Skrypt

Prawo Karne Skarbowe

ARTUR PYTEL

2011-07-03

Okrojona i usystematyzowana wersja skryptu z downloadu

Cechy charakterystyczne

Przedmiot ochrony

Chroni inte­res finansowy Skarbu Państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz Wspólnot Europejskich.

O charakterze ekonomicznym, a zarazem ponadindywidualnym.

Pokrzywdzony jawi się jako organizacja anonimowa.

Przestępczość skarbowa ma charakter raczej administracyjny niż kryminalny i obejmuje w zasadzie czyny drobne.

Interes finansowy Skarbu Państwa, jednostek sa­morządu terytorialnego czy Wspólnot - stanowi pewną zbiorczą klauzulę obejmującą zróżnicowane dobra i interesy związane z funkcjonowaniem i egzekwowaniem różnych danin publicznych, z obrotem dewizowym oraz z działalnością w zakresie gier i zakładów wzajemnych.

Cztery grupy rodzajowe prze­stępstw i wykroczeń skarbowych (podatkowe, celne, dewizowe i w zakre­sie gier i zakładów wzajemnych).

Autonomia

Autonomia wobec powszechnego prawa karnego.

Art. 20 § 1 KKS za­brania:

1. zastosowania do przestępstw skarbowych przepisów części ogólnej Kodeksu karnego oraz przepisów ogólnych zawartych w części wojskowej tego Kodeksu.

Art. 46 KKS zakazuje

1. stosowania do wykroczeń skarbowych przepisów części ogólnej Kodeksu wykroczeń.

Do wykroczeń zaś skarbowych można z mocy art. 46 KKS stosować od­powiednio jedynie przepisy Kodeksu wykroczeń dotyczące warunkowego zawieszenia wykonania kary w przypadku warunkowego zawieszenia wy­konania zastępczej kary pozbawienia wolności.

Sąd Najwyższy jed­noznacznie stwierdza, że pojęcie przestępstwa nie obejmuje przestępstwa skarbowego.

Subsydiarność wobec prawa finansowego

Subsydiarność prawa karnego skarbowego względem prawa finanso­wego a konkretnie względem prawa

1. podatkowego,

2. celnego,

3. dewizowego oraz

4. regulacji w zakresie gier i zakładów wzajemnych

polega na tym, że przepisy prawa karnego skarbowego chronią i zabezpieczają za pomocą sankcji karnych respektowanie norm finansowoprawnych w takim zakre­sie, w jakim samo prawo finansowe nie dysponuje wystarczającymi sank­cjami w celu przymuszenia do przestrzegania własnych norm.

Norma sankcjonowana nakazuje lub za­kazuje określonego zachowania, czyli decyduje o jego bezprawności. Norma sankcjonująca przewiduje konsekwencje naruszenia normy sankcjonowanej, czyli decyduje o karalności określonego zachowania

Przepisy prawa karnego skarbowego zawierają zasadniczo normy sank­cjonujące, normy sankcjonowane bowiem zawarte są w prawie finanso­wym.

Jedynie za najpo­ważniejsze (w ocenie ustawodawcy) grożą sankcje karnoskarbowe.

Blankietowa technika legislacyjna

Do prze­pisów, które określając zagrożenie karne, odsyłają jednocześnie w zakresie opisu czynu do innych źródeł prawa.

W blankietowych przepisach karnych skarbowych występuje odesłanie poza Kodeks karny skarbowy, do

1. przepisów prawa finansowego, które do­pełniają ustawowe opisy czynów zabronionych.

2. konkretnego aktu prawa finansowego,

3. bliżej niesprecyzowanej ustawy i następuje ono za pomocą zwrotów: „kto wbrew przepisom ustawy

4. w sposób dorozumiany, poprzez zawarcie w opisie czynu takich znamion, które bez sięgnięcia po odpowiednie przepisy pozostają niezrozumiałe

5. tzw. słowniczka pojęć

Hermetyczny charakter

Kodeks karny skarbowy nie przewiduje możliwości zastosowania przepisów swej czę­ści ogólnej do jakichkolwiek istniejących poza Kodeksem karnym skarbo­wym przepisów karnych.

Priorytet celu egzekucyjnego przed represją

Chodzi o egzekwowa­nie należności publicznoprawnych i wyrównanie uszczerbku finansowego Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innego upraw­nionego podmiotu.

Im wcześniej zostanie wyrównany uszczerbek finansowy wierzyciela daninowego i zrealizowane będą zobowiązania publicznoprawne, na tym większe ulgi i złagodzenia odpowiedzialności karnej skarbowej może liczyć sprawca przestępstwa lub wykroczenia skarbowego.

Warunkiem skorzystania z tych ulg jest zawsze uiszczenie w całości wymagalnej należności publicznoprawnej (z tytułu podatku, cła, rozliczenia dotacji lub subwencji) uszczuplonej czynem zabronionym.

Funkcje prawa karnego skarbowego

• Represyjna

• Ochronna

• Prewencyjna(zarówno w aspekcie prewencji ogólnej, jak i szczególnej),

• Gwarancyjna

• Kompensacyjna

1. Funkcja sprawiedliwościowa kojarzona jest niekiedy z odwetem. Ma zaspokoić poczucie sprawiedliwości zarówno indywidualne (pokrzywdzonego), jak i społeczne.

2. Chroni interesy finansowe Skarbu Państwa, jednostek samorządu teryto­rialnego i Wspólnot Europejskich.

3. Rozróżnia się pre­wencję ogólną (generalną) oraz szczególną (indywidualną).

1. Prewencja ogólna - dwa aspekty:

1. Nega­tywna prewencja ogólna - po­lega na odstraszaniu potencjalnych sprawców od popeł­niania czynów karalnych. Wymaga surowych kar.

2. Pozytywna prewencja ogólna - utwierdza­niu przekonania w społeczeństwie, iż określone dobra prawne i wartości społeczne są należycie chronione, i tym samym na kształtowaniu świado­mości prawnej społeczeństwa. Nie po­trzebuje surowego karania.

4. Dotyczy relacji państwo-obywatel. Temu ostatniemu prawo karne powinno gwarantować pewność, że:

1. nie będzie po­ciągnięty do odpowiedzialności karnej za żadne zachowanie, które w czasie jego realizacji nie było zabronione pod groźbą kary,

2. może być pociąg­nięty do odpowiedzialności karnej jedynie za ściśle w ustawie określone zachowania

3. zastosowanie represji karnej musi również ściśle opierać się na dokładnej regulacji prawnej.

5. Występuje pod nazwą funk­cji egzekucyjnej czy też egzekucyjno-kompensacyjnej. Opiera się na założeniu priorytetu egzekwowania należności publicznoprawnych i wyrównywania uszczerbku finansowego wierzycieli daninowych przed represją.

Odpowiedzialność posiłkowa

Funkcja - zabezpiecze­nie realnego wykonania zwłaszcza grzywny.

Istota - sprowadza się do „przerzucenia" odpowiedzialności za wykonanie kary majątkowej ze sprawcy czynu na inny podmiot, pozostający ze sprawcą w określonych relacjach.

Dotyczy jedynie przestępstw skarbowych, nie odnosi się natomiast do wykroczeń skarbowych.

Może zostać nałożona

1. na osoby fizyczne

2. na osoby prawne

3. jednost­ki organizacyjne niemające osobowości prawnej, którym odrębne przepisy przyznają zdolność prawną.

Przesłanki nałożenia odpowiedzialności posiłkowej:

• korzyść majątkowa, którą podmiot odpowiedzialny posiłkowo odniósł lub mógł odnieść z przestępstwa skarbowego,

• działanie sprawcy tego przestępstwa w zastępstwie podmiotu odpo­wiedzialnego posiłkowo przy prowadzeniu jego spraw (sprawca dzia­ła jako pełnomocnik, zarządca, pracownik lub w jakimkolwiek innym charakterze).

Przy spełnieniu tych warunków za karę grzywny wymierzoną sprawcy przestępstwa skarbowego czyni się w całości lub w części odpowiedzial­nym posiłkowo podmiot pozostający w określonych wyżej relacjach ze sprawcą przestępstwa skarbowego.

Ma obecnie charakter obligatoryjny

Odpowiedzialna posiłkowo nie może być osoba, która sama ponosi odpowiedzialność karną skarbową za przestępstwo skarbowe

Nie obciąża ona spadku po odpowiedzialnym posił­kowo, czyli wygasa ze śmiercią odpowiedzialnego posiłkowo

Nie wygasa w razie śmierci sprawcy skazanego po uprawomocnieniu się orzeczenia oraz jeżeli kary grzywny lub środka karnego ściągnięcia równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów nie wykonano z powodu nieobecności skazanego w kraju.

Odpowiedzialność posiłkową może ponosić kilka podmiotów, wówczas w zasadzie odpowiadają oni solidarnie,

Kryteria podziału czynów zabronionych na przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe

1. Ustawowy próg

Zastosowano 2 podstawowe kryteria tego przepołowienia.

1. Z wykroczeniem skarbowym mamy do czynienia wów­czas, gdy wartość przedmiotu czynu bądź kwota uszczuplonej albo nara­żonej na uszczuplenie należności publicznoprawnej nie przekracza tzw. ustawowego progu, czyli pięciokrotnej wysokości minimalnego wynagro­dzenia w czasie popełnienia czynu

1. Wypadek mniejszej wagi

2. Z wykroczeniem skarbowym mamy do czynienia wówczas, gdy zachodzi tzw. wypadek mniej­szej wagi.

• To czyn, który w konkretnej sprawie ze względu na jej szczególne okoliczności zawiera niski stopień społecznej szkod­liwości, w szczególności gdy uszczuplona lub narażona na uszczuplenie należność publicznoprawna nie przekracza ustawowego progu, a sposób i okoliczności popełnienia czynu zabronionego nie wskazują na rażące lek­ceważenie przez sprawcę porządku finansowoprawnego lub reguł ostroż­ności wymaganych w danych okolicznościach albo sprawca dopuszczają­cy się czynu zabronionego, którego przedmiot nie przekracza kwoty małej wartości, czyni to z pobudek zasługujących na uwzględnienie.

• Za małą wartość Kodeks uznaje wartość, która w czasie popełnienia czynu zabro­nionego nie przekracza dwustukrotnej wysokości minimalnego wynagro­dzenia

• Kategoria wypadku mniejszej wagi ma charakter ocenny.

Podmiot

Podmiotem odpowiedzialności karnej skarbowej może być tylko osoba fizyczna

Kryteria wieku i poczytalności.

1. Granica wiekowa

• Kodeks karny skarbowy nie przewiduje żadnej możliwości obniżenia granicy wiekowej odpowiedzialności karnej skarbowej, którą wyznacza osiągnięcie 17 lat

• Przed ukończeniem 17 lat wchodzi w grę jedynie zastosowanie przepisów ustawy z 26.10.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich.

• Po ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18, stosuje środki wychowawcze, lecznicze lub po­prawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawy oraz sto­pień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym prze­mawiają

• Aktualny jest podział na czyny powszechne, których podmiotem może być każdy oraz indywidualne, których pod­miot musi mieć cechy określone w ustawie.

• Odpowiedzialność według Kodeksu karnego skarbowego mogą ponosić tylko konkretne osoby fizyczne, miano­wicie te, które będąc uprawnione do decydowania o działaniu danej osoby prawnej łub innej jednostki organizacyjnej, są jednocześnie zobowiązane do przestrzegania reguł obowiązujących w tym działaniu i realizują znamiona określonego typu czynu.

• Za przestępstwa i wykro­czenia skarbowe odpowiada jak sprawca także ten, kto na podstawie prze­pisów prawa, decyzji właściwego organu, umowy lub faktycznego wykony­wania zajmuje się sprawami gospodarczymi, w szczególności finansowymi, osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną

Gwarant - ten, na kim ciążył prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi. Zobowiązany jest do racjonalnego wykorzysta­nia w określonej sytuacji wszystkich dostępnych metod i środków, a ocena, czy zachował się racjonalnie, następować będzie przez porównanie z abstrakcyjnym wzorcem podmiotu mającego odpowiednią znajomość konse­kwencji określonych stanów faktycznych, znajomość ciążącego w konkretnej sytuacji obowiązku, wreszcie postawę sumiennego jego wykonania.

Problem stanu wyższej konieczności w prawie karnym skarbowym

• Usunięcie z prawa karnego skarbowego

• Wypadki konfliktu interesu finansowego państwa z pewnymi fundamen­talnymi wartościami, jak np. wolność, a nawet życie.

• Wypadki tzw. przymusu kompulsywnego, gdy sprawca decyduje się na popełnienie czy­nu zabronionego prawem karnym skarbowym pod wpływem silnej presji psychicznej, np. groźby karalnej pozbawienia życia czy wyrządzenia innej poważnej dolegliwości jemu lub jego bliskim.

• Doktryna karnistyczna upatruje w klauzuli znikomości społecznej szkodliwości art. 1 § 2 KKS podstawy do tworze­nia kontratypów pozaustawowych.

• Jest to jednak problematyczne z kilku powodów:

Po pierwsze. Próba zna­lezienia dla sytuacji odpowiadających pojęciu wyższej konieczności „za­stępczej" podstawy w pozaustawowym stanie wyższej konieczności spra­wia wrażenie ignorowania decyzji ustawodawcy i obchodzenia prawa.

Po drugie. Klauzula znikomości społecznej szkodliwości jest znacznie bardziej ogólna od regulacji ustawowej stanu wyższej konieczności.

Po trzecie, większość karnistów uznaje, że mogą istnieć także poza-ustawowe kontratypy, ale nie wszyscy są tego zdania, głoszone są bowiem również poglądy przeciwne.

Brak stanu wyższej konieczności nic w rzeczywistości nie zmienia, skoro uznaje się winę w znaczeniu nor­matywnym. Jedną z przesłanek winy w ujęciu normatywnym jest wyma­galność zachowania zgodnego z prawem. Wymagalność ta jest jedną z pod­staw postawienia sprawcy zarzutu, a granice tej wymagalności wyznacza właśnie figura prawna stanu wyższej konieczności.

• Stan wyższej koniecz­ności wyłączający bezprawność oraz winę.

• Wyłączenie zatem odpowiedzialności karnej skarbowej przez pozaustawowy stan wyższej konieczności opierałoby się na klauzuli winy wyrażonej w art 1 § 3 KKS.

Rodzaje i funkcje błędu w prawie karnym skarbowym

• Jest to różnica pomiędzy obiektywną rzeczywistością a jej odzwierciedleniem w świado­mości człowieka.

• Wówczas mówi się o urojeniu. Drugą postacią błędu jest nieświadomość.

• Kategorie błędu:

• błąd co do okoliczności stanowiącej ustawowe znamię czynu zabronio­nego (art. 10 § ł KKS).

• błąd co do okoliczności stanowiącej znamię typu uprzywilejowanego (art. 10 § 2 KKS).

• błąd co do okoliczności wyłączającej bezprawność czynu (art. 10 § 3 KKS),

• błąd co do karalności czynu (art. 10 § 4 KKS)

Pierwszy

• Wyłącza umyślność, zatem pozostający w takim błędzie nie popełnia czynu umyśl­nie.

• Do rozpoznania znamion czynu potrzebna jest wiedza o prawie finansowym.

• Sprawca powinien znać obowiązujące go w danej sytuacji przepisy finan­sowe.

• Konsekwencją błędu co do znamienia jest wyłączenie umyślności, co nie oznacza automatycznie wyłączenia wszelkiej odpowiedzialności karnej skarbowej.

• Może odpowiadać za czyn nieumyślny, je­żeli w danym przypadku Kodeks karny skarbowy przewiduje nieumyślną formę takiego czynu.

• Błąd co do znamienia wyłączy w ogóle odpowiedzialność karną skarbową

• Nieumyślna forma- paser­stwa akcyzowego i celnego, nie jest przewidziana.

Drugi

• Uro­jenie typu uprzywilejowanego.

• Polega na błędnym przeko­naniu, że zachodzi okoliczność stanowiąca znamię czynu zabronionego, od której zależy łagodniejsza odpowiedzialność.

• Jeżeli błędne przekonanie jest usprawiedliwione, odpowiada na podstawie przepisu przewidującego łagodniejszą odpowiedzialność, czyli odpowiada za typ uprzywilejowany, który sobie uroił, pomimo że faktycznie zrealizował znamiona typu pod­stawowego.

• Zarzut stawia się sprawcy nie za to, co fak­tycznie zrobił, ale za to, co obejmował swoją świadomością

• Funkcją jest redukcja, czyli zmniejszenie winy.

• Wymaga usprawiedli­wienia definiowanego jako „wybaczalność z punktu widzenia ocen społecznych", przy uwzględnieniu tego:

• jak sprawca działał (rozważnie czy pochopnie),

• jakie były źródła

• jaki charakter miała błędna informacja, którą uzyskał

Trzeci

• Zwany urojeniem kontratypu.

• Musi być usprawiedliwiony, aby mógł wyłączyć winę sprawcy czynu.

Czwarty

• Nieświadomość karalności

• Nieświadomość karalności to po prostu nieświadomość tego, że czyn jest zagrożony karą.

