2 ostatnie dekady PRL
Zmiana nastawienia, życia politycznego - zapowiedziano program gospodarczy - wzrost produkcji, nowe technologie, wzrost konsumpcji - epoka Edwarda Gierka - program nie do końca wykonany, ze względu na zbyt śmiałe założenia - strategia przyspieszonego rozwoju - okres propagandy sukcesu.
Przygotowano program informacyjny - przekonanie społeczeństwa do słuszności założeń programu. W większym stopniu kładziono nacisk na media - wyrównanie dotychczasowych zaniedbań z epoki Gomółki: większe wykorzystanie telewizji, jako najlepszego medium, rozwój mediów elektronicznych (radio, telewizja) oraz prasowych (modernizacja infrastruktury i wprowadzenie nowych technologii). Zaplanowano zwiększenie produkcji prasowej (nowe drukarnie, większe nakłady). Początkowo plan był realizowany w dużym stopniu, w drugiej połowie lat 70. plan ulega załamaniu.
W wyniku doświadczeń cenzura funkcjonowała w sposób doskonały. Deklarowano otwartość, skierowanie ku zachodowi, z drugiej zaś strony przypominano o zasadach systemu (media sterowane przez partię).
Symbolem dekady stał się „czerwony telefon” - sekretarz odpowiedzialny za media mógł w każdej chwili ingerować w program radia czy telewizji. Eliminowano informacje nieprzychylne dla partii, nie podawano takich informacji (ewentualnie lokalnie).
Propaganda sukcesu działała perfekcyjnie, była bardzo skuteczna. W tej dekadzie przytrafiła się kompromitacja władz - Tomasz Strzyżewski - pracownik cenzury, uciekł na zachód wywożąc ze sobą księgę cenzury, publikując ją w Londynie. Księga posiadała wszystkie wytyczne co do cenzurowania, jakich informacji nie można było publikować.
Na rynku medialnym powrócono do centralizacji prasy:
RSW „Prasa” + „Ruch” + wydawnictwo „Książka” = RSW „Prasa, książka, ruch”.
RSW PKR - mówiono o nim jako o największym koncernie prasowym na świecie. Posiadała udział:
85% nakładów ogólnych w kraju
100% kolportażu
90% dzienników
70% czasopism
Robotnicza Spółdzielnia Wydawnicza posiadała nakłady:
95% PZPR
5% inne organizacje
RSW posiadała monopolistyczną pozycję na rynku, jednak występowały także inne wydawnictwa, nie mające większego udziału w rynku.
Zwiększono nakłady na prasę, zwiększono nakład na „Trybunę Ludu” (1,5 mln egz.). Zwiększyło się czytelnictwo „TL”. Zmieniono jej formułę - stała się bardziej atrakcyjnym dziennikiem - zaczęto zamieszczać publicystykę, dział sportu i inne. „TL” była numerem 1. na rynku dzienników.
W regionach utworzono regionalne dzienniki - organy wojewódzkich organów partyjnych. Zaczęły odgrywać dużą rolę w regionach. Stawały się coraz atrakcyjniejsze, ze względu na to, że lepsi dziennikarze przechodzili do tytułów partyjnych z powodu lepszych zarobków.
Model czytelnika w latach 70. - wysokie czytelnictwo dzienników, niskie czytelnictwo czasopism.
Zintensyfikowano produkcję prasy, jednak nie udało się wyrównać deficytu prasy, zwiększyło się czytelnictwo prasy jednak nie udało się zaspokoić potrzeb czytelnictwa. Na końcu dekady deficyt prasy był większy niż na początku lat 70.
Przyczyny wzrostu czytelnictwa:
- zwiększyła się ilość mieszkańców w miastach
- ludzie byli lepiej wykształceni
- ludzie mieli więcej pieniędzy
- dojrzało pokolenie, które urodziło się po wojnie
Rozwój radia i telewizji - najważniejsza sprawa w latach 70.
Telewizja - to medium przede wszystkim się rozwijało - podstawowe źródło informacji w latach 70. W latach 70. podwoiła się ilość odbiorników radiowych i telewizorów. Wydłużono emisję przekazu radiowego, wprowadzono czwarty program polskiego radia.
