunków możliwości ludzkiego poznania,

• doświadczenia,

• oraz struktury umysłu.

Zmysły nie są zdolne niczego myśleć,

a rozum nie jest zdolny niczego oglądać

„Dane naoczne bez pojęć są ślepe, myśli bez treści są puste”

• Poznanie

W naszym spostrzeganiu mamy do czynienia wyłącznie ze zjawiskami (fenomenalizm), które są nam dostępne dzięki wrażeniom zmysłowym porządkowanym przez nasz umysł.

Aprioryczne i aposterioryczne

• Warunki aprioryczne (formy naoczności)

• PRZESTRZEŃ I CZAS

• Surowy materiał zmysłowy

Doświadczenie

• Nieempiryczny skutek fizykalno-empirycznej afekcji

„Przewrót kopernikański”

• Teza, że przestrzeń i czas stanowi podmiotową formę ujmowania zjawisk, czyli to nie podmiot dostosowuje swoje poznanie do przedmiotu, ale „przedmiot” dostosowuje się do naszego poznania.

Rewolucja Kanta lapidarnie

• Poznanie rzeczywistości („rzeczy samych w sobie”) jest ograniczone - krytyka poznania bezpośredniego:

• W restauracji dostajemy do ręki kartę dań, ale jemy potrawy w nie kartę.

Podmiot transcendentalny

• Dla empiryków podmiot jest zmysłowy

• Dla racjonalistów podmiot jest czysto racjonalny

• Dla Kanta podmiot jest transcendentalny: przekracza to, co empiryczne (nie wyczerpuje się w doświadczeniu zmysłowym ani myśleniu).

• Transcendentalny podmiot jest WARUNKIEM poznania, choć sam jest niepozanwalny.

Po Kancie

• Po Kancie nastaje epoka systemów idealistycznych (J.G. Fichte, F.W. Schelling i G.W. Hegel), epoka poheglowska (naturalizm L. Feuerbacha, materializm dialektyczny K. Marksa i F. Engelsa), „egzystencjalistyczna” filozofia S. Kierkegaarda,

• Wreszcie też rozmaite postacie pozytywizmu i scjentyzmu oraz nawiązująca częściowo do Arystotelesa ale nowatorska pod względem badań świadomości filozofia F. Brentano (XIX/XX).

• W końcu w II poł. XIX w. dochodzi do emancypacji psychologii jako nauki.

Pozytywizm

• Kierunek pozytywistyczny podzielić można na trzy okresy:

1. tzw. pierwszy pozytywizm,

2. tzw. empiriokrytycyzm (drugi pozytywizm)

3. i tzw. neopozytywizm (pozytywizm Koła Wiedeńskiego lub też logiczny pozytywizm).

Idee pozytywizmu

• Nauka powinna się zajmować tym, co:

1. „rzeczywiste” i ma wyprzeć przedmioty „urojone”,

2. „dostępne umysłowi” a nie „tajemnicami”,

3. „pożyteczne, a nie jałowymi sporami”.

• Umysł ludzki powinien być wierny odzwierciedleniem porządku rzeczowego i dzięki temu sam się uporządkowywać.

• Autorefleksja nie prowadzi do poznania zasad pracy ludzkiego rozumu - rozum poznaje prawa obserwując rzeczy i dzięki temu wydobywa na jaw te, którymi sam się kieruje.

Psychologizm

• John S. Mill

• logika formułuje (ujmuje formalnie) zasady rozumowania, ale nie jest i nie może być opisem świata.

• Odróżnił logikę od teorii poznania - przyjął jednakże, że prawomocność reguł w logice formalnej pochodzi stąd, że reguły te są prawami myślenia.

Przedmiot badań

ciała fizyczne

• Pozytywiści (paradoksalnie, biorąc pod uwagę wpływ jaki wywarli na psychologię) stali na stanowisku antypsychologistycznym.

• Uważali, że nauka nie powinna badać sfery ludzkiej psychiki, gdyż stany psychiczne nie poddają się naukowej obserwacji.

• Comte odrzucał pomysł, że indywidua są realne - są konstruktami myślowymi, realne są zbiorowości ludzkie - SPOŁECZEŃSTWA. (Ludzki byt jest w pełni wyznaczony przez jego umiejscowienie społeczne.)

I pozytywizm

• J.S. Mill (XIX), radykalny empirysta brytyjski (krytyka metafizyki i epistemologii), kontynuował linię teoretyczną Locke'a, Berkeley'a i Hume'a,

• H. Spencer (XIX/XX), (po publikacji dzieł K. Darwina) sformułował stanowisko tzw. ewolucjonizmu: jedynym bytem jest przyroda, człowiek jest jej elementem, a zatem i nim kieruje prawo rozwoju (ewolucji). Ewolucjonistycznie interpretował również procesy poznawcze człowieka.

• K. Pearson (XIX/XX) wypracował radykalnie empirystyczne stanowisko tzw. scjentyzmu. Twierdził, że wyłącznie nauka przyrodnicza dostarcza rzetelnej wiedzy, stwierdza bowiem fakty i tylko je opisuje, nie wyjaśnia. Nauka odpowiada na pytanie: „jak?”, a nie „dlaczego?” i ma na względzie wyłącznie praktyczne cele (przystosowanie człowieka).

*TEORIA EWOLUCJI

• Charles Darwin (XIX w.) studiował medycynę, teologię, nauki przyrodnicze.

• O powstawaniu gatunków powstało jako efekt udziału w trwającej pięć lat ekspedycji do Ameryki Południowej:

• Teoria ewolucji wpłynęła w sposób niebagatelny na styl naszego myślenia i wyjaśniania,

• w tym w znacznej mierze na koncepcję Freuda,

• E. Taylora, J.G. Frazera, F. Galtona,

• wreszcie H. Spencera.

na gruncie spencerowskiego ewolucjonizmu wyrasta tzw. behawioryzm (amerykański zoopsycholog J.B. Watson (XIX/XX): psychologia ma stać się nauką o ludzkim zachowaniu, nie zaś nauką o stanach psychiki, badanych introspekcyjnie,

Inny amerykański zoopsycholog E.L. Thorndike'a (XIX/XX) głosił, że badania nad procesami uczenia się zwierząt dadzą się przenieść na procesy uczenia się ludzi. Ponadto sformułował on tezę, że psychologia powinna być nauką „niezależną od introspekcji jak fizyka” w 1911 w pracy o „inteligencji zwierząt”.

Empiriokrytycyzm

• R. Avenarius (XIX) i E. Mach (XIX/XX)

• sformułowali koncepcję nowego, tzw. czystego doświadczenia (pozbawionego „ja”, „umysłu” itp. - pojęć metafizycznych)

• sensualizm i fenomenalizm

• Do takiego stanowiska przyczyniły się ówczesne odkrycia w dziedzinie fizyki:

• badania nad strukturą molekularną obiektów,

• fascynacja „mikroświatem”, który uznawano za pierwotny względem „makroświata” (rzeczy)

Neopozytywizm

• W Wielkiej Brytanii od czasów Locke'a, Berkeley'a i Hume'a filozofia ewoluowała w nieco odmienny sposób od myśli kontynentalnej (idealizm niemicki)

• brytyjska filozofia analityczno-lingwistyczna powstała na początku XX w.

Podstawowe założenia

• G.E. Moore, B. Russell oraz L. Wittgenstein (orędownicy „danych zmysłowych”)

• większość problemów teoretycznych jest pozorna, wynika z niewłaściwego ich sformułowania,

• Moore jako pierwszy stwierdził, że nie poznajemy rzeczy bezpośrednio, lecz za pośrednictwem danych zmysłowych. Mówimy, że widzimy kota, ale w rzeczywistości mamy do czynienia z pewnym zestawem danych zmysłowych: określoną barwą, kształtem, puszystością, oporem, odgłosem „miauczenia” itd.

• Russell twierdził, że rzeczy fizyczne są konstruowane przez nas z danych zmysłowych.

„PSYCHOLOGIA LUDÓW”

• Völkerpsychologie

• Określenia tego użył najprawdopodobniej jako pierwszy Wilhelm von Humboldt, podkreślając tezę, że myślenie jest zdeterminowane przez język.

• Różne ludy różne języki różne ujęcia świata

• Jako pierwsi zapytali o różnice kulturowe: Theodor Waitz i Adolph Bastian.

• Waitz w 1889 r. publikuje „Antropologie ludów naturalnych”: wykazuje, że różnic mentalnościowych różnych ludów nie da się wyjaśnić przez różnice rasy. Zaobserwował, że podobne rasy powstają w różnych warunkach środowiskowych, stąd wniosek, że psychiczne własności ludzi są wysoce modyfikowalne, plastyczne

• Bastian publikuje „Człowieka w historii”

• Problematykę psychologii ludów natomiast upowszechnił Wilhelm Wundt.

Ojcowie psychologii ludów

• Za twórców uznaje się Lazarusa i Steinthala,

• założyli „Czasopismo psychologii ludów i językoznawstwa”

• pierwsze studium porównawcze społeczeństw

• jednocześnie pośrednio pierwsze czasopismo psychologiczne.

• Z tej tradycji wywodzić można śmiało etnopsychologię i psychologiczną antropologię:

• C.H.Judd,

• S.Hall,

• F.Boas,

• Ruth Benedict,

• Margaret Mead

Psychologia tłumu

• „Psychologii tłumu”(1895) Gustav Le Bon (1841-1931): francuski lekarz, socjolog, antropolog, filozof i podróżnik.

• Problematyka ma korzenie łacińskie:

1. Francja (Rewolucja Francuska, postęp industrializacji, urbanizacja, afery polityczne)

Tezy Le Bona są Państwu zasadniczo znane:

• Wyższe funkcje są wyhamowane

• Niższe wzmocnione

• Tłum jest porywczy, przesadny, prostacki, nietolerancyjny, konserwatywny

• oraz Włochy i tzw.: „rzymska psychologia tłumu”. Szkoła rzymska skupiała się na wpływie mas na jednostki, ale zorientowana była na badania kryminalne.

• Scipio Sighele opisał fenomen „wykolejonych wielkości” i pod wpływem Lombrosso dokonał podziału na urodzonych i okazjonalnych przestępców.

HISTORIA PSYCHOLOGII

Wykład VI

Instytucjonalna emancypacja

Psychologia

…w walce o byt

Kłopoty z początkiem

• Psychologia filozoficzna (Arystoteles)

• Psychologia naukowa (Kant - 200 lat nieciągłego rozwoju)

• Psychologia eksperymentalna - 1879 r - pierwsze laboratorium.

• O co wojna?

Nauki przyrodnicze

• H. Lotze (filozof i lekarz): „psychologia medyczna”, „natywizm”/empiryzm w teorii spostrzegania, w kontekście natury postrzegania czasu i przestrzeni, gdzie poszedł za Kantem, pierwszy oponentem teogoż będzie Helmholtz

• Luigi Rolando - część mózgu nosi jego imię

• M.X. Bichat - twórca histologii - nauki o tkankach, Badania nad życiem i śmiercią

• F.J. GALL - frenologia (nauka o umyśle, „osobowości”), spekulatywna teoria dotycząca związku przyczynowego między budową czaszki a jakością i stopniem rozwoju pewnych cech psychicznych.

• Florens był już empirykiem pierwszej wody, tam wyciął, tam sprawdził i wyszło panu, że poszczególne części mózgu nie są wyspecjalizowane.

• Ch. Bell - o nerwach sensorycznych i motorycznych

• M. Hall - sztuczne oddychanie, ruchy dowolne, czynności witalne i odruchy

• Dalton (fizyk, teoria atomowej budowy materii) daltonizm przy okazji

• Young - fizjologiczna teoria barw

• Johannes Mueller - „swoiste energie nerwowe”, asocjacjonizm, zainspirowany starożytnymi. Zmysły faktyczne na swój sposób informują nas o zjawiskach i rzeczach?

Pozytywizm

• Przedmiot nauk społecznych nie różni się od przedmiotu nauk przyrodniczych

• Metody badań nauk przyrodniczych do zastosowania w naukach społecznych

• Poznanie jako bezpośredni skutek percepcji zmysłowej

• Wyjaśnianie ludzkich działań w kontekście ogólnych i mechanicznie działających praw. (Asocjacjonizm)

• Skutek:

• Neoempiryzm angielski:

• J.S. Mill (psychologizm, czyli: prawa logiczne= prawa myślenia=psychologia)

• Ewolucjonizm

• Na początku przyjął się po prostu jako teoria bez boga

Filozofia antypozytywistyczna

• Kierunki interpretatywne w przeciwieństwie do szeroko rozumianego pozytywizmu: od idealizmu do filozofii życia

• Hegel: Ja ogranicza i określa nie-ja, jest czystym aktem świadomości, w której ustanawia siebie samą.

• Fichte, Schelling, Hegel, Nietzsche, Bergson, Dilthey, Klages, Edmund Spranger, Oswald Spengler,

Antypozytywizm - psychologia jakościowa

• Istnieją fundamentalne różnice między ludzkim życiem (nieprzewidywalność ludzkiego zachowania rządząca się regułami a nie prawami) a faktami przyrodniczymi

• W świadomości żyje dynamiczna rzeczywistość życia. Czas (trwanie) jest przeżywany.

• Przeciw „wyjaśniającej” psychologii w kategoriach mechanicznie działających praw.

• Psychologia ROZUMIEJĄCA - rozumieć szczegół w kontekście nadającej sens struktury całości, relatywizowanie prawdy poprzez jej psychologiczne i historyczne uwarunkowanie.

Brentano(1838-1917)

• Psychologia z empirycznego punktu widzenia,(1874 r.) - książka 34 lata po Kancie!

• Empiryczna psychologia to nauka o wewnętrznych doświadczeniach, czyli świadomości.

• Świadomość jest:

• Intencjonalnie odniesiona do zewnętrznych istności (dotarcie do elementów tego, co doświadczane - psychologia genetyczna - biologiczna)

• Refleksyjnie odniesiona do samej siebie (badanie intencjonalnej struktury umysłu -

psychologia opisowa)

Realne i rzeczywiste

• Psychologia aktów - musi się skupić na umysłowych „funkcjach” czy też „aktach”

• Relacja:

• akt umysłowy oraz

• to, na co jest on skierowany.

• Akt umysłowy zawsze jest realny, choć to do czego się odnosi nie musi takim być. Jednorożec nie jest, ale myślenie o nim owszem.

DANE

• Dane dla naszej świadomości to:

• zjawiska fizyczne,

• zjawiska umysłowe:

• przedstawienia, sądy i zjawiska emocjonalne

• charakteryzowane są przez intencjonalną relację do „treści” czy immanentnego obiektu oraz są aktami świadomymi i refleksyjnymi

• każdy akt zwraca się ku czemuś, czym sam nie jest i jednocześnie jest refleksyjnie odniesiony do samego siebie.

Wpływowi uczniowie

• Carl Stumpf

• F. Kafka

• Z. Freud

• A. Mainong „Szkoła z Grazu”

• C. v. Ehrenfels - jeden z twórców szkoły psychologii postaci

• T. Kotarbiński - twórca reizmu

• T.G. Masaryk - twórca konkretyzmu

• G.F. Stout, którego uczniem był B. Russel,

• O. Külpe - „szkoła würzburska” i eksperymentalna psychologia myślenia

• M. Scheler - o sympatii, o uczuciach,

• M. Heidegger

• E. Husserl - twórca fenomenologii.

Edmund Husserl

• Krytyka psychologizmu, stawiającego znak równości miedzy formalną logiką a prawami psychologii (prawdziwe przedmioty zasłonięte przez pojęcia), sprawiającego, że nauka o faktach staje się metateorią - logiką.

• oparcie psychologii na doświadczeniu, ale krytyka psychologii fizjologicznej

Epochè

• zalecenie powrotu do tego, co dane w doświadczeniu bezpośrednio, bez skalania tym, co zostało wcześniej doświadczone, a tym okazują się być jedynie intencjonalne przedmioty psychiczne

Fenomena i noumena

• Husserl określa odrębność aktu myślenia i aktu postrzegania na podstawie ich sensu, czyli co zostało pomyślane? a co stanowiło przedmiot percepcji.

• Fenomena - to, co się przejawia (zmysłowo)

• Noumena - to, co jest myślane (jak Platońskie idee, formy)

• Poznanie może być zatem bezpośrednie (ogląd) albo pośrednie (zmysłowe i aspektowe)

Poznanie jaźni

• Umysł może w sposób całościowy uchwycić ISTOTĘ w jednym akcie oglądu (bryłowatość, kulistość itp..), tymczasem obiekty postrzegania zmysłowego dane są tylko w pewnych aspektach.

• Przedmioty zmysłowe i ich poznanie: w doświadczeniu zmysłowym mamy do czynienia z fenomenami, rzeczami jednostkowymi jako zjawiskami

• Przedmioty psychiczne i ich poznanie: świadomość ujmujemy bezpośrednio, podobnie jak istoty, są zawsze dostępne w całości a nie w aspektach

• Inne Jaźnie dane nam są tylko pośrednio, tak jak przedmioty zmysłowe.

Psychologia eksperymentalna

• Ma nieco ponad 170 lat

• Psychologia Wundta jest ostatecznie dzieckiem nauk przyrodniczych (medycyny, fizjologii, fizyki, chemii) i filozofii „pozytywistycznej”:

• asocjacjonizmu Hume'a i paralelizmu

• psychofizycznego Malebranche'a.

• Dlatego też pierwszymi, rudymentarnymi postaciami, jakie przyjęła psychologia eksperymentalna była: psychofizyka i psychologia fizjologiczna.

Herman von Helmholtz

Fizyk, fizjolog, lekarz, filozof

Optyka fizjologiczna - był pierwszym, który się tym zajmował tak systematycznie: postrzeżenia powstają w skutek wielokrotnego powtarzania się takich samych zespołów wrażeń i kojarzenia wrażeń pochodzących z różnych zmysłów.

W komentarzu do tego zasłużenie ważnego dzieła rozbawił mnie niewątpliwie komentarz Pietera: „dzieło w dużej mierze o charakterze psychologicznym”.

Gustaw Theodor Fechner

Niemiecki lekarz, eseista, filozofn1860 r. - Elementy psychofizyki

Prawo E. H. Webera i G.T. Fechnera określa zależność między siłą bodźców a intensywnością wywołanego przez nie wrażenia. Wrażenie rośnie logarytmicznie.

Po raz pierwszy zjawiska psychiczne wyrażono liczbami!

W. Wundt (1832-1920 lub 1921)
Dwudzielna psychologia

• „Klasyczna” psychologia Wundta powstaje na bazie:

• Nauk przyrodniczych

• Pozytywizmu

• Koncepcji świadomości Kartezjusza

Główne hasła

1. ŚWIADMOŚĆ (aktualistyczna koncepcja psychiki)

2. ELEMENT PSYCHICZNY

3. PARALELIZM

4. APERCEPCJA

5. SYNTEZA TWÓRCZA (Rezultanta psychiczna)

HISTORIA PSYCHOLOGII

Wykład VII

Wielkie szkoły niemieckie

O oddzielenie filozofii od psychologii najgorliwiej walczyli…

...FILOZOFOWIE! R. Stachowski

Psychologia …w walce o byt

PIERWSZE LABORATORIUM EKSPERYMENTALNE 1879 R.

Psychologia eksperymentalna

• Psychologia Wundta ma swoje korzenie w naukach przyrodniczych (medycynie, fizjologii, fizyce, chemii) i filozofii „pozytywistycznej”:

1. asocjacjonizmu Hume'a i paralelizmu

2. psychofizycznego Malebranche'a.

3. psychofizyka i psychologia fizjologiczna (Herman von Helmholtz i G.Theodor Fechner).

W. Wundt (1832-1920 lub 1921)

• Podjął próbę stworzenia psychologii naukowej (zgodnej z obowiązującymi standardami naukowości).

• Z wykształcenia fizjolog.

• Pracował w instytucie fizjologii w Berlinie. Prof. fizjologii na Uniwersytecie w Heidenbergu. Przez rok wykładał filozofię w Zurichu.

• W 1875 r. otrzymał katedrę filozofii w Lipsku. Jesienią 1879 r. założył laboratorium psychologii doświadczalnej,

• w 1897 r. podniesionego do rangi instytutu.

Co znaczy eksperymentalna?

• Wcześniejsi psychologie uznawali za eksperyment na oznaczenie obserwacji - procesu indukcyjnego

• U Wundta eksperyment:

1. Ma być dostosowany do natury badanych faktów,

2. Jest środkiem umożliwiającym przeciwdziałanie zakłóceniom w warunkach obserwcji

Na czym polega trudność?

• Psychologia powinna być oparta bezpośrednio na doświadczeniu - teza nieoryginalna:

1. Locke

2. Condillac

3. Herbart

4. Reid

5. Maine de Biran

• Pojęcie doświadczenia było nieostre.

Świadomość aktualistycznie

• Psychologia Wundta była nauką o treściach świadomości.

• psychika = świadomość,

• świadomość to doświadczenie bezpośrednie.

• Tak jak fizyk odwołuje się do doświadczenia pośredniego, tak psycholog powinien zajmować się doświadczeniem bezpośrednim. W bezpośrednim doświadczeniu siebie podmiot się aktualizuje.