• Wyłącza umyśl­ność. Natomiast błąd co do karalności to nieświadomość istnienia normy sankcjonującej, czyli karnoskarbowych konsekwencji naruszenia normy sankcjonowanej zawartej w prawie finansowym.

• Musi być uspra­wiedliwiona.

• Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a jeżeli czyn zabroniony jest tylko wykroczeniem skar­bowym, sąd może odstąpić od wymierzenia kary łub środka karnego w po­staci przepadku przedmiotów albo ściągnięcia równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów, chyba że przepadek dotyczy przedmiotów obję­tych zakazem wytwarzania, posiadania, obrotu, przechowywania, przewo­zu, przenoszenia lub przesyłania pod groźbą kary.

Czynny żal

• Okoliczności wyłączające karalność przestępstwa lub wykroczenia skarbowego

• Ma zabarwienie etyczne i moralne, może bowiem sugerować zmianę w strukturze moralnej człowieka, który zaczyna negatywnie oceniać swoje postępowanie

• Czyn człowieka polegający na podjęciu działania o charakterze kontrakcji ni­weczącej jego przestępne zachowanie.

• odstąpienie od dokonania czynu i zapobieżenie jego dokonaniu,

• zapobie­żenie skutkowi przestępnemu,

• ujawnienie czynu i jego okoliczności przed powołanymi do tego organami państwa,

• odwrócenie szkodliwych następstw czynu.

Możemy tu zatem dostrzec aspekty: zapobiegawczy, denuncjacyjny oraz kompensacyjny.

Warunki skorzystania z czynnego żalu

Warunek denuncjacji

Ujawnienie czynu własnego i jego istotnych okolicz­ności, jak i zadenuncjowanie osób współdziałających w jego popełnieniu.

Brak jest ścisłych mierników owej „istotności", przy czym ocena, czy ujawnione okoliczności są „istotne", należy do or­ganu dochodzenia.

Osoba taka może być następnie w sprawie prze­ciwko tym współuczestnikom powołana na świadka

Zawiadomienie może być zarówno złożone ustnie do protokołu, jak i na piśmie. Można je złożyć w każdym organie ścigania karnoskarbowego, na­wet niewłaściwym w danym przypadku. Sposób doręczenia czy przedło­żenia organowi zawiadomienia pisemnego jest obojętny

• Jest bezskuteczne, jeżeli zostało złożone w czasie, kiedy organ ścigania miał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa lub wykrocze­nia skarbowego.

• Jest bezskuteczne, jeżeli zostało złożone po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służ­bowej, w szczególności przeszukania, czynności sprawdzającej lub kontro­li

De­nuncjacja wyłącza karalność tylko wtedy, gdy w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ postępowania przygotowawczego sprawca uiści w całości wymagalną należność publicznoprawną uszczuploną popełnio­nym czynem zabronionym.

Jeżeli obli­gatoryjny jest przepadek przedmiotów, sprawca powinien złożyć te przed­mioty, a w razie niemożności ich złożenia - uiścić ich równowartość pieniężna. Nie nakłada się obowiązku uiszczenia równowartości pieniężnej, jeżeli przepadek dotyczy przedmiotów, których wytwarzanie, posiada­nie, obrót, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronione.

Pewne kategorie sprawców nie mogą z niej skorzystać. Są nimi:

• Sprawstwa kierowniczego, po­legającego na kierowaniu wykonaniem czynu zabronionego,

• Sprawstwa polecającego, po­legającego na poleceniu innej osobie wykonania czynu z wykorzysta­niem uzależnienia tej osoby od siebie.

• Organizatorzy grupy albo związku mającego na celu popełnienie prze­stępstwa skarbowego oraz kierujący taką grupą lub związkiem, chy­ba że zawiadomienia o popełnionym czynie dokonają ze wszystkimi członkami grupy lub związku,

• Prowokatorzy, czyli nakłaniający inną osobę do popełnienia przestęp­stwa lub wykroczenia skarbowego w celu skierowania przeciwko niej postępowania o ten czyn zabroniony.

Kodeks od 2005 r. zna także szczególną postać czynnego żalu, ure­gulowaną w art. 16a.

• Dotyczy ona tylko oszustw podatkowych wiążących się ze złożeniem de­klaracji podatkowych zawierających nieprawdziwe dane i skutkujących narażeniem podatku na uszczuplenie lub na nienależny zwrot czy też na nienależne zaliczenie nadpłaty na poczet zaległości podatkowych lub bie­żących albo przyszłych zobowiązań podatkowych

• Czynny żal polega na złożeniu praw­nie skutecznej korekty deklaracji podatkowej wraz z uzasadnieniem przy­czyny korekty oraz na uiszczeniu w całości, niezwłocznie łub w termi­nie wyznaczonym przez uprawniony organ należności publicznoprawnej uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie.

• Nie ma wymogu ujawnienia współdziałających.

• Po zakończeniu kontroli podatkowej niezależnie od jej wyniku, zatem nawet wówczas, gdy wykryła ona oszustwo w deklaracji podatkowej, podatnikowi nadal służy uprawnienie do złożenia prawnie skutecznej korekty tej deklaracji, co wyłącza karal­ność

Idealny zbieg przepisów prawa karnego powszechnego i prawa karnego skarbowego

• Jeżeli ten sam czyn będący przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym wyczerpuje zarazem znamiona przestępstwa lub wykroczenia określo­nego w przepisach karnych innej ustawy, stosuje się każdy z tych prze­pisów.

• Prowa­dzi się oddzielne postępowania i wydaje oddzielne orzeczenia odnośnie do przestępstwa lub wykroczenia skarbowego oraz odnośnie do przestępstwa lub wykroczenia powszechnego.

• Wy­konaniu podlega tylko najsurowsza z kar, co nie stoi na przeszkodzie wy­konaniu środków karnych lub innych środków orzeczonych na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów.

• Środki karne i środki zabezpie­czające oraz dozór stosuje się, choćby je orzeczono tylko na podstawie jednego ze zbiegających się przepisów; w razie orzeczenia za zbiegające się czyny zabronione zakazów tego samego rodzaju lub pozbawienia praw publicznych sąd stosuje odpowiednio przepisy o karze łącznej.

• Wykonanie kar oparto na zasadzie ab­sorpcji. Jedynie gdy obok kary najsurowszej, która podlega wykonaniu, orzeczono także karę grzywny, również ta kara podlega łącznemu wykona­niu; w razie orzeczenia obok kary najsurowszej kilku kar grzywny, łączne­mu wykonaniu podlega tylko grzywna najsurowsza

Racjonalizacja reakcji karnoskarbowej - priorytet represji majątkowej i celu egzekucyjno kompensacyjnego.

Zasada priory­tetu celu egzekucyjno-kompensacyjnego przed represją

Charakter represji ma odpowiadać charakterowi czynu i motywów sprawców.

Stanowi punkt wyjścia do osiągnię­cia celu prewencyjnego i kompensacyjnego, wraz z uzupełniającą zasadą pozbawienia sprawcy korzyści z popełnionego przestępstwa skarbowego

Literatura karnoskarbowa rozróżnia cel egzekucyjny od kompensacyjnego celu reakcji karnoskarbowej.

• Pierwszy z nich ujmuje jako skłonienie sprawcy do wykonania obowiązku publicznoprawnego względem Skar­bu Państwa

• Drugi jako wymierzenie sprawcy dolegliwości, która może też mieć charakter rekompensaty za wyrzą­dzoną szkodę.

Należnością uszczuploną jest kwota, od któ­rej uiszczenia lub zadeklarowania zobowiązany się uchylił

Nieuiszczony podatek staje się zaległością, od której li­czy się odsetki, a wpłaty niepokrywające całości tych sum, zaliczane są ex legę proporcjonalnie na rzecz zaległości i odsetek, co oznacza, że wpłata całej sumy odpowiadającej niewpłaconemu w terminie podatkowi nie będzie w istocie, i to z mocy prawa, oznaczała uiszczenia całej uszczuplonej należności

Czy grzywna za przestępstwo skarbowe może mieć charakter kompensacyjny.

Mamy kompensację w znaczeniu węższym i szerszym.

W węższym ozna­cza ona naprawienie szkody pokrzywdzonemu. Grzywna orzekana jest na rzecz Skarbu Państwa. Jeśli jednak chodzi o przestępstwa skarbowe, to grzyw­na za te czyny orzekana jest właśnie na rzecz pokrzywdzonego, gdy jest nim Skarb Państwa

W szerokim oznacza naprawienie wszelkich szkód wyrządzo­nych przestępstwem, w tym także szkody poniesionej przez społeczeń­stwo

Orzeczenie zapadłe w postępowaniu w sprawie o przestępstwo lub wykroczenie skarbowe nie zwalnia od obo­wiązku uiszczenia należności publicznoprawnej. Dopiero gdy podmiot zo­bowiązany w myśl prawa podatkowego obowiązku tego nie wykona i nie da się go także wyegzekwować w postępowaniu egzekucyjnym, wówczas może wchodzić w grę kompensacyjna funkcja grzywny.

Uiszczenie uszczuplonej na­leżności publicznoprawnej pozwala na zastosowanie następujących środ­ków redukcji, aż do wyłączenia odpowiedzialności:

• w ramach czynnego żalu wyłącza karalność

• pozwala na zastosowanie dobrowolnego poddania się odpowiedzial­ności

• pozwala sądowi odstąpić od wymierzania kary lub środka karnego, np. w przypadku uporczywego niepłacenia podatku lub nieodprowadzenia pobranego podatku

• pozwala uznać za wykonaną karę ograniczenia wolności orzeczoną za­miast pozbawienia wolności

• zapobiega zasadniczo przepadkowi przedmiotów, których dotyczy

• pozwala na zastosowanie szczególnego trybu nadzwyczajnego złago­dzenia kary a także na nadzwyczajne złagodzenie kary płatnikowi za nieodprowadzenie pobranego podatku

• zapobiega w pewnych przypadkach nadzwyczajnemu obostrzeniu kary

• jest elementem instytucji probacyjnych: warunkowego umorzenia, za­wieszenia kary i zwolnienia

• pozwala na skazanie bez rozprawy

• pozwala na zastosowanie tzw. skróconej rozprawy

Obecnie stosowane przepisy Kodeksu karnego skarbowego nakłada­jące obowiązek lub warunek uiszczenia należności publicznopraw­nej wyraźnie stanowią, że chodzi wyłącznie o należność wymagalną i rzeczywiście uszczuploną czynem zabronionym,

Racjonalizacja reakcji karnoskarbowej - retrybucja (odpłata)

Kant - odwetu moralnego.

Moralne dobro, jak i moralne zło musi się spotkać z odpowiednim koniecznym skutkiem.

Kara za przestępstwo jest wcieleniem idei sprawiedliwości, która domaga się odpłaty złem za zło.

Hegel - odwetu dialektycznego

Istotę przestępstwa stanowi zaprze­czenie prawa, natomiast istotę kary stanowi „zaprzeczenie zaprzeczenia", czyli przywrócenie prawa znoszące pogwałcenie woli ogólnej wyrażonej w prawie.

Posługuje się znaną triadą: teza (wola ogólna wcielona w prawo) - antyteza (przestępstwo) - synteza (kara). Sprawied­liwość jako antytezę bezprawia

Durkheim - ujmuje karę jako afirmację żywotności reakcji zbiorowej na próby rozchwiania ładu społecznego, będącą wyrazem prymatu tego, co społeczne, nad tym, co jednostkowe.

Dwa kryteria istotne z punktu widzenia aktu wymiaru sprawiedliwości, stanowiące miarę,

• stopień społecznej szkodliwości czynu

• stopień winy (którego nie wolno przekroczyć), zatem w przepisie tym zo­stały zawarte de facto dwie dyrektywy sprawiedliwościowe. Są nimi:

• dy­rektywa stopnia społecznej szkodliwości oraz

• dyrektywa stopnia winy.

Racjonalizacja reakcji karnoskarbowej - prewencja

Karanie - prowadzić ma ono do społecznie korzystnych efektów w postaci zapobiegania dal­szym przestępstwom, zarówno jeśli chodzi o samego karanego (prewencja indywidualna, zwana też szczególną), jak i innych (prewencja generalna, zwana też ogólną).

Funkcją prawa karnego skar­bowego jest ochrona dóbr prawa finansowego, a nie jakaś misja pedagogiczno-etyczna wobec sprawców. Ogranicza się do utrzymywania porządku społeczno-finansowego w sen­sie zewnętrznym.

„cele zapobiegawcze i wychowawcze", jakie kary i inne środki mają osiągnąć w stosunku do sprawcy.

Jeśli chodzi o prewencję ogólną (generalną). Jest wyraźnie wymieniona w przepisie art. 12 § 2 KKS, nakazującym uwzględnienie także „potrzeb w zakresie kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa"

Dobrowolne poddanie się odpowiedzialności jako środek karny

Do 1998r. występowała ona pod nazwą „dobrowolnego poddania się karze”.

Nowelizacja zakwalifikowała dobrowolne poddanie się odpowiedzialności do kategorii środków karnych.

Jest instytucją, której prawo karne skarbowe dopracowało się samodzielnie i która nie została przeję­ta z prawa karnego powszechnego.

Obecnie literatura karnoskarbowa wyróżnia trzy instytucje konsensual­nego załatwiania spraw karnoskarbowych:

• dobrowolne poddanie się odpowiedzialności

• skazanie bez rozprawy

• skróconej rozprawy

Przywileje zawarte w tych trzech instytucjach, zaoferowane sprawcy czynu zmniejsza­ją się odwrotnie proporcjonalnie do wydłużającego się czasu poświęcanego przez organy procesowe na prowadzenie postępowania w danej sprawie.

Warunki dobrowolnego poddania się odpowiedzialności

Waru­nek uiszczenia kwoty odpowiadającej co najmniej najniższej karze grzyw­ny grożącej za dany czyn zabroniony. W orzeczeniu zezwalającym na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności sąd orzeka m.in. tytułem kary grzywny kwotę nie wyższą niż uiszczona przez sprawcę .

Nie jest to instytucja zupełnie uznaniowa. Jej dobrowolność i fakultatywność nie oznaczają dowolności w jej stosowaniu. Decyzja udzielania zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowie­dzialności leży wyłącznie w gestii sądu, zaś poprzedzające ją negocjacje ze sprawcą mogą być prowadzone wyłącznie w finansowym organie po­stępowania przygotowawczego.

Wina sprawcy i okoliczności popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego nie mogą budzić wątpliwości. Wymóg ten, dotyczyć jednak musi także siłą rzeczy finansowego organu postępowania przygotowawczego, to ten organ występuje bowiem do sądu z wnioskiem o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, a uzasadnienie takiego wniosku powinno wskazywać m.in. dowody świadczące o tym, że wina i okoliczności czynu nie budzą wątpliwości .

Kolejne warunki adresowane do sprawcy są następujące:

• uiszczenie wymagalnej należności publicznoprawnej, jeżeli w związku z przestępstwem lub wykroczeniem skarbowym nastąpiło uszczuplenie tej należności;

• uiszczenie kwoty odpowiadającej co najmniej najniższej karze grzywny grożącej za dany czyn, aczkolwiek w toku negocjacji z finansowym orga­nem dochodzenia organ ten może uzależnić wniesienie do sądu wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności od uiszcze­nia jeszcze dodatkowej kwoty, nieprzekraczającej jednak łącznie z już uiszczoną wysokości połowy sumy odpowiadającej górnej granicy usta­wowego zagrożenia w danym przypadku (art. 146 § 2 pkt 1 KKS);

• wyrażenie zgody na przepadek przedmiotów co najmniej w takim za­kresie, w jakim ten przepadek jest obowiązkowy, w razie zaś niemoż­ności złożenia przedmiotów - uiszczenie ich równowartości pieniężnej, chyba że chodzi o przedmioty objęte zakazami wytwarzania, posiada­nia, obrotu, przewozu itp.;

• uiszczenie co najmniej zryczałtowanej równowartości kosztów postę­powania

Nie orzeka się przepad­ku przedmiotów, jeżeli uiszczono należność publicznoprawną dotyczącą przedmiotów zagrożonych przepadkiem, chyba że należność ta jest nie­współmiernie niska do kwoty równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów albo przepadek dotyczy przedmiotów objętych zakazami (wytwa­rzania, posiadania, obrotu itp.) lub które zostały specjalnie przy sposobione do popełnienia czynu zabronionego.

• Jest możliwe tylko w sprawach zagrożonych wyłącznie grzywną (tym sa­mym zawsze może ono dotyczyć wykroczeń skarbowych)

• Nie jest nato­miast możliwe, nawet jeżeli przestępstwo skarbowe jest zagrożone wy­łącznie grzywną, ale popełniono je w warunkach stanowiących podstawę do nadzwyczajnego obostrzenia kary, wreszcie nie jest także możliwe, gdy zgłoszono interwencję (czyli roszczenie) co do przedmiotów podlegają­cych przepadkowi, chyba że interwencja zostanie cofnięta do czasu wnie­sienia aktu oskarżenia do sądu.