1974 - oddano najwyższy maszt radiowy na świecie (w Konstantynowie) - zainstalowano na nim nadajnik (silny, nowoczesny). Dzięki niemu Program 1 polskiego radia był słyszalny na całą Europę oraz połowę ZSRR. Na prowincji polskiej często był to jedyny program słyszalny w radiu. Rozwinęła się „Trójka” - radio młodej inteligencji. W latach 70. produkowano radia marki „Unitra”, bardzo dobre, trwałe i nowoczesne w tamtych czasach odbiorniki.
Telewizja w tej dekadzie przeżywała największy w historii rozkwit. Oddano centrum telewizyjne przy ulicy Woronicza. Uruchomiono drugi program telewizji - o charakterze edukacyjno - intelektualnym. Stał się programem podobnym do radiowej „Trójki”. Na przełomie lat 70/71 rusza telewizja kolorowa, nadawana w systemie SECAM. Używano ją początkowo do transmisji bezpośrednich, później rozszerzono wykorzystanie.
Maciej Szczepański - prezes Radiokomitetu (od 1972), zaufany człowiek Gierka, zbudował centrum przy ulicy Woronicza, za jego rządów nastąpił rozwój telewizji, całkowicie podporządkował ją partii, była głównym przekaźnikiem medialnym PZPR. Szlagierowym programem był „Dziennik telewizyjny”. Miał on stałą formułę, opartą o życie partyjne, życie sekretarza, pełnił funkcję informacyjno - propagandową.
Telewizja miała być wizytówką władzy, była najlepszą telewizją bloku wschodniego. W latach 70. polskie produkcje telewizyjne były produktami eksportowymi, wielokrotnie nagradzane, słynne. Nie szczędzono środków na produkcję filmową. Przeżywała ona duży rozkwit. Telewizja była określana jako telewizja ekskluzywna. Dodawano do programu zachodnie filmy, co było bardzo niewygodne, ponieważ Polacy widzieli zachodni obraz świata (styl życia, tryb życia, obraz społeczeństwa), który był przekazem ideologicznym - ukazanie zalet demokracji.
Pod koniec lat 70. rozpoczął się kryzys. Pogarszał się standard życia. Na antenie mediów konsekwentnie pokazywano „propagandę sukcesu”. Ludzie przestali w nią wierzyć. Gierek zostaje odsunięty od władzy. Szczepański zostaje skazany na 8 lat więzienia.
Początek lat 80. to okres rozważań o epoce Gierka, analiza błędów. Powstawała nowa epoka - najciekawsza dekada (dużo wydarzeń krajowych i międzynarodowych). Kończył się pewien okres w dziejach.
Dekada lat 80. jest bardzo istotna w procesie masowego komunikowania. Wprowadzono przekaz satelitarny ogólnoświatowy - nie można było tak bardzo kontrolować przekazu - rozpoczęcie procesu globalizacji mediów. Dopuszczono do przekazu nadawców komercyjnych. Rozwój mediów oparty był na zasadach rynkowych, rozpoczęła się konkurencja, komercjalizacja programów ( 2 połowa lat 80.).
Początek dekady - duży kryzys - odsunięcie od władzy E. Gierka. Rozpoczyna się najciekawszy okres w historii, ostatnie lata PRL, stworzenie nowego modelu na rynku prasy - wzrost aktywności medialnej (czytelnictwo i słuchalność radia, także zagranicznego, alternatywnego), wzrost znaczenia mediów zagranicznych, wzrost kompetencji odbiorczej. Powstał związek zawodowy „Solidarność”, zaczął mieć dostęp do mediów. Na rynku prasowym obserwujemy zróżnicowanie prasy.
Prasa oficjalna:
- prasa lojalna wobec partii - „Trybuna Ludu”
- prasa prezentująca punkt widzenia „Solidarności”, własny punkt widzenia (obiektywny), np. „Tygodnik Powszechny”
Gazety partyjne zaczęły solidaryzować się z „Solidarnością” (np. „Gazeta Krakowska”). Pojawiły się wydawnictwa prasowe „Solidarności”. Zaczęto stosować powielacz - wydawano biuletyny związkowe. Pojawiła się prasa „Solidarności” - „Tygodnik Solidarność” - flagowy, największy oficjalny organ prasowy związku (wyd. od 3.04 - 13.12.1981 - red. nacz. Tadeusz Mazowiecki).
Prasa nielegalna, tzw. „drugiego obiegu” (wyd. po 1976) - prasa wydawana nieoficjalnie, która nie uzyskała pozwolenia na wydawanie, nieocenzurowana. Początkowo nie miała dużego rezonansu, rozkwitła w latach 80. Funkcjonowała sprawnie, była zróżnicowana. Funkcjonowała przechodząc z rąk do rąk (przeczytaj i podaj dalej).