• Wundt chciał wykryć psychologiczną tablicę jednostek świadomości oraz określić połączenia charakteryzujące ich powstanie .

Introspekcja

• Doświadczenie bezpośrednie składa się z różnorodnych treści (które ma pewne właściwości - te mogą być pojęte na podstawie właściwości elementów, z których się składają).

• Introspekcja (samoobserwacja) - podstawowa metoda badań.

• Czyli systematyczne przeżywanie jakiejkolwiek treści doświadczenia bezpośredniego. (Kartezjusz)

• Życie psychiczne nie jest niczym innym jak sumą bieżących procesów świadomości.

* Jakościowe dane introspekcyjne

• W 180 badaniach eksperymentalnych opublikowanych w latach 1883 -1903 (20 tomów Philosophische Studien)

• tylko 4 wykorzystywały jakościowe dane introspekcyjne. (Danzinger, 1980 r.)

Apercepcja

Elementy (FORMY DOŚWIADCZENIA)

1. WRAŻENIA (natężenie, modalność, czas trwania)

2. UCZUCIA (przyjemność/przykrość, napięcie/odprężenie, pobudzenie/przygnębienie)

Celem poznawania jest podział treści zjawisk psychicznych na składniki, a następnie rekonstrukcja treści złożonej z tych składników.

W DOŚWIADCZENIU DANA JEST CAŁOŚĆ,

A NIE WRAŻENIA CZY UCZUCIA: APERCEPCJA

PERCEPCJA - złożenie różnych treści psychicznych w danym momencie nazywa się percepcją

Rezultanta psychiczna

• „Każda psychiczna mieszanina ma cechy, które w żaden sposób nie są sumą jej elementów”

• zasada twórczych rezultatów - syntezy twórczej
  (bo psychika twórczo oddziałuje na wrażenia i uczucia, których doświadczamy - które konstytuują nasze doświadczenie)

• paralelizm psychofizyczny - zmianom psychicznym towarzyszą zmiany cielesne.

Dwudzielna psychologia

Psychologia EKSPERYMENTALNA Psychologia fizjologiczna opiera się na fizjologii w zakresie metod eksperymentalnych, dlatego jest jednocześnie psychologią eksperymentalną. Psychologia fizjologiczna jako główne zadanie stawia sobie badanie procesów świadomości w ich wzajemnych związku. Jedynie w ten sposób analiza procesów świadomość korzysta ze środków pomocniczych, jakie dostarcza fizjologia.

Psychologia Historyczno-Kulturowa Synteza twórcza charakteryzuje wszelką aktywność psychiczną (wynik jest skutkiem i celem) Zasada psychogenezy - czynności najniższe (odruchowe) służą wytworzeniu aktywności wyższych - osobowych, a te z kolei -ponadosobwych, czyli właściwości charakterystycznych dla społeczeństw: „dusza narodu”

Pierwsza Szkoła Lipska (W.Wundt)

• W. Wundt nie uznawał nieświadomości, ale też (w pierwszym okresie swojej twórczości) zakładał, że pewne procesy psychiczne pozostają zakryte przed świadomością.

• Dopiero później zaczął radykalizować swój pogląd utożsamiając całość życia psychicznego ze świadomością.

• Stosował wtedy logikę transcendentalną Kanta, czyli władza myślenia, to zdolność wydawania sądów, czyli synteza przedstawień za pomocą pojęć = u Wundta tworzenie pojęć z cech.

Szkoła Wiedeńska

• Franz Brentano ( 1838-1917)

• Ernest Mach (1838-1916) później szkoła z Grazu

• Karl Bühler (1879-1963) oraz jego żona Charlotte - później Szkoła Würzburska

• Hubert Rohracher (1903-1972)

Ernst Mach

• Po Brentanie katedrę filozofii przejął Ernst Mach, (empiriokrytycyzm i Avenariusem - czyli krytyką „naiwnie” rozumianego empiryzmu a nie empiryzmu w ogóle).

• Mach był znanym fizykiem.

• Uważa się, że stworzył w Wiedniu podwaliny ówczesnego przedmiotu psychologii - jako empiryczno-przyrodniczej nauki o indywidualnym doświadczeniu - Analiza doznań.

• Rzeczywistość jest nam dostępna tylko w doświadczeniu, a poza doświadczeniem nie ma niczego

• Mach przenosi się z czasem do Grazu. (Patrz Szkoła w Graz, podobnie jak Mainong) Do Grazu też przenosi się on już z ugruntowaną postawą radykalnego empirysty.

Carl Bühler

• Wraz ze swoja żoną Charlotte, ugruntował postawę empiryczną w instytucie psychologii.

• Próbował zgłębiać MYŚLENIE i ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW w odwołaniu do zalecanej przez samego Wundta introspekcji.

• Wynikiem jego badań była konkluzja, że za myślenie nie są odpowiedzialne “łańcuchy asocjacji”, ale niejasne, nieplastyczne doświadczenie myślenia (nagłe olśnienia).

• Jego żona (pracowała z dziećmi), wraz z Williamem Sternen uważana jest za twórcę naukowej psychologii rozwoju. Szczególnie polecam jej przetłumaczony na polski Bieg życia.

Hubert Rohracher

• Następca Bühlera

1. Podręcznik psychologii

2. Tworzy pierwsze laboratoria neuropsychologiczne przy instytucie psychologii, dzięki którym odkryta w swoim czasie elektroencefalografia zostaje zastosowana do badania procesów psychicznych

• Stał na stanowisku typowo redukcjonistycznym:

1. Chciał dzięki metodom pomiaru udokumentować fizjologiczne korelaty aktów psychicznych, i stworzyć ich “słownik” - coś w rodzaju “sennika fizjologicznego” - introspektywnego, psychicznego języka na obserwowalne, naukowo dokumentowalne dane.

2. Taki kierunek badań kontynuował jego uczeń G. Guttman, pracujący przede wszystkim z techniką EEG.

• Konsekwencją ich badań jest przede wszystkim obalenie iluzji korelacji 1:1 między tym, co psychiczne a tym, co fizyczne.

Szkoła Freiburska

H. Münsterberg (1863-1950)

• We Freiburgu uczył neokantysta WINDELBAND.

Już wtedy jasnym było, że psychologiczna analiza założeń teorii poznania stała się znacząca dla rozumienia wymogów ważności samej filozofii.

- dominującym sposobem ujmowania psychologicznych problemów w filozofii był tzw. psychologizm mający swe źródło w apriorycznych warunkach doświadczenia Kanta, a zawdzięczający swoją ogólną postać - J.S.Millowi - tyle, że aprioryczne warunki doświadczenia transcendentalnego podmiotu zostały przesunięte w indywidualną psyche (zwalczany później przez Husserla).

We Freiburgu utworzona zostaje najpierw asystentura psychologii, na gruncie której powstaje z kolei laboratorium psychofizyczne (zmiany te stymuluje następca Windelbanda - RIEHL). Na stanowisko kierownika powołał on Münsterberga i to on zakłada laboratorium psychologiczne w 1888 roku (9 lat po Wundtowskim!!!).

H. Münsterberg

Münsterberg kieruje laboratorium z filozofii Wundtowskiej .W przeciwieństwie do Wundta interesował się on przede wszystkim RÓŻNICAMI INDYWIDUALNYMI w obrębie leżącej u podstaw psychologii ogólnej, a następnie PSYCHOLOGIĄ STOSOWANĄ (między innymi procedury testowe dla testów uwagi i testów obciążeniowych - wytrzymałościowych).

medal jego imienia przyznawany przez Związek Psychologów Niemieckich (BDP)

1898 - przewodniczący Amerykańskiego Towarzystwa Psychologicznego

Kilka lat później Münsterberg wyjeżdża do Harvardu - 1892 r. (za namową Williama Jamesa). Tam też przyjaciel Jamesa CHARLES S. PEIRCE w 1878 roku przeprowadził pierwszy udokumentowany eksperyment, zgodnie z moją wiedzą dotyczący złudzenia optycznego - przy współpracy z Polakiem Jastrowem.

Laboratorium we Freibugu po 1903

• Laboratorium psychologiczne po wyjeździe Münsterberga pozostaje nieobsadzone do 1903 roku.

• W 1903 Jonas Cohn (botanik) zostaje zarządcą, podczas gdy oficjalnymi dyrektorami zostają filozofowie: Rickert, Husserl, Heidegger.

• Niemniej to właśnie Cohn kontynuował tradycję Münsterberga, choć jego zainteresowania kierowały się również ku filozofii.

Szkoła Würzburska

• Oswald Külpe (1862-1915) i podwaliny psychologii postaci

• Narziß Ach Ach (1871-1946)

• Hermann Ebbinghaus (1850-1909) oraz:

1. K. Lewin,

2. K.Koffka,

3. M.Wertheimer,

4. W.Köhler,

5. K. Bühler,

Oswald Külpe

studiował on u Brentany, był studentem i asystentem Wundta (filozofia, estetyka, sztuka, muzyka) a później utworzył nowy instytut psychologiczny w Würzburgu. Tam podjął badania przede wszystkim w zakresie:

Psychologii myślenia

Psychologii woli

• Cenił sobie EKSPERYMENT INTROSPEKCYJNY.

• W przeciwieństwie do Wundta akceptował koncepcję nieświadomości, która umożliwiała mu z kolei podkreślanie tezy o jedności życia psychicznego.

Twierdził, że myśli są niejasne, ale za to są skierowane na cel (intencjonalne - Brentano). W ramach badań nad sytuacjami problemowymi wykazywał, że wywołany przez zadanie bieg myśli jest wspierany przez nieświadome siły, które kierują myśli na rozwiązanie problemu (bez znaczenia, czy faktycznie, czy nie). „Aha-przeżycie” (np.: przy krzyżówkach)

• Nagroda jego imienia waży dziś 100 000 euro

Narziß Ach

Próbował zgłębić procesy woli (intencyjne) metodą introspekcji (w nawiązaniu do deskryptywnej psychologii Brentany.)

Konkluzja: w procesie powstawania wrażeń ich warunki nie są zgłębialne - dany jest tylko rezultat.

Ten rezultat wszakże „już tam zawsze jest” i determinuje tenże proces w sposób nieuświadomiony.

Procesy te pozostają zatem zakryte przed warstwą introspekcyjną.

Hermann Ebbinghaus

• Badania nad pamięcią i procesami uczenia się w Berlinie (i we Wrocławiu).

1. Cel: ustalenie w jaki sposób działa ludzka pamięć. (efekt pierwszego i ostatniego miejsca, pamięć krótkotrwała i pamięć długotrwała).

• Metoda opisowo-introspekcyjna doprowadziła do rezygnacji z niej jako metody badań w ogóle. Ebbinghaus zarezerwował ją dla określonych obszarów psychologii - takich jak psychologia uczenia się.

• Twórcą metody genetyczno-introspekcyjnej był Brentano, Szkoła Würzburska ją rozbudowała, a Ebbinghaus zrobił z niej podstawę badań nad pamięcią.

Szkoła z Grazu

Christian von Ehrenfels (1859-1932)

• Podstawy psychologii postaci

• W roku 1890 publikuje on swoja prace na temat JAKOŚCI POSTACI. Tę datę zwykło się uważać za moment powstania psychologii postaci, w której na początku czuć silny wpływ szkoły würzburskiej,.

• Proces percepcji nie buduje całości z pojedynczych elementów, ale jest jednocześnie uwikłany w postać całości.

1. analiza melodii i dźwięków jako składowych - nawet, jeśli dźwięki zostaną zagrane wolniej (addytywnosć)i w innej tonacji (transponowalność) rozpoznamy znaną melodię (stąd jakości postaci).

2. Te same badania w odniesieniu do percepcji optycznej.

• Postaci są zatem wtórne, są efektem pracy percepcji.

Frankfurcka-berlińska szkoła psychologii postaci

K. Lewin, K.Koffka, M.Wertheimer, W.Köhler,

1. Krytykują eksperymentalną warstwę psychologii Wundta.

2. skupiaj uwagę na prawach strukturalizacji percepcji (STRUKTURA)

3. Prawa te pełnią aktywna rolę w percepcji i myśleniu (w zależności od kontekstu albo litera B albo liczba 13 - w ciągu a, b, c lub 12, 13, 14)

4. Postulują prawo DOBREJ POSTACI - psychologiczne procesy mają tendencje zamykania otwartych sytuacji

• percepcja optyczna litery A napisanej 8 kropkami,

• widzenie gwiazdozbiorów na niebie,

• psychologiczne „obrabianie” materiału z przeszłych doświadczeń

• te idee wykorzystał Fritz Perls w tworzeniu terapii-Gestalt. Na kształt tej terapii złożył się również wpływ „młodej” psychoanalizy. Do klinicznej praktyki przeniósł zwłaszcza koncepcję „tendencji zamykania postaci”.

HISTORIA PSYCHOLOGII

Wykład VIII

Wielkie szkoły niemieckie

Część 2

• Od laboratorium do psychologii postaci

• Przyrząd do badania czasu reakcji

Wielkie szkoły niemieckie

• Wundt i tzw. Pierwsza Szkoła Lipska

• Szkoła Wiedeńska

• Freiburska Szkoła Psychologii

• Szkoła Würzburska

1. ...PSYCHOLOGIA POSTACI

• Szkoła z Grazu,

• Szkoła Frankfurcko-Berlińska,

• Druga Szkoła Lipska

Początki psychologii postaci

• Na początku zajmowała się efektami percepcji,

• przede wszystkim Phi-fenomenem: dwa źródła światła, które są zlokalizowane blisko siebie, i które w krótkich odstępach czasu od siebie rozbłyskują, brane są za jedno.

• Rozwiązywanie problemów, myślenie, uczenie się są produktami przestrukturalizowania pola / dobra postać




Prawo podobieństwa (kropki czarne w rzędach na przemian z rzedami kropek białych)

Prawo bliskości (rzędy czarnych kropek pionowo a poziomo)

Prawo następstwa (dwa okręgo nachodzące na siebie)

Prawo zamknięcia




Prawo doświadczenia




Prawo symetrii




Całość procesu świadomości nie ma tych właściwości, co poszczególne jej części - ma za to POSTAĆ

Psychologię postaci proklamuje

Max Wrtheimer w 1912 r.

• Christian von Ehrenfels (1859-1932),

• Kurt Koffka (1886-1941),

• Wolfgang Köhler (1887-1967),

Inspiracje

Johann W.von Goethe

• Farbenlehre

• Przeprowadził liczne doświadczenia związane z powstawaniem widma optycznego.

• Wykracza poza fizykę i wkracza na obszar określany wówczas jako metafizyka (obecnie psychologia).

• pierwsza psychologię kolorów.

Ernst Mach

• Perspektywa z wnętrza

Szkoła z Grazu

Alexius Meinong (1853-1920)

• „teoria produkcji”

• Opisał aktywność poznającego podmiotu, któremu przypisał zdolność łączenia pojedynczych elementów w całościowe wrażenie (KOMPLEKSY).

Kompleksy

PERCEPCJA JEST PRODUKTYWNA!

Christian von Ehrenfels (1859-1932)

• Podstawy psychologii postaci

• W roku 1890 publikuje on swoja prace na temat JAKOŚCI POSTACI. Tę datę zwykło się uważać za moment powstania psychologii postaci, w której na początku czuć silny wpływ szkoły würzburskiej,.

• Proces percepcji nie buduje całości z pojedynczych elementów, ale jest jednocześnie uwikłany w postać całości.

• analiza melodii i dźwięków jako składowych - nawet, jeśli dźwięki zostaną zagrane wolniej (addytywnosć)i w innej tonacji (transponowalność) rozpoznamy znaną melodię (stąd jakości postaci).

• Te same badania w odniesieniu do percepcji optycznej.

• Postaci są zatem wtórne, są efektem pracy percepcji.

Włoska szkoła postaci

• PERCYPUJEMY CAŁOŚCI, ZBIORY A NIE POJEDYNCZE ELEMENTY - opozycja wobec „atomistycznych” elementów Wundta.

• Uczeń Ehrenfelsa Vitorio Benussi uzależnił percepcję dodatkowo od

• doświadczenia,

• treningu

• i osobowości.

• Po wyjeździe do Włoch wraz z Musattim, Metellim, tworzy szkołę psychologii postaci w Padwie.

Fritz Heider

• Do szkoły z Grazu zaliczyć trzeba również Fritza Heidera,

• wcześniej był krótko asystentem Williama Sterna.

• Już w 1930 roku wyemigrował on do USA i rozwinął tam tzw. naiwną psychologię, badając wiedzę potoczną.

• teoria „balansu przedstawień”,

• oraz teoria atrybucji.

Frankfurcka-berlińska szkoła psychologii postaci

M.Wertheimer, W.Köhler, …K. Lewin, K.Koffka,

• Krytykują eksperymentalną warstwę psychologii Wundta.

• skupiaj uwagę na prawach strukturalizacji percepcji (STRUKTURA)

• Prawa te pełnią aktywna rolę w percepcji i myśleniu (w zależności od kontekstu albo litera B albo liczba 13 - w ciągu a, b, c lub 12, 13, 14)

• Postulują prawo DOBREJ POSTACI - psychologiczne procesy mają tendencje zamykania otwartych sytuacji

• percepcja optyczna litery A napisanej 8 kropkami,

• widzenie gwiazdozbiorów na niebie,

• psychologiczne „obrabianie” materiału z przeszłych doświadczeń

te idee wykorzystał Fritz Perls w tworzeniu terapii-Gestalt. Na kształt tej terapii złożył się również wpływ „młodej” psychoanalizy. Do klinicznej praktyki przeniósł zwłaszcza koncepcję „tendencji zamykania postaci”.

PHI-FENOMEN

Krąży anegdota, której nie potwierdza syn i jednocześnie biograf Werheimera, jakoby ojciec podczas podróży pociągiem z Wiednia na urlop wyglądając przez okno wpadł na swoją koncepcję percepcji ruchu.

Miał on rzekomo spontanicznie przerwać podróż we Frankfurcie, gdzie zakupił stroboskop i eksperymentował na sobie samym w pokoju hotelowy (przyrząd do pomiaru prędkości obrotowej, lub częstotliwości drgań umożliwiający widzenie poruszającego się obiektu w równych odstępach czasu)

W hotelu miał spotkać profesora Schumanna, który udostępnił mu swoje laboratorium i oddał do dyspozycji asystenta W. Köhlera.

Wynik swoich badań określił jako PHI-FENOMEN - wrażenie, ze przedmiot jest nieruchomy, gdy częstotliwość widzenia przedmiotu jest równa sumie jego obrotów.

Wertheimer a Szkoła z Grazu

• W przeciwieństwie do Szkoły z Grazu stwierdził, że:

• Postaci są PIERWOTNE - są „podstawowymi jednostkami życia duszy”,

• Umysł ludzki nie tworzy postaci,

• Postaci nie tworzą się paralelnie do danych zmysłowych.

W.Köhler

• Najważniejsze, samodzielne badania przeprowadził na Teneryfie nad szympansami (tam niemiecka stacja badawcza, dokąd udał się jako kierownik na prośbę Carla Stumpa)

• W 1917 roku opublikował wyniki czteroletnich badań nad nauką szympansów proponując i udowadniając, rewolucyjną na owe czasy hipotezę, że zwierzęta mogą uczyć się poprzez "nagłe olśnienie" dotyczące struktury problemu.

E. Schweninger

• Lekarz w Berlinie

• W duchu psychologii postaci został wrogiem diagnozy.

• Nie było dla niego chorób, ale chorzy pacjenci, lekarz nie leczył, ale pacjent się leczy, ciało i dusza to jedność, każdy pacjent wymaga indywidualnego podejścia.

• Zasłynął jednak jako prywatny lekarz Bismarcka, za zaordynowanie mu diety śledziowej. Stąd śledzie Bismarck.

• Jego uczeń - Georg Groddeck został twórcą PSYCHOSOMATYKI.

Inspiracje dla dalszych badań

Kurt Lewin (1890 - 1947)

Kurt Koffka(1886 - 1941)

Lewin i teoria pola

Kurt Lewin urodzony w Mogilnie pod Poznaniem (ówczesne Prusy). Studiował krótko medycynę i biologię, a następnie fizjologię i psychologię u Carla Stumpfa.

Pod wpływem Ernsta Cassirera, Wolfganga Köhlera, Maxa Wertheimera i Kurta Koffki pracował na początku nad psychologią woli.

W ten sposób rozwinął swoją własną koncepcję, niezależną od teorii pola Köhlera. Emigrował do USA w 1933 a tam podjął badania w zakresie psychologii stosowanej, psychologii rozwoju, wychowania i psychologii społecznej.

Lewin odcisnął swoje piętno na badaniach nad dynamiką zachowań grupowych, badaniach działania, psychologii ekologicznej.

Wirklich ist was wirkt

TEORIA POLA: W naukach społecznych pojęcie to używane jest w różnych kontekstach - wskazanie na całościowy charakter dynamiki przeżycia, percepcji i zachowania - Edwarda C.Tolmana i Kurta Lewina:

Zachowanie jednostki jest zdeterminowane przez otoczenie jednostki (otoczenie, które jest przedmiotem percepcji i wartościowania tej samej jednostki jest FUNKCJONALNYMI MOŻLIWOŚCIAMI: fotel do wspinania, widok pobudzającego apetyt itd.