Sąd, udzielając zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, orzeka „tytułem kary grzywny" kwotę nie wyższą niż uiszczona przez sprawcę w wyniku negocjacji z fi­nansowym organem dochodzenia, zatem może to być także kwota niższa od uiszczonej - wówczas należy nakazać zwrot kwoty nadpłaconej.

Pozwala sprawcy uniknąć statusu i piętna skazanego oraz recydywisty skarbowego.

Jest ona podzielona na dwie fazy postępowania: pierw­szą- negocjacyjną i dalszą- decyzyjną.

Jedynie kwestia czasu i sposobu uiszczenia należności publiczno­prawnej, dopłacenia dodatkowej kwoty tytułem grzywny oraz wyrażenia zgody na przepadek przedmiotów nieobjętych wnioskiem sprawcy podlega negocjacji w tym sensie, że należy w tych sprawach „wysłuchać sprawcy

Przepadek korzyści majątkowej i ściągnięcie jej równowartości w prawie karnym skarbowym

• Przewidziane wyłącznie w odniesieniu do przestępstw skarbowych.

• Jeżeli sprawca osiągnął z popełnienia przestępstwa skarbowego, chociażby pośrednio, korzyść majątkową niepodlegającą przepadkowi przedmiotów pochodzących bez­pośrednio z przestępstwa skarbowego lub objętych wspomnianymi za­kazami obrotu, wytwarzania itp., sąd orzeka środek karny przepadku tej korzyści majątkowej.

• Korzyścią majątkową jest ko­rzyść zarówno dla siebie, jak i dla kogoś innego.

Duża wartość korzyści majątkowej - wartość, która w czasie po­pełnienia czynu przekracza pięćsetkrotną wysokość minimalnego wyna­grodzenia, stanowi przesłankę do zastosowania do­mniemań prawnych, których istota sprowadza się do zmiany tradycyjnego rozkładu ciężaru dowodu w zakresie stwierdzenia przestępczego pocho­dzenia danych korzyści majątkowych. Domniemania te mają charakter wzruszalny

Uważa się, że mienie, które sprawca objął we władanie lub do którego uzyskał jakikolwiek tytuł w czasie popełnienia przestępstwa skarbowego lub po jego popełnieniu, do chwili wydania chociażby nieprawomocnego wyroku stanowi korzyść majątkową uzyskaną z popełnienia przestępstwa skarbowego, chyba że sprawca lub inna zainteresowana osoba przedstawi dowód przeciwny

Jeżeli okoliczności sprawy wskazują na duże prawdopodobieństwo, że sprawca taki przeniósł na osobę fizyczną, osobę prawną lub jednostkę organizacyjną niemającą osobowości prawnej, faktycznie lub pod jakimkolwiek tytułem prawnym, mienie stanowiące korzyść majątko­wą uzyskaną z popełnienia przestępstwa skarbowego, uważa się, że rzeczy będące w samoistnym posiadaniu tej osoby lub jednostki oraz przysługują­ce jej prawa majątkowe należą do sprawcy, chyba że zainteresowana oso­ba lub jednostka organizacyjna przedstawi dowód zgodnego z prawem ich uzyskania

Przepadku korzyści majątkowej nie orzeka się, jeżeli korzyść ta podlega zwrotowi innemu uprawnionemu podmio­towi. Natomiast w razie współwłasności orzeka się prze­padek udziału należącego do sprawcy.

Korzyść majątkowa przechodzi na własność Skarbu Państwa z chwilą uprawomocnienia się wyroku

Środek karny w postaci ściągnięcia równowartości pieniężnej przepad­ku korzyści majątkowej ma charakter subsydiarny wobec samego przepad­ku tej korzyści. W razie zatem niemożności orzeczenia przepadku korzyści majątkowej nakazuje orzec ściągnięcie jej równowartości pieniężnej

Dyrektywy sądowego wymiary kary w prawie karnym skarbowym

To ustawowe wskazania ukierunkowujące sąd - w ramach przy­znanej mu swobody - co do wyboru rodzaju kary i środków karnych ora
z ich wysokości na gruncie indywidualnego przypadku.

Wyróżnia się dyrektywy ogólne i szczególne.

Pierwsze odnoszą się do wszystkich kategorii czynów, sprawców oraz środków penalnych.

Drugie mają zastosowanie do określonych tylko kategorii czynów, sprawców czy kar.

Dyrektywy ogólne:

• dyrektywa stopnia winy.

• dyrektywa stopnia społecznej szkodliwości,

• dyrektywa prewencji szczególnej (indywidualnej).

• dyrektywa prewencji ogólnej (generalnej)

Pozwalają one na zachowanie właściwej proporcji pomię­dzy czynem a reakcją karną skarbową.

Wymiar kary nie powinien swą dolegliwością przekroczyć stopnia winy, który to sto­pień stanowi granicę limitującą górny pułap kary.

13 § 1 - Ustawodawca nakazał uwzględnić w szcze­gólności:

• rodzaj i rozmiar ujemnych następstw czynu zabronionego,

• rodzaj i stopień naruszenia ciążącego na sprawcy obowiązku finansowego,

• mo­tywację sprawcy,

• jego sposób zachowania się,

• właściwości i warunki oso­biste,

• sposób życia przed popełnieniem czynu zabronionego

• zachowanie się po jego popełnieniu. W tym zachowaniu po popełnieniu czynu istotne jest zwłaszcza to, czy sprawca czynił starania o zapobieżenie uszczupleniu należności publicznoprawnej lub o jej późniejsze wyrównanie.

Wyliczenie okoliczności wypływających na wymiar kary w art. 13 § 1 KKS ma charakter przykładowy

Dyrektywy szczególne wymiaru kary i środków karnych

Mają ograniczone, a nie uniwersalne zastosowanie, odnosząc się do danych rodzajów czynów, kategorii sprawców czy określonych rodza­jów kar. Przykładem dyrektywy szczególnej może być przepis art. 12 § 3 KKS, według którego wymierzając karę, środek karny lub inny środek młodocia­nemu albo nieletniemu, sąd powinien kierować się przede wszystkim tym, aby sprawcę wychować. Traktowanie bezwzględnej kary pozbawienia wolności jako środka ostatecznego, gdy inne środki nie mogą spełnić celów kary.

Nadzwyczajne obostrzenie kary w prawie karnym skarbowym

Przesłanki zastosowania nad­zwyczajnego obostrzenia kary są enumeratywnie wymienione. Jest obligatoryjne, jeżeli sprawca:

popełnia umyślnie przestępstwo skarbowe, powodując uszczuplenie na­leżności publicznoprawnej dużej wartości, albo popełnia umyślnie prze­stępstwo skarbowe, a wartość przedmiotu czynu zabronionego jest duża; uczynił sobie z popełniania przestępstw skarbowych stałe źródło dochodu; popełnia dwa albo więcej przestępstw skarbowych, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z nich i każdy z tych czynów wyczerpuje znamiona przestępstwa skar­bowego określonego w tym samym przepisie, a odstępy czasu pomię­dzy nimi nie są długie: skazany za umyślne przestępstwo skarbowe na karę pozbawienia wol­ności lub karę ograniczenia wolności albo karę grzywny, w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary pozbawienia wolności lub 6 miesięcy kary ograniczenia wolności albo po uiszczeniu grzywny wynoszącej co najmniej 120 stawek dziennych popełnia umyślnie prze­stępstwo skarbowe tego samego rodzaju; popełnia przestępstwo skarbowe, działając w zorganizowanej grupie albo w związku mającym na celu popełnienie przestępstwa skarbowego; popełnia przestępstwo skarbowe, używając przemocy lub grożąc na­tychmiastowym jej użyciem albo działając wspólnie z inną osobą, któ­ra używa przemocy lub grozi natychmiastowym jej użyciem; przez nadużycie stosunku zależności lub wykorzystanie krytycznego położenia doprowadza inną osobę do popełnienia czynu zabronionego jako przestępstwo skarbowe.

Pomimo zaistnienia przesłanek nadzwyczajnego obostrzenia kary wy­mienionych wyżej w pkt 1) i 3), sprawca uniknie obostrzenia, jeżeli przed zamknięciem przewodu sądowego w I instancji uszczuplona w związku z danym przestępstwem skarbowym i wymagalna należność publiczno­prawna zostanie uiszczona w całości

Także sprawca działający w strukturach zorganizowanych (pkt 5) unik­nie obostrzenia kary, jeżeli odstąpi od udziału w zorganizowanej grupie lub związku i ujawni przed organem ścigania istotne okoliczności zamierzone­go przestępstwa skarbowego, przez co zapobiegnie jego popełnieniu.

Zorganizowana grupa przestępcza - to porozumienie co najmniej 3 osób o strukturze bardziej uproszczonej i mniej sformalizowanej, niż to ma miej­sce w przypadku zorganizowanego związku przestępczego. Istotną cechą zorganizowanej grupy jest wyraźne przywództwo.

Przemoc - takie oddziaływanie środka­mi fizycznymi, które poprzez wpływ na procesy motywacyjne ofiary prze­mocy ma na celu ukierunkowanie jej decyzji w pożądanym przez stosują­cego przemoc kierunku lub przełamanie oporu albo wyeliminowanie z góry możliwości podjęcia jakiejkolwiek decyzji czy przejawienia oporu.

Groźba - to wyrażona w jakikolwiek sposób zapowiedź wzbu­dzająca w zagrożonym określoną obawę.

Wykorzystanie „krytycznego położenia" - jest szczególną postacią stanu zależno­ści Ma to być sytuacja, w której określonej osobie grozi niebezpieczeń­stwo doznania jakiegoś uszczerbku czy dolegliwości, a niebezpieczeństwu temu może zapobiec odpowiednie zachowanie sprawcy.

Stosując nadzwyczajne obostrze­nie kary, sąd wymierza karę pozbawienia wolności:

• do 6 miesięcy albo karę ograniczenia wolności, jeżeli przestępstwo skarbowe jest zagrożone tylko karą grzywny do 360 stawek dziennych, co nie wyłącza wymierzenia także kary grzywny grożącej za to prze­stępstwo,

• do roku albo karę ograniczenia wolności, jeżeli przestępstwo skarbowe jest zagrożone tylko karą grzywny przekraczającą 360 stawek dzien­nych, co nie wyłącza wymierzenia także kary grzywny grożącej za to przestępstwo,

• przewidzianą za przypisane przestępstw o skarbowe w wysokości nie niższej niż 1 miesiąc do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwięk­szonego o połowę, co nie wyłącza wymierzenia z takim samym ob­ostrzeniem także kary grzywny grożącej za to przestępstwo obok kary pozbawienia wolności.

W sytuacjach określonych w pkt 1) i 2) sąd określa ponadto obowią­zek uiszczenia uszczuplonej i wymagalnej należności publicznoprawnej w całości w wyznaczonym terminie

Szczególny sposób nadzwyczajnego obostrzenia kary przewiduje przepis art. 38 § 2 KKS, łącząc to z dodatkową przesłanką w postaci wielkiej wartości przedmiotu czynu lub uszczuplonej należności publicznoprawnej. Sąd wymierza karę pozbawienia wolności w wysokości nie niższej niż 3 miesiące do górnej granicy ustawowego za­grożenia zwiększonego podwójnie, co nie wyłącza wymierzenia w wyso­kości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę także kary grzywny grożącej za to przestępstwo

Sprawca uniknie nadzwyczajnego obostrzenia kary w powyższy sposób jeżeli uszczuplona w związku z danym przestępstwem skarbowym wyma­galna należność publicznoprawna zostanie uiszczona w całości przed za­mknięciem przewodu sądowego w I instancji, a jeśli idzie o działającego w strukturach zorganizowanych -jeżeli odstąpi od udziału w nich i - ujawniając przed organem ścigania istotne okoliczności zamierzonego prze­stępstwa skarbowego - zapobiegnie jego popełnieniu

Ogólna charakterystyka przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych przeciwko obowiązkom podatkowym oraz rozliczeniom z tytułu dotacji lub subwencji

Obowiązkiem podatkowym jest wynikająca z ustaw podatkowych nieskonkretyzowana powinność przymusowego świadczenia pieniężnego w związku z zaistnieniem zdarzenia określonego w tych ustawach

Obowiązek podat­kowy nie obejmuje obowiązków o charakterze instrumentalnym

Ograniczenie zakresu sto­sowania przepisów Rozdziału 6 KKS poprzez wyłączenie tych zachowań, które pomimo że pozornie naruszają określoną normę sankcjonowaną, to jednak brak w nich ataku na dobro prawne.

Przedmiotem penalizacji w Rozdziale 6 KKS są naruszenia wszelkich obowiązków po­datkowych, tzn. zarówno tego podstawowego (który jest jeden), jak i in­strumentalnych.

Przepisy Rozdziału 6 („podatkowego") KKS, służą ochronie zespołu zróżni­cowanych dóbr i interesów prawnych związanych w jakiś sposób z interesem fiskalnym wierzyciela podatkowego .

W sferze prawa podatkowego tymi dobrami prawnymi będą:

1. mienie wierzyciela podatkowego, które chronione jest przede wszyst­kim przez przepisy określające te typy czynów, które polegają na na­rażeniu podatku na uszczuplenie (zob. art. 53 § 27-29 KKS), jak np. art. 54-56 § 1-3, art. 76, 76a, 77 i 78 KKS

2. wiarygodność dokumentacji podatkowej, znaków skarbowych itp. chroniona zwłaszcza przez przepisy określające typy fałszerstw podat­kowych, jak np. art. 59, 62 § 2 czy art. 67 KKS

3. zasady dokumentowania i ewidencjonowania zdarzeń dla celów podat­kowych oraz składania wymaganych informacji organom skarbowym, chronione przez takie przepisy, jak np. art. 60, 61, 80 i 80a KKS,

4. zasady ewidencji i identyfikacji podatników i płatników chronione przez przepis art. 81 KKS,

5. prawidłowość kontroli chroniona przez przepis art. 83 KKS,

6. instytucja dotacji i subwencji oraz zasady ich rozliczania chronione przez przepis art. 82 KKS

Oszustwo w deklaracji podatkowej

Polega ono na podaniu nieprawdy lub zatajeniu prawdy w deklaracji lub oświadczeniu albo na niedopełnieniu obowiązku zawiadomienia o zmianie objętych nimi danych, przez co podatek zostaje narażony na uszczuplenie.

Jest czynem skierowanym bezpośrednio przeciwko mieniu wierzyciela podatkowego.

Charakter indywidualny, a jego podmiotem może być wyłącznie podatnik.

W deklaracjach informacyjno-dowodowych podatnik obowiązany jest wykazać się wiedzą o faktach i „bierną" tylko wiedzą o prawie. Na przy­kład w podatku od nieruchomości elementy kwalifikacji prawnej to zale­dwie wskazanie, z jakiego rodzaju nieruchomością podatnik ma do czy­nienia

Nie wymaga się więcej, niż na to pozwala jego indywidualny, a przez to i subiektywny stan świadomości prawnej i doświadczenia życiowego. Obowiązek jest spełniony wtedy, gdy podatnik oświadczył tyle, ile wiedział, i oświadczył zgodnie z prawdą.

W grupie podatków deklaracje te zawierają kwalifiko­wane oświadczenia wiedzy. Podatnik powinien w nich nie tylko oświadczać prawdę o faktach i znać prawo, ale także umieć je interpretować.

Nierzetelność po­datkowa nie powinna być automatycznie utożsamiana z umyślnym oszu­stwem podatkowym. Strona podmiotowa oszustwa w deklaracji podatkowej obejmuje obie postacie zamiaru.

Ogólna charakterystyka przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych przeciwko obowiązkom celnym oraz zasadom obrotu z zagranicą towarami i usługami.

Prawo celne - regule zasady międzynaro­dowego obrotu towarowego, pobierania z tego tytułu ceł i innych należno­ści celnych, prowadzenia kontroli tego obrotu oraz funkcjonowania admi­nistracji celnej.

Dwie funkcje prawa celnego:

• Ekonomiczną związaną z realizacją celów polityki ekonomicznej w zakresie wymiany towarów i usług, zapewnieniem stabilizacji rynku wewnętrznego, tworze­niem barier ochronnych przed konkurencją.

• Fiskalną (wynikają­cą rzecz jasna z faktu, że przywóz, wywóz lub tranzyt określonych dóbr majątkowych przez granice danego obszaru celnego wiąże się z pobiera­niem przez administrację celną ceł i innych opłat celnych).

Cło - świadczenie o charakterze również podatkowym pobierane w związku z przemieszczaniem towarów przez granice obszaru celnego państwa czy międzynarodowej organizacji gospodarczej, posiadające wprawdzie cechy podatku, jednak ujmowane tradycyjnie jako kategoria odrębna, na co wpływa odrębność systemu źró­deł prawa celnego, wyodrębnienie organizacyjne służb celnych oraz od­rębność postępowania celnego.

Unia celna, której istotą jest likwidacja granic celnych między państwami obję­tymi unią, utworzenie jednego obszaru celnego na terytorium wszystkich państw Unii, zakaz stosowania ceł przywozowych i wywozowych, jak rów­nież ograniczeń ilościowych w przywozie i wywozie między państwami członkowskimi, a także innych środków o skutku równoważnym, wreszcie przyjęcie wspólnej taryfy celnej w stosunkach z państwami trzecimi.