Pojawiło się zjawisko „trzeciego obiegu” - prasa wydawana przez subkultury, ignorująca oficjalny obieg, kolportowana przy okazji wydarzeń kulturalnych, festiwali itp., prasa odcinająca się od rzeczywistości.
Telewizja i radio nadal były kontrolowane przez partię. „Solidarność” nie miała dostępu na antenę telewizji i radia.
Lata 80. to okres spadku zaufania do telewizji (hasło „telewizja kłamie”). „Solidarność” domagała się uspołecznienia telewizji (liberalizacja systemu medialnego). Dziennikarze chcieli rzetelnie wykonywać swój zawód, wyrażali irytację z powodu kontroli telewizji przez partię. Wszyscy mieli pretensje do telewizji w latach 80. (widzowie, władze partii itd.). Telewizję obciążano odpowiedzialnością za kryzys w latach 80., za uprawianie propagandy sukcesu - co burzyło nastrój społeczeństwa.
Wprowadzono propagandę klęski (co jest złe i że będzie jeszcze gorzej) - w czasach kryzysu spełniała swoją rolę, straszono społeczeństwo. Propaganda klęski bardzo oddziaływała na społeczeństwo psychologicznie.
Po podpisaniu postanowień sierpniowych jednym z punktów był zapis o wolności słowa. Wprowadzono ustawę (lipiec 1981) o kontroli publikacji i wydawnictw. Liberalizowała ona dekret z 1949. Wprowadzała zmiany w zakresie wolności słowa (przy istniejącej cenzurze). Szereg publikacji zwolniono z cenzury (m.in. naukowe czy publikacje do 100 egz.). Przyznano redakcjom prawo do zaznaczania ingerencji cenzury w tekst. Z tego prawa nie korzystała RSW. Nowa ustawa obowiązywała 73 dni (do początku stanu wojennego). W stanie wojennym została usztywniona.
Stan wojenny - ważny okres dla polskich mediów - wyłączono Program 2, zmilitaryzowano Radiokomitet, wyłączono radio, telewizję i telefony. 13.12 w południe nadano przemówienie W. Jaruzelskiego o wprowadzeniu stanu wojennego. Informacyjnie prowadzony był w strategii szoku. Prasę zawieszono, w początkowym okresie wydawana była tylko „Trybuna Ludu” i „Żołnierz Polski”.
Zima 1981 - akcja weryfikacyjna środowiska dziennikarskiego. Każdy pracujący w mediach przechodził przez komisję, pozbyto się osób niewygodnych dla władzy (usunięto ponad 1200 osób). Zlikwidowano Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich - marzec 1982. Dziennikarze założyli Stowarzyszenie Dziennikarzy PRL (od 1989 Stowarzyszenie Dziennikarzy Polskich). Dokonało się rozbicie środowiska.
W latach 80. dużego znaczenia dla mediów nabrał urząd rzecznika prasowego rządu. Od 1981 do końca lat 80. - Jerzy Urban - komunikował on wszystkie złe wiadomości. Urban był cyniczny, prowokacyjny, był osobą medialną, spotykał się z dziennikarzami we wtorki na konferencji prasowej.
Bojkot telewizji dotyczący odbiorców i artystów telewizyjnych w latach 80. - nie oglądano dziennika, dziennikarze nie pracowali. Bojkoty były krótkotrwałe.
Stan wojenny - spadek oglądalności telewizji (1982 - 94% społeczeństwa). Telewizja miała najgorsze notowania w historii. Zarzucano jej wszystkie grzechy (programy partyjne, jednostronność, manipulacja, upolitycznienie). Wprowadzono zmiany w ramówce, Program 2 zawieszono. Emitowano tylko dziennik, programy żołnierskie, filmy wojenne, występy orkiestry wojskowej.
Telewizja miała wielki problem, żeby wyjść z tego kryzysu. Musiała stać się lubianą. Od 1983 rozpoczęła się walka o powrót widzów. Telewizja wprowadza nową strategię - wprowadzenie kultury masowej (np. serial „Niewolnica Izara”).
W latach 80. wprowadzono szereg kampanii propagandowych, jednak były one nieskuteczne. Skończył się okres wiary społeczeństwa w propagandę telewizji.