• Analiza konfliktów:

• Konflikt awersyjno-awersyjny - kiedy obie możliwości decyzyjne są nieatrakcyjne

• Konflikt dążnościowo-dążnościowy -nnieszczególnie dobre tłumaczenie), kiedy dwie dążności mają pozytywny i podobnie mocny charakter.

• Konflikt dążnościowo-awersyjny, kiedy pozytywne i negatywne wektory oddziaływają na jednostkę (che pogłaskać psa ale się boi) należy wtedy wyjść poza pole.

Kurt Koffka

• wykorzystał psychologię postaci do stworzenia psychologii rozwojowej

• badał konteksty kulturowe i znaczenie oraz dynamikę rozwoju percepcji uzależnionej od doświadczenia i kontekstów.

Tzw. Druga Szkoła Lipska - genetyczna psychologia całościowa

Feliks KRÖGER (1874-1948) uczeń Lippsa, habilitował się u Wundta

Wraz z Spärmanem zaproponował metodę tzw.: analizy faktorów.

• Badał „jakości postaci” w rozumieniu Ehrenfelsa.

• Krytykował Szkolę Würzburską za niedoszacowanie roli emocji w kształtowaniu się postaci. Wyszedł bowiem od teorii uczuć swojego nauczyciela Corneliusa - uczucia jako jedna z jakości postaci w rozumieniu Ehrenfelsa.

• JAKOŚCI KOMPLEKSOWE czyli jakości psychiczne całości, która dawała prymat przeżycia całości przed częścią.

• Zjawiska psychiczne zdeterminowane są przez „kompleks spraw”: ukierunkowania zdobyte dzięki wcześniejszym przeżyciom. Kompleks oddziaływań jest zamknięty w jednym momencie w całość: geneza „aktualności indywiduum”

Wundt a psychologia postaci

• Rozdźwięk pomiędzy wundtyzmem a psychologią Gestalt zatarł się z kilku powodów:

1. Niewielu naśladowców, gdyż wybuch wojny zmusił jej twórców do rozproszonej emigracji,

2. Psychologia Gestalt była zbyt skomplikowana teorią jak na tak „młoda” naukę jaką była psychologia w owym czasie,

3. Późniejsze badania neurologiczne wskazały na znaczenie strukturalizacji naszych procesów percepcyjnych poprzedzających obraz rzeczywistości

4. Wiele badań (często niezależnych i w różnych subdyscyplinach) wskazało również na znaczenie motywacji, wcześniejszych doświadczeń, afektywnego nastroju kontekstu i wielu innych.

5. Ostatecznie „zwrot kognitywistyczny” zdeprecjonował czysto atomistyczne i asocjatywne wyobrażenie o procesie percepcji

Psychoanaliza

• Inspiracje dla psychoanalizy:

1. G. Leibniz i teoria „drobnych postrzeżeń”

2. Tzw. romantyczna psychologia

• Eduard von Hartmann (1842-1906), filozof, autor „Psychologii nieświadomego” - 1869, 3 tomy

• Johann Friedrich Herbart, w „metafizyce ogólnej” z 1828/29 opisał „popędy” spychane poniżej progu świadomości

• Carl-Gustaw Carus (1789-1869) lekarz, przyrodnik, do nieświadomego życia duszy możemy uzyskać dostęp przez uczucia i sny

• Jean-Martin Charcot, Pierr Janet (sugestia i hipnoza)

• F. Brentano (intencjonalność duszy)

• W. Helmholtz i jego mechanistyczny paradygmat fizjologii

Jean-Martin Charcot (1825 - 1893)
Pierre Janet

• Salpertrier w Paryżu to kompleks szpitalny, leczyli tam obaj. Freud, ale i W. James uczyli się tam.

• Charcot prowadził przede wszystkim wzbudzające ogromne zainteresowanie badania nad HISTERIĄ.

• Dzięki tym badaniom uznano histerię za prawdziwą i nie symulowana chorobę. Stworzył rozległą dokumentację objawów i ich klasyfikację. Ale nie prowadził wywiadów z pensjonariuszami.

• Uczniowie Chrcota (Freud i Janet współzawodniczyli ze sobą) poszli dalej w badaniu przyczyn i doszli niezależnie od siebie do wniosku, że histeria jest skutkiem traumatycznego przeżycia.

HISTORIA PSYCHOLOGII

Wykład IX

Po Wundt-cie

Na wschód od Wundta

1. Wraz z

• I. M. Szestowem,

• W. M. Bechterewem

• i I. P. Pawłowem powstaje w Rosji tzw.: REFLEKSOLOGIA - NAUKA O ODRUCHACH. Refleksologia nie była związana z teoriami marksowskimi, ale tez najmniej „szkodziła”.

• I. P. Pawłow

Władimir Michajłowicz Bechterew (1857-1927)

• Neurolog, neuropsycholog, neuropatolog i psychiatra rosyjski.

• W 1886 r. stworzył pierwsze w Rosji laboratorium psychologii eksperymentalnej.

• W 1896 r. założył pierwsze rosyjskie czasopismo poświęcone psychiatrii, neuropatologii i psychologii eksperymentalnej: Niewrołogiczeskij wiestnik.

Państwowy Instytut Refleksologii im. Bechterewa

1908 założył w Petersburgu Instytut Psychoneurologii (obecnie Państwowy Instytut Refleksologii im. Bechterewa).

W instytucie prowadzono badania mózgów wybitnych przedstawicieli elity sowieckiej celem udowodnienia oficjalnej tezy, iż ideologia bolszewicka to "najwyższe stadium ewolucji ludzkości".

Najwięcej wysiłku i środków włożono w badanie mózgu Lenina. Biuro Polityczne partii w 1925 r. zaleciło analizę naukową dla potwierdzenia tezy o "materialnym uzasadnieniu genialności” W.I. Lenina".

Prowadzone do 1936 r. badania nie dały pozytywnych efektów. W latach 90. podano do publicznej wiadomości, że mózg wodza bolszewików w momencie jego śmierci był w stanie totalnej degeneracji.

Zmarł 24 grudnia 1927 r. w Moskwie. Wedle jednej z wersji, przypłacił życiem diagnozę na temat Stalina, którego miał określić jako "paranoika".

Literatura: Grzegorz Przebinda, Józef Smaga, Kto jest kim w Rosji po 1917 roku, Wydawnictwo Znak.

Badania Bechterewa

Opisał struktury podkorowe i szlaki mózgowe (nazwane jego imieniem) oraz zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (chorobę Bechterewa).

Stworzył refleksologię (naukę o odruchach) i sformułował własną teorię zachowania, opartą na koncepcji odruchu (wszelkie ludzkie zachowania, także społeczne, uznał za odruchowe, powstające jako wynik działania bodźców ze środowiska zewnętrznego).

Uznał, że procesy psychiczne należy wyjaśniać nie tylko na podstawie praw fizjologii, lecz także praw fizyki. (Metody subiektywne w badaniu aktów świadomości, nie dają psychologii obiektywnych podstaw, wg Bechterewa).

Teorie Bechterewa wpłynęły m.in. na kształtowanie się amerykańskiego behawioryzmu, zwłaszcza na koncepcje J. B. Watsona.

• I. Pawłow zajmował się działalnością układu nerwowego. Na podstawie swoich badań określił cztery rodzaje układu nerwowego jako fizjologiczną podstawę typologii temperamentów Hipokratesa-Galena. Kryteriami służącymi wyodrębnianiu tych rodzajów były: siła układu nerwowego, jego zrównoważenie oraz siła procesów pobudzania/hamowania. Wyróżnił:

• Melancholika - o słabym układzie nerwowym

• Choleryka - charakteryzującego się silnym układem nerwowym i brakiem równowagi między procesami pobudzania i hamowania

• Flegmatyka - z silnym układem nerwowym, charakteryzującego się równowagą między słabymi procesami hamowania i pobudzania

• Sangwinika - mającego silny układ nerwowy, charakteryzujący się równowagą między silnie zaznaczającymi się procesami hamowania i pobudzenia.

• Ten podział został wykorzystany do badania temperamentu ludzi za pomocą kwestionariusza PTS (Pavlovian Temperament Survey) autorstwa Jana Strelaua.

N. Korniłow (1879-1957)

1. Pierwszą próbą połączenia marksizmu z teorią psychologiczną były prace N. Korniłowa (1879-1957). Wraz z jego uczniami („wielka trójka”) rozpoczyna się budowa Szkoły społeczno-kulturowej:

• Lew S. Wygotski (1896-1934)

• A .N. Leontjew (1903-1979)

• Aleksander R. Łuria (1902-1977) m.in. tłumaczy Freuda na rosyjski,

Wielka Trójka

• Szkoła ta nawiązuje:

• do elementarnej psychologii Wundta,

• do psychologii rozumiejącej, genetycznej (Diltheya i psychologii ludów Wundta).

• Celem było połączenie eksperymentalnego i historycznego modelu, które Wundt jeszcze odrzucał.

Lew S. Wygotski (1896-1934)

• krytyk sztuki (Psychologia sztuki)

prekursor neuropsychologii - założył małe laboratorium psychologiczne w Homelu (1920 r.), koło Czarnobyla na Ukrainie,

Myślenie i mowa (1932), Myślenie w schizofrenii, Psychologia Pedagogiczna (1926)

Jego prace w stalinowskiej Rosji były zakazane. Aż do końca lat 50 niemożliwe było rozpowszechnianie prac Wygotskiego, a jego teorię określano jako „reakcyjną, burżuazyjną pseudonaukę”. Najważniejsze prace Wygotskiego musiały czekać na tłumaczenia i publikacje aż do drugiej połowy XX wieku.

Mozart psychologii wg Stephena Toulmina

twórca szkoły kulturowo-historycznego rozwoju wyższych funkcji psychicznych, zwanej też szkołą społeczno-kulturową

Istota systemu społeczno-kulturowego

• Badania eksperymentalne nad rozwojem pojęć oraz społeczną genezą i funkcjami mowy dziecka:

• rozwój świadomości człowieka dokonuje się za pośrednictwem wytworów kulturowych, a zwłaszcza mowy. Specyficzne ludzkie formy zachowania i nowa jego organizacja pojawiają się w rozwoju ontogenetycznym z chwilą opanowania systemu znaków symbolicznych.

Zakres badań

• Wygotski badał ociemniałe dzieci, w Myśleniu i mowie opisał swoja teorię psycholingwistyczną (wpływ eksperymentów nad zwierzętami Kölera, Yerksa, oraz Sterna i Piageta psychologii rozwojowej).

• Wysunął tezę, że myślenie i mowa ma wiele filogenetycznych korzeni.

• Rozwój dziecka jednakże, (w przeciwieństwie do Piageta - od egocentrycznego do zsocjalizowanego) opisał jako drogę od socjalnego do zindywidualizowanego.

• Znany jest eksperyment Wygotskiego nad dziećmi w sytuacji wykonywania zadania, wtedy też według Wygotskiego przejawia się z gruntu socjalny charakter mowy dziecięcej. Dziecko zaczyna rozmawiać ze sobą jak z inną osobą.

Strefa najbliższego rozwoju

• Przyswajanie wiedzy będzie jest tym łatwiejsze dla dzieci, im bardziej wiedzą jak się uczyć.

• Nową wiedzę najlepiej zdobywa się w tzw. strefie najbliższego rozwoju:

• zadania, które nie mogą być wykonane przez dziecko samodzielnie, ale dziecko może je wykonać przy niewielkiej pomocy osób dorosłych

• W miarę zdobywania nowych umiejętności „strefa najbliższego rozwoju” rozszerza się na coraz bardziej skomplikowane zadania.

• pomóż mi tak, abym mógł to zrobić sam!

Alexander Luria (1902-1977)

• Student nauk społecznych, medycyny i psychologii

• Uchodzi za twórcę neuropsychologii

• Metoda analizy syndromów

A. N. Leontjew (1904-1979)

• Formy współżycia ludzi determinują ludzka percepcję,

• Mowa wykształciła się jako przymus odwzorowania stosunków rzeczowych,

• Badał psychiczne zdolności ludzi w warunkach wojennych (Uzbekistan) -zupełnie nowy aspekt badań psychologicznych.

Losy szkoły społeczno-kulturowej

• BRAK ROZGŁOSU!

• dekret pedologów - z odpowiedniej komisji centralnej z 1936 (powołujący się na perwersyjne treści), zahamował rozprzestrzenianie się tych idei.

• doprowadził między innymi do wycofania z obiegu pism Wygotskiego. Szkoła historyczno-kulturowa nie została zupełnie zapomniana między innymi dzięki Luciano MECACCI, który po studiach w Moskwie i powrocie do kraju przełożył na włoski wiele publikacji tej szkoły, co uwidacznia się w specyfice rozwoju psychologii we Włoszech.

• Po części polityka popierała jedynie rozwój refleksologii.

Na zachód od Wundta -Pragmatyzm

• Pracował jako urzędnik, nigdy nie znalazł wydawcy dla swego XII-tomowego dzieła poświęconego pragmatyzmowi.

• Jest autorem słowa "pragmatyzm" i głównych koncepcji tego nurtu, William James (jego przyjaciel) je spopularyzował. Usunięty z Uniwersytetu Hopkinsa, żył w nędzy jako zapomniany człowiek.

• Jeden z twórców semiologii (semiotyki -tradycja rozumienia znaku).

• Definiował dobro jako sumę wszystkich naszych działań, wynikających z naszego wyobrażenia o nim.

• Rozszerzył to rozumowanie na pojęcie Boga. Pisał, że jeśli hipoteza Boga działa satysfakcjonująco w najszerszym sensie tego słowa znaczeniu, to jest ona prawdziwa.

Charlesa Peirce (1839-1914)

• Geniusz: matematyk, filozof amerykański, chemik, psycholog, statystyk.

Funkcjonalizm

• John Dewey

• William James

John Dewey 1859 - 1952

• Nauczyciel Watsona, propagator funkcjonalizmu (mniej znany niż W. Jams, choć równie zasłużony).

• Założył SZKOŁĘ PRACY - doświadczenie jest źródłem zdobywania i weryfikowania wiedzy, stąd hasło: uczenie się przez działanie.

• Dewey oparł swój system pedagogiczny na pragmatyzmie: polegał on na rozumieniu doświadczenia jako istoty prawdy - prawdziwe jest to co sprawdza się w działaniu jako prawdziwe.

Deprecjacja introspekcji

• Dewey nie zgadzał się z teoriami, które krytykując wartość introspekcji postulowały jednocześnie usunięcie świadomości, jako sfery danych.

• Uznając duży wpływ funkcjonalizmu na „odczarowanie” introspekcji jako metody badawczej w psychologii -behawioryzm zdaje się nie być już taką rewolucją, jak chcieliby to widzieć niektórzy historycy.

William James

• Filozof, bard filozofii pragmatycznej, która przeniesiona na grunt zainteresowań problemem i statusem świadomości zaowocowała postawą funkcjonalistyczną.

• Czy świadomość istnieje?: wszystko, co realne musi być jakoś dostępne doświadczeniu (wyraz jego pragmatyzmu), manifest „empiryzmu radykalnego”.

• Twierdził, że pierwszy wykład z psychologii w jakim wziął udział był jego własnym. Podstawa jego teorii świadomości była krytyka świadomości jako bytu substancjalnego.

Behawioryzm

1. Pozytywistyczna faza rozwoju psychologii.

2. Behawioryzm

• dominujący od 1930 roku - grunt dla niego przygotował funkcjonalizm oraz Koło Wiedeńskie,

• utorował sobie drogę w momencie kryzysu w psychologii, związanym z brakiem zgody pomiędzy poszczególnymi psychologiami, co do natury świadomości, która jest przedmiotem, a zatem i płaszczyzną emancypacji psychologii jako nauki. (por Stachowski, 162 - 166)

• Można interpretować behawioryzm jako bardzo uproszczoną wersję empiryzmu.

• W tym samym czasie, w którym Freud pracuje w Wiedniu nad swoją teorią, kilka ulic dalej rozwija logiczny pozytywizm. Stawiał on sobie za cel zastosowanie metod, które z wielkim pożytkiem stosowane były w naukach przyrodniczych. Ta filozoficzna awangarda (za: Walach) czyli KOŁO WIEDEŃSKIE, odbiło się szerokim echem w Ameryce i przyjęło tam postać behawioryzmu.

Herman Lück

• w 1956 Instytut Psychologiczny w Bonn przeprowadził badania wśród psychologów pracujących na amerykańskich uniwersytetach i szkołach wyższych:

• Z którymi klasycznymi szkołami psychologii czujecie się Państwo najbardziej związani?

• Na 68 odpowiedzi 36 odpowiedzi to behawioryzm i neo-behawioryzm (w: Lück)

John Broadus Watson(1878-1958)

• Manifest behawiorysty (1913 r.) Został on ogłoszony jako program naukowo-społeczny.

• Psychologia miała się zadowolić obserwacją i zmianami zachowania. Wszystkie zjawiska psychiczne, które nie są obserwowalne, są wyłączone z badań naukowych, chyba że tak jak afekty, ukazują się w zachowaniach.

• Dajcie mi dziecko spłodzone przez dowolną parę rodziców i dajcie mi pełną kontrolę nad środowiskiem, w jakim będzie ono wzrastać - a sprawię, że wyrośnie na wybitnego uczonego, artystę, politycznego przywódcę, czy też, jeśli tylko będę tego chciał, zostanie pospolitym przestępcą.

• Swoje przekonania potwierdził słynnym i eksperymentem na jedenastomiesięcznym dziecku Albercie (Albert B.), który został umieszczony w szpitalu.

• Eksperyment Watsona i jego asystentki Rosalie Rayner polegał na uczeniu Alberta lęku przed szczurem poprzez warunkowanie klasyczne. Gdy w polu widzenia dziecka pojawiał się szczur, Watson uderzał w gong, wywołując hałas (bodziec bezwarunkowy dla reakcji lękowej u dziecka). Albert zaczął szybko bać się szczura. Nastąpiła także generalizacja tego lęku na inne przedmioty podobne do szczura (maskotki, brody itp.)

• Watson nigdy nie wygasił lęku u Alberta.

Coś starego, coś nowego

• To co stare w tych pomysłach nawiązuje do Wundta i Hume'a - asocjacja atomów psychicznych zachowania, bodziec i reakcja.

• To, co nowe Walach nazywa „religijną gorliwością”, która przejawia się przede wszystkim w programie społecznym, który uwidacznia się w przekonaniu o możliwości dowolnego formowania wszystkich ludzi (stąd jak również z koniunktury w Ameryce po I Wojnie Światowej źródła sukcesu tej koncepcji).

• W Europie behawioryzm przyjął się ponieważ psychologia Wundtowska z postulatem badania najprostszym asocjacji nie była temu daleka. Pozytywnym wzmocnieniem dla rozwoju paradygmatu behawiorystycznego był również pozytywistyczne ruchy naukowe w obrębie samej filozofii. Należy docenić zwłaszcza wpływ Darwinowskiej biologii i badań nad zwierzętami.

Nowa metoda czy nowa teoria?

• Watsona należy traktować dużo bardziej jako inicjatora nowej metody badań w psychologii niż twórcę nowej teorii.

• DETERMINIZM naukowy: struktura świata ma taki charakter, że można dzięki niej przewidzieć racjonalnie każde wydarzenie (Bóg został zastąpiony NATURĄ)

• REDUKCJONIZM:

1. można zredukować do biologii obiektywne i świadome doznania,

2. oraz zredukować osobową świadomość i twórczość ludzkiego umysłu do doznań zmysłowych.

• Taką postawe odnajdujemy wcześniej chociażby w mechanistycznym materializmie La Mettrie'go (Człowiek maszyna), lub współcześnie u D. M. Armstronga w Materialistycznej teorii umysłu, gdzie podkreśla, że nie ma żadnych powodów, aby uważać procesy umysłowe za cos więcej niż czysto fizyczne procesy zachodzące w centralnym układzie nerwowym)

… dygresja
C. Lloyd Morgan

• badania nad zwierzętami

• KANON MORGANA - ŻADNEJ CZYNNOŚCI NIE NALEŻY WYJAŚNIAĆ JAKO SKUTKU DZIAŁANIA WYŻSZEJ ZDOLNOŚCI PSYCHICZNEJ, JEŚLI ISTNIEJE MOŻLIWOŚĆ JEJ WYJAŚNIENIA JAKO SKUTKU ZDOLNOŚCI ZNAJDUJĄCEJ SIĘ NA NIŻSZYM STOPNIU ROZWOJU.

• Stachowski podkreśla znaczenie podziału procesu wnioskowania z zachowania zwierząt o ich życiu psychicznym na wnioskowanie obiektywne i wnioskowanie projekcyjne (ejekcyjne) u Morgana.

• Kanon Morgana podlegał często nadinterpretacji, które okazały się bardziej trwałe niż kanon.

Edward L. Thorndike (1874-1949)

• psychologia koneksjonistyczna - SKOJARZENIE WRAŻEŃ Z BODŹCEM DO DZIAŁANIA

• Psychologia jego, po raz pierwszy od Jamesa Milla była w pełni asocjacjonistyczna (za Stachowskim).

• Pod wpływem Morgana pisze on pracę, klasyczną z naszego punktu widzenia o uczeniu się zwierząt.