Ustawa z 19.3.2004 r. - Prawo celne wraz z ustawą z 19.3.2004 r. - Przepisy wprowadzające ustawę - Prawo celne.

Ogólna charakterystyka przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych przeciwko obrotowi dewizowemu.

Prawo odnoszące się do walo­rów zagranicznych (zagranicznych środków płatniczych, złota czy platyny dewizowej).

Przepisy dewizowe stanowią wyraz ingerencji władz w interesy finansowe jednostek.

Reglamentacja dewizowa - poprzez zespół nakazów i zakazów wpływa bezpośrednio na charakter i intensywność zachowań w sferze gospodarczo-finansowej.

Aktualnie obowiązująca ustawa z 27.7.2002 r. - Prawo dewizowe jest wyrazem dostosowywania polskich regulacji do prawa Unii Europejskiej

Obrotem dewizowym jest obrót dewizowy z zagranicą oraz obrót wartoś­ciami dewizowymi w kraju.

Obrotem dewizowym z zagranicą jest:

• zawarcie umowy lub dokonanie innej czynności prawnej, powodują­cej lub mogącej powodować dokonywanie między rezydentem i nierezydentem rozliczeń pieniężnych lub przeniesienie między rezydentem i nierezydentem własności wartości dewizowych lub krajowych środ­ków płatniczych, a także wykonywanie takich umów lub czynności;

• zawarcie umowy lub dokonanie innej czynności prawnej, powodującej lub mogącej powodować przeniesienie między rezydentami rzeczy lub prawa, których nabycie nastąpiło w obrocie dewizowym, a także wy­konywanie takich umów;

• dokonywanie wywozu, przekazywanie oraz wysyłanie za granicę war­tości dewizowych lub krajowych środków płatniczych, a także dokonywanie ich przywozu, przekazywanie oraz nadsyłanie z zagranicy do kraju.

Obrotem wartościami dewizowymi w kraju jest zawarcie umowy lub dokonanie innej czynności prawnej powodującej lub mogącej powodo­wać dokonywanie w kraju między rezydentami lub między nierezydentami rozliczeń w walutach obcych albo przeniesienie w kraju między rezyden­tami lub między nierezydentami własności wartości dewizowych, a także wykonywanie takich umów lub czynności.

Podmiotami są „rezydenci" i „nierezydenci

Rezydentami są:

1. osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania w kraju oraz osoby prawne mające siedzibę w kraju, a także inne podmioty mające sie­dzibę w kraju, posiadające zdolność zaciągania zobowiązań i naby­wania praw we własnym imieniu; rezydentami są również znajdujące się w kraju oddziały, przedstawicielstwa i przedsiębiorstwa umorzone przez nierezydentów;

2. polskie przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne i inne polskie przedstawicielstwa oraz misje specjalne, korzystające z immu­nitetów i przywilejów dyplomatycznych lub konsularnych.

Nierezydentami są:

3. osoby fizyczne mające miejsce zamieszkania za granicą oraz osoby prawne mające siedzibę za granicą, a także inne podmioty mające sie­dzibę za granicą, posiadające zdolność zaciągania zobowiązań i na­bywania praw we własnym imieniu; nierezydentami są również znaj­dujące się za granicą oddziały, przedstawicielstwa i przedsiębiorstwa utworzone przez rezydentów;

4. obce przedstawicielstwa dyplomatyczne, urzędy konsularne i inne obce przedstawicielstwa oraz misje specjalne i organizacje międzynarodo­we, korzystające z immunitetów i przywilejów dyplomatycznych lub konsularnych

Wartościami dewizowymi są zagraniczne środki płatnicze oraz złoto i platyna dewizowa.

Zagranicznymi środkami płatniczymi są waluty obce i dewizy.

Walutami obcymi są znaki pieniężne (banknoty i monety) będące poza krajem prawnym środkiem płatniczym, a także wycofane z obiegu, lecz podlegające wymianie

Walutami wymienialnymi są waluty obce państw spełniających wyma­gania art. VIII statutu Międzynarodowego Funduszu Walutowego.

Dewizami są papiery wartościowe i inne dokumenty pełniące funkcje środka płatniczego, wystawione w walutach obcych.

Złotem dewizowym i platyną dewizową jest złoto i platyna w stanie nie­przerobionym oraz w postaci sztab, monet bitych po 1850 r., a także pół­fabrykatów, z wyjątkiem stosowanych w technice dentystycznej; złotem dewizowym i platyną dewizową są również przedmioty ze złota i platyny zazwyczaj niewytwarzane z tych kruszców.

Papierami wartościowymi są papiery wartościowe udziałowe, w szcze­gólności akcje i prawa poboru nowych akcji oraz papiery wartościowe dłużne, w szczególności obligacje, wyemitowane lub wystawione na pod­stawie przepisów państwa, w którym emitent lub wystawca ma swoją sie­dzibę albo w którym dokonano ich emisji lub wystawienia.

Krajowymi zaś środkami płatniczymi są: waluta polska oraz papiery wartościowe i inne dokumenty pełniące funkcje środka płatniczego, wy­stawione w walucie polskiej. Walutą polską są znaki pieniężne (banknoty i monety) będące w kraju prawnym środkiem płatniczym, a także wycofa­ne z obiegu, lecz podlegające wymianie

Prawo Unii Europejskiej, której Polska jest obecnie członkiem, wyraża zasadę swobody przemieszczania środków pieniężnych między państwami Unii oraz między nimi a państwami trzecimi.

Rozróżnia się ograniczenia dewizo­we, obowiązki dewizowe oraz inne obowiązki.

• Ograniczenia dewizowe to ograniczenia w samych czynnościach obrotu dewizowego.

1. ograniczenia zwyczajne, funkcjonujące stale

2. ograniczenia szczególne, wprowadzane przez Radę Ministrów czasowo, np. w przypadku nagłych wahań kursu waluty polskiej zagrażających jej stabilności, nagłe­go załamania równowagi bilansu płatniczego czy dla zapewnienia porząd­ku lub bezpieczeństwa publicznego

Ograniczeń nie stosuje się do obrotu dewizowego, o ile jedną z jego stron jest:

1. Skarb Państwa, w zakresie, w jakim jest reprezentowany przez ministra właściwego do spraw budżetu, finansów publicznych i instytucji finan­sowych lub ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa,

2. Narodowy Bank Polski,

3. Organ władzy publicznej podejmujący czynności w postępowaniu kar­nym, cywilnym lub administracyjnym, w tym zabezpieczającym lub egzekucyjnym

Ograniczeń zwyczajnych nie stosuje, o ile jedną z jego stron jest bank lub inna instytucja finansowa prowadząca działalność pod nadzorem władz nadzorczych. Gdy więc jedną ze stron obrotu dewizowego jest jeden z wymienionych podmiotów, obrót taki nie wymaga zezwolenia dewizowego.

• Obowiązki dewizowe to określone powinności, których należy doko­nać w trakcie legalnego obrotu dewizowego.

Przykładowo: obowiąz­ki dokonywania określonych zgłoszeń, przedstawiania wywożonych lub przywożonych wartości dewizowych lub krajowych środków płatniczych, korzystania z pośrednictwa „Poczty Polskiej" lub innych uprawnionych podmiotów albo uprawnionych banków czy przekazywania do NBP okreś­lonych danych

Ogólna charakterystyka przestępstw skarbowych i wykroczeń skarbowych przeciwko organizacji gier i zakładów wzajemnych

Sfera ta wymaga karnoprawnej ochrony przynajmniej z dwóch po­wodów.

1. Państwo ma w tej sferze swój monopol i czerpie z tej działalności różnego rodzaju dochody.

2. Sfera ta jest obecnie przedmiotem penetracji ze strony pew­nych struktur zorganizowanej przestępczości, widzącej w niej zwłaszcza instrument legalizacji dochodów, czyli „prania brudnych pieniędzy".

Przepisy chronią tu róż­norodne dobra prawne z kategorii

- ekonomicznych

- in­teres finansowy państwa i jego monopol

- porządek publiczny

- interes wymiaru sprawiedliwości

- rzetelność i uczciwość w pro­wadzeniu gier

Istota zachowań penalizowanych spro­wadza się do:

- urządzania

- prowadzenia nielegalnych gier lub zakładów,

- uczestnictwa w nich,

- nielegalnej sprzedaży losów.

Pojęcie, przedmiot oraz cel procesu karnego skarbowego.

Forma prawna, za pośrednictwem której staje się możliwe ustalenie prze­de wszystkim tego, czy dane zachowanie stanowi przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe oraz ewentualnie kto taki czyn popełnił i ja­kie powinien ponieść konsekwencje prawne

Stanowi for­mę prawną niezbędną do urzeczywistnienia materialnego prawa karnego skarbowego.

Jest rodzajem postępowania karnego sensu largo - postępowania w sprawach o czyny zabronione pod groźbą kary, stanowiącego przewidzianą prawem działalność organów państwo­wych i innych uczestników, zmierzającą do rozstrzygnięcia o przedmiocie procesu.

Przedmiot postępowania sprowadza się do jakiejś kwe­stii prawnej, której rozstrzygnięcie lub inne załatwienie jest zadaniem tego postępowania.

W procesie tym nie dochodzi do badania kwestii odpowiedzialności cywilnej

Zasadniczym przedmiotem procesu karnego skarbowego jest kwestia odpowie­dzialności karnej osoby ściganej za zarzucane jej przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe.

.

Odpowiedzialność posiłkowa którą można obciążyć inny podmiot niż sprawcę, jeżeli odniósł lub mógł odnieść korzyść majątkową z przestępstwa skarbowego. Stanowi uboczny przedmiot tego procesu

Proces karny skar­bowy stanowi prawnie uregulowaną działalność organów państwowych i innych uczestników, zmierzającą do rozstrzygnięcia kwestii odpowie­dzialności karnej osoby ściganej za zarzucane jej przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, a w sprawach o przestępstwa skarbowe ewen­tualnie także do rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności prawnej pod­miotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej.

Zmierza on do urzeczywistnienia materialnego prawa karnego skarbowego poprzez rozstrzygnięcie o przedmiocie procesu

Przewodnią ideę, której realizacji służą przepisy procesowego pra­wa karnego skarbowego, można wyrazić w postaci dyrektywy nakazu­jącej ukształtowanie postępowania karnego skarbowego w taki sposób, aby sprawca przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego zo­stał wykryty i pociągnięty do odpowiedzialności karnej, a osoba niewin­na nie poniosła tej odpowiedzialności, oraz aby trafnie zastosowano środ­ki reakcji karnej przewidziane w przepisach materialnego prawa karnego skarbowego

Ważne ażeby do rozstrzygnięcia spraw dochodziło w rozsądnym terminie

Charakterystycznym celem, jest wyrównanie uszczerb­ku finansowego

Przewaga funkcji egzekucyjnej nad represją.

Odmiany procesu karnego skarbowego - założenia konstrukcyjne postępowań szczególnych.

Modelowy przebieg procesu karnego skarbowego w kwestii odpowiedzialności karnej jedynie w od­niesieniu do spraw o przestępstwa skarbowe (postępowanie zwyczajne).

Postępowanie zwyczajne jest postępowaniem typu podstawowego

Odmiany procesu o zmodyfikowanym przebiegu w stosunku do prze­biegu postępowania zwyczajnego, które określa się mianem „trybów szczególnych" lub „postępowań szczególnych". Cechę definiu­jącą postępowania szczególne stanowi to, że jego przebieg związany z nurtem odpowiedzialności karnej różni się istotnie od przebiegu pro­cesu karnego skarbowego, uznanego za typowy w danym systemie pra­wa karnego procesowego.

Jednoznaczne wyłącze­nie postępowania zwyczajnego w sprawach o wykroczenia skarbowe

Postępowanie zwyczajne sąd prowadzi w takim samym składzie, w jakim rozpoznaje sprawy o wykroczenia skarbowe w ramach postępo­wań szczególnych, przy jednoczesnym zachowaniu najwyższego standar­du gwarancji procesowych w procesie karnym skarbowym.

Trzy następujące grupy postępowań szczególnych:

• Równoważne (ekwiwalentne), których for­malizm procesowy nie odbiega od formalizmu postępowania zwyczajnego,

• Wzbogacone, których formalizm procesowy podlega zwiększeniu poprzez wprzęgnięcie do ich przebiegu pewnych czynności nieznanych postępowaniu zwyczajnemu,

• Zredukowane, przewidujące uproszczenie, a niekiedy rezygnację z czynności obligatoryjnych, występujących w postępowaniu zwyczajnym.

W sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe naj­liczniejszą grupę tworzą postępowania szczególne o zredukowanym formalizmie w stosunku do postępowania zwyczajne­go, do których należą:

• postępowanie o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności,

• postępowanie nakazowe,

• postępowanie uproszczone

Postępowanie w stosunku do nie­obecnych uzasadnia po­trzebę sprawowania wymiaru sprawiedliwości nawet wtedy, jeśli sprawca przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego przebywa za gra­nicą albo nie można ustalić jego miejsca zamieszkania lub pobytu w kra­ju.

Modyfi­kacje przewidziane w ramach postępowania w stosunku do nieobecnych - w sprawach złożonych podmiotowo lub podmiotowo-przedmiotowo znoszące się tylko do nieobecnego podmiotu nie prowadzą do jednobiegunowego, istotnego zachowa­nia proporcji, jeśli chodzi o formalizm procesowy trybu zwyczajnego lub trybu uproszczonego, można wysnuć tezę, że analizowane postępowanie stanowi tryb szczególny równoważny w stosunku do postępowania zwyczajnego lub postępowania uproszczonego.

Wyliczenie postępowań szczególnych występują­cych w procesie karnym skarbowym ma charakter wyczerpujący.

Jeśli do roz­strzygnięcia odpowiedzialności karnoskarbowej nie dojdzie w trybie dobrowolnego poddania się odpowiedzialności albo trybie mandato­wym, wówczas proces karny skarbowy toczy się na zasadach ogólnych

W zależności od spełniania warunków przewidzianych w ustawie - orze­czenie o przedmiocie procesu może nastąpić w jednym z pozostałych po­stępowań szczególnych (uproszczonym lub nakazowym) lub - w przypad­ku spraw o przestępstwa skarbowe - w postępowaniu zwyczajnym

Charakterystyka organów prowadzących postępowanie przygotowawcze w sprawach karnych skarbowych

Orga­ny postępowania przygotowawczego:

• urząd skarbowy,

• ins­pektora kontroli skarbowej,

• urząd celny,

• Straż Graniczną,

• Policję,

• Agen­cję Bezpieczeństwa Wewnętrznego,

• Centralne Biuro Antykorupcyjne

• Żandarmerię Wojskową prokuratora.

Prokurator posiada szczególną pozycję wśród organów postępowania przygotowawczego. Strzeżenie pra­worządności oraz czuwanie nad ściganiem przestępstw.

Jest on legitymo­wany do prowadzenia postępowania przygotowawczego w każdej sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, podczas gdy upraw­nienie innych organów do kierowania postępowaniem przygotowawczym podlega ograniczeniu.

Kompetencje prokuratora do sprawowa­nia nadzoru nad postępowaniem przygotowawczym , do dokonywania czynności procesowych, które niezależnie od organu kie­rującego postępowaniem przygotowawczym, są zastrzeżone do wyłącznej kompetencji omanu prokuratorskiego

Może wykonywać nadzór obok organu nadrzędnego nad wskazanymi organami postępowania przygotowawczego.

Do przejęcia każdej sprawy do osobistego prowadzenia

W procesie karnym skarbowym organem procesowym jest prokurator.

Prokuratura jest zorganizowana na zasadach jednolitości, centralizmu, hierarchicznego podporządkowania oraz jednolitości i niepodzielności prokuratury.

Dwie zasady dotyczące sfery działania tej instytu­cji, a mianowicie:

• zasada substytucji, w myśl której prokurator wyższego rzędu może zlecić czynność prokuratorowi podwładnemu

• zasada dewolucji, zakładająca możliwość przejęcia przez prokurato­ra wyższego rzędu do osobistego wykonania każdej czynności, która w myśl obowiązujących przepisów należy do prokuratora niższego rzę­du: zasada ta ma charakter bezwzględny, nieprzewidujący wyjątków.

• zasada indyferencji, dla skuteczności czyn­ności procesowej nie ma znaczenia, który z prokuratorów jej dokonuje..

finansowe organy postępowania przygotowawczego, do których na­leżą: urząd skarbowy, inspektor kontroli skarbowej oraz urząd celny

niefinansowe organy postępowania przygotowawczego, do których zaliczają się: Policja, Straż Graniczna, Agencja Bezpieczeństwa We­wnętrznego, Centralne Biuro Antykorupcyjne oraz Żandarmeria Woj­skowa.

Jeżeli proces karny skarbowy w pierwszym stadium prowadzi niefinansowy organ postępowania przygotowawczego, funkcję nadzoru pełni pro­kurator lub prokurator wojskowy.

W postępowaniu przygotowawczym przybierającym formę śledztwa nadzór nad finansowymi organami postępowania przygo­towawczego należy do prokuratora

Jeżeli postępowanie przygotowawcze przybiera formę dochodzenia, regułę stanowi sprawowa­nie nadzoru przez finansowy organ nadrzędny nad organem prowadzącym postępowanie przygotowawcze.