• Zasłynął badaniami nad rozwiązywaniem problemów przez zwierzęta (postać zachowania: próby-błędy, por. A. Bain, a w odniesieniu do psychologii zwierząt Morgan)

• Warto jednak zaznaczyć silną opozycje jego „elementyzmu” wobec psychologii Gestalt (zwłaszcza Köhlera).

Psychologia egzystencjalna

Ludwik Binswanger

• Pochodził z rodziny lekarskiej i psychiatrycznej

• Jego dziadek o tym samym imieniu założył prowadzoną przez rodzinę Binswangerów do 1980 roku klinikę Bellevue

• Jego wuj był jednym z lekarzy F. Nietzschego.

• L. Binswanger był asystentem C.G.Junga, i podobnie jak jego promotor asystentem u Eugena Bleulera. 1881-1966

Teoretyczne podstawy Dasein-analizy

• Psychoanaliza

• Fenomenologia i egzystencjalizm (E. Husserl, M. Heideggera)

• Filozofia dialogu

• Pod wpływem „Bycia i czasu” Heideggera: Grudformen und Erkenntnis menschlichen Daseins

Przypadek Ellen West
rura do napełniania i opróżniania ciała

• bycie-ograniczoną, bycie-ciemiężoną, pustka

• W Umwelt: ukazuje się jako zasępienie, mrok, noc, zimno, odpływ, granice, wilgotne zwały mgły

• W Mitwelt: objawia się jako brak spokoju, zobojętnienie, smutna uległość, izolacja, samotność, duszne powietrze, ciasny świat codzienności, poczucie tchórzliwego chodzenia na kompromisy

• W Eigenwelt: objawia się jako uczucie bycia grubą, (pokłady tłuszczu jako mury); bycia otępioną, głupią, starą, brzydką, bycie umarłą

Obszary świata (lub kręgi piekła)

• Na własny świat ludzkiego jestestwa składa się:

1. Umwet (otoczenie) budynki, meble, przedmioty

2. Mitwelt (świat społeczny) związki z innymi ludźmi, wspólnotą, stosunek do kultury i społeczeństwa

3. Eigenwelt (świat osobisty) wszystko to, co składa się na samorozumienie (cielesność, duch)

• Żyjemy w każdym z nich, ale często preferujemy któryś z nich

Niudana Ellen

• Zaburzenia jedzenia (od dzieciństwa, przyjmowała 60-70 tabletek ułatwiających trawienie dziennie, w wieku 33 lat→41 kg)

• Pod opieką L. Binswangera poprawiała się jej kondycja fizyczna, ale lęki pozostały.

• Na swoje żądanie wypisała się z kliniki, a po powrocie do domu jadła, (nawet czekoladę) rozmawiała z mężem, pisała listy do przyjaciół … następnie zażyła truciznę

• Odpowiedź Binswangera: człowiek, który jest w stanie zanegować siebie i świat w akcie samobójstwa to człowiek, który wcześniej musiał najpierw odzyskać świat.

• Creator,Cretor

• Take me back!

• Create me a second time

• And creat me better

Czas (-y) gry
Kiedy jest śmierć, nie ma nas, gdy jesteśmy my, nie ma śmierci

• Człowiek żyje tak, jakby żył wiecznie

• zawsze JEST ku-końcu-życia

• nigdy JEST ku śmierci

I jednocześnie żyjąc ku-końcu-życia

• dyskursywnie postępuje,

• istoczy się, (bo jest swoim własnym DZIEŁEM)

• konstytuuje czas

Śmierć

• Dla Binswangera, jako lekarza to brak świata,

• a kiedy świat traci ostrość, lub zaczyna nas więzić (przejawia się to w każdym obszarze świata) rozmywa się Jaźń, tracimy wszelkie intencjonalne odniesienia, a zatem „siebie”

• Śmierć jest zawsze śmiercią skąpca, kogoś, kto nie zaryzykował

• Bosch: Śmierć skąpca

Apatia

• APATIA to UTRATA ŚWIATA. Jest tak, że większość z nas nie traci świata, gdyż jesteśmy nie tylko istotą społeczną i syngularną, ale przede wszystkim jesteśmy dualni: podmiotem uznającym i uznawanym podmiotowo.

Przypadek Aby Warburga

• Historyk sztuki, w szczególności Antyku i Renesansu, badacz kultury, wypromował ikonologię jako samodzielną dyscyplinę

• Od dzieciństwa „wątłego zdrowia”

• Reagował przesadnie i ze złością. Po śmierci matki jego psychiczna labilność się pogłębiła

• Chaos powojennej sytuacji politycznej i gospodarczej odczuł jako zagrożenie dla siebie i swojej rodziny

• Ostra psychoza: próba pozbawienia życia siebie i rodziny. Na skutek tego trafia do kliniki 1866-1929

• Hamburger im Herzen,

• Jude von Geburt,

• im Geiste Florentiner

Udany?

• W dokumentach o chorobie Warburga: urojenia, napastliwość przeciw personelowi, przymusowe obrządki higieny. Binswanger odnotowuje też dni, podczas których odwiedzali go współpracownicy i przyjaciele, kiedy Aby podejmował swoją naukową pracę.

• Pod naciskiem rodziny zasięgnięto rady E.Kraepelina. Diagnoza: schizofrenia. Nie dawał on nadziei na powrót do normalnego funkcjonowania.

• Dla Binswangera pierwszym znakiem psychicznej stabilizacji było opracowanie rysunków Indian Hopi. Dalsze miesiące przyniosły spotkania w Bellevue z filozofem Ernstem Cassirerem.

• Binswanger orzekł, że w dużej mierze to właśnie wpłynęło na samowyleczenie się Aby Warburga.

HISTORIA PSYCHOLOGII

Wykład X

• Dyscypliny psychologii I

Od wielkich teorii do małych ojczyzn

• Historia psychologii naukowej wskazuje, że wkrótce po założeniu pierwszego laboratorium psychologicznego pojawia się dyskusja w odniesieniu do przedmiotu psychologii.

• Byłoby naiwnością twierdzić, że jakakolwiek nauka ma tego rodzaju „kryzysy” raz na zawsze za sobą.

Fanatyzm versus pluralizm

• Nauce, w przeciwieństwie do ideologii wszelkiego rodzaju, z założenia obce są fanatyczne uproszczenia. Pozostają one w sprzeczności z postulatem dążenia do jak najlepszej teorii, co skutkuje pluralizmem stanowisk epistemologicznych.

• Nie można powiedzieć, że żadna nauka nigdy nie miała, lub mieć nie będzie „fanatycznych romansów”:

• szukamy wiedzy pewnej i niezmiennej, oraz warunków dla nich. Pluralizm odpowiedzialny za „kryzysy”, to ten sam pluralizm, który nie pozwala jakiejkolwiek nauce stać się jedyną ideologią.

Wielkie szkoły XIX-wieczne w wieku XX ustępują miejsca

SUBDYSCYPLONOM nowej formie badań i organizacji problematyki - które nazywamy.

W ramach wielkich szkół budowano „wielkie teorie”, które niejednokrotnie obejmować miały cały szereg różnych zjawisk psychologicznych - dla których próbowano znajdować wspólne ramy teoretyczne i metodologiczne.

subdyscypliny różnicują się, co do zakresu poruszanej problematyki. Specjalizacja jest naturalną konsekwencją krystalizowania się:

• przedmiotu nauki,

• zakresu badań,

• i wykorzystywanych w tym celu metod.

Subdyscypliny psychologii

• Psychodiagnostyka i psychologia osobowości

• Psychologia kliniczna

• Psychologia rozwoju

• Psychologia pedagogiczna

• Psychologia społeczna

• Psychologia przemysłowa

Twórcy

• Psychodiagnostyka i psychologia osobowości:

• J. Huarte,

• J.G.Herder,

• J.C. Lavater,

• F. Galton,

• A. Binet,

• W. Stern,

• A. Wellek,

• P. Lersch

• H.J.Eysenck,

• Psychologia kliniczna:

• Charcot, Janet

• Bernheim,

• E.Kraepelin,

• L.Witmer,

• C.R. Rogers

Psychodiagnostyka i psychologia osobowości

• Te dwie subdyscypliny są odrębne, ale w perspektywie historycznej mają wspólną genezę.

• Ich rozwój został zdeterminowany przez praktyczne cele - stworzenia płaszczyzny, którą dziś przywołujemy dla uzasadnienia wartości psychodiagnostyki.

• Przekonanie o tym, że każdy człowiek jest różny, niepowtarzalny i w tym znaczeniu stanowi miarę dla samego siebie jest pewnym sensie naszym potocznym przekonaniem, które traktować należy jako „zdobycz” cywilizacji Zachodniej [istnieją filozofowie, historycy, psychologowie, antropolodzy, którzy wiążą zmiany w sposobach samorozumienia się człowieka z określonymi zmianami społeczno-kulturowymi, np.: z „etyką protestancką” (M. Weber). Żeby nie wspomnieć, że badania nad różnicami kulturowymi psychologów czy socjologów dostarczają wystarczająco przekonujących dowodów na to, że kultura warunkuje sposoby samorozumienia.]

Starożytność

• Starożytni samowiedza (LOGOS)

• Humanizm starożytnych jest wysoce abstrakcyjny

• Ale również u starożytnych można znaleźć typologie charakteru:

• U Hipokratesa,

• U Platona, Arystotelesa,

• W końcu u Teofrasta,

PRIMUM NON NOCERE

• salus aegroti suprema lex …zdrowie chorego najwyższym prawem

• Metody racjonalne:

• Na podstawie obserwacji i doświadczeń wyciągał wnioski prowadzące do ustalenia diagnozy.

• Leczenie miało polegać na wspomaganiu naturalnych procesów zdrowienia.

• Stworzył pierwsze opisy dotyczące:

• zimna,

• ciepła słonecznego,

• Światła

• i ćwiczeń fizycznych jako zabiegów leczniczych.

• Zajmował się:

• Zniekształceniami kręgosłupa, (urządzenie do redukcji skoliozy)

• Różnymi metodami amputacji kończyn,

• Budową protez oraz obuwia korygującego wady stóp.

• Stosował BALNEO-ERAPIĘ. zabiegi rehabilitacyjne wykorzystujące wodę w różnych temperaturach

Hipokrates

• Metody i idee jego szkoły znamy z zachowanego dzieła Corpus Hippocrateum, (zbiór 53 pism różnych szkół lekarskich sprzed połowy IV w.p.n.e) zebranych 100 lat po śmierci Hipokratesa.

Teoria humoralna

• Stan zdrowia polega na równowadze wewnętrznej panującej w ciele, a zaburzenie równowagi prowadzi do choroby.

• Choroba jest stanem całego ciała.

• Lekarze z Kos: zestaw płynów ustrojowych (krew, woda, śluz, żółć jasna)

Galen (130-200)

• Płyny ustrojowe tworzą stan zdrowia i choroby: krew, śluz, żółć jasna, żółć ciemna.

• Główny lekarz gladiatorów w Pergamonie (chirurgia, anatomia), później był lekarzem na dworze Marka Aureliusza.

• Opisał 7 nerwów czaszkowych, zastawki serca, różnice między tętnicami a żyłami (wykazał, że tętnicami płynie krew, a nie powietrze

• Często opierał się na sekcjach zwierząt, zwłaszcza makaków, (błędy: krew rodzi się z pokarmów w wątrobie)

• Jedność 4 elementów:

1. Suchości

2. Wilgoci

3. Zimna

4. Ciepła

Temperament

• Choleryk (żółć jasna: ciepła i sucha)

• Sangwinik (krew: wilgotna i ciepła)

• Flegmatyk (śluz: zimny i wilgotny)

• Melancholik (żółć ciemna: sucha i zimna)

Powiązanie temperamentu z z rozwojem biologicznym człowieka:

1. I faza (wiosna) - T. wilgotny do 30 r. życia

2. II faza: (lato) - T. ciepły i suchy, do 40 r. życia

3. III faza: (jesień) - T. suchy i zimny do 70 r. życia

4. IV faza: (zmia) - T. zimny i wilgotny do końca życia

Teofrast (370-287 p.n.e)

• Rękopisy jego dzieł zaginęły w średniowieczu. Odnaleziono je ponownie w Konstantynopolu w XV w.

• W Charakterach przedstawił 30 portretów literackich przedstawiających typowe wady ludzkie (wzory zachowań ludzkich):

1. Ironista

2. Pochlebca

3. Gaduła

4. Cham

5. Uniżony

6. Nieprzystojny

7. Niewczesny

8. Nadgorliwy

9. Tępak

10. Nieokrzesany

11. Zabobonny

12. Malkontent

13. …Podejrzliwy, obmierzły, prostak, próżniak, skąpiec, blagier, tchórz, arogant, oligarcha, opóźniony w pilności, zmyślacz, kryminofil, chciwiec…

Średniowiecze

• Człowieka określało w największym, sprawczym wręcz sensie:

1. urodzenie,

2. pochodzenie,

3. miejsce zamieszkania.

1. Jednakże rozwój fizjognomiki a później frenologii łączy wieki średnie ze Starożytnymi, gdyż w Wiekom Średnim nieobcy jest pogląd, że ciało ludzkie jest mikrokosmosem.

Geneza psychodiagnostyki

• Diagnostykę wymusiły zmiany społeczne, o złożonym charakterze.

• Przede wszystkim, bezpośrednio wiązać je należy z XVIII wiekiem, kiedy rośnie gwałtownie zainteresowanie ludzkimi uzdolnieniami:

• Wolnym rynkiem [wymóg efektywności i minimalizowania kosztów]

• Z instytucjami wojskowymi i przemysłem [specjalizacja]

• później i niejako w efekcie industrializacji z rozszerzeniem i wprowadzeniem powszechnego obowiązku edukacji

Joan Huarte 1520-1598

• Lekarz i filozof hiszpański

• Jedna z najwcześniejszych prac psychodiagnostycznych: Sprawdzian głów do nauk [doczekał się 77 wydań w 7 językach /w: Lück].

• Wychodził on z założenia, że większość ludzi (mężczyzn) uprawia zawód niezgodny ze swoimi uzdolnieniami. W celu polepszenia tego stanu rzeczy, opierając się przede wszystkim na antycznych teoriach temperamentu - zwłaszcza na Teofraście - doradzał rodzicom przy dobieraniu zawodów dla synów.

Zalecenia pedagogiczne

• Huarte miał ambicje diagnozować już „gotowych” potomków, ale chciał iść dalej. Chciał sprawić, by można było zaprogramować określonego potomka, by rodzice mogli mieć żołnierza, rolnika czy księdza.

• Cenne rady dotyczące planowanego potomka:

• Jeśli planujemy chłopca, kobieta po stosunku powinna położyć się na prawym boku, tak by sperma pozostawała na prawej ścianie macicy.

• „Rolniczy” typ urodzi nam się wtedy, gdy nasza dieta będzie bogata w wołowinę, słoniną, czarny chleb, czerwone wino - gdyż to wszystko gwarantuje “zgrubną spermę”.

• W wieku XVIII Lessing zadał sobie trud przetłumaczenia pism Huartego na niemiecki, co spopularyzowała te światłe idee. Idee Huartego odnaleźć można u G. Herdera i W. Hellpachsa.

Johann Gottfried von Herder

• Zdaniem Herdera, najwyżej rozwinięte, człekokształtne małpy, podobnie jak człowiek nie posiadają już żadnego określonego instynktu. Natura odmówiła im jednak możliwości stworzenia języka.

• Ten brak tłumaczył Herder początkowo anatomiczną budową gardła i strun głosowych. Później uznał, że to nie braki w fizjologicznym „oprzyrządowaniu do wytwarzania dźwięków”, lecz:

• związany z kształtem czaszki niedorozwój mózgu,

• oraz nieprzyjęcie postawy wyprostowanej.

• Filozof

• Pastor

• Pisarz

• koncepcja Volk

HERDER stworzył teorię łączącą rozwój kulturowy ze strefami klimatycznymi.

• Twierdził, że tylko zrównoważone strefy klimatyczne sprzyjają powstawaniu wyższych kultur, a zatem również wyżej rozwiniętych ludzi.

HELLPACHS w podobnym duchu wykazywał, że istnieje istotny związek miedzy klimatem i krajobrazem a ludzkim temperamentem.

XVIII wiek - dalsze odpowiedzi…

J.N. TETENS - “Filozoficzne próby o naturze ludzkiej i jej rozwoju” (1777)

F.A. MESSMER - odkrywca hipnotyzmu zwanego od jego nazwiska pierwotnie mesmeryzmem i związanego ze zjawiskiem magnetyzmu. “Przenoszenie w inny stan umysłu” w otoczone “mistycznymi” wątkami.

ROUSSEAU, “Wyznania”

K.P. MORITZ - autor “Magazynu psychologii doświadczalnej”

A. F. VON KNIGGES - “O obchodzeniu się z ludźmi” (1788)

F.J. GALL i jego frenologia

Johan Caspar Lavater

• szwajcarski teolog i pisarz z upodobaniem mierzył ludzkie czaszki i kolekcjonował historie życiowe, by móc wykrywać związki pomiędzy nimi (fizjonomika).

• “Fragmenty fizjonomiczne” stały się niezwykle popularne i doczekały się wielu tłumaczeń.

• To co się uzewnętrznia jest odbiciem duszy.

A. F. VON KNIGGES

• Pierwsze krytyki popularnego Lavatera dostarczył G.Ch. Lichtenberg (fizyk) oraz Knigges.

• Ten pierwszy ripostował, że mimika i gesty więcej mówią nam o ludziach niż profile ich nosów.

• Ten drugi natomiast, choć podobnie jak Lavater przyjmował “klasyczny” niejako podział na choleryków, flegmatyków, sangwiników i melancholików, to skupił się na opisie form mieszanych i zaleceniach jak się z owymi typami obchodzić.

* dygresja

• Jeśli ciągłość “klasycznego” podziału wywodzonego od Hipokratesa jest jeszcze mało wyraźna można przywołać H.J. Eysencka teorię introwersji/ekstrawersji, która opiera się na antycznej typologii z uwzględnieniem uwag i perspektyw Lavatera i Kniggesa.

• Przewagą koncepcji Eysencka jest wszakże to, że jego teorię osobowości wspierają ponadto zestandaryzowane postępowania diagnostyczne.

Pierwsze testy

• Pierwsze TESTY powstają na przełomie XIX i XX wieku i ich pojawienie się wiązać trzeba ściśle z eksperymentami psychofizjologicznymi w odniesieniu do czasów reakcji.

• Przyjmuje się, że impuls dla takiego rozwoju przyniosły obserwacje astronomów Między innymi F. W. Bessela, który odkrył przy porównywaniu wyników obserwacji gwiazd przez różne osoby, że pojawiają się różnice specyficzne dla tych obserwujących osób.

Sir F. Galton (1822-1911)

• Fizyk - Ojciec określenia “testy”: Mierzalne zmierzyć, a niemierzalne uczynić mierzalnym.

• Jego badania odnosiły się do dokładności percepcji i prędkości reakcji.

• Były pierwszym krokiem ku współczesnym testom inteligencji i osobowości.

• Umożliwiły porzucenie antropometrii (charakterystycznej dla badaczy kręgu Lavatera) na rzecz PSYCHMETRII.

Alfred Binet (1857-1911)

• Logiczną konsekwencją były pierwsze testy przeprowadzone na dzieciach w wieku 3-15 lat przez młodszego od Galtona A. Bineta i jego współpracownika Th. Simone.

• Testy te, wykonane po raz pierwszy na dużych próbach, miały na celu ustalać [na podstawie zadań o rosnącym stopniu trudności] poziom różnicy między liczbą lat a wykonanymi zadaniami - liczbą inteligencji (“wiekiem inteligencji” - u Pietera).

• Skala Bineta-Simona była wielokrotnie udoskonalana, zarówno przez samych autorów, jak i przez kontynuatorów ich badań.

William Stern (1871-1938)

• Kontynuator badań w duchu Bineta:

• z jego inicjatywy O. Bobertag dokonał udanej adaptacji testu Bineta-Simona, dzięki czemu jest on stosowany do dziś,

• zaproponował ILORAZ INTELIGENCJI (1912) zamiast metody odejmowania.

• “Jaki masz iloraz?” czy “Jaką masz różnicę?”

Od charakterów do testów

• Iloraz inteligencji zamyka okres emancypacji psychodiagnostyki..

• Do XIX wieku w tej kwestii nie dokonał się żaden postęp. Dopiero myślenie w kategoriach umożliwiających standaryzację badań doprowadza w bardzo krótkim czasie do przełomu.

• Lück twierdzi, że psychodiagnostyka zawdzięcza swój kształt nie tyle impulsom ze strony Szkoły Wundtowskiej, co pozapsychologicznym źródłom:

• w znacznej mierze psychiatrom,

• czy też nie-wundtystom takim jak H. Ebbinghaus czy W. Stern.

• Wśród uczniów Wundta żywo nią zainteresowani byli nie psychologowie, ale psychiatra E. Kreapelin czy pedagog E. Meumann. Prace Sterna, Lipmana, Meumana spotkały się z tak przychylnym przyjęciem, że nie można zignorować związku praktyki psychodiagnostycznej ze społecznym zmianami, jakie miały miejsce w owym czasie.