Ustalona reguła doznaje ograniczenia w dwóch grupach sytuacji, w których dochodzi do utraty uprawnień nadzorczych - na rzecz proku­ratora - przez organ nadrzędny nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, a mianowicie:

• w razie najdalej idącej ingerencji nadzorczej prokuratora, przyjmują­cej postać przejęcia przez ten organ sprawy do swego prowadzenia

• w przypadkach powołania przez prokuratora biegłych lekarzy psychia­trów w celu zbadania stanu poczytalności oskarżonego lub wystąpienia przez ten organ z wnioskiem o zastosowanie tymczasowego aresztowa­nia

Obligatoryjność nadzoru prokuratorskiego ma charakter bezwzględny i nie zależy ani od treści opinii wydanej przez biegłych, ani też od tego, czy sąd uwzględ­nił wniosek prokuratora o zastosowanie tymczasowego aresztowania.

Organy finansowe nadrzędne:

• miejscowo właściwa izba celna w sprawach należących do właściwości urzędu celnego,

• miejscowo właściwa izba skarbowa w sprawach należących do właści­wości urzędu skarbowego,

• Generalny Inspektor Kontroli, jeżeli postępowanie przygotowawcze prowadził inspektor kontroli skarbowej.

W odniesieniu do postanowień lub zarządzeń wydanych przez który­kolwiek z wyszczególnionych organów nadrzędnych nad finansowymi or­ganami postępowania przygotowawczego czynności nadzorcze wykonuje minister właściwy do spraw finansów publicz­nych

Oskarżyciel publiczny prowadzący postępowanie przygotowawcze w sprawach karnych skarbowych

Do wyłącznej właściwości prokuratora należy prowadzenie śledz­twa w sprawach, w których o konieczności prowadzenia postępowania przygotowawczego w bardziej sformalizowanej formie przesądza fakt, że osobą podejrzaną jest sędzia, prokurator, funkcjonariusz Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu lub Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Żandarmerii Wojskowej, finansowego organu postępowania przygotowawczego lub organu nadrzędnego

Trzy kryteria determinujące właściwość tych organów:

• kwalifikację prawną czynu zabronionego

• ujawnienie przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego przez określony organ,

• pozostawanie czynu zabronionego w zakresie działania finansowego organu postępowania przygotowawczego

W odniesieniu do inspektora kontroli skarbowej ujawnienie czynu za­bronionego w prawie karnym skarbowym stanowi samodzielne kryterium decydujące o właściwości tego organu.

W pozostałym zakresie następuje rozgraniczenie właściwości urzędów celnych i urzędów skarbowych. Na tym polu wiodące znaczenie posia­da kryterium kwalifikacji prawnej czynu. Uzależnione od spełnienia wymienionych powyżej kryteriów dodatkowych, a mianowicie ujawnienia czynu przez urzędy celne w zakresie swojego działania albo pozostawania czynu w zakresie działania urzędu celnego

Finansowy organ postępowania przygotowawczego, który nie jest właściwy rzeczo­wo do prowadzenia tego postępowania, powinien ograniczyć podejmowa­ne czynności do zabezpieczenia dowodów i przekazać sprawę do dalszego prowadzenia organów i właściwemu.

Oskarżycielem publicznym jest organ państwa, który wnosi i popiera oskarżenie przed sądem albo popiera oskarżenie wniesione przez inny uprawniony podmiot, którym w sprawach o przestępstwa skarbo­we lub wykroczenia skarbowe może być tylko inny organ państwowy działają­cy w charakterze oskarżyciela publicznego. Przepisy procesowego pra­wa karnego skarbowego nie przewidują innej kategorii oskarżycieli niż oskarżyciel publiczny.

Występuje on jako rzecznik interesu publicznego. Nie może swej działalności procesowej sprowadzać wyłącznie do podejmowania czynności wspierających tezę oskarżenia, lecz powinien dokonywać czynności korzystnych dla oskarżonego, jeżeli przemawiają za tym okoliczności danej sprawy.

Prokurator jest zasadniczym oskarżycielem publicznym zarówno w sprawach o przestępstwa skarbowe, jak i w sprawach o wy­kroczenia skarbowe. Ma on pozycję nadrzędną wobec innych organów uprawnionych do wystąpienia w charakterze oskarżyciela publicznego.

W sprawach o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe, których rozpoznanie należy do sądów powszechnych, legitymację do wystą­pienia w procesie karnym skarbowym w charakterze oskarżyciela pub­licznego posiadają oprócz prokuratora, inne organy, które wniosły i popierają akt oskarżenia przed sądem.

W sprawach o wykroczenia skarbowe uprawnienie do sporządzenia i wniesienia aktu oskarżenia oraz do popierania go przed sądem, a także do dokonywania czynności po uprawomocnieniu się orzeczenia, przysługuje również finansowym organom postępowania przygotowawczego, a także Policji i Straży Granicznej

Mogą wystąpić w procesie sądowym w charakterze oskarżyciela publicznego, jeżeli wniosą i będą popierały akt oskarżenia przed sądem.

W sprawach o przestępstwa skarbowe, których rozpoznanie nie wymaga przeprowadzenia postępowania zwyczajnego, generalne uprawnienie do sporządzenia, wniesienia, a następnie popierania oskarżenia przed sądem powszechnym przysługuje finansowym organom postępowania przygoto­wawczego.

Odrębnej analizy wymaga ocena sytuacji procesowej finansowego organu postępowania przygotowawczego w postępowaniu sądowym zainaugurowanym przez prokuratora, który sporządził i wniósł akt oskarżenia albo zatwierdził i wniósł akt oskarżenia sporządzony przez finansowy lub niefinansowy organ postępo­wania przygotowawczego

Finansowy organ postępowania przygotowawczego uzyskuje prawo do wystąpienia przed sądem w charakterze oskarżyciela publiczne­go także wówczas, gdy akt oskarżenia wniósł prokurator.

Oskarżyciele publiczni są zobowiązani do zachowania bezstronnego stosunku do sprawy i uczestników postępowania. Gwarancję bezstronności oskarżycieli publicznych stanowi instytucja wyłączenia

Prokurator jest zobowiązany do wzięcia udziału w rozprawie w spra­wach o przestępstwa skarbowe podlegających rozpoznaniu w postępowa­niu zwyczajnym

Prokuratorowi przysługuje w każdej spra­wie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe uprawnienie do wystąpienia w charakterze oskarżyciela publicznego. Z jego wykorzysta­niem nie należy łączyć uchylenia uprawnień oskarżycielskich innego orga­nu działającego w tym charakterze w procesie karnym skarbowym

Udział finansowego organu postępowania przygotowawczego lub jego przedstawiciela na rozprawie ma charakter obligatoryjny w sprawach kar­nych skarbowych, w których organ tej jest uprawniony do wniesienia i po­pierania oskarżenia przed sądem, czyli w sprawach podlegających rozpo­znaniu przez sąd w trybie uproszczonym (

W sprawach o wykroczenia skarbowe, w których akt oskarżenia wnio­sła Policja lub Straż Graniczna, wymienione organy są uprawnione do wy­stąpienia w charakterze oskarżyciela publicznego w postępowaniu przed sądem

Podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej i jego pełnomocnik

Jest szczególną stroną bierną występującą tylko w postępowaniu w sprawach o przestęp­stwa skarbowe.

Ustawodawca położył na­cisk na wezwanie określonego podmiotu przez organ prowadzący postę­powanie o przestępstwo skarbowe do udziału w procesie karnym skarbo­wym w tym charakterze.

Podmiotem pociągniętym do odpowiedzialności posiłkowej jest osoba fizyczną, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, wezwana do udziału w tym charakterze w procesie karnym skarbowym w sprawie o przestępstwo skarbowe, na którą w rezultacie procesu nakłada odpowiedzialność w całości lub w części za karę grzywny lub środek karny ściągnięcia równowartości pieniężnej przepadku przedmiotów orze­czone wobec sprawcy, jeżeli między sprawcą i tym podmiotem zachodził szczególny stosunek, polegający na tym, że sprawca był zastępcą tego pod­miotu, prowadzącym jego sprawy jako pełnomocnik, zarządca, pracownik lub działającym w jakimkolwiek innym charakterze, a zastępowany podmiot odniósł lub mógł odnieść z popełnionego przestępstwa skarbowego jakąkolwiek korzyść majątkową.

Obligatoryjny charakter nałożenia odpowiedzialności posiłkowej

Pociągnięcie do odpowiedzialności posiłkowej następuje w drodze po­stanowienia

Może do niego dojść zarówno w postępowaniu przygotowawczym, jak i w postępowaniu jurysdykcyj­nym, dopiero wówczas, gdy postępo­wanie przygotowawcze znalazło się w fazie in personom, wtedy bowiem staje się możliwe wskazanie w decyzji podejrzanego, któremu zarzucono przestępstwo skarbowe.

Jeżeli materialnoprawne przesłanki odpowiedzialności posiłkowej ujawnią się po wpłynięciu aktu oskarżenia do sądu, ale przed wyznaczeniem rozprawy głównej, prezes sądu kieruje sprawę na posiedzenie sądu w celu rozważenia kwestii pociągnięcia do odpowiedzial­ności posiłkowej

Wydanie tego postanowienia inaugu­ruje postępowanie w kwestii odpowiedzialności posiłkowej, stanowiącej uboczny przedmiot procesu karnego skarbowego, przebiegające obok za­sadniczego nurtu tego procesu, mianowicie postępowania w kwestii odpo­wiedzialności karnej za przestępstwo skarbowe

Postanowienie o pociągnięciu do odpowiedzialności posiłkowej po­winno zawierać wskazanie

• oskarżonego,

• zarzucanego mu przestępstwa skarbowego,

• kwalifikacji prawnej,

• podmiotu pociągniętego do odpowie­dzialności posiłkowej

• podstaw pociągnięcia do tej odpowiedzialności.

Organ procesowy jest zobowiązany przytoczyć nie tylko podstawę prawną wydawanej decyzji, czyli sam przepis, ale również wskazać podstawę faktycz­ną, a więc okoliczności wskazujące na istnienie w konkretnej konfiguracji procesowej przesłanek odpowiedzialności posiłkowej.

W toku procesu może dojść do modyfikacji postanowienia o pociągnię­ciu do odpowiedzialności, polegającej na jego zmianie lub uzupełnieniu, które wymagają wydania kolejnego posta­nowienia.

W przypadku ustalenia w toku procesu karnego skarbowe­go, iż odpadły materialnoprawne podstawy odpowiedzialności posiłkowej, zmiana postanowienia o pociągnięciu do tej odpowiedzialności polega na jego uchyleniu

Do uprawnień i obowiązków podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności posiłkowej, świadczących najlepiej o podobieństwie sytuacji procesowej tej strony szczególnej do sytuacji procesowej oskarżonego należą przede wszystkim:

• prawo do korzystania w procesie karnym skarbon z bezpłatnej pomocy tłumacza, jeżeli nie włada w wystarczającym stopniu językiem polskim

• podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej nie ma obowiązku dowodzenia braku podstaw tej odpowiedzialności oraz do­starczania dowodów przeciwko sobie

• obowiązek stawiania się na każde wezwanie organu procesowego oraz zawiadamiania o każdej zmianie miejsca swego zamieszkania lub po­bytu trwającego dłużej niż 7 dni

• prawo do otrzymania pouczenia na piśmie o przysługujących upraw­nieniach i ciążących obowiązkach w procesie karnym skarbowym, podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej może również żądać przesłuchania go z udziałem pełnomocnika

• gwarancja posiadania odpowiedniego czasu na przygotowanie się do udziału w rozprawie; po­między doręczeniem wezwania na rozprawę podmiotowi pociągnię­temu do odpowiedzialności posiłkowej a terminem rozprawy powi­nien być zachowany termin 7-dniowy, zaś uchybienie temu terminowi w stosunku do tego podmiotu lub jego pełnomocnika powoduje, że roz­prawa na ich wniosek, zgłoszony przed rozpoczęciem przewodu sądowego, podlega obligatoryjnie odroczeniu.

Możliwość korzystania z pomocy pełnomocnika przez strony szczególne, a więc

• in­terwenienta

• podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej,

• osobę niebędąca stroną, jeżeli wymagają tego jej interesy w toczącym się postępowaniu

Ograniczenie liczby pełnomocników do trzech

Ograniczenie reprezentacji interwenienta w sprawach o wykroczenia skarbowe, przyjmując, że może on korzystać z pomocy tylko jednego peł­nomocnika.

Źródłem umocowania do działania pełnomocnika jest najczęściej jednostronne oświadczenie woli podmiotu, który ma być reprezentowa­ny. Może być ono złożone na piśmie lub w formie ustnej

Wyznaczenie pełno­mocnika z urzędu dotyczy następujących sytuacji:

• podmiot uprawniony nie jest w stanie bez uszczerbku dla koniecznego utrzymania siebie i swojej rodziny ponieść kosztów pełnomocnictwa

• nie posiada pełnomocnika z wyboru, a ustawa wymaga posiadania pełnomocnika przez tę stronę procesową (pełnomocnictwo obligatoryjne).

Podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej musi mieć pełnomocnika w całym procesie karnym skarbowym, jeżeli:

• jest nieletni, czyli nie ukończył 17 lat;

• jest głuchy, niemy lub niewidomy

• zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności

• w ocenie sądu zachodzą okoliczności utrudniające temu podmioto­wi samodzielne reprezentowanie swoich interesów.

Wystąpienie pełnomocnika z urzędu ma charakter subsydiarny, to znaczy, że działa on w procesie kar­nym skarbowym, tylko pod warunkiem że podmiot reprezentowany nie ma pełnomocnika z wyboru

Pełnomocnik jest uprawniony w granicach umocowania, do po­wzięcia i wyrażenia woli. która jest uważana za wolę reprezentowanego.

Każda czynność, nawet niekorzystna dla reprezentowanego, podjęta w granicach umocowania, wywołuje dla niego skutki, również te niekorzystne.

Podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej nie może ponosić ujemnych skutków zaniedbań pełnomocnika, np. w zakre­sie uchybienia terminowi zawitemu do wniesienia środka odwoławczego.

Interwenient

Podmiot, który nie będąc podejrzanym lub oskarżonym w procesie karnym skarbowym, zgłosił w tym pro­cesie roszczenie do przedmiotów podlegających przepadkowi

• osoby fizyczne

• osoby prawne,

• jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej.

Może wynikać z prawa własności lub innego prawa, np. ograniczonego prawa rzeczowego.

Zgłoszenie interwencji może nastąpić ustnie lub na piśmie do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego w I instancji

Zgłoszenie interwencji musi zawierać prawdziwe dane dotyczące miejsca zamieszkania, pobytu lub sie­dziby podmiotu występującego z roszczeniem

Zgłoszenie interwencji ma charakter konstytuujący, powodujący, że od tej chwili w procesie kar­nym skarbowym występuje interwenient.

Organ kierujący procesem jest uprawniony i zarazem zobowiązany do zbadania:

• czy interwencja pochodzi od uprawnionego po­miotu,

• czy została zgłoszona w terminie,

• czy jej zgłoszenie za­wiera wskazane już wyżej dane, bez których nie wywołuje ona skutków procesowych.

Stwierdzenie bezskuteczności interwencji przez sąd wymaga wydania postanowienia.

Pismo zawierające interwencję powinno odpowiadać ogólnym wymaganiom formalnym pisma procesowego,

Uprawnienia interwenienta w procesie karnym skarbowym mają charakter ograniczony, przysługują mu bowiem jedynie w granicach interwencji.

Wnioski dowodowe pochodzące od tego podmiotu mogą dotyczyć z jednej strony okoliczności potwierdzających przysługujące mu prawo do przedmiotów podlegających przepadkowi, z drugiej strony oko­liczności, w świetle których orzeczenie przepadku w procesie karnym skar­bowym nie powinno nastąpić.

Nie można wykluczyć wypowiadania się przez inter­wenienta w kwestii kwalifikacji prawnej, jeżeli mogłoby to mieć wpływ na dopuszczalność orzeczenia przepadku w konkretnej sprawie.

W procesie karnym skarbowym może wystąpić więcej niż jeden inter­wenient.

Zakaz łączenia roli procesowej tego podmiotu z rolą oskarżonego lub podejrzanego

O kumulacji ról procesowych w przypadku interwenienta należy mówić w związku z możliwością przesłuchania go w charakterze świadka.

Urealnieniu prawa do zgłoszenia interwencji służy nałożenie na organy prowadzące proces karny skarbowy obowiązku niezwłocznego zawiado­mienia o uprawnieniu do wystąpienia z roszczeniem co do przedmiotów podlegających przepadkowi

Konsekwencje niezgłoszenia interwencji przez osobę uprawnioną do czasu rozpoczęcia prze­wodu sądowego w procesie karnym skarbowym z przyczyn niezależnych od niej:

• dochodzenie roszczeń od Skarbu Państwa w drodze powództwa o bezpodstawne wzbogacenie wygasa, jeżeli powództwa nie wytoczono w terminie 3 miesięcy, licząc od dnia, w którym powód dowiedział się o prawomocnym orzeczeniu przepadku przedmio­tów nie później jednak niż przed upływem 2 lat od daty uprawomocnie­nia się tego orzeczenia

• wykazanie, że Skarb Państwa w wyniku orzeczenia przepadku przedmiotów uzyskał, kosztem osoby zgłaszającej roszczenie, korzyść majątkową bez podstawy prawnej.