Geneza psychologii osobowości

• XIX wieczne tendencje nie oznaczają, że myślenie w kategoriach “charakterów” i próby naukowego ich opisu i badania zostały wyparte i zastąpione testami.

• Psychologia osobowości wypełnia oczekiwania, jakie stawiali sobie już Starożytni twórcy koncepcji “charakterów”.

• W przypadku historii psychodiagnostyki mamy do czynienia z historią metody, której emancypacja paradoksalnie ma w dużej mierze niepsychologiczne źródła.

• Natomiast w przypadku psychologii osobowości, z historią “problemu”, której emancypacja z kolei ma zdecydowanie psychologiczne źródło.

Koniunktura typologii

• Nie implikuje to jednak wniosku o jednorodnej genezie psychologii osobowości. W czasie, kiedy powstają pierwsze testy, historycy dopatrują się trzech różnych nurtów podnoszących koniunkturę “TYPOLOGII”. [Lück]:

• psychodiagnostyczny

• medyczno-antropologiczny

• Zaliczyć do tego nurtu można badania psychiatry E. Kretschmera, czyli wykazywanie związku miedzy budową ciała a konstytucją człowieka chorego [typ pykniczny, leptosomatyczny i atletyczny]

• humanistyczny

• W ramach tego nurtu próbowano uczynić użytecznymi dla psychologii osobowości metody humanistyczne, zwłaszcza hermeneutykę (wczucie i rozumienie):

• badania L. Klagesa, których wyraz znajdujemy w Pryncypiach charektorologii (1910), i Grafologii odwołujących się do typologii romantycznych;

• teoria indywidualnej jedności osoby A. Adlera [krytyczny personalizm];

• wreszcie wielokrotnie tłumaczone na różne języki i wznawiane Formy życia E. Sprangera.

Nurt medyczno-antropologiczny

• Zaliczyć do tego nurtu można badania psychiatry E. Kretschmera,

• wykazywł związek miedzy budową ciała a konstytucją człowieka chorego:

• typ pykniczny,

• typ leptosomatyczny,

• typ atletyczny.

• aby poznać "pełnię wewnętrznego życia w schizofrenii, należy studiować nie żywoty wieśniaków, lecz poetów i królów cierpiących na tę chorobę"

• Jaspers analizował pod tym kątem dzieła V. van Gogha

Emma Hauck

• Listy do męża znajdujące się w kolekcji Prinzhorna uważane są za dzieła sztuki.

• Pacjentka zakładu dla psychicznie chorych w Heidelbergu.

• Do szpitala trafiła w 1909 roku, w wieku 30 lat.

• Uznana za nieuleczalnie chorą, pisała do męża nieczytelne niemal, łożone w kolumny, nigdy nie wysłane listy.

• Zapisane ołówkiem listy składają się z powtórzeń zwrotu "Herzensschatzi komm" lub tylko "komm komm kommm„.

Nurt humanistyczny

• W ramach tego nurtu próbowano uczynić użytecznymi dla psychologii osobowości metody humanistyczne, zwłaszcza hermeneutykę (wczucie i rozumienie):

• badania L. Klagesa, których wyraz znajdujemy w Pryncypiach charektorologii (1910), i Grafologii odwołujących się do typologii romantycznych (Prinzhorn to jego uczeń)

• teoria indywidualnej jedności osoby A. Adlera [krytyczny personalizm];

• wreszcie wielokrotnie tłumaczone na różne języki i wznawiane Formy życia E. Sprangera.

• Tę linię badań kontynuowali A. Welleck i P. Lersch.

• Daje do myślenia fakt, że ten pomijany dziś nurt był w latach 20-tych i 30-tych XX wieku tak ofensywny, że to właśnie badania Galtona, Bineta czy Sterna wydawały się w defensywie.

Psychologia kliniczna

• Aktualnym pozostaje przy omawianiu historii psychologii klinicznej zastrzeżenie Pietera, że powinno się raczej mówić o psychologii medycznej.

• Do psychologii klinicznej zaliczyć można przede wszystkim diagnozę i manipulowanie zaburzeniami (w ramach terapii).

Historyczne kontrowersje

• Niesłabnące dyskusje dotyczące potrzeby, formy i instytucjonalizacji współpracy między psychiatrami a psychologami w tym zakresie nie poprawiają kondycji historii psychologii klinicznej.

• W przeważającej mierze musiałaby to być historia:

• psychiatrii

• oraz powtórzenie historii fizjologii, która wpłynęła na badania psychologiczne.

• Poza tym historia psychologii klinicznej powinna odnosić się według Pietera do tradycji tzw. „higieny psychicznej”, a ta jest przedmiotem badań psychologii pracy.

U zarania

• to psychiatrzy dążyli do mezaliansu psychologii z psychiatrią:

1. Twórca przekonującej klasyfikacji chorób psychicznych, Emil KREAEPLIN opublikował dającą temu wyraz „Psychologiczną próbę w psychiatrii”,

2. Natomiast inny uczeń Wundta, L. WITMER również pod koniec XIX wieku tworzy klinikę PSYCHOLOGICZNĄ.

Emil Kreaeplin

• przeprowadził jako pierwszy badania nad:

1. głębokością snu,

2. siłą mięśni,

3. ponadto nad uczuciami, przemęczeniem, wypoczynkiem, działaniem herbaty, alkoholu i eteru na procesy psychiczne.

Lightner Witmer

• asystent i następca Cattella [rozwinął pierwsze testy psychologiczne w USA i ukuł wyrażenie :TESTY UMYSŁOWE] na Uniwersytecie Pensylwania zajął się przede wszystkim:

1. metodami diagnostycznymi w związku ze swoją aktywnością kliniczno-psychologiczną,

2. ponadto chciał rozszerzyć swoja działalność na doradztwo, psychoterapię i zabiegi rehabilitacyjne dla dzieci nie uczęszczające do szkoły.

• Jego idee znalazły wyraz w czasopiśmie Psychologia kliniczna założonym przez niego w 1907 r. i ukazującego się do 1935 r.

• Duże zainteresowanie pracami Witmera tłumaczy się paradoksalnie popularnością odrzucanej przez niego psychoanalizy. Dzięki niej bowiem wyrażenie PSYCHOTERAPIA pochodzące z 70-tych lat XIX wieku spopularyzowało się, choć bardzo długo utożsamiane było właśnie z postępowaniem psychoanalitycznym.

Specyfika psychologii klinicznej

1. Zarówno Kreaepln jak i Witmer byli uczniami Wundta,

2. Psychologia pojawiła się wraz ze swoimi metodami jako „nowa perspektywa” [mowa zwłaszcza o obiecujących możliwościach jakie stworzyła psychodiagnostyka],

3. Walka z przesądami dotyczącymi chorób psychicznych musiała odbywać się nadal wśród samych lekarzy

Przyszłość w przeszłości

• Kolejne zmiany w tej materii przynosi refleksologia i behawioryzm.

• Jednak dopiero C.R. ROGERSA (1902-1987) terapia zorientowana na klienta przynosi zmiany zasadnicze dając początek konkurencyjnej wobec psychologii głębi rodzinie psychoterapii.

HISTORIA PSYCHOLOGII

Wykład XI

• Dyscypliny psychologii II

Wielkie szkoły XIX-wieczne w wieku XX ustępują miejsca

SUBDYSCYPLONOM nowej formie badań i organizacji problematyki - które nazywamy.

Psychologia rozwojowa

• Historia psychologii rozwojowej rozpoczyna się wraz z pierwszymi pomysłami dotyczącymi związku …między fizycznym wzrostem a rozwojem psychicznych zdolności u człowieka w minionych kulturach.

• Wątki te mają swoją ugruntowaną pozycję w antropologii.

Dzieciństwo

“DZIECIŃSTWO” jest zdobyczą cywilizacyjną.

W Średniowieczu 12 latek żył na prawach osoby dorosłej.

[Stomma] Od tysięcy lat 12-13-latek wchodził w życie społeczne jako uformowany, pełnoodpowiedzialny uczestnik życia społecznego. Nikogo to ie dziwiło i nie poruszało.

Dwie perspektywy

Syn Zygmunta III Wazy

Żołnierz w II wojnie

Częste mycie…

• Dziecko w średniowieczu jest myte kilka razy dziennie, co nie miało już miejsca w czasach Odrodzenia.

• Trakty medyczne w XIII wieku zapoczątkowują prawdziwą obsesję na punkcie czystości dzieci. Według nich dziecko należy kąpać kiedy jest wyspane, i czynić to należy trzy razy dziennie.

• Sporządza się specjalnie balie dostosowane do rozmiarów dzieci, owalne bądź okrągłe, wykonane z drewnianych klepek. W bogatszych środowiskach wykonywane są one z metalu.

• Według danych z XVIIIw.

• Małżeństwa zawierali chłopcy 16-17 letni z dziewczętami w wieku 14-16.

• Kobieta rodziła statystycznie swoje pierwsze dziecko w wieku 15-17 lat.

• Niejaka Joanne Dudois z Pianche w wielu lat 20 była matką 8 dzieci!!!

Zmiany

1. Wydłużenie się życia w XIX wiecznej Europie (statystycznie w przeciągu pierwszych połowy XIX wieku o 7 lat, a do końca XIX wieku o lat 15!!!)

2. Zmniejszenie się dynamiki społecznej, 15-latek

• nie musi podejmować pracy,

• może się wolniej uczyć,

• żenić później, dzieci płodzić później,

• Powstaje zjawisko WOLNEGO CZASU a wraz z nim dzieciństwo

• W 1849 powstaje w Paryżu pierwszy sklep z zabawkami dla dzieci,

• Jeszcze w czasach napoleońskich dzieci ubierano jak dorosłych, ale już w drugiej połowie XIX wieku powstaje dziecięca moda (kolory, fasony, „misie” w 1903 r.)

• Powstaje pierwsza prawdziwa literatura dla dzieci.

I stało się dzieciństwo

• Najpierw powstaje

1. dzieciństwo,

2. później badania,

3. później zapotrzebowanie na nie.

• Nie należy mylić skutków badań psychologicznych w zakresie psychologii rozwojowej z przyczynami ich awansu i zapotrzebowania na nie:

1. edukacja zapotrzebowanie na wykwalifikowanych robotników, wzrost roli i liczby pedagogów, kwestia “wychowania”

2. medycyna rozwój medycyny i zainteresowanie rozwojem płodu oraz dzieci, jak również badania mózgu oraz związków między rozwojem mózgu a umiejętnościami

Psychologia a pedagogika

• W przeciwieństwie do pedagogiki, psychologia rozwojowa nabiera kształtu wraz z tradycją biologiczno-medyczną, pozostawiając niemal zupełnie z boku przednaukową tradycję.

• Pierwszą “wielką teorią” o ogólnym charakterze była teoria “rekapitulacji kultury”, niezwykle popularna na przełomie XIX i XX wieku.

Teoria „rekapitulacji kultury”

• Twórca jej pierwotnej postaci:

• Karl Ernst von Baer (1792-1876)

1. Rosyjski biolog, wykazał podobieństwo pierwszych stadiów rozwojowych kręgowców i sformułował tzw. prawo rozwojowe Baera.

• E. Renan (1823-1892)

1. filolog, filozof, odwoływał się do historiozofii Comte'a, ale to psychologowie oparli ją nie na pozytywistycznych stadiach rozwoju i na tzw. prawie biogenetycznym E. Haeckela.

• najpierw pojawiają się cechy typowe dla najwyższych grup systematycznych, następnie typowe dla niższych grup, a na końcu indywidualne cechy osobników

Ernst Haeckel(1834-1919)

• Organizm żywy (w okresie zarodkowym) nosi w sobie ślady wcześniejszych form ewolucji.

• Na przykład: w rozwoju zarodkowym człowieka pojawiają się ślady łuków skrzelowych, które później przekształcają się w kosteczki słuchowe: strzemiączko, kowadełko, młoteczek.

• Innymi słowy embrion przechodzi wszystkie stadia rozwoju ewolucji całego świata zwierząt.

Stadia rozwoju

• Po zaszczepieniu w do tego prawa psychologowie szukali analogii między zabawami dzieci a zachowaniami ludzi w innych epokach

• zbieranie znaczków a zbieractwo w kulturze nieosiadłej,

• pociąg do ognia a powaga ognia w kulturach plemiennych itp.

Wszystko jest dobre, co z rąk Stwórcy pochodzi, wszystko paczy się w rękach człowieka

Domena filozofów i pedagogów:

• J.J. Rousseau, Emil... (1762),

Rousseau podzielił młodość na cztery okresy:

1. niemowlęctwo, do mówienia (rozwój zdrowia, zmysłów);

2. dzieciństwo do 12. roku życia;

3. chłopięctwo do 15. roku życia (wykształcenie umysłu);

4. młodzieńczość do 20. roku życia (wychowanie moralne).

• Miał pięcioro dzieci które oddał do sierocińca

Johann Heinrich Pestalozzi,

Cztery momenty nauczania:

• spostrzeganie przedmiotów;

• kształcenie jasnych wyobrażeń postrzeganych przedmiotów;

• porównywanie przedmiotów, rozwijanie pojęć;

• nazywanie przedmiotów, rozwijanie mowy.

J.W. v. Goethego, F. Herbarta,

Przełom: wiek XVIII

D. TIEDEMANN (1748-1813)

• publikując wyniki obserwacji rozwoju swojego syna ugruntowuje na długi czas tradycję biologiczno-medyczną w “psychologii rozwojowej”.

• W drugiej połowie XIX wieku dzięki wykazaniu związku między rozwojem fizjogenetycznym a ontogenetycznym Darwina dokonuje się zasadnicza korekta owej tradycji.

Dzienniki obserwacyjne

• Rewolucja w literaturze za sprawą „dzienników obserwacyjnych”.

• Modzie tej uległ sam Darwin, H. Tain, M. Shinn, Scupinowie,

• W końcu W. PREYER, któremu zawdzięczamy metodę biograficzną.

Być dzieckiem

• Badania Preyera były najbardziej systematyczne i najbardziej sproblematyzowane, dlatego koniec wieku XIX historycy wiążą z początkiem nauki o “byciu dzieckiem”.

• Pod wpływem publikacji wyników Preyera,

• powstają czasopisma naukowe na ten temat,

• towarzystwa naukowe,

• katedry uniwersyteckie

Po Preyerze

• Metody Preyera z dużym powodzeniem rozsławili:

• J. Sully (Sullivan)

• analizował psychologiczne procesy enkulturacji,

• za ocean wywieźli je:

• G.S.Hall

• autor pierwszego podręcznika o psychice młodzieży i wielki propagator metody ankietowej,

• J.M. Baldwin

William Stern

Szereg badań i monografii zrodził naturalną potrzebę ogólnej teorii:

• Stern prowadził systematyczne badania nad swoimi dziećmi wraz z żoną [jeden z jego synów, Günther Anders (filozof) też postanowił zrobić to swoim dzieciom],

• rozpropagował “teorię dwóch czynników” rozwoju psychicznego:

1. dziedziczności

2. i środowiska.

• Nie można pominąć badań Karla I Charlotte Bühler, które zaskutkowały wprowadzeniem do analizy rozwoju analizy wytworów, oraz myślenie w kategoriach faz życia, inicjowanych przez określone, ważne wydarzenia o randze istotnej zmiany przez Charlotte.

• Ukoronowaniem rozwoju psychologii rozwojowej stała się teoria J.PIAGETA (1886-1980) opisująca stadia rozwoju kognitywnego.

• Psychologia pedagogiczna

• Psychologia pedagogiczna była i jest ściśle związana z psychodiagnostyką, psychologia rozwojową i nie będzie zaskoczeniem jeśli powiem, że z historia pedagogiki.

W przeciwieństwie do psychologii rozwojowej wszakże (co brzmi być może nieco kuriozalnie) jest nastawiona na ZASTOSOWANIE.

E. Meumann (1862-1915)

• W 1899 roku powstaje Pismo Psychologii Pedagogicznej, którego intencją było przenosić metody badań przyrodniczych na grunt pedagogiki. Stąd określenia, dziś brzmiące archaicznie jak:

• eksperymentalna pedagogika

• i eksperymentalna dydaktyka.

• W 1906 roku powstaje nawet Instytut Pedagogiki Eksperymentalnej w Lipsku, założony przez ucznia Wundta: E. Meumanna

• Był „profesorem filozofii, w szczególności psychologii”,

• Autor dzieła, będącego wyrazem programu pedagogiki eksperymentalnej, czyli PEDOLOGII w: Psychotechnice wychowania.

Psychologia wychowawcza

• Niezależnie od Meumanna, ale też niemal równocześnie z nim proklamuje konkurencyjną jak się okazało psychologię wychowawczą E. Thorndike w Psychologii wychowawczej (1913-1914)

• za sprawą jego badań nad uczeniem się i pamięcią staję się to dominujący model psychologii wychowawczej.

• Powodem tego dodatkowo staje się fakt, że kiedy A. Fischer w 1917 roku ogłasza psychologię wychowawczą samodzielną subdyscypliną w duchu nauk przyrodniczych wojna komplikuje pejzaż społeczny i naukowy.

• Po wojnie koniecznością staje się szybka edukacja i co za tym idzie reformy edukacji. Nastawienie przyrodnicze zostaje wyparte przez nurt humanistyczny, hermeneutyczny w duchu Form życia Eduarda Sprangera.

Psychologia społeczna

• Najmłodsza subdyscyplina.

• W 1871 G. A. LINDER przypuszczalnie jako pierwszy użył pojęcia „psychologia społeczna” w zbliżony do dzisiaj sensie.

• Za rok emancypacji psychologii społecznej uznaje się jednak rok 1908, czyli rok publikacji podręcznika psychologii społecznej psychiatry i psychologa Williama McDougalla

• Hormizm opiera się na teorii instynktów

• Umysł ludzki ma pewne odziedziczone i wrodzone tendencje, stanowiące istotne źródła wszystkich myśli i czynów, czy to osobniczych, czy to zbiorowych, lub będące dla nich siłami motywacyjnymi, a zarazem bazą, z której stopniowo pod wpływem uzdolnień intelektualnych rozwija się charakter i wola jednostek i narodów (...).

Nie starość

• Młodość?

• Wątki dotyczące problematyki naśladownictwa, sugestywności, interakcji społecznej, własności tłumu u G.Trada i G. Le Bona miały rozważaniowy charakter.

• Nie doczekał się również realizacji program psychologii ludów Lazarusa i Steinthala, ani też Wundta.

Inicjacja psychologii społecznej

• Historycy wywodzą współczesną psychologię społeczną od francuskich i amerykańskich socjologów.

• Znaczące staje się wprowadzenie pojęcia grupy pierwotnej przez Ch.H. COOLEY'a w 1902

• relacje „twarzą w twarz”, rodzina, sąsiedztwo, grupy przyjaciół.

• Socjologowie podkreślali znaczenie otoczenia społecznego dla indywiduum tworząc w ten sposób podstawy dla badań empirycznych.

Psychologia społeczna

• Rozwinęła się one w USA.

• Powodem tego, zdaniem historyków jest specyfika multikulturowego społeczeństwa amerykańskiego oraz zapotrzebowanie i niewymuszony, naturalny charakter badań nad społecznym wpływem.

• Badano wpływ obecności innych osób na wykonywanie zadań.

• Obserwowano zawody sportowe i zanotowano lepsze wykonanie zadań w trakcie zawodów sportowych niż wtedy gdy walczy się „przeciw zegarowi”.

• Duże znaczenie miała również debata pod koniec XIX wieku nad wartością zadań domowych w porównaniu z pracami wykonywanymi podczas zajęć.

Pierwsze eksperymenty

• Pierwsze eksperymenty (w stylu Wundta) przeprowadził Walther MOEDE (1888-1859).

• Moede w przeciwieństwie do Wundta nie uważał by procesy społeczne były zbyt kompleksowe, by móc je badać eksperymentalnie.

• Skupił się on na obserwacji zawodów sportowych, ściślej wykonywania zadań przez dzieci w warunkach rywalizacji.

• W 1920 roku opublikował też swoją „Eksperymentalną psychologię tłumu” tworząc teoretyczną podstawę oddziaływań grupowych i impuls do badań o charakterze eksperymentalnym.

Tchnięcie behawioryzmu

• dzięki zachęcie przebywającego na emigracji H. Münsterberga Floyd H. ALLPORT (1890-1978) próbuje wprowadzić jeszcze większą kontrolę zmiennych zakłócających niż miało to miejsce w eksperymentach Moedego.

• Połączenie metody

• izolacji zmiennych niezależnych,

• kontroli zmiennych zakłócających,

• statystycznemu przeliczaniu mierzonych wartości w grupach kontrolnych i grupach doświadczalnych

…umożliwiło systematyczne studium procesów społecznych.

• „Duch grupy” ustępuje miejsca „społecznej aktywacji”, czyli zjawisku facylitacji społecznej.

Lata 30-te XX wieku

• W 1924 powstaje podręcznik do behawiorystycznej psychologii społecznej.

• Możliwym staje się też program „obkurczania” psychologii społecznej (emancypującej się wobec socjologów).