Nadzór nad śledztwem i dochodzeniem w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe

Organom nad­rzędnym przysługują uprawnienia nadzorcze w odniesieniu do dochodzeń prowadzonych przez finansowe organy postępowania przygotowawcze­go.

W odniesieniu do śledztwa, które pro­wadzi finansowy organ postępowania przygotowawczego, oraz dochodze­nia prowadzonego przez organy niefinansowe, nadzór nad postępowaniem przygotowawczym stanowi domenę prokuratora.

Wyłącznie organ prokuratorski może przejąć dochodze­nie prowadzone przez finansowy organ postępowania przygotowawczego do własnego prowadzenia

W ramach sprawowanego nadzoru prokurator lub organ nadrzędny nad finansowym organem postępowania przygotowawczego są zobowiązani do czuwania nad prawidłowym przebiegiem całego postępowania przy­gotowawczego

Prokurator lub organ nadrzędny nad finansowym organem postępowania przygotowawczego mogą w szczególności:

• zaznajamiać się z zamierzeniami prowadzącego postępowanie przy­gotowawcze, wskazywać kierunki postępowania oraz wydawać co do tego zarządzenia

• żądać przedstawienia sobie materiałów zgromadzonych w postępo­waniu,

• uczestniczyć w czynnościach dokonywanych przez prowadzących po­stępowanie, przeprowadzać je osobiście, przy czym tylko prokurator może przejąć sprawę do swego prowadzenia,

• wydawać postanowienia, zarządzenia lub polecenia oraz zmieniać i uchylać postanowienia lub zarządzenia wydawane przez prowadzą­cego postępowanie

Konsekwencją niewykonania przez organ nieprokuratorski zarządzenia lub polecenia wydanego przez prokuratora w ramach nadzoru nad postępowaniem przygotowawczym jest wszczęcie - na żądanie prokuratora - po­stępowania służbowego w stosunku do funkcjonariusza, który uchylił się od obowiązku wynikającego z decyzji organu prokuratorskiego.

Postępowanie mandatowe

Postępo­wanie to charakteryzują najdalej idące redukcje formalizmu

Przekazanie kompetencji do rozstrzygania o odpowiedzial­ności karnej za wykroczenia skarbowe organom niesądowym prowadzą­ce w istocie do ograniczenia kompetencji sądu do sprawowania wymiaru sprawiedliwości we wskazanej kategorii spraw.

Zamysł usprawnienia procesu karnego skarbowego i przyspieszenia reakcji karnej w sprawach o czyny zabronione o stosunkowo niewielkim ciężarze gatunkowym poprzez maksymalne odformalizowanie procesu, pozwala­jące na uniknięcie wielu, nierzadko czasochłonnych, czynności procesowych.

Dopuszczalność postępowania mandatowego i nałożenia kary grzywny w drodze mandatu karnego jest uzależniona od zachowania dodatkowych warunków, stanowiących przesłanki szczególne tego postępowania.

Wśród przesłanek szczególnych występują takie które są ko­nieczne, aby postępowanie mogło być prowadzone w postępowaniu man­datowym (szczególne przesłanki dodatnie) oraz takie, których wystąpie­nie wyklucza możliwość toczenia postępowania w tym trybie (szczególne przesłanki ujemne).

Przesłanki pozytywne: sprawa dotyczy czynu stanowiącego wykroczenie skarbowe; brak jest wątpliwości co do osoby sprawcy i okoliczności popełnienia wykroczenia skarbowego - nie jest wymagane przyznanie się określonej osoby do popełnienia czynu zabronionego nie zachodzi potrzeba wymierzenia kary surowszej niż kara grzywny w rozmiarze do podwój­nej wysokości minimalnego wynagrodzenia; dolną granicę tej kary stanowi -jedna dziesiąta wysokości minimalnego wynagrodzenia; sprawca wyraża zgodę na przyjęcie mandatu karnego

Wymóg wyrażenia przez sprawcę zgody na przepadek przedmiotów, jeżeli przepisy materialnego prawa karnego skarbowego przewidu­ją jego obligatoryjne orzeczenie w sprawie o wykroczenie

Przesłanki negatywne: uszczuplenie należności publicznoprawnej w związku z wykroczeniem skarbowym, chyba że do chwili przyjęcia mandatu karnego wymagalna należność została w całości uiszczona wystąpienie zbiegu przepisów, gdy ten sam czyn sprawcy wykroczenia skarbowego wyczerpuje zarazem zna­miona przestępstwa skarbowego. Nie sta­nowi przeszkody w prowadzeniu postępowania w trybie mandatowym fakt, że czyn wyczerpuje znamiona kilku wykroczeń skarbowych; za wykroczenie skarbowe należałoby orzec przepadek przedmiotów

Postępowanie mandatowe ma charakter fakultatywny, co ozna­cza, że nałożenie grzywny w drodze mandatu karnego w sytuacji istnie­nia szczególnych przesłanek dodatnich i braku szczególnych przesłanek ujemnych pozostaje w sferze uprawnień organu postępowania przygoto­wawczego, który w miejsce wskazanej decyzji procesowej może nadać sprawie bieg i prowadzić ją na zasadach ogólnych (w formie dochodze­nia) lub w trybie dobrowolnego poddania się odpowiedzialności

Przebieg postępowania mandatowego. Rodzaje mandatów karnych

Kompetencja w tej materii przysługuje przede wszystkim:

• finansowym organom postępowa­nia przygotowawczego

• ich upoważnionemu przedstawicielowi

• upoważnionym przez urząd celny funkcjonariuszom celnym pełniącym służbę w izbie celnej.

Oprócz finansowych organów postępowania przygotowawczego

• funkcjonariuszom Po­licji,

• funkcjonariuszom Straży Granicznej

• funkcjonariuszom Żandarmerii Wojskowej

Postępowanie mandatowe i nałożenie w jego ramach grzywny za wy­kroczenie skarbowe w drodze mandatu karnego nie wymaga uprzedniego wszczęcia procesu karnego skarbowego.

Ewen­tualne wszczęcie postępowania przygotowawczego w sprawie o wykro­czenie skarbowe nie stanowi przeszkody w nałożeniu grzywny w drodze mandatu karnego.

Dwa rodzaje manda­tów karnych, na podstawie których nakłada się grzywnę za wykroczenie skarbowe, a mianowicie:

• mandat karny wydawany ukaranemu po uiszczeniu kary grzywny bezpośrednio na ręce organu, który ją nałożył; ten rodzaj mandatu określa się mianem gotówkowego;

- do osób czaso­wo przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub nie-mających stałego miejsca zamieszkania albo stałego miejsca pobytu (art. 138 § 2 KKS) oraz osób wprawdzie stale przebywających na tery­torium Rzeczypospolitej Polskiej, jednak czasowo opuszczających to terytorium

- w sytuacjach, w których wyegzekwowanie mandatu karnego kredytowanego mogłoby natrafiać trudności;

- prawomocny z chwilą uiszczenia grzywny organowi postępowania przygotowawczego, który ją nałożył;

• mandat karny kredytowany, wydawany za potwierdzeniem odbio­ru ukaranemu, na którym spoczywa obowiązek uiszczenia nałożonej grzywny w terminie 7 dni;

- chwilą pokwitowania jego odbioru zyskuje cechę prawomocność

Upoważniony organ postępowania przygotowawczego lub jego przedstawiciel jest zo­bowiązany do określenia wykroczenia skarbowego zarzucanego sprawcy oraz pouczenia o warunkach dopuszczalności postępowania mandatowe­go, a przede wszystkim o skutkach prawnych braku zgody na przyjęcie mandatu karnego, a ponadto możliwość - zwłaszcza gdy sprawca wykroczenia skarbowego przebywa stale za gra­nicą albo gdy nie można ustalić jego miejsca zamieszkania lub pobytu w kraju - tymczasowego zajęcia mienia ruchomego sprawcy, w szczegól­ności przedmiotów zagrożonych przepadkiem.

Nadzór nad postępowaniem mandatowym prowadzonym przez finan­sowe organy postępowania przygotowawczego albo Straż Graniczną lub Policję należy do ministra właściwego do spraw finansów publicznych, natomiast

Nad postępowaniem mandatowym, które prowadzi Żandarmeria Wojskowa, nadzór sprawuje Minister Obrony Narodowej.

Uchylenie prawomocnego mandatu karnego

• uchybienie polegające na nałożeniu kary grzywny w drodze mandatu kar­nego za czyn niebędący czynem zabronionym, jako wykroczenie skarbo­we .Za czyn z prawa karnego materialnego albo za czyn wypełniający znamiona wykro­czenia pospolitego, przestępstwa lub przestępstwa skarbowego.

• Postępowanie w przedmiocie uchylenia prawomocnego mandatu jest
  inaugurowane na wniosek ukaranego lub z urzędu. Wniosek ini­cjujący postępowanie sądowe w tej kwestii należy uznać za nadzwyczajny
  środek zaskarżenia, tyle że odnoszący się do decyzji wydanej przez organ niesądowy

• Siedmiodniowy termin zawity, w którym wniosek może zo­stać złożony, biegnącego od daty uprawomocnienia się mandatu, a więc od chwili uiszczenia grzywny nałożonej mandatem gotówkowym lub od daty przyjęcia (za pokwitowaniem odbioru) mandatu kredytowanego. W razie uchybienia ustalonemu terminowi wniosek ukaranego nie wywołuje skut­ków prawnych

• Regułę stanowi orzekanie w przedmiocie uchylenia prawomocnego mandatu karnego przez sąd rejonowy, w którego okręgu został on wyda­ny. Sąd orzeka jednoosobowo na posiedzeniu. Wymienione podmioty powinny być zawiadomione o czasie i miejscu posiedzenia sądu podczas którego mogą składać oświadczenia oraz wnioski w formie ustnej lub na piśmie . Sąd może zarzą­dzić czynności sprawdzające.

• W wyniku rozpoznania wniosku o uchylenie prawomocnego mandatu karnego sąd wydaje postanowienie o uchyleniu lub odmowie uchyle­nia mandatu karnego.

• Jeżeli uchybienie stanowiące podstawę uchylenia prawomocnego man­datu karnego polega na nałożeniu kary grzywny za czyn, który nie stano­wi czynu zabronionego w świetle obowiązującego prawa, sąd, uchylając mandat karny, powinien nakazać podmiotowi, na którego rachunek banko­wy lub do którego kasy wpłacono grzywnę, niezwłoczny zwrot ukaranemu kwoty. Odmiennie przedstawiają się konsekwencje uchylenia prawomocnego mandatu karnego z powodu uchy­bienia sprowadzającego się do nałożenia kary grzywny w procesie karnym skarbowym za czyn wyczerpujący znamiona przestępstwa skarbowego, przestępstwa powszechnego lub wykroczenia powszechnego. W naświet­lonej konfiguracji procesowej zasadniczym skutkiem uchylenia mandatu karnego jest rozpoznanie sprawy na zasadach ogólnych Dodatkowym skutkiem jest zatrzymanie ex legę uiszczonej przez ukaranego grzywny do czasu zakończenia postępo­wania

Postępowanie w przedmiocie dobrowolnego poddania się odpowiedzialności

Dopuszczalność rozstrzygnięcia sprawy karnej skarbowej na kanwie porozumienia zawartego pomiędzy finansowymi or­ganami postępowania przygotowawczego i sprawcą

Motywem przewodnim tej koncepcji normatywnej jest odciążenie wymiaru sprawiedliwości od spraw drobniejszych, zalegają­cych w sądach w wyniku stosowania tradycyjnych, długotrwałych proce­dur

Struktura postępowania szczególnego w kwestii dobrowolnego podda­nia się odpowiedzialności obejmuje dwie fazy.

• Na pierwszą z nich składają się negocjacje prowadzone ze sprawcą przez finansowy organ postępowania przygotowawczego, których zwień­czeniem może być wystąpienie do sądu z wnioskiem o udzielenie zezwo­lenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności (faza negocjacyjna).

• Drugą fazę wypełnia postępowanie przed sądem, zmierzające do zweryfi­kowania porozumienia zawartego w fazie negocjacyjnej i do wydania koń­cowego rozstrzygnięcia

Faza negocjacyjna postępowania - wniosek sprawcy o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności:

Zainaugurowanie postępowania na podstawie wniosku sprawcy przestępstwa skarbo­wego lub wykroczenia skarbowego o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.

Pojęcie „sprawcy", będącego osobą legitymowaną do wystąpie­nia z wnioskiem o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowie­dzialności należy definiować poprzez odwołanie się do:

• wszelkich postaci sprawstwa

• form zjawiskowych popełnienia czynu zabronionego w postaci podżegania i pomocnictwa

• formy stadialnej w postaci usi­łowania.

Sprawca korzysta z uprawnień przysługujących podej­rzanemu, w tym z domniemania niewinności i prawa do obrony.

Wniosek o zezwolenie na dobro­wolne poddanie się odpowiedzialności może zostać złożony przez spraw­cę przed skierowaniem przeciwko niemu postępowania karnego, a zatem przed przedstawieniem zarzutów w sprawie o przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe

Na organach prowadzących postępowanie przygotowawcze spoczy­wa obowiązek pouczenia sprawcy o uprawnieniu do złożenia wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności,

• Pouczenie o prawie do złożenia wniosku o zezwolenie na dobro­wolne poddanie się odpowiedzialności powinno nastąpić przed pierwszym przesłuchaniem, co oznacza obowiązek jego udzielenia po ogłoszeniu posta­nowienia o przedstawieniu zarzutów lub poinformowaniu o treści zarzutu, a przed przesłuchaniem określonej osoby w charakterze podejrzanego

Złożenie wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności może nastąpić jedynie do momentu wniesienia aktu oskarżenia do sądu. Podany termin należy do kategorii terminów prekluzyjnych

Wniosek o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialno­ści może zostać złożony na piśmie lub ustnie do protokołu

Przedstawiciel ustawowy może zło­żyć wniosek o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności w imieniu sprawcy, który wprawdzie ukończył 17 lat, ale jest osobą ma­łoletnią lub ubezwłasnowolnioną

.

Do wniosku sprawca jest zobowiązany dołączyć dowody wykonania warunków brzegowych (wstępne), od których spełnienia zależy skuteczność składanego wniosku.

Do warunków tych należą:

• uiszczenie należności publicznoprawnej, jeżeli w związku z przestęp­stwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym nastąpiło uszczuple­nie tej należności, chyba że do chwili zgłoszenia wniosku ta wyma­galna należność została w całości uiszczona

• wpłacenie tytułem kary grzywny kwoty odpowiadającej co naj­mniej jednej trzeciej minimalnego wynagrodzenia, a za wykro­czenie skarbowe - kwoty odpowiadającej co najmniej jednej dzie­siątej tego wynagrodzenia

• uiszczenie co najmniej zryczałtowanej równowartości kosztów po­stępowania

- w sprawach o przestępstwa skarbowe i wykroczenia skarbowe określa wysokość tych kosztów w sprawach o przestęp­stwa skarbowe na jedną dziesiątą minimalnego wynagrodzenia, nato­miast w sprawach o wykroczenia skarbowe na jedną dwunastą mini­malnego wynagrodzenia;

• wyrażenie zgody na przepadek przedmiotów, jeżeli przepisy niniej­szego kodeksu przewidują jego obligatoryjne orzeczenie, a w razie niemożności złożenia takich przedmiotów uiszczenie kwoty stanowią­cej ich równowartość; jeżeli orzeczenie przepadku przedmiotów ma charakter fakultatywny, wymagania stawiane sprawcy ulegają złagodzeniu, przysługuje mu bowiem uprawnienie do ograni­czenia zakresu zgody na przepadek przedmiotów, do niektórych z nich, a nawet do złożenia wniosku o całkowite zaniechanie orzekania prze­padku przedmiotów;

- uiszcze­nie równowartości pieniężnej jest wykluczone, gdyby miało odnosić się do przedmiotów zagrożonych przepadkiem, których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronio­ne

- wymóg zgody na przepa­dek przedmiotów lub uiszczenia ich równowartości pieniężnej od­pada w sytuacji uiszczenia przez sprawcę, przy złożeniu wniosku o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, należności publicz­noprawnej dotyczącej przedmiotów zagrożonych przepadkiem,


Wniosek sprawcy o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności podlega kontroli finansowego organu postępowania przy­gotowawczego pod kątem spełnienia wymagań formalnych.

- Kontrola obejmuje sprawdzenie zarówno warunków szczególnych wniosku, które zostały przedstawione wyżej jak i ogólnych wymagań formalnych pisma procesowego, jeżeli wniosek został przez sprawcę złożony w formie pisemnej

- W razie stwierdzenia braków formalnych wniosku finansowy organ postępowania przygotowawczego wzywa sprawcę do ich usunięcia w terminie 7 dni.

Wniosek może zostać cofnięty.

• Cofnięcie wniosku jest oświadczeniem woli sprawcy, obejmującym odstąpienie od inicjatywy zmierzającej do rozstrzygnięcia jego odpowiedzialności za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe w drodze dobrowolnego poddania się odpowiedzialności.

• Może ono być złożone na piśmie lub ustnie do pro­tokołu

• Sprawca traci prawo jego ponow­nego złożenia w sprawie o ten sam czyn zabroniony, którego dotyczył uprzednio złożony wniosek

• Cofnięcie wniosku jest niedopuszczalne przed upływem miesiąca od dnia jego złożenia.

• Cofnięcie jest cał­kowicie wykluczone, jeżeli w terminie miesiąca od jego złożenia finansowy organ postępowania przygotowawczego zakończył fazę negocjacyjną, występując do sądu z wnioskiem o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.

• Uiszczone przez spraw­cę kwoty podlegają z mocy prawa zatrzymaniu do zakończenia postępowania jako zabezpieczenie grożących mu kar, środków karnych lub innych środków oraz kosztów postępowania

Faza negocjacyjna - rozpoznanie wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności:

W razie złożenia przez sprawcę wniosku o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności finansowy organ postępowania przy­gotowawczego może zamiast wniesienia aktu oskarżenia wystąpić nie­zwłocznie do sądu z wnioskiem o udzielenie takiego zezwolenia albo odmówić wystąpienia z takim wnioskiem.

Zasadniczym przejawem konsensualnego charakteru analizowa­nego postępowania szczególnego jest możliwość uzależnienia przez fi­nansowy organ postępowania przygotowawczego wystąpienia do sądu z wnioskiem o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpo­wiedzialności od spełnienia przez sprawcę dodatkowych warunków zakre­ślonych przez wskazany organ, wykraczających poza zakres obowiązków, stanowiących warunki brzegowe, od których realizacji zależy skuteczność wniosku sprawcy.

Dodatkowe warunki stawiane sprawcy przez finansowy organ po­stępowania przygotowawczego mogą wiązać się z uzależnieniem wystą­pienia do sądu z wnioskiem o udzielenie zezwolenia na dobrowolne pod­danie się odpowiedzialności od:

uiszczenia tytułem kary grzywny dodatkowej kwoty, nieprzekraczającej jednak łącznie z kwotą już wpłaconą wysokości połowy sumy odpowiadającej górnej granicy ustawowego zagrożenia za dany czyn zabroniony; w przypadku wykroczeń skarbo­wych, określając maksimum wymagań, które w analizowanym zakre­sie mogą być stawiane sprawcy, należy za punkt odniesienia przyjąć górną granicę grzywny dla czynów należących do omawianej katego­rii, odpowiadającą dwudziestokrotności minimalnego wynagrodzenia w przy­padku przestępstw skarbowych, w tym wypadku bowiem maksimum wymagań stanowi kwota, która łącznie z już uiszczoną przez sprawcę - tytułem kary grzywny - kwotą, odpowiada iloczynowi połowy licz­by stawek dziennych grzywny, jaką jest zagrożone dane przestępstwo skarbowe i ustalonej przez organ procesowy wysokości jednej stawki dziennej (w granicach od jednej trzydziestej minimalnego wynagrodze­nia do czterystukrotności tej ułamkowej kwoty wyrażenia zgody na przepadek przedmiotów nieobjętych wnioskiem sprawcy o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialno­ści, a w razie niemożności ich złożenia - od uiszczenia równowartości pieniężnej tych przedmiotów uiszczenia pozostałych kosztów postępowania

Przed określeniem rodzaju, czasu i sposobu wykonania spoczywających na sprawcy lub nałożonych na niego obowiązków finansowy organ postę­powania przygotowawczego powinien wysłuchać sprawcę, a jeżeli jest on niepełnoletni, jego przedstawiciela ustawowego

Uznając w wyniku przeprowadzonych negocjacji, że zachodzą podstawy do złożenia do sądu wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, finansowy organ postępowania przygo­towawczego przystępuje niezwłocznie do jego sporządzenia. Jest surogatem aktu oskarżenia.

Na strukturę treściową wniosku o udzielenie przez sąd zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności składają się:

• imię i nazwisko sprawcy oraz inne dane określające jego tożsamość,

• dokładne określenie czynu zarzucanego sprawcy ze wskazaniem czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego popełnienia, a zwłaszcza wysoko­ści uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie należności publiczno­prawnej,

• wskazanie przepisów Kodeksu, pod które zarzucany czyn podpada,

• dokładne określenie wykonanych przez sprawcę obowiązków,

• wskazanie sądu właściwego do udzielenia zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności

Możliwość ograniczenia uzasadnienia wniosku do dwóch kwestii:

• pierwszą stanowi wskazanie dowodów świadczących o tym, że wina sprawcy i okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości.

• obowiązek wykazania, że udzielenie zezwolenia na dobrowolne pod­danie się odpowiedzialności stanowi wystarczającą reakcję na przestęp­stwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, zwłaszcza z punktu widzenia zaspokojenia interesu finansowego Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innego uprawnionego podmiotu.

• Z wnioskiem o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się od­powiedzialności należy przesłać sądowi cały materiał zgromadzony w po­stępowaniu poprzedzającym złożenie wniosku wraz z załącznikami

• Finansowy organ postępowania przygotowawczego jest zobowiązany za­wiadomić sprawcę o wniesieniu do sądu wniosku o udzielenie zezwole­nia

Druga spośród wymienionych na wstępie alternatywnych decyzji, przyjmuje formę postanowienia o odmowie wystąpienia do sądu z wnioskiem o udzielenie zezwolenia na dobro­wolne poddanie się odpowiedzialności.

• w razie niespełnienia przez sprawcę chociażby jednego z warunków brzegowych

• niewykonania do­datkowych obowiązków nałożonych przez finansowy organ postępowania przygotowawczego,

• ujawnienia okolicz­ności wyłączającej dopuszczalność udzielenia zezwolenia na dobrowol­ne poddanie się odpowiedzialności

• pojawienie się wątpliwości co do winy lub okoliczności popełnienia czynu zabronio­nego,

• ustalenie, że w konkretnym układzie procesowym pociągnięcie do odpowiedzialności w analizowanym trybie nie stanowi wystarczającej reakcji na przestępstwo skarbowe lub wykro­czenie skarbowe.

Niezbędne jest wy­czerpujące podanie powodów nieuwzględnienia wniosku sprawcy, a zatem skrupulatne wyjaśnienie podstawy faktycznej postanowienia, a także wska­zanie przesłanek prawnych jego wydania

Na postanowienie odmawiające przysługuje zażalenie do organu nadrzędnego nad finansowym organem postępowania przygotowawczego, o czym należy sprawcę pouczyć

Ma zatem prawo uchylić lub utrzy­mać w mocy zaskarżone orzeczenie.

• Uchylenie postanowienia o odmowie wniesienia wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności pociąga za sobą konieczność wydania rozstrzygnięcia wtórnego, na mocy którego sprawa podlega przekazaniu finansowemu or­ganowi postępowania przygotowawczego w celu ponownego rozważenia kwestii podstaw do wystąpienia do sądu z omawianym wnioskiem.

• Zasadniczą konsekwencją uprawomocnienia się negatywnej decyzji w kwestii wniosku o zezwole­nie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności jest powrót do sytuacji sprzed złożenia tego wniosku, oznaczający w istocie kontynuację postępo­wania przygotowawczego w danej sprawie.

• Następuje ponadto zatrzymanie z mocy prawa kwot wpłaconych przez sprawcę

Faza sądowa postępowania w kwestii dobrowolnego poddania się odpowiedzialności

Do zainaugurowania postępowania sądowego dochodzi na podstawie skargi, która w analizowanym postępowaniu szczególnym przybiera postać wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.

W I instancji wniosek o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności rozpoznaje sąd rejonowy albo wojskowy sąd garni­zonowy, a w sprawach o przestępstwa skarbowe popełnione przez żołnie­rza posiadających stopień majora i wyższy wojskowy sąd okręgowy.

Sąd rozpoznaje analizowany wniosek na posiedzeniu w składzie jed­noosobowym.

Sprawcy oraz jego obrońcy, jego przedstawicielowi ustawowemu przysługuje bezwzględne uprawnienie do wzięcia udziału w posiedzeniu sądu co oznacza, że wymienione podmioty należy powiadomić o czasie i miejscu posiedzenia

Nieusprawiedliwione niestawiennictwo wskazanych uczestników postępowania prawidłowo zawiadomionych o posiedzeniu nie stoi na przeszkodzie procedowaniu nad wnioskiem o udzielenie ze­zwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności

Sąd powinien przystąpić do rozpoznania wniosku niezwłocznie, czyli bez zbędnej zwłoki, tak szybko, jak to jest w okolicznościach danej sprawy możliwe.

W konsekwencji merytorycznego rozpoznania wniosku o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności sąd wydaje jedno z następujących alternatywnych rozstrzygnięć:

1. udziela zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności

• omawiane rozstrzygnięcie wymaga zachowania formy wyroku;

• wyrok udzielający zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowie­dzialności powinien zawierać elementy przewidujące, że sąd, udzielając zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, orzeka tytułem kary grzywny kwotę uiszczoną przez sprawcę oraz przepadek przedmiotów, przy czym tylko w takich granicach, w jakich sprawca wyraził na to zgodę,

• wyrok jest wydawa­ny poza rozprawą, a jego treść udostępnia się publicznie przez złożenie odpisu wyroku na okres 7 dni w sekretariacie, o czym należy uczynić wzmiankę w protokole posiedzenia

• odpis wyroku podlega doręczeniu finansowemu organowi postępowania przygotowawczego oraz sprawcy

• nie podlega wpisowi do Krajowego Rejestru

2. zwraca sprawę finansowemu organowi postępowania przygoto­wawczego

• przybiera formę postanowienia

• uznania przez sąd, że nie ma podstaw do uwzględnienia wniosku:

• niewypełnienie przez sprawcę ciążących na nim lub nałożonych na niego obowiązków

• winy sprawcy i okoliczności popełnienia czynu zabronionego

• nie stano­wi wystarczającej reakcji na przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe

• sąd nie ma uprawnienia do modyfikowania tre­ści wniosku i uzależnienia jego uwzględnienia np. od spełnienia przez sprawcę dalszych obowiązków;

• oznacza w istocie ograniczenie roli sądu do zatwierdzenia, ewentualnie odmowy zatwierdzenia, propozycji, która została wypra­cowana w fazie negocjacyjnej, bazującej na porozumieniu pomiędzy finansowym organem postępowania przygotowawczego i sprawcą

• kwoty podlegają zatrzymaniu do czasu zakończenia postępowania, jako zabezpieczenie

• postanowienie sądu odmawiające uwzględnienia analizowanego wniosku nie podlega zaskarżeniu

Decyzje sądu które nie stanowią orzeczeń. Do takich decyzji należą:

1. postanowienie o zwrocie sprawy w celu uzupełnienia postępowania;

• prawidło­we rozpoznanie wniosku i wydanie merytorycznego rozstrzygnięcia nie jest możliwe na skutek niekompletności materiału dowodowego;

• sąd jest legitymowany do zwrotu sprawy w celu uzupełniania postępowania, jeżeli materiał dowodowy wykazuje istotne braki w zakresie przesłanek decydujących o zezwo­leniu na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności,

• postanowienie podlega zaskarżeniu zażaleniem, które przysługuje stronom

• uprawomoc­nienie się analizowanego postanowienia oznacza ustanie zawisłości sprawy przed sądem i cofnięcie postępowania do fazy negocjacyjnej,

2. postanowienie o umorzeniu postępowania;

• do wydania tego orzecze­nia w analizowanym postępowaniu dochodzi w konsekwencji ujaw­nienia przez sąd przeszkody procesowej, wynikającej z braku warunku dopuszczalności procesu karnego skarbowego

• przysługuje od niego zażale­nie.

• sąd rozpoznaje śro­dek odwoławczy w trybie dobrowolnego poddania się odpowiedzialności na posiedzeniu w składzie jednoosobowym.

Sąd odwoławczy przeprowadzający kontrolę wyroku o udzieleniu zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności ma do dys­pozycji pełen wachlarz rozstrzygnięć. W zależności od wyników kontroli sąd wydaje jedno z następują­cych rozstrzygnięć:

• utrzymuje w mocy zaskarżony wyrok; wówczas, gdy sąd I instancji orzekł tytułem grzywny kwotę uiszczo­ną przez sprawcę oraz przepadek przedmiotów lub uiszczenie ich równowartości pieniężnej w zakresie, w jakim sprawca wyraził zgodę na orzeczenie wskazanych środków represji karnej i nie zachodzi żadna z bezwzględnych przyczyn odwoławczych, determinujących zmianę lub uchylenie zaskarżonego orzeczenia niezależnie od granic środka odwoławczego;

• zmienia zaskarżony wyrok; wymaga uwzględnienia w orzeczeniu zapadającym w instancji odwoławczej porozumienia za­wartego przez finansowy organ postępowania przygotowawczego ze sprawcą, co w praktyce powinno z reguły polegać na dostosowaniu treści wyroku sądu odwoławczego do wysokości kwoty uiszczonej ty­tułem grzywny przez sprawcę lub do zakresu udzielonej przez sprawcę zgody na orzeczenie przepadku przedmiotów albo uiszczenie ich rów­nowartości pieniężnej;

• uchyla zaskarżony wyrok; wyrok zezwalający na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności przestaje obowiązywać; rozstrzygnięcie wtórne polegające na przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania będzie stanowiło regułę, to nie można całkowicie wyklu­czyć rozstrzygnięcia w postaci umorzenia postępowania.

Postępowanie uproszczone

Podstawowy tryb procesu dla spraw o wykroczenia skar­bowe, w tych sprawach nie prowadzi się bowiem postępowania w trybie zwyczajnym.

Prowadzenie postępowania uproszczonego jest uzależnione od zacho­wania przesłanek ogólnych, decydujących o dopuszczalności każdego pro­cesu karnego skarbowego oraz przesłanek szczególnych warunkujących analizowany tryb szczególny.

Pozytywną przesłanką szczególną jest przeprowadzenie postę­powania przygotowawczego w formie dochodzenia.

Negatywna przesłanka, którą stanowi podleganie sprawy orzecznictwu sądów wojskowych, ma zasięg ograniczony do spraw o przestępstwa skarbowe. W sprawach o wykroczenia skarbowe postępowanie przed sądem wojsko­wym przebiega według przepisów o postępowaniu uproszczonym

W odniesieniu do dochodzenia na pierwszy plan wysuwa się ko­nieczność zweryfikowania dopuszczalności tej formy postępowania, o tyle podob­na weryfikacja nie jest potrzebna w przypadku śledztwa,

Śledztwo jest legalnie prowadzone również wte­dy, gdy sprawa o przestępstwo skarbowe może być prowadzona w dochodzeniu

Modyfikacje charakteryzujące postępowanie uproszczone,

1. modyfikacje dotyczące składu orzekające­go.

• w I in­stancji, w składzie jednego sędziego

• możliwości po­stanowienia przez sąd orzekający w trybie uproszczonym o rozpoznaniu sprawy w składzie trzech sędziów ze względu na jej wagę lub zawiłość

• możliwości wydania przez prezesa sądu okręgowego zarządzenia o rozpoznaniu w składzie jednego sędziego apelacji od wyroku wydanego w postępowaniu uproszczonym

2. rozszerzenie kręgu organów uprawnionych do wystąpienia w roli oskarżyciela publicznego w spra­wach karnych skarbowych poprzez udzielenie upoważnienia do wniesie­nia i popierania oskarżenia w postępowaniu uproszczonym prowadzo­nym w tej kategorii spraw organom nieprokuratorskim.

• generalne uprawnienie do występowania w charakterze oskarżyciela pub­licznego zamiast łub obok prokuratora przysługuje finansowym organom postępowania przygotowawczego. Ponadto w sprawach o wykroczenia skarbowe w roli oskar­życiela publicznego może wystąpić Policja lub Straż Graniczna, pod warunkiem że wniesie i będzie popierać akt oskarżenia przed sądem.

3. modyfikacje związane bezpośrednio z jego przebiegiem:

• można dokonać jedno­cześnie dwóch czynności procesowych, łącząc doręczenie oskarżonemu, podmiotowi pociągniętemu do odpowiedzialności posiłkowej oraz interwenientowi odpisu aktu oskarżenia z wezwaniem na rozprawę;

• udział w rozprawie finansowego organu postępowania przygoto­wawczego w charakterze oskarżyciela publicznego jest obligatoryjny a nie­stawiennictwo tego organu tamuje rozpoznanie sprawy;

• niestawiennictwo prawidłowo wezwanego oskarżonego na rozprawie głównej nie stoi na przeszkodzie prowadzeniu postępowania podczas jego nieobecności, chyba że usprawiedliwszy swoje niestawiennictwo, wniósł o odroczenie rozprawy; jeżeli oskarżony nie zgłosił wniosku o odroczenie rozprawy połączonego z należytym usprawiedliwieniem niestawiennictwa, a nie stawił się również jego obrońca, istnieje moż­liwość wydania wyroku zaocznego

• każdorazowa przerwa w rozprawie może trwać nie dłużej niż 21 dni. Konsekwencję przekro­czenia terminu przerwy w sprawach o przestępstwa skarbowe stanowi zmiana trybu postępowania z uproszczonego na zwyczajny; fi­nansowy organ postępowania przygotowawczego, jest zobowiązany do udziału w rozprawie kontynuowanej w trybie zwyczajnym, a jego niestawiennictwo tamuje jej dalszy bieg;

Wyrok zaoczny

• ma charakter fakul­tatywny, co oznacza, że wydanie wyroku zaocznego pozostaje w sfe­rze uprawnień sądu.