• Badania z zakresu psychologii społecznej w latach 30-tych prowadziły małe, rozproszone grupy badaczy:

• J.L. MORENO socjometryczny wywiad rozjaśniający strukturę grupową,

• W.F. WHYTE obserwacja uczestnicząca - bandy młodzieżowe,

• M. SHERIF eksperymenty związane z powstawaniem norm grupowych,

• K. LEWIN ukuł pojecie „dynamiki grupowej” na hasło dla psychologii społecznej, badał wpływ autokratycznego i demokratycznego przewodnictwa na atmosferę w grupie,

• W między czasie socjolog H. HYMAN (1942) wprowadza do badań pojęcie grupy odniesienia.

Lata 50-te XX wieku

• Koniunktura dla badań przychodzi następnie dopiero wraz z kolejną generacją psychologów w latach 50-tych związanych ściśle z R.F. Balesem, oraz uczniami Kurta Lewina:

• L. FESTINGER proces porównań społecznych, teoria kognitywnego dysonansu,

• M. DEUTSCH badania procesów grupowych w warunkach laboratoryjnych,

• S. SCHACHTER potrzeba kontaktu z innymi w sytuacjach zagrożenia,

• G. ASCH wpływ większości na sądy pojedynczych osób.

Stosowalność społecznej

• Były to badania małych grup społecznych wyrastające z interesu praktycznego.

• Zignorować tę stosowaną-psychologiczną stronę psychologii społecznej, to wypaczyć jej historię [w: Lück]

• Tytułem syntezy tego zarysu emancypacji psychologii społecznej niech będzie teza Danzigera (1987) arsenał współczesnych metod w psychologii wywodzić należy z psychologii stosowanej właśnie a nie psychologię z metod, zwracająca uwagę na kierunek ich przenikania.

Psychologia przemysłowa

Psychologia pracy

• Geneza wskazuje, że to impuls ze strony:

1. dynamicznego rozwoju przemysłu,

2. a co się z tym wiąże, z pracą mechaniczną i powtarzalną ,

…zdecydował o emancypacji subdyscypliny związanej z pracą.

• Interes ekonomiczny zdecydował o szeregu badań mających na celu zwiększenie wydajności. Dotyczyły one w dużej mierze:

• zmęczenia,

• czasów reakcji,

• znużenia.

• Pod tym względem niezwykle ważnym historycznie jest tzw.: „reżim pracy fabrycznej” zwany tayloryzmem.

Reżim pracy
Frederick W. TAYLOR (1856-1915)

• opracował reżim pracy w celu intensyfikacji i racjonalizacji procesu produkcyjnego:

• celem było wykonanie maksymalnej liczby czynności w minimalnym czasie.

• Normy tego reżimu były reklamą sama w sobie, co szybko doprowadziło do nierealnych wręcz norm produkcyjnych.

*Psychologia reklamy

• Przyjmuje się, że to W.D. Scott w roku 1908 otworzył drzwi dla reklamy.

• Bazując na psychologii świadomości Wundta oraz na własnej teorii popędów, zaczął badać praktyczne problemy związane z oddziaływaniem wielkości, czytelności ogłoszeń.

• Jego prace na ten temat upowszechnił H. Münsterberg, który za namową Ebbinghausa sam zajął się problematyką „powtarzania reklamy”.

H. Münsterberg (1863-1917)

• propagator psychologii, organizator kongresów naukowych i wymian uczelnianych.

• W przeciwieństwie do Taylora wychodził z założenia, że psychotechnika jest nauką o praktycznych zastosowaniach psychologii w służbie zadań kulturowych.

• Jego psychologia miała zastosowania przede wszystkim do testów zawodowych pracowników, czyli przy doborze kadry.

• Dlatego też human relations zostały opracowane w USA (E. MAYO), a do Europy idee te dotarły dopiero po II Wojnie Światowej.

HISTORIA PSYCHOLOGII

Wykład XII

• Psychologia polska

• Erazm Ciołek

Prehistoria

• WITELON urodził się na Dolnym Śląsku

• pisał o sobie „syn Turyngów i Polaków”

• zmarł między 1280 a 1314

• Duża rozbieżność dat zgonu

• Brak aktywności naukowej i politycznej - brak dokumentów, brak informacji po roku 1280.

• „Niektórzy historycy identyfikują go z tajemniczym mnichem zmarłym w 1314 we Francji, co jest raczej mało prawdopodobne. Istnieją przekazy wskazujące, że w 1314 za jego duszę odprawiono mszę żałobną w katedrze wrocławskiej, której był kanonikiem”.

Optyka

• XIII-XIV wiek (rozbicie dzielnicowe w Polsce)

• Nowatorskie poglądy na temat anatomii oka i fizjologii widzenia.

• Jest uznawany za twórcę podwalin wiedzy psychologiczno-psychiatrycznej i psychopatologicznej.

• analizował także psychologiczny aspekt spostrzegania. W swoim dziele o optyce, a także we wcześniejszej rozprawie "Tractatus de primaria causa poenitentiae et de natura daemonum" z 1268 r. wskazywał m.in., że złudzenia wzrokowe są wynikiem warunków obserwacji oraz wyobrażeń i sposobu myślenia, pisząc np. że "oko nie otrzymuje żadnej innej informacji poza światłem, barwą i wielkością kątową", a dopiero umysł dokonuje "przetworzenia wrażeń z pomocą przedstawień branych z doświadczenia".

• Poza zagadnieniami fizycznymi optyki, w których wzorował się na poglądach arabskiego uczonego Anzelma (X-XI w) oraz Roberta Grosseteste i analizował:

• prostoliniowe rozchodzenie się światła, załamywanie się światła

• zjawiska meteorologiczne

Złudzenia wzrokowe

• Przyczyn złudzeń wzrokowych:

• Warunki obserwacji, np. słabe oświetlenia

• W doświadczeniach obserwatora.

• Jedną z jego najbardziej przenikliwych analiz jest przykład „Maura”, który "widzi czarnego anioła, podczas gdy dla chrześcijan ma on jasną skórę" natomiast diabeł dla chrześcijan jest czarny, a dla Murów jasnoskóry.

• nie negował istnienia demonów, a nawet opisał szczegółowo ich naturę i zachowanie, jednak wskazał, że materialne wyobrażenie demonów może być złudzeniem psychologicznym, mającym swoje uwarunkowania kulturowe, np. związane z samooceną czy samopostrzeganiem.

Laboratorium w Krakowie

• 1903 na Uniwersytecie Jagiellońskim

• Założone przez profesora filozofii Władysława Heinricha (1869-1957).

• Wieloletnia praca badawcza o charakterze eksperymentalnym (o czym świadczą publikacje z badań z roku 1898).

Laboratorium we Lwowie

• 1907 na uniwersytecie Lwowskim powstaje laboratorium psychologiczne

• Założone przez profesora filozofii Kazimierza Twardowskiego.

• Spór o pierwszeństwo - 1898/1899 (data pierwszych wykładów z psychologii we Lwowie, niemniej Twardowski nigdy nie prowadził badań eksperymentalnych.

Laboratorium w Warszawie

• 1910 w Warszawie (trzecie, po Krakowie i Lwowie)

• Pracownia psychologiczna kierowana przez Edwarda Abramowskiego (1868-1918).

Szkoła lwowsko-warszawska

• Za twórcą filozoficznej szkoły Lwowsko-Warszawskie uważa się Władysława Twardowskiego.

• Nazwy „szkoła lwowsko-warszawska” użył prawdopodobnie po raz pierwszy K. Ajdukiewicz w adresie powitalnym do uczestników Kongresu Filozofii Naukowej w 1935 w Paryżu.

• Jego uczniami w dziedzinie psychologii byli:

• Władysław Witwicki (autor teorii kratyzmu)

• Stefan Baley twórca polskiej psychologii wychowawczej 1928.

• Stefan Błachowski założyciel Kwartalnika Psychologicznego 1930 i Przeglądu Psychologicznego 1952.

• Mieczysław Kreutz obrońca metody introspekcyjnej, psychologia młodzieży.

O niemieckich laboratoriach

• William James tuż po zwiedzaniu i po zapoznaniu się z tematyką badań w roku 1882 r.:

• „Żaden inny naród nie zniósłby takiej nudy”

Witwicki o badaniach eksperymentalnych

• „We wszystkich tych metodach ma się do czynienia z kojarzeniem umyślnym […], z procesem nudnym i sztucznym, jaki w życiu zachodzi rzadko. Zupełnie jakby ktoś miał trociny żuć na pokaz, jak prędko je żuje”.

Kratyzm Witwickiego

• W 1907 przedstawia że ambicja jest naturalnym dla każdego człowieka mechanizmem wywołującym nieustanne dążenie do górowania nad otoczeniem (społecznym i fizycznym) - [niezależnie od Adlera?],

• Autor rodzimego podręcznika psychologii (1925)

• Psychologia religii, psychologia sztuki

Psychologia wychowawcza Baley'a

• psychologią praktyczna:

• Wprowadził nowe metody eksperymentalne do psychologii,

• określił główne problemy z zakresu psychologicznych podstaw wychowania i nauczania.

• Prowadził badania z zakresu racjonalnej opieki nad dziećmi,

• analizował problemy psychologii wieku dojrzewania (porównał m.in. badania polskie i niemieckie).

• Był pionierem badań psychologicznych w sporcie i wychowaniu fizycznym w Polsce.

• Zajmował się także psychologią twórczości literackiej - analizował pod tym kątem utwory Szewczenki, Słowackiego, Wyspiańskiego i Żeromskiego.

Mieczysław Kreutz

• Kreutz mówił o:

1. pojęciu czynności w kontekście psychologicznym,

2. interpretacji wyników testów z punktu dążenia do ich zmienności, wykazując, iż nie jest ona możliwa bez znajomości czynności, które do tych wyników doprowadziły.

3. Bronił introspekcji w okresie pawłowizmu

Tadeusz Tomaszewski (1910-2000)

• Urodzony we Lwowie, studiował na Uniwersytecie im. Jana Kazimierza we Lwowie polonistykę i psychologię pod kierunkiem Mieczysława Kreutza.

• Magisterium w roku 1934 na podstawie pracy "Geneza ocen niedorzeczności". Asystent M. Kreutza w Katedrze Psychologii Uniwersytetu Lwowskiego.

• Doktorat 1938 u M. Kreutza na podstawie rozprawy "Metody badań dyspozycji złożonych". 1939/1941 - asystent M. Kreutza w Katedrze Pedagogiki UJK we Lwowie.

• Po wojnie, od 1945 w Lublinie.

• Teoria CZYNNOŚCI zmieniła status polskiej psychologii w nauce światowej (Szkoła Warszawska?).

Polska psychologia

• „Nauka o czynnościach” „wyższych” lub psychicznych

• Czynności wyższe ujmowane jako procesy uczestniczące w działaniu praktycznym i posiadające określoną organizację

Witwicki o aktach woli

• „Eksperymenty nad czasem reakcji, jakkolwiek od czasów Wundta bywają opisywane w badaniach aktów woli, niewiele mogą powiedzieć o woli i jej aktach. Świadczą tylko o tym, że uwaga przyspiesza nasze ruchy, podobnie jak przyspiesza postrzeżenia”.

Psychologia opisowa vs introspekcyjna

• Psychologowie wyraźnie odrzucali psychofizjologiczny paradygmat badań na rzecz psychologii opisowej.

• Niechęć do stosowania eksperymentów i testów (walka z „testowym” utonięciem przy jednoczesnej pracy nad adaptacjami testów)

Twardowski

• „Urodził sie w polskiej rodzinie zamieszkałej w Wiedniu. Studia na Wydziale Filozoficznym w Wiedniu. Studiował filozofię pod kierunkiem Franza Brentano, a także filologię klasyczną, matematykę, fizykę. Jego praca habilitacyjna O treści i przedmiocie przedstawień okazała się ważną pozycją filozoficzną przełomu XIX i XX w., wpływając na poglądy czołowych filozofów europejskich (m.in. E. Husserla).

• Jako Polak nie mógł liczyć na karierę naukową w Austrii, więc - chcąc wykładać filozofię po polsku i dla Polaków - w 1895 przeniósł się do Lwowa.

• Na jego wykłady przychodziło po 2 tysiące osób, w tym wiele przyjeżdżających z innych miast - konieczne więc było wynajmowanie największych sal we Lwowie. ("Zarys historii filozofii", "Zarys logiki", "Wstęp do psychologii", "Życie psychiczne a układ nerwowy", "Rozwój filozofii nowożytnej"),

• Z jego inicjatywy na początku XX wieku powstało Polskie Towarzystwo Filozoficzne, wydające od 1911 "Ruch Filozoficzny".

wspomina jeden z jego słuchaczy, Kazimierz Michałowski:

Punktualnie o godz. ósmej rano Kazimierz Twardowski przy świetle palników gazowych rozpoczynał swe wykłady z logiki, w największym podówczas audytorium, w starym budynku uniwersyteckim przy ulicy św. Mikołaja, na drugim piętrze. Sala - jak zawsze - była pełna. Biada studentowi, choćby nawet nosił mundur kapitana lub majora, gdyby spóźnił się bodaj o minutę na wykład. Profesor wówczas przerywał wykład i lustrował swoim przenikliwym spojrzeniem nieszczęśnika, który jak niepyszny wślizgiwał się do ławek lub stawał pod ścianą. Było naprawdę rzeczą zastanawiającą, jak ci ludzie, którzy rozkazywali plutonom, kompaniom czy nawet batalionom, których uczono z pogardą patrzeć na cywilów, tracili przed obliczem profesorów swoją butną postawę, pewność siebie i pomimo Wirtuti Militari czy Krzyżów Walecznych zdobiących niejednokrotnie ich piersi, zachowywali się z uszanowaniem, a nawet pokornie. Zrozumiałem wówczas dobrze potęgę autorytetu prawdziwej wiedzy. Wykłady Kazimierza Twardowskiego były chyba najlepszymi, jakich kiedykolwiek w życiu słuchałem. Miał on przedziwny dar przedstawiania najtrudniejszych zagadnień w sposób tak prosty i oczywisty, że każdemu uważnie słuchającemu wydawało się, że słucha rzeczy łatwych.

Program Twardowskiego

• Twardowski wzbogacił program Brentana (poznanie jest zjawiskiem psychicznym) o:

1. powiązał analizę psychologiczną z semiotyką, np. analizując właściwości przedstawień przez rozpatrzenie charakteru odpowiadających im nazw;

2. wprowadził ważne rozróżnienie treści i przedmiotu przedstawienia, które przed nim były systematycznie mieszane;

3. odróżnił czynności od wytworów (było to podyktowane dążeniem do uniknięcia psychologizmu).

1. Wytwory psychofizyczne, np. język, dzieła sztuki czy teorie naukowe obiektywizują się, a przez to ich analiza uniezależnia się od psychologii;

4. podkreślał rolę jasności i precyzji w myśleniu filozoficznym.

5. przeprowadził (bardzo wpływową w Polsce) krytykę relatywistycznego rozumienia prawdziwości.

Program Twardowskiego w odniesieniu do psychologii

1. metoda filozofii jest taka sama jak innych nauk empirycznych, w związku z tym filozof zobowiązany jest do głoszenia tez jasnych i dobrze uzasadnionych;

2. podstawą filozofii jest psychologia deskryptywna, która bada nie tyle tworzenie się zjawisk psychicznych, ile ich treść;

3. charakterystyczną cechą zjawisk psychicznych jest ich intencjonalność, tzn. skierowanie na przedmiot;

Komunikacja

• Nazwa pełni zatem trzy funkcje:

1. sygnalizuje akt przedstawienia w mówiącym,

2. wywołuje treści psychiczne w rozmówcy,

3. nazywa przedmioty, które odpowiadają trzem momentom przedstawienia, tj. aktowi, treści przedmiotowi przedstawienia.

• sposób językowego komunikowania informacji opisany tu został w kategoriach psychologicznych:

1. Wyróżniony zostaje nadawca odbiorca,

2. Zakłada się też, że nadawca, wypowiadając nazwę, ma na celu wzbudzenie w słuchającym określonej reakcji w postaci tej samej treści psychicznej, która jest udziałem mówiącego. Wypowiadający nazwę coś sobie przedstawia, co oznacza, że przeżywa on pewien akt psychiczny.

Intencjonalny przedmiot

• „Przedmiot” to wszystko, co można sobie wyobrazić i pomyśleć.

• Każde przedstawienie ma treść, ale już nie każde musi mieć przedmiot.

1. wedle Twardowskiego nie istnieją tzw. przedstawienia bezprzedmiotowe, gdyż każde przedstawienie posiada swój przedmiot.

Przedmiot a treść przedstawienia

• Zjawiska psychiczne odnoszą się do jakiegoś immanentnego przedmiotu. To właśnie odniesienie (intencjonalność) odróżnia zjawiska psychiczne od fizycznych i to właśnie ze względu na nie przyzwyczajono się wyróżniać w każdym zjawisku psychicznym akt i treść.

• Mówiąc o „przedstawieniach” można mieć na myśli albo akty przedstawienia, albo też to, co przedstawione, czyli treści przedstawień. Twardowski uważa, iż konieczne jest dodatkowo odróżnienie przedmiotu od treści przedstawienia

• Dokonuje rozróżnienia na:

1. akt,

2. treść

3. i przedmiot przedstawienia.

• Wykształcił ponad 30 profesorów: filozofów i psychologów

• Tadeusz Czeżowski,

• Kazimierz Sośnicki,

• Kazimierz Ajdukiewicz,

• Roman Ingarden,

• Izydora Dąmbska,

• Tadeusz Kotarbiński,

• Władysław Witwicki,

• Jan Łukasiewicz

Uszkolnienie

• Założona przez Twardowskiego szkoła liczyła w 1939 ok. osiemdziesięciu naukowców (łącznie z pracującymi na polach innych niż filozofia w ścisłym sensie)

• Była to formacja tak liczna z tego względu, że kryteria identyfikacji ze sz. l.-w. były wielorakie.

1. Do przynależności poczuwali się niemal wszyscy uczniowie Twardowskiego i uczniowie jego uczniów.

2. Kolejnym identyfikatorem była analityczna metoda filozofowania, mieszcząca się w metafilozoficznym programie założyciela.

Psychologia po II Wojnie Światowej

• Do 1948 życie akademickie w Polsce toczyło się wg zasad przedwojennych, ale potem nastąpiła ideologiczna ofensywa marksizmu.

• Wielu badaczy odsunięto od dydaktyki, m.in. Tatarkiewicza i Dąmbską, niektórym znacznie ograniczono zajęcia (np. Ossowscy), jeszcze innym pozwolono wykładać tylko logikę (dotyczyło to np. Ajdukiewicza, Kotarbińskiego).

• W latach 1951-1952 marksiści ostro zaatakowali czołowych filozofów sz. l.-w. (R. Ingardena, Twardowskiego, Ajdukiewicza i Kotarbińskiego.

• Odsunięci profesorowie wrócili do nauczania po 1956, a polemiki ze strony marksistowskiej nabrały charakteru akademickiego, ale powrót do dawnego stanu rzeczy nie był już możliwy.

• Tego, czy sz. l.-w. istniała po 1945, nie da się jednoznacznie rozstrzygnąć.

Metodologiczna „swoistość”

1. Introspekcja jako podstawowa metoda poznania życia psychicznego,

2. Metoda analityczna w definiowaniu pojęć,

3. Wypracowanie metody interpretacji wytworów (intuicja),

4. Stosowanie „ABC” porządnego myślenia w piśmiennictwie naukowym

5. Odrzucenie psychofizjologicznego paradygmatu badań,

6. Ostrożność wobec nowinek.

HISTORIA PSYCHOLOGII

Wykład XIII

• Zwrot kognitywny w psychologii

Wielkie teorie

Dyscypliny i subdyscypliny

Siły w psychologii

Minął już w psychologii okres świetności wielkich teorii opierających się na jednym pojęciu wszystko wyjaśniającym.

Ulric Neisser, Autor „Systemów polimerficznych”

1. psychoanaliza,

2. behawioryzm,

3. Dwie „trzecie” siły:

• psychologia poznawcza

• psychologia humanistyczna

• psychologia transpersonalna

• Siły w psychologii

• Poza behawioryzmem i psychoanalizą

• „Nie wykluczam jednak możliwości, że […] „trzecia psychologia” […] stanie się psychologią jedyną”Józef Kozielecki o psychologii poznawczej

Poza bardzo nielicznymi wyjątkami

wszystkie strony sporów dotyczących aktualnej problematyki filozofii umysłu

nie potrafią się uwolnić od wpływu pewnego zbioru werbalnych kategorii.

Są uwięzione w kręgu terminologii, która wywodzi się od Kartezjusza, a może nawet z czasów jeszcze bardziej odległych. J. Searle, Umysł na nowo odkryty,

Zwrot kognitywny a psychologia poznawcza

• Lata 60-te: I zwrot kognitywny

• N. Chomsky (językoznawca - model kompetencji językowej)

• Lata 90-te: II zwrot kognitywny

• Model informacyjny oparty na metaforze komputera

Dlaczego?

• Odpowiedź na behawioryzm

• Analiza lingwistyczna w zamyśle jako teoria próba dotarcia poprzez język do ludzkiego umysłu

• Zmiana poglądów na naukę

• Karl Popper: obserwacja jest już zawsze uprzedzona,

• Thomas Kuhn: teorie zależą od dominującego paradygmatu

…i po co?