Obok zachowania przesłanek ogólnych i szczególnych decydu­jących o dopuszczalności postępowania uproszczonego - spełnione są na­stępujące, dodatkowe warunki wyrokowania zaocznego: na rozprawie nie stawił się zarówno oskarżony, jak i jego obrońca, mimo że zostali ojej terminie prawidłowo powiadomieni, istnieje możliwość odczytania wyjaśnień oskarżonego Negatywna prze­słanka wyrokowania zaocznego: potrzeba orzeczenia tytu­łem środka zabezpieczającego innego środka niż przepadek przedmiotów

Wyrok wydany na rozprawie, na której wprawdzie nie stawił się oskarżony, nie usprawiedliwiając swojej nieobecności, ale był obecny jego obrońca, nie jest wyrokiem zaocznym

Nie stanowi również wyroku zaocz­nego wyrok wydany na rozprawie prowadzonej w dalszym ciągu pod nie­obecność oskarżonego, który po złożeniu wyjaśnień opuścił salę rozprawy bez zezwolenia przewodniczącego

W każdym wypadku niestawiennictwa oskarżonego na rozprawie wy­znaczonej w postępowaniu uproszczonym odczytuje się uprzednio złożone przez niego wyjaśnienia

Treścią wyroku zaocznego może być każde rozstrzygnięcie - skazać, uniewinnić lub umo­rzyć postępowanie.

Podlega z urzędu doręczeniu oskarżonemu, podmioto­wi pociągniętemu do odpowiedzialności posiłkowej oraz interwenientowi. W terminie 7 dni od doręczenia odpisu wyroku zaocznego oskarżony może wnieść sprzeciw, usprawiedliwiając jednocześnie swą nieobecność na roz­prawie. Prawo do wniesienia sprzeciwu, przysługuje podmiotowi pociągniętemu do odpowiedzialno­ści posiłkowej.

Oskarżony oraz podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej mogą połączyć ze sprzeciwem wniosek o uzasadnienie wyroku na piśmie na wypadek nieprzyjęcia lub nieuwzględnienia sprzeciwu

Przyjęcia sprzeciwu należy odmówić, jeżeli został wniesiony:

• po termi­nie

• przez osobę nieuprawnioną,

• gdy sprzeciw pocho­dzący od oskarżonego w ogóle nie zawiera usprawiedliwienia nieobec­ności na rozprawie i brak ten nie został usunięty w terminie 7-dniowym,

Decyzja o przyjęciu lub odmowie przyjęcia sprzeciwu od wyroku zaocznego należy do prezesa sądu. Przysługuje zażalenie

Jeżeli oskarżony lub podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posił­kowej wnieśli sprzeciw, nie połączywszy z nim wniosku o uzasadnienie wyroku na piśmie, nieprzyjęcie lub nieuwzględnienie sprzeciwu powodu­je, że wyrok zaoczny staje się prawomocny

W razie nieprzyjęcia lub nieuwzględnie­nia sprzeciwu, z którym połączono wniosek o uzasadnienie wyroku zaocz­nego na piśmie, sąd jest zobowiązany sporządzić uzasadnienie, które na­stępnie doręcza się oskarżonemu.

Uwzględnienie sprzeciwu otwiera drogę do ponownego rozpoznania sprawy w zakresie rozstrzygnięcia o zasadniczym przedmiocie procesu karnego skarbowego. Nie powoduje ono jednak auto­matycznej utraty mocy prawnej przez wyrok zaoczny. Do wywołania ta­kiego skutku konieczne jest stawienie się oskarżonego lub jego obroń­cy na rozprawie wyznaczonej w następstwie uwzględnienia sprzeciwu

Stawiennictwo oskarżonego lub obrońcy na rozprawie wyznaczonej w następstwie wniesienia sprzeciwu warunkuje utratę mocy prawnej przez wyrok zaoczny, również w sytuacji jego zaskarżenia sprzeciwem w zakresie dotyczącym rozstrzygnięcia kwe­stii odpowiedzialności karnej

Warunkiem rozstrzygnięcia kwestii odpowiedzialności posiłkowej pod nieobecność podmiotu pociągniętego do tej odpowiedzialności jest jego niestawiennictwo na rozprawie, o której został prawidłowo powiado­miony, oraz brak wniosku tego podmiotu o odroczenie rozprawy, który był­by połączony z usprawiedliwieniem niestawiennictwa. Bez znaczenia pozostaje stawienie się na rozprawie jego pełnomocnika.

Wyrok wydany w rozpatrywanym układzie procesowym, w którym sąd rozstrzygnął o nałożeniu odpowiedzialności posiłkowej, podlega doręcze­niu podmiotowi pociągniętemu do tej odpowiedzialności

Wymienionemu podmiotowi przysługuje w takim wypadku sprzeciw od wyroku w zakresie rozstrzygnięcia o nałoże­niu odpowiedzialności posiłkowej. Jest skuteczny, jeżeli zostanie wnie­siony w terminie 7 dni od doręczenia wyroku i zawiera usprawiedliwienie jego nieobecności na rozprawie.

Może połączyć ze sprzeciwem wniosek o uzasadnienie wy­roku, zabezpieczając sobie w ten sposób możliwość uruchomienia kontro­li odwoławczej na wypadek nieprzyjęcia lub nieuwzględnienia sprzeciwu

Wniesienie sprzeciwu prowadzi do utraty mocy prawnej wyroku w części obejmującej wskazane rozstrzygnięcie, jeżeli na rozprawie wyznaczonej w następ­stwie uwzględnienia sprzeciwu stawi się podmiot, od którego ten środek zaskarżenia pochodził, lub jego pełnomocnik

Uwzględnienie sprzeciwu przez sad i stawienie się na rozprawie podmiotu po­ciągniętego do odpowiedzialności posiłkowej lub jego pełnomocnika powoduje, że apelacja którejkolwiek z pozostałych stron procesowych w zakresie obejmują­cym rozstrzygnięcie o nałożeniu odpowiedzialności posiłkowej musi być uznana za bezprzedmiotową ze względu na brak substratu zaskarżenia

Jeżeli w wypadku skutecznego wniesienia sprzeciwu zarówno przez podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej, jak i oskarżonego, na rozprawie stawił się tylko pierwszy z wymie­nionych uczestników postępowania lub jego pełnomocnik, a pochodzący od nich sprzeciw obejmował jedynie rozstrzygnięcie o nałożeniu odpowiedzialności po­siłkowej, wyrok traci moc jedynie w zakresie tego rozstrzygnięcia, co oznacza, że w pozostałym zakresie orzeczenie to może zostać poddane kontroli odwoławczej, a zatem konieczne staje się jego doręczenie wraz z uzasadnieniem stronom, które o to występowały i są uprawnione do wniesienia apelacji.

Zmiana trybu postępowania

1. Zmiana trybu postępowania może zmierzać do przejścia z trybu zwyczajnego na tryb uproszczony. Jej podstawę stanowi ujawnienie przez sąd do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego, że w sprawie le­galnie przeprowadzono dochodzenie, które pozwala na wydanie posta­nowienia o zmianie trybu postępowania sądowego ze zwyczajnego na uproszczony.

2. Konieczność dokonania zmiany trybu postępowania zmierzającej w odwrotnym kierunku, jedynie w sprawach o przestęp­stwa skarbowe, może stanowić konsekwencję:

• stwierdzenia braku pozytywnej przesłanki szczególnej postępowa­nia uproszczonego; w tym zakresie należy mieć na uwadze dwie za­sadnicze konfiguracje procesowe, a mianowicie:

1. tryb uproszczony jest nieadekwatny do formy postępowania przygoto­wawczego, ponieważ w sprawie o przestępstwo skarbowe faktycz­nie przeprowadzono śledztwo;

2. ustalenie braku w zakresie przesłanki postępowania uproszczo­nego po rozpoczęciu przewodu sądowego; w takim wypadku sąd jest uprawniony do prowadzenia sprawy w dalszym ciągu w po­stępowaniu zwyczajnym, pod warunkiem że oskarżony wyrazi na to zgodę. W razie bra­ku zgody oskarżonego nieodzowne staje się odroczenie rozprawy i wyznaczenie jej ponownie w trybie zwyczajnym;

• przekroczenia dwudziestojednodniowego terminu przerwy w roz­prawie; w takiej sytuacji sąd rozpoznaje sprawę o przestępstwo skar­bowe w dalszym ciągu w postępowaniu zwyczajnym, niezależnie od tego, jak strony, w tym oskarżony, zapatrują się na kwestię kontynuacji procesu sądowego.

3. Zmiana postępowania uproszczonego na inne postępowanie szczególne, np. postępowanie nakazowe. Wstępnej oce­ny w tej kwestii dokonuje prezes sądu, który może skierować sprawę na posiedzenie sądu w celu rozważenia zmiany trybu postępowania wskaza­nego w akcie oskarżenia

Postępowanie w stosunku do nieobecnych

Wymaga sprawowania wymiaru sprawiedliwości nawet wtedy, jeśli sprawca lub podmiot odpowiedzialny posiłkowo prze­bywa za granicą

Stanowi tryb szczególny po­stępowania karnego skarbowego, „nakładający się na postępowanie zwy­czajne lub uproszczone"

W stosunku do nieobecnej strony biernej procesu karnego skarbo­wego, a więc oskarżonego lub podmiotu pociągniętego do odpowiedzial­ności posiłkowej

Zgłoszenie się oskarżonego lub podmiotu pociągniętego do odpowiedzial­ności posiłkowej do organu ścigania karnego lub sądu powoduje natych­miastowe uchylenie trybu w stosunku do nieobecnych i kontynuowanie procesu na zasadach ogólnych (w trybie zwyczajnym lub uproszczonym) z zachowaniem wyższego standardu gwarancji procesowych chroniących prawa wymienionych stron procesowych.

Dopuszczalność ana­lizowanego trybu zależy zarówno od zachowania przesłanek szczegól­nych znamionujących ten tryb, jak i spełnienia przesłanek postępowa­nia bazowego (zwyczajnego lub uproszczonego).

Dodatnie przesłanki: sprawca przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego albo podmiot pociągnięty do odpowiedzialności posiłkowej przeby­wa stale za granicą nie jest możliwe ustalenie miejsca zamieszkania lub pobytu w kra­ju sprawcy lub podmiotu pociągniętego do odpowiedzialności po­siłkowej; stwierdzenie opisanego stanu powinno być poprzedzone czynnościami o charakterze sprawdzającym, czynnościami poszukiwaw­czymi; konsekwencją ujawnienia, że niemożność ustalenia miejsca pobytu sprawcy w kraju wynika z faktu jego ukrywania się przed wy­miarem sprawiedliwości, powinno być zawieszenie postępowania kar­nego skarbowego i podję­cie w sprawach o przestępstwa skarbowe poszukiwań, które mogą być prowadzone przy zastosowaniu instytucji listu gończego Negatywne przesłanki: wina sprawcy lub okoliczności popełnienia czynu zabronionego albo istnienie podstaw odpowiedzialności posiłkowej budzą wąt­pliwości ukrył się po wniesieniu do sądu aktu oskarżenia, a także wówczas, gdy w toku postępowania przed są­dem ustalono miejsce zamieszkania lub pobytu w kraju danego podmiotu powinno skutkować od­roczeniem rozprawy lub zawieszeniem postępowania i zarządzeniem poszukiwań sprawcy w przypadku przestępstwa skarbowego

Przebieg postępowania w stosunku do nieobecnych

Zainaugurowanie następuje na podstawie postanowienia wydawanego przez organ prowadzący postępowanie.

W pierwszym stadium procesu karnego skarbowego legity­mowany do wydania odnośnego postanowienia jest każdy organ prowadzący to postępowanie

W postępowaniu ju­rysdykcyjnym - sąd.

W postępowaniu przygotowawczym postanowienie organu nieprokuratorskiego o prowadzeniu sprawy w trybie w stosunku do nieobecnych wymaga zatwierdzenia przez prokuratora

Postanowienia o zastosowaniu postępowania w stosunku do nieobec­nych nie ogłasza się nieobecnej stronie

Postanowienie nie podlega również zaskarżeniu.

Nie stosuje się w jego ramach przepisów wymagających obecności oskarżonego lub podmiotu pociągniętego do odpowiedzial­ności posiłkowej

Postępowanie w stosunku do nieobecnych przebiega w stadium sądowym według przepisów regulują­cych postępowanie zwyczajne lub uproszczone, z tym zastrzeżeniem, że dodatkowo znajdują w nim zastosowanie przepisy normujące analizowane postępowanie szczególne, natomiast nie stosuje się unormowań Kodeksu karnego skarbowego lub Kodeksu postępowania karnego, przewidujących czynności procesowe związane z osobą oskar­żonego lub podmiotem pociągniętym do odpowiedzialności posiłkowej i oparte na ich osobistym udziale

Obowiązek wyznaczenia przez prezesa sądu właściwego do rozpoznania sprawy odpowiednio obrońcy lub pełnomocnika z urzędu dla nieobecnej strony biernej jest obowiązkowe zarówno w sprawach o przestęp­stwa skarbowe, jak i w sprawach o wykroczenia skarbowe,

Obrońcą wyznaczonym z urzędu może być wyłącznie adwokat, natomiast w spra­wach o wykroczenia skarbowe również radca prawny

Jest on zobowiązany do uczestnictwa nie tylko w rozprawie odwoławczej, ale w całym postępowaniu, zainaugurowanym na skutek wniesienia środka odwoławczego

Kontrola wyroku wydanego w postępowaniu w stosunku do nieobecnych

Wyrok wydany w postępowaniu w stosunku do nieobecnych może być zaskarżony przez wszystkie strony, w tym nieobecną stronę bierną, na za­sadach ogólnych w drodze wniesienia apelacji

Specyficznym środkiem zaskarżenia, przysługującym od prawomocne­go wyroku skazującego wydanego w postępowaniu w stosunku do nie­obecnego oskarżonego, jest wniosek o wyznaczenie rozprawy. Przysłu­guje wyłącznie skazanemu. Nie można jednak wykluczyć jego wniesienia przez obrońcę

Urealnieniu prawa skazanego do złożenia wniosku o wyznaczenie roz­prawy służy obowiązek doręczenia temu podmiotowi prawomocnego wy­roku, aktualizujący się z chwilą zgłoszenia się skazanego do dyspozycji sądu lub z chwilą jego ujęcia. Przy doręczeniu wyroku skazanemu należy udzielić pouczenia o uprawnieniu do złożenia wniosku o wyznaczenie rozprawy oraz terminie do jego wniesienia.

Skuteczność wniosku o wyznaczenie rozprawy zależy od zachowania czternastodniowego terminu biegnącego od doręczenia skazanemu pra­womocnego wyroku. Termin ten ma charakter zawity

Konsekwencję wniesienia wniosku o wyznaczenie rozprawy przez osobę nieuprawnioną lub po terminie albo nieusunięcia braków odnośnego wniosku w termi­nie siedmiodniowym, stanowi odmowa jego przyjęcia przez prezesa sądu, w którym zapadł kwestionowany w drodze quasi sprzeciwu wyrok.

Złożenie wniosku o wyznaczenie rozprawy nie przesądza o utracie mocy prawnej wyroku wydanego w postępowaniu w stosunku do nieobecnych. Dla wywołania takiego skutku prawnego konieczne jest dodatkowo sta­wienie się skazanego na rozprawie wyznaczonej w następstwie wniesienia wniosku

Obowiązek wyznaczenia rozprawy spoczywa na sądzie, którego wy­rok się uprawomocnił, a zatem na sądzie I instancji, jeżeli od wyroku tego sądu nie wniesiono apelacji, a na sądzie odwoławczym w razie wyczerpa­nia toku instancji. Moc prawną na skutek wniesienia omawianego quasi--sprzeciwu traci jedynie wyrok zapadły w instancji, w której uzyskał ce­chę prawomocności.

W postępowaniu wyzna­czonym w następstwie złożenia wniosku skazany korzysta z ochrony wy­nikającej z zakazu reformationis in peius tylko wówczas, gdy utracił moc wyrok sądu II instancji, wydany w następstwie kontroli odwoławczej, za­inaugurowanej wyłącznie na korzyść oskarżonego.

Wzruszenie prawomocnego wyroku wydanego w po­stępowaniu w stosunku do nieobecnych może nastąpić w drodze nadzwy­czajnych środków zaskarżenia w postaci kasacji lub wniosku o wznowienie postępowania.

2

---