• Konstruowanie systemów w celu przewidywania w środowiskach złożonych

• Usprawnienie ludzkiego funkcjonowania

• Terapia zaburzeń funkcjonowania

• Przewidywanie

Wątpliwości wobec rewolucji

1. Ewolucja (i rozwiązywanie anomalii) w ramach samego behawioryzmu [Tolman],

2. Brak zwartego sytemu twierdzeń, by stać się konkurencją dla psychoanalizy, psychologii postaci czy behawioryzmu,

3. Brak wyraźnych założycieli szkoły,

4. Teorie o wąskim zasięgu

Psychologia poznawcza jako odpowiedź

• Schemat S-R (behawioryzm) to zainteresowanie zależnością reakcji organizmu od bodźców a zarazem brak zainteresowania CZYNNIKAMI WEWNĘTRZNYMI, czyli tym, co pośredniczy między bodźcem a reakcją.

• Zmienne pośredniczące

• Za Stachowskim

Claude Shannon 1916-2001

• Rozwój teorii komunikacji

• kodowanie - przesyłanie - dekodowanie

• pojemność informacyjna

• 1948: Matematyczna teoria komunikacji

Metaforyczne początki

• 1948 r. - sympozjum w Hixon na temat mózgowych mechanizmów zachowania

• Karl S. Lashley (fizjolog)- wykład o kolejności następstw w zachowaniu

• 1956 r. - sympozjum w (MIT) Massachusets na temat teorii informacji

• Allan Newell i Herbert A. Simon przedstawili pierwszy program komputerowy symulujący procesy myślenia (Nobel w ramach ekonomii)

Rewolucja czy ewolucja(?) poznawcza

• Casus badań Edwarda Tolmana (behawiorysta!)

• Podczas badań nad szczurami ustalił, że nawet u zwierząt zachowanie może mieć charakter nie tylko reaktywny ale i CELOWY!

• Ustępstwa wobec psychologii świadomości

Leonard Bloomfield 1887-1949

• Twórca amerykańskiego strukturalizmu

• Język jako część zachowania się człowieka (w kategoriach bodźców i reakcji).

• Znaczenie wyrażenia językowego to sytuacja, w której użytkownik danego języka je wypowiada oraz reakcja wywołana u odbiorcy.

• Definicja znaczenia musi zatem uwzględnić wiedzę o użytkowniku (mówiącym i odbiorcy)

Noah Chomsky

• Gramatyka uniwersalna

• Przyjmuje istnienie naturalnej zdolności człowieka do języka

Idee te są lingwistycznymi uniwersaliami (ma je każde dziecko)

gramatyki wszelkich języków

dziecko przekształca genetyczny zespół informacji w ojczysty język

• Language and mind (Język i umysł, 1968)

• Cartesian linguistics (Lingwistyka kartezjańska, 1966),

Według Chomsky'ego językoznawstwo jest działem psychologii zajmującym się „mentalną rzeczywistością leżącą u podstaw rzeczywistego, językowego zachowania. Zbysław Muszyński

Ulric Neisser 1967 Cognitive Psychology

Mentalizm

• zwrot od ideologii badania ludzkich zachowań (również zachowań językowych)

• do ideologii badania ludzkiego umysłu,

• przez studiowanie języka.

„Kopernikański" zwrot w językoznawstwie

• Językoznawstwo to poszukiwanie znaczenia

• W praktyce językoznawstwo nie zawsze było, i nie zawsze jest, poszukiwaniem sensu.

• Metafory kontra komputery

Umysł po prostu nie mieści się w głowie

• Putnam

1. Metafora - doświadczanie jednej rzeczy w kategoriach drugiej

2. Komputer - system przetwarzający informację

Spór oględnie

• Mentalizm

• Językoznawstwo kognitywne

• Gramatyka generatywna

• Nieredukcjnistyczna teoria

• Strukturalizm amerykański

• System poznawczy przetwarza informację

• Informacja jest w formie symboli

• Przetwarzanie sekwencyjne w kolejnych fazach

• Budowa systemu przetwarzającego informację nie jest istotna

• Redukcjonistyczna teoria

Metafora

• Zjawisko pojęciowe, które wyraża się przede wszystkim w sposobie myślenia i działania, a nie tylko w języku.

• Lakoff widzi sens metafory w rozumieniu i doświadczeniu jednej rzeczy w kategoriach innej.

Metafora kieruje

• Pojęcia, które kierują naszym myśleniem, nie są jedynie sprawą intelektu, […] Pojęcia te nadają kształt temu, co postrzegamy, temu jak dajemy sobie radę w otaczającym nas świecie i jak odnosimy się do innych ludzki. W ten sposób nasz system pojęć odgrywa główną rolę w określaniu naszej codziennej rzeczywistości.G. Lakoff

George Lakoff

• 1987 wprowadza pojęcie "domen pojęciowych":

• metafory pojęciowe powstają jako skutek systematycznego powiązania dwóch różnych domen pojęciowych,

1. jedna (X) funkcjonuje jako domena docelowa,

2. druga jako domena źródłowa (Y) metaforycznego rzutowania.

• W ten sposób X rozumiana jest jako Y, co czyni domenę pojęciową dostępną poznawczo, poprzez odwołanie się do innego obszaru doświadczenia.

Nieredukcjonistyczna teoria

• Duże znaczenie przywiązuje się do przypadków rzeczywistego użycia systemu językowego oraz do posiadanej przez użytkownika wiedzy na temat tego użycia;

• to gramatyka jest odpowiedzialna za posiadaną przez użytkowników języka wiedzę dotyczącą pełnego zakresu językowych konwencji.

Ronald Langacker, 2000 r.

Komputery i umysły

• Umysł klasycznie:

1. świadomość,

2. intencjonalność - cecha, dzięki której nasze umysły są nakierowane na coś, są o czymś,

3. subiektywność stanów umysłowych - moje stany umysłowe są odmienne od stanów umysłowych innych osób

4. przyczynowe oddziaływanie umysłu - myślenie skłania nas do założenia, że nasze myśli i doznania wpływają na sposób naszego zachowania, że są przyczynami zdarzeń.

5. Komputer - analogie pomiędzy działaniem ludzkiego mózgu i cyfrowego komputera

John Searle

• Zjawiska umysłowe są efektem procesów zachodzących w naszym mózgu.

1. zjawiska fizyczne oddziaływają na psychiczne

2. skomplikowana koncepcję przyczynowości: przez analogię do fizyki wprowadza rozróżnienie na systemy mikro- i makrofizyczne, na skalę cząstek i skalę przedmiotów.

Czy komputery mogą myśleć?

• W analogiach między działaniem ludzkiego mózgu i cyfrowego komputera:

1. wg skrajnej wersji tego stanowiska mózg jest rodzajem komputera, zaś umysł pewnego rodzajem komputerowego programu.

2. z tego punktu widzenia, każdy system fizyczny, odpowiednio zaprogramowany, mający odpowiednie wejścia i wyjścia, będzie obdarzony umysłem jak każdy człowiek.

Searle'ego…

w idei komputera cyfrowego istotne jest to, że jego operacje mogą być scharakteryzowane czysto formalnie, to znaczy że można opisać jego działanie za pomocą abstrakcyjnych symboli.

Symbole tego typu nie mają jednak znaczenia semantycznego - nie odnoszą się do niczego. Mogą one być scharakteryzowane czysto formalnie, ze względu na ich związki syntaktyczne.

• Mieć umysł to coś więcej niż realizować formalne czy syntaktyczne operacje. Nasze stany umysłowe mają bowiem zawsze jakąś treść. Jeśli myśl jest zawsze myślą o czymś, to dany ciąg symboli musi mieć jakieś znaczenie, by stał się myślą. Umysł ma zatem coś więcej niż syntaktykę - ma semantykę.

…Mózgi i umysły

• Mózgi są przyczynami umysłów

1. Nie ma takiego programu komputerowego, który sam w sobie wyposażyłby system w umysł. Programy zatem nie są umysłami, ani same w sobie nie wystarczą do powstania umysłu.

2. Czynności mózgu ograniczone tylko do realizowania programu komputerowego. Nie wystarczą, by funkcjonowanie mózgu doprowadziło do powstania umysłu.

3. Cokolwiek, co mogło być przyczyną umysłu, musiałoby mieć moc oddziaływania przyczynowego porównywalną z możliwościami mózgu.

4. Wyposażenie jakiegoś wybudowanego przez nas artefaktu w program komputerowy nie wystarcza, by miał on stany umysłowe porównywalne z ludzkimi.

Podstawowy powód, dla którego należy badać procesy poznawcze stał się tak oczywisty

jak powód badania czegokolwiek innego: trzeba je badać dlatego, że są.U. Neisser, 1967

HISTORIA PSYCHOLOGII

Wykład XIV

Psychologia humanistyczna

Psychologia jest “nauką pomiędzy”

Pyta “jak?” jak człowiek myśli, postrzega, realizuje - to pytanie o to, co powszechne.

Pyta też “dlaczego?” to pytanie o sens z wyjaśnianiem teleologicznym i to pytanie o “wyjątek”. To drugie pytanie przyświeca psychologii humanistycznej. A. Gałdowa

Powszechność i wyjątek

1. psychoanaliza,

2. behawioryzm,

3. Dwie „trzecie” siły:

• psychologia poznawcza

• psychologia humanistyczna

• psychologia transpersonalna

To, co wspólne dla „sił”

• Przekonanie o konieczności przekraczania redukcjonistycznego podejścia dwóch pierwszych sił:

1. czyli behawioryzmu Watsona

2. i psychologii głębi

• …choć każde z nich prezentuje sobą inną postać redukcjonizmu,

• W odniesieniu do behawioryzm należałoby często analizować oddzielnie różne jego odmiany pod względem owej postaci redukcjonizmu.

Hermeneutyka podejrzeń

• W odniesieniu do psychoanalizy czytamy:

Za ideą nieświadomości dynamicznej kryje się sceptycyzm wobec wszelkich ludzkich autointerpretacji: nie tylko zakwestionowanie pewności siebie człowieka, który wie czego chce i dlaczego postąpił tak a nie inaczej, ale także wątpliwości, co do słuszności przekonania, iż ludzka wola jest wolna a człowiek - „panem w swoim domu”. To antropologia, która godzi w naszą dumę, ale choć walczy z naiwną wiarą we wszechmoc naszej woli, intencją jej jest poszerzać autonomię rzeczywistą. [W: Coreth. S. 63-64]

Redukcjonistyczny zapał

• W tym samym miejscu, w odniesieniu do behawioryzmu możemy przeczytać:

• W reakcji na psychoanalizę rezygnuje on z konstruowania nie dających się bezpośrednio zaobserwować przyczyn jak np.: „popęd”. Można więc zaryzykować stwierdzenie, że reakcją na redukcjonizm, jest w pierwszym rzędzie inna postać redukcjonizmu.

• Dopiero po pewnym czasie, jedną z postaci reakcji na owe dwa redukcjonizmy stanie się psychologia humanistyczna - która ma zwracać „dumę”, autonomię i podmiotowość człowiekowi.

Grunt dla psychologii humanistycznej

• Reakcja na redukcjonizm psychoanalizy i behawioryzmu

1. Wynikająca z tych redukcjonizmów potrzeba znalezienia/przywrócenia człowiekowi autonomii - “negatywna” reakcja na uproszczenia.

2. Wynikający z teorii redukcjonistycznych wniosek o zdeterminowanych i niezdeterminowanych aspektach człowieka - “pozytywna” reakcja na uproszczenia.

Resentymenty filozoficzne…

• Rozjaśnienie genezy wymaga spojrzenia na tradycję filozofii życia, fenomenologii (egzystencjalizmu)

1. Człowiek jest swoim dziełem

• Każda z tych filozofii mówi dlaczego jesteśmy nie tylko ludźmi, ale również swoim dziełem: osobami wyrastającymi ponad fizyczne i psychiczne determinanty.

1. Jesteśmy zdeterminowani fizycznie

2. i psychicznie (tylko wtedy determinuje nas doświadczenie, reguły współżycia, język) - “wolność - rozumiana raczej jako przestrzeń manipulacji tym, co zdeterminowane, jeśli się pojawia, to tylko jako przekraczanie tych ograniczeń.

„Dopływy filozoficzne”

• Filozofia antypozytywistyczna (VI wykład?) rozwijała się niezależnie od myśli psychologicznej, która dała początek psychologii naukowej. Ale jej rozwój ma teraz znaczenie dla historii psychologii humanistycznej.

1. Do jej zasobów bowiem sięga, (choć nie do wszystkich w równym stopniu).

• Uprzywilejowałam dla jasności wykładu:

1. egzystencjalizm

2. i filozofię życia

*Dygresja

• ...dzięki Husserlowi, a później Heideggerowi to nie WOLA decyduje o tym kim jesteśmy, ale:

1. interesy i ludzkie problemy, które dostajemy razem z rodziną, językiem, społeczeństwem.

• Fenomenologia/egzystencjalizm dokonał w filozofii tego samego, co psychologia głębi w psychologii.

• Człowiek już nigdy nie jest tak naprawdę wolny i sam dla siebie staje się podejrzany. Jego cele, potrzeby i interesy nie są przejrzyste dla niego [„SIĘ” Heideggera]

Dwa źródła psychologii humanistycznej

• Ch. Bühler wskazuje na dwa źródła psychologii humanistycznej:

1. na humanizm

2. i egzystencjalizm.

Humanizm

• Humanizm to pojemny “wór”,

1. A. Gałdowa precyzuje go jako personalizm

2. antyredukcjonistyczne podejście, którego rzecznikiem stała się Charlotte Bühler było główną motywacja użycia właśnie tego niejasnego określenia.

Egzystencjalizm

• L. Blaustein,

• A.Maslow (A.J.Sutich),

• C.Rogers,

• K.Goldstein (wprowadził do psychologii pojecie “smoaktualizacji”),

• K. i Ch. Bühler,

• V.Frankl,

• R. May,

• E. Fromm,

• P. Tillich

Soren Kierkegaard -Wywodzący się z bardzo wierzącej rodziny melancholik, którego bigrafia silnie rzutuje na koncepcje filozoficzną.

Psychologicznie i filozoficznie

• Podkreślanie OSOBISTEJ DUCHOWOŚCI - przeżywająca OSOBA

• Akcent kładziony na specyficznie ludzkie właściwości:

1. Zdolność wyboru

2. Kreatywność

3. Wartościowanie - człowiek jest ukierunkowany na wartości i realizuje przez odwołanie do wartości

4. Samorealizacja

5. Ma potrzebę twórczej autorealizacji,

• Wybór metody zdeterminowany jest przez SENS, jaki ludzie nadają swoim działaniom

• EGZYSTENCJA - to byt ludzki

• Nieredukowalność subiektywnego, osobistego życia jednostki

• Podmiotowość, jako jeden z aspektów bycia trzeba nieustannie rozwijać - sami czynimy się tym, kim jesteśmy, esencja (sposób bycia) kształtuje Dasein - egzystencję (formuła: egzystencja wyprzedza esencję/istotę)

• Ludzkie właściwości:

1. Zdolność wyboru

2. Podejmowanie zobowiązań

• Sensowność pojawia się dzięki postępowaniu jako osoba (to, że każdy człowiek ma powyższe właściwości nie oznacza, że każdy z nich korzysta)

Druga odpowiedź na behawioryzm

• [A.Gałdowa] Psychologia humanistyczna za filozofią zakłada, że istnieje to co:

1. Fizyczne

2. Psychiczne

3. Duchowe

• Nie odnajdujemy rewolucji w 2 pierwszych punktach.

1. Z punktu widzenia filozofii, to co fizyczne było zdeterminowane.

2. Z czasem, również to, co psychiczne, w czym filozofia opatrywała możliwości woli, wyboru, autonomii i podmiotowości - też zostało obnażone jako zdeterminowane, pojawia się pytanie, czy jesteśmy taka maszyną, którą owe determinanty tylko popychają w tą lub inną stronę.

Logoterapia

• V. Frankl na potrzeby swojej logoterapii tak interpretuje tę trójdzielność

To co fizyczne urzeczywistnia to, co psychiczne, to z kolei umożliwia spełnienie tego, co duchowe (istnienie na poziomie sensu).

Bycie człowiekiem oznacza dla niego być skierowanym na kogoś lub na coś, na coś czemu nadajemy znaczenie.

Sens nasze działania uzyskują tylko dzięki temu poziomowi, który przekracza moje fizyczne i psychiczne uwarunkowania.

Duchowe

Możemy nauczyć dziecko czym jest dobre a czym złe zachowanie, nie uczymy jednak czym jest DOBRO.

Odsyłamy dziecko do poziomu duchowego - poziomu wartości, dzięki którym będzie mogło nadawać sens swoim działaniom, swojemu życiu, realizować wartości na swój niepowtarzalny sposób.

Samo…

• samoaktualizacja,

• samorealizacja,

• samotranscendencja,

• autorealizacja,

1. …opisują nasze działania przekraczające fizyczne i psychiczne uwarunkowania.

2. Działania te odwołują się do czegoś “zewnętrznego” [przekraczającego] wobec człowieka, czyli do WARTOŚCI.

3. Kwestią wtórną jest, czy te wartości generują w jakiś tajemniczy sposób kultury, społeczeństwa, grupy [psychologia społeczna, socjologia], czy też odwołują się one tylko do wartości, które istnieją sobie niezależnie od kogokolwiek, czy czegokolwiek [wartości u Schelera są aprioryczne jak u Kanta].

Fryderyk Nietzsche

• Arcyfilozof filozofii życia,

• RZECZYWISTOŚĆ jest życiem

• Życiem jest CZŁOWIEK

• czyli chaosem

• czyli brakiem jakiejkolwiek formy piękna, mądrości

• zmiennym i nieuchwytnym

• ŻYCIEM jest CZŁOWIEK ( ale tylko ten, który pomnaża siebie, realizuje się, tworzy, PODPORZĄDKOWUJE SOBIE ŚWIAT - to WOLA MOCY, (nadczłowiek - moralność panów)

Henri Bergson

• Dla niego “życie” którego doświadczamy w świadomości jest jedyną prawdziwą realnością.

• Ta realność oznacza ustawiczny przepływ, stawanie się, wzrost, rozwój twórczy, dlatego istotnym elementem jego filozofii staje się CZAS - nie fizyczny (ilość)- ale czas psychiczny (jakościowy). Życie jest więc zmianą, przepływem jakości.

Wilhelm Dilthey

• Występował przeciw ogólnym, mechanicznym prawom psychologii, zapożyczonym z nauk przyrodniczych. Postulował “psychologie rozumiejącą” - rozumiejąca szczegół w kontekście całości (struktury), podkreslając historyczność człowieka, jego realizowanie się. Od niego wziął początek psychologizm zwalczany później przez filozofów (Husserl) jak i przez psychologów.

Eduard Spranger

• To ten sam, którego Formy życia na tak długo opanowały myślenie w kategoriach typów psychologicznych czy charakterów.

• Stosując zalecenia psychologii rozumiejącej, czyli rozumienia w kategoriach nadającej sens struktury wyróżnił następujące formy życia i przypisał je do różnych kręgów kulturowych:

1. Człowiek teoretyczny

2. Człowiek ekonomiczny

3. Człowiek estetyczny

4. Człowiek społeczny

5. Człowiek władzy

6. Człowiek religijny

Max Scheler

• Czerpał zarówno z filozofii życia jak i z fenomenologii.

1. nie zgadzał się jednak z filozofami życia w kwestii pomijania specyfiki umysłowości,

2. a fenomenologię rozumiał i rozwinął na swój specyficzny sposób - jako uwolnienie od krytycyzmu (odróżniał Dasein od Sosein - uposażenia jakościowego istoty)

• Kontynuacje tego typu odróżnienia dostrzegamy w oddzielaniu przez psychologów humanistycznych:

1. właściwości człowieka,

2. od wykorzystywania tych właściwości do samorealizacji.

• Odwołanie w samorealizacji do wartości konstytuuje osobę.

• OSOBA u Schelera to czysta aktywność, w której uczestniczy ogół cech człowieka.

• Człowieka definiuje on zatem jako istotę dążąca do czegoś oraz zdolną do miłości.

Już Ch. Bühler pisała, że psychologia humanistyczna ma dostarczyć wiedzy o tożsamości człowieka jako warunku ludzkiej natury.

*za Arendt: natura kształtuje nas od „wewnątrz”, jest jedna, jest całością, kondycja jest „zewnętrzna”.

Problem życia spełnionego odwołuje nas zatem do pytań o ISTOTĘ człowieka i CELE wynikające z tej istoty - do natury, a nie do tego, co nas warunkuje, a co może być interpretowane jako przypadkowe.

Dlatego też przedmiotem zainteresowania psychologii humanistycznej jest jak pisze Bühler:

1. aktywne i twórcze dążenie do wypełnienia życia (nadania mu sensu),

2. lub jak pisze Goldstein: najlepsze wykorzystanie naszych możliwości w określonych sytuacjach życiowych,

3. bo jak reasumuje Rogers: nie ma wiedzy bez podmiotowości.

HISTORIA PSYCHOLOGII

Wykład XV

Psychologia transpersonalna …i inne

Siły w psychologii

1. psychoanaliza,

2. behawioryzm,

3. psychologia poznawcza i psychologię humanistyczną [dwie trzecie siły]

4. psychologia transpersonalna

• egzotyka…

• Rewolucja?

• Próba zmiany paradygmat?

• „Siły” to tylko „lokalne powstania”,

Historycy nauki zwracają uwagę na to, że o sukcesie pewnych koncepcji niejednokrotnie nie decydowała ich „absolutna rewolucyjność”.

Psychologia transpersonalna

• Transcendere - wykraczać, przekraczać

• Nowy poziom integracji wiedzy

Jak sugeruje sama nazwa, psychologia transpersonalna zajmuje się stanami przekraczającymi ego. Podejście transpersonalne dąży do poszerzenia tradycyjnego pola badań psychologicznych poprzez zwrócenie się do takich zagadnień, jak: natura holistycznego dobrego samopoczucia, szczytowe religijne i mistyczne doświadczenia, psychoterapie empiryczne i duchowe tradycje Wschodu i Zachodu.

• N. Drury: Psychologia transpersonalna. Ludzki potencjał, Poznań 1995, s. 52

Początki psychologii perennis

• Koniec lat 60 XX wieku.

• 1969 - własne czasopismo

• Stany Zjednoczone

• Nowy kierunek:

1. praktyki duchowe,

2. doświadczenia mistyczne

3. i inne przejawy funkcjonowania człowieka, od których nauka empiryczna się odżegnywała.

Aldous Huxley (1948), „Filozofia wieczysta”.

Religia egzoteryczna

• domena oficjalnych kościołów i związków wyznaniowych, które jego zdaniem zaciemniają uniwersalizm przekazu religijnego czyli istotę rzeczy ponieważ kładą nacisk na doktrynalne różnice pomiędzy religiami, przyczyniając się tym samym do braku tolerancji religijnej, utrwalania podziałów i narastania nienawiści prowadzącej w skrajnych przypadkach do waśni i wojen religijnych.

Religia ezoteryczna

• domena mędrców i mistyków reprezentujących różne kultury i religie, którzy osobiście doświadczyli kontaktu z Najwyższą Rzeczywistością i pozostawili na ten temat własne relacje. Relacje te są zasadniczo zbieżne.

• Każdy mistyk „obojętnie czy jest to chrześcijański ojciec pustyni, gnostyk z drugiego stulecia po Chrystusie, buddysta zen, islamski sufi czy szaman peruwiański - mówi on o tej samej prawdzie i opisuje tą samą drogę, która prowadzi człowieka do źródła- Transcendencji.

Piotr Olaf Żylicz

• Orientacja transpersonalna: …jest próbą budowania możliwie całościowej wizji człowieka w rozwoju. Podstawa tego procesu (…) jest obecne w każdym człowieku dążenie do wykraczania poza kolejne formy tożsamości ku ostatecznej, kosmicznej jedności. Rozwój staje się możliwy dzięki poszerzaniu własnej świadomości i nowym sposobom doświadczania siebie i świata, a nie poprzez zdobywanie konkretnych treści czy realizowanych celów. Dlatego w różnych tradycjach duchowych poszukuje się przede wszystkim sposobów na doświadczenie religijne (duchowe), traktując ich stronę doktrynalną jako drugorzędną.

Prapoczątki

• Gnoza i neognoza, orientalne systemy religijne i kosmologiczne (przede wszystkim: buddyzm, hinduizm, taoizm), tradycje pogańskie (magia, wiedźmostwo i czarownictwo, oddawanie czci bóstwom kobiecym), ekologia głęboka, tzw. nowy paradygmat w naukach przyrodniczych i społecznych (…), tradycje plemienne (szmanizm, ryty inicjacyjne, pedagogika np. Indian Ameryki Północnej) oraz synkretycznie potraktowana mistyka wszystkich czasów i kultur

• (B. Dobroczyński)

• 20-te/30-te lata XX wieku

• Wielu badaczy podróżuje do Indii i Japonii - podejmują próby integracji nauk „duchowych” (ezoterycznych) z psychoanalizą.

Początki

• Psychosynteza

• Integracja wszystkich wymiarów

• Chciał by jego psychologia była praktyczna

• zastosowania psychosyntezy w terapii, od konkretnych chorób poczynając (w tym uzależnień), poprzez pogorszenie nastroju, poszukiwanie sensu życia, pobudzenie pamięci, kontrolę nad emocjami i zachowaniami itd..

• Psychiatra Roberto Assagioli1888 - 1974

• Współpracownik Freuda i Junga

• Twórca psychosyntezy

• Mówił płynnie w wielu językach

• W latach 60-tych poznał E. Fromma, C. Rogersa i A.H. Maslowa.

Korzenie w psychologii humanistycznej

• Z psychologią transpersonalną silnie łączy się: Maslowa, Suticha i St. Grofa.

• Nurt psychologii humanistycznej?

• Najważniejsi przedstawiciele orientacji transpersonalnej stanowczo odrzucają takie przypuszczenia, wskazując na istnienie licznych i nieusuwalnych różnic pomiędzy tymi nurtami

Abraham Maslow

• Freud przedstawił nam chorą część psychologii, my za musimy ją uzupełnić częścią zdrową

• Abraham Maslow 1908-1970 i Anthony Sutich

• Psychologia trans-humanistyczna

• Przekraczanie uwarunkowań

Stanislav Grof

• czeski psychiatra

• Termin:

psychologia transpersonalna w 1967 roku

• wskazuje on na to co my wszyscy próbujemy powiedzieć, tzn. wyjście poza indywidualność poza rozwój indywidualnej osoby w coś, co obejmuje więcej niż indywidualna osoba lub co jest od niej większe (ibidem).

• Zasłynął eksperymentami z użyciem substancji wywołujących odmienne stany świadomości.

Badania Grofa

• Badania z użyciem LSD

• Wyróżnia „kartografię ludzkiego umysłu”.

• Teoria ta traktuje umysł jako obszar złożonych z dwóch stref:

1. świadomej

2. oraz nieświadomej.

• część indywidualna (biograficzną i osobową, zawierającą w sobie podobszary: abstrakcyjno- estetyczny, psychodynamiczny i okołoporodowy)

• oraz rozległą strefę transpersonalną (poza- i ponadosobową).

Karlfried Graf Dürckheim i jego żona M. Hippuss

• W latach 60-tych XX wieku próby powrotu do łączenia połączenia ducha z nauką zostają zwieńczone terapią inicjatyczną (Initiatische Therapie w tłum. B.G.)

1. otwieranie ludzi na kontakt z obszarem duchowym poprzez głęboką medytację

2. Otwieranie bramy do Nieznanego

3. Inicjacja, Indywiduacja, Doświadczenie i Zmiana

Polskie akcenty

• Pionierami byli również:

1. Edward Abramowski (Jaźń cenestezyjna)

2. Julian Ochorowicz (Ideoplastia, monoideizm)

3. …Dąbrowski (dezintegracja pozytywna)

Edward Abramowski 1868 - 1918

• Indywidualizm dochodząc do głębin swoich staje się zaprzeczeniem indywidualizmu

• Jaźń cenestezyjna teoria stanów agnostycznych (struktury głębokie)

• Indywidualne wrażenia, składające się na pierwotną treść osobowości: dostęp możliwy podczas stanów zawieszenia intelektu, na przykład w czasie kontemplacji.

• Transcendencja egoizmu i wszelkich osobistych interesów. Ujawniająca się uczuciowa jaźń głęboka za swoim zaprzeczeniem "mnie" jako określonej osoby, ukazuj moją swoistą bezosobowość, czyli prawdziwą, wewnętrzną społeczną istotę człowieka.

• W każdym człowieku istnieje coś co można nazwać "ponadosobowym", czy "międzyosobowym", a stan świadomości, jaki ma miejsce podczas zawieszenia intelektu da się opisać jako bycie "człowiekiem w ogóle".

Julian Ochorowicz 1850-1917

• filozof, lekarz, psycholog, literat i wynalazca

1. mikrofon z opiłkami żelaznymi, termomikrofon i mikrofon węglowy. Po udanej próbie pierwszej linii telefonicznej Paryż - Wersal, aparaty Ochorowicza zostały wprowadzone do użytku i funkcjonowały we Francji do 1905 roku.

Ideoplastia Ochorowicza

• Jeśli intensywnie wyobrazimy sobie czynność ziewania, możemy tym spowodować wystąpienie tego odruchu: brak przeszkód

• Urzeczywistnienie się pewnego wyobrażenia, wytworzenie się pewnego stanu, i to niezależnie od tego, czy owo urzeczywistnienie było wywołane przez osobę drugą czy przez spełnienie własnego nakazu.

• sugestia lub autosugestia realizuje się przez wyobrażenie, które-jeśli może opanować nas choć przez chwilę całkowicie - uruchamia szczególny mechanizm ideoplastii. (nie nawiązywał do nieświadomości, ale do świadomości zawężonej”)

Potencjał

• Teoria J.Gebsera z zakresu antropologii i filozofii kulturowej.

• Jean Gebser wykorzystał model „zbiorowej nieświadomości” Junga do stworzenia modelu ROZWOJU ŚWIADOMOŚCI.

5 faz rozwoju

• Pięć faz rozwoju kultury koresponduje u niego z pięcioma fazami rozwoju świadomości:

1. Faza archaiczna (jedność natury i świadomości /małe dziecko tuż po urodzeniu)

2. Magiczna (jedność z naturą/ Świadmość nie jest samoświadomością, ale świadomością klanu, rodu, odróżniania od natury dzięki magicznym rytuałom)

3. Mityczna („Ja” jest wyodrębnione ale tylko emocjonalnie, prototypem są dla Gebsera bohaterowie mitów, których gniew, miłość, złość, żal, pcha od przygody do przygody)

4. Mentalna (dominująca współcześnie faza, gdy „ja” jest wyodrębnione i ustrukturalizowane intelektualno-racjonalnie. Duża rolę w tej fazie odgrywa perspektywa doświadczania siebie jako centrum świata oraz współzależnego od tej perspektywy przeciwstawienia JA/Świat)

5. Integralna (proklamowane przez Gebsera oświecenie - ma przynieść zniesienie czy też przekroczenie przeciwstawienia ja/świat, ale nie w postaci cofnięcia się do fazy pierwszej ale poprzez totalny związek ze światem w buddyjskim wręcz rozumieniu.

Ken Wilber




Psychologia krytyczna

• Nie miała ona ambicji lub „siły” do stania się „siłą”, ale może wynika to z faktu, że wszystkie siły zaczynały do reklamy jaką była krytyka, czy też niezgoda na jakąś psychologię. Psychologia krytyczna natomiast poprzestała na krytyce.

Przeciw kulturze

• Uboga (zgodnie z moją wiedzą) historia psychologii krytycznej wiąże się z bardzo nie-ubogim w idee i popularnym nurtem w filozofii reprezentowanym przez tzw.: Szkołę frankfurcką w latach 20-tych do lat 50-tych.

• Wspólnym przekonaniem Horkeimera, Marcuse, Adorno oraz młodszego J. Habermasa, czy też E. Fromma, było przekonanie, że społeczeństwo jest „złe”.

• W tym duchu neopozytywista Hermann Hörmann wygłosił na poczatku lat 60-tych wykłady pod tytułem „Psychologia i społeczeństwo”

1. Nauka jaką jest psychologia wypływa z interesów społecznych a zupełnie nie mówi, co powinniśmy, nie biorąc na siebie odpowiedzialności.

• Znana jest również orientacja K. Holzkampa zwana konstruktywizmem.

1. Projekt etyczny czy wręcz „moralizatorski” szkoły ograniczył się do Niemiec.

Wystawiony samotnie na działanie czasu i pozostawiony sam ze swoim bezsilnym organizmem zostaję jakby oczyszczony z tego, co z człowieka czyni społeczeństwo, przestaję być człowiekiem będącym <<całokształtem stosunków społecznych>>, gdyż wyszedłem poza te stosunki. Musze wtedy odnaleźć w sobie to wszystko co czyni ze mnie człowieka, i muszę to wydobyć i stworzyć sobie z tego definicję, wizję i filozofię w tej postaci, w jakiej jestem. Bo przecież to wyłączenie mnie z krzyku placu i ze zbiegowiska ludzkiego, z jego spraw i zabiegów, przywraca mnie człowieczeństwu czystemu, istniejącemu mocą swej natury i nie będącemu odblaskiem innych ludzi i rzeczy.

• Wł. Cichoń: Wartości, człowiek, wychowanie. Zarys problematyki aksjologiczno- wychowawczej, Kraków 1996, s. 88

Dietetyka oczekiwania…

• Postuluję, parafrazując Marquarda, „dietetykę oczekiwania na rewolucję” w psychologii.

Historia psychologii

Zagadnienia do egzaminu

1. „Absolutne założenia”(Collingwood), społeczne uwarunkowania poznania naukowego (Fleck), „rewolucja naukowa” (T.Kuhn),

2. Modele historii psychologii

3. Metody historii psychologii

4. Źródła historii psychologii

5. Uprzywilejowana pozycja poznawcza historyka psychologii

6. Początki zainteresowania człowiekiem w filozofii i sposoby ujmowania problemu duszy przed i po Sokratesie

• psychika jako dusza - ontologiczna koncepcja psychiki,

• „dusza” u poszczególnych filozofów

• „zagadka sfinksa”,

• reguły racjonalnego myślenia,

• logos,

• animizm,

• entelechia,

• krytyka wiarygodności zmysłów,

• pierwsze znane koncepcje percepcji,

• koncepcja „charakterów” w Starożytności,

• humanizm Strożytnych

7. Początki metod eksperymentalnych (nauki przyrodnicze i alchemia)

8. „brzytwa Ockhama” a wcześniejszy postulat „ascetycznej” filozofii Arystotelesa

9. uzasadnienie doświadczenia

10. Okoliczności kształtowania się nowożytnej nauki

11. Ideały nauki nowożytnej

12. problem psychofizyczny

13. sposób rozwiązania problemu impasu psychofizycznego przez Kartezjusza

14. „Dusza myśląca”

15. Mechaniczny obraz świata i człowieka

16. Racjonalizm nowożytny

17. Nowożytna metodologia

18. Dogmatyzm a prawa prawdopodobieństwa

19. Kierunki oddziaływań filozofii kartezjańskiej

20. Okazjonalizm

21. Paralelizm

22. „Naiwny empiryzm” i jego koncepcje percepcji,

23. Rudymentarna postać koncepcji nieświadomości

24. Pojęcie „dążenia” Hobbes'a jako pierwowzór motywacji

25. Asocjacjonizm w różnych postaciach,

26. Koncepcja reprezentacji u Leibninza

27. Początki refleksji nad kulturą

28. OJCOWIE PSYCHOLOGII - filozoficznej, naukowej, empirycznej

29. Wpływ pozytywizmu na rozwój myśli psychologicznej

30. Stadia rozwoju nauki i człowieka Comte'a,

31. Psychologizm

32. Empiriokrytycyzm

33. XIX prądy (ruchy) intelektualne i ich wpływ na emancypację psychologii:

• Teoria ewolucji

• Psychologia ludów (Völkerpsychologie)

• Psychologia tłumu

• Psychologia między filozofią a fizjologią

34. Geneza instytucjonalnego wyodrębnienia się psychologii

35. Między Kantem a psychofizyką

36. Zarys teorii poznania Kanta - pomiędzy empiryzmem a racjonalizmem

37. Warunki aprioryczne i aposterioryczne doświadczenia

38. Rozwój nauk przyrodniczych

39. „antypsychologizm”

40. „psychologia czysta”

41. Rozwój fizjologii,

42. Sensualizm,

43. Psychofizyka,

44. Szkoła Lipska

• Problem nieświadomości u Wundta

• Etapy badawcze w twórczości Wundta

• Paralelizm

• Świadomościowa koncepcja psychiki

• Koncepcja syntezy twórczej i rezultant psych.

• Koncepcja „elementu psychicznego”

• Dwudzielna psychologia Wundta

• Epifenomenalizm

45. Szkoła Würzburska

46. Szkoła Freiburska,

47. Szkoła Wiedeńska psychologii

48. Teoria pola

49. Druga Szkoła Lipska

50. Psychoanaliza (podświadomościowa koncepcja psychiki)

51. Psychologia indywidualna

52. Psychologia analityczna

53. Geneza psychologii postaci

54. Szkoła historyczno-kulturowa

55. Reflekseologia

56. Psychologia empiryczna a psychologia eksperymentalna

57. Funkcjonalizm i geneza funkcjonalizmu

58. „Łuk odruchowy”

59. Filozofia życia

60. Behawioryzm

61. Neobehawioryzm

62. Koncepcja psychiki jako „zachowania się”

63. Determinizm

64. Redukcjonizm

65. Kanon Morgana

66. Wprowadzenie „definicji operacyjnych”

67. Wprowadzenie „zmiennych pośredniczących”

68. Psychologia koneksjonistyczna

69. Historie i genezy poszczególnych subdyscyplin:

• Psychodiagnostyki i psychologii osobowości

• Psychologii klinicznej

• Psychologii pedagogicznej

• Psychologii przemysłowej

• Psychologii społecznej (specyficzna geneza)

• Psychologii rozwojowej

70. Historia psychologii polskiej:

• Witelo

• J.Ochorowicz oraz jego mediumizm i hipnotyzm

• Pierwsze pracownie eksperymentalne w Polsce

• Cechy szkoły lwowsko-warszawskiej, jej rozwój i dziedzictwo

• Teoria czynności i wytworów

• Teoria kratyzmu

• psychobiografia

• Obrona introspekcji

• Kryptomnezja

• Pionierskie badania nad funkcją modlitwy

• Specyfika rozwoju psychologii polskiej po 1945 roku

71. Psychologowie we Wrocławiu

• „trzon” filozoficzny

• fizjologiczny

• psychiatryczny

72. Psychologia muzyki we Wrocławiu

73. Specyfika rozwoju psychologii wrocławskiej przed i po II Wojnie Światowej

74. Powody „kłopotu” z najnowszą historia psychologii

75. Zwrot kognitywny w psychologii a zwrot kognitywny w filozofii

76. Geneza współczesnej psychologii poznawczej

77. Dyskusyjna kwestia rewolucyjnego charakteru psychologii poznawczej

78. Cybernetyka

79. Najnowsze i dominujące źródła psychologii poznawczej:

• Nauki informatyczne

• Sztuczna inteligencja

• Badania mózgu

80. Psychologiczne teorie działania

81. Kognitywistyka i rola metafory

82. Metafora komputera

83. Przetwarzanie informacji a kwestia wrażeń i jakości

84. Psychologia krytyczna, jej filozoficzna geneza oraz powody małego znaczenia w psychologii

85. Wybrane zastosowania modeli semantycznych

86. Psychologiczne teorie znaczenia w ogólnej klasyfikacji teorii znaczenia

87. Pominięte wątki kognitywne w psychologii poznawczej i tego powody

• Pierwszy zwrot kognitywny

• Drugi zwrot kognitywny

88. Znaczenie i rozumienie

89. Rozumienie emocji

90. Nieświadomość kognitywna

91. Psychologia humanistyczna

• Koncepcja samoaktualizacji

• Koncepcja samorealizacji

• Psychologia holistyczno-dynamiczna

• Podstawowe założenia psychologii humanistycznej

92. Egzystencjalizm dla psychologii

93. Filozoficzna geneza psychologii egzystencjalnej i terapii na niej opartej

94. Geneza psychologii transpersonalnej

95. Gnoza

96. Zarys historii badań nad człowiekiem i jego związkiem z tzw. obszarem duchowym

97. Gebsera antropologia kulturowa

98. Pięć faz rozwoju świadomości Gebsera

99. Postmodernistyczna koncepcja człowieka a „modne bzdury”

100. Teorie psychologiczne w służbie historii psychologii (badania biograficzne, psychohistoria)

Przykładowe pytania na egzamin z historii psychologii:

1. Koncepcja pomiaru inteligencji Williama Sterana

1. Była pierwszą w historii psychologii próbą pomiaru inteligencji

2. Opiera się na różnicy między wiekiem życia a „wiekiem inteligencji”

3. Jest jedyną koncepcją pomiaru inteligencji

4. Jest wynikiem wprowadzenia istotnej zmiany w „skali metrycznej” Bineta.

2. Na program „dwudzielnej psychologii” W. Wundta składa się:

1. psychologia empiryczna i psychofizjologia

2. obserwacja i eksperyment laboratoryjny

3. psychologia indywidualistyczna i psychologia historyczno-kulturowa

4. psychologia duszy i psychologia obiektywna

3. Dusza ludzka w koncepcji Arystotelesa

1. Jest racjonalna

2. Przynależy ludziom, roślinna tylko roślinom, a zwierzęca tylko zwierzętom

3. Jest osobową i nieśmiertelną władzą dostrzegania rzeczy fizycznych

4. Jest władzą konstruowania subiektywnego świat

4. Historia psychologii:

1. Zajmuje się odtworzeniem kompletnych, przeszłych faktów i odkrycia rzeczywistych związków przyczynowo-skutkowych między nimi

2. Jest dynamicznym procesem społecznym i podlega społecznej rytualizacji

3. Jest wyrazem megalomanii psychologów

4. Jest wyrazem formalnego wymogu uznania psychologii jako odrębnej nauki